Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 47, 18 October 1862 — Page 1

Page PDF (1.52 MB)

KA

NUPEPA KUOKOA:

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE I.  HONOLULU, OKATOBA 18, 1862.  HELU 47.

 

He Wahi Olelo Kahea.

                Auhea oukou e ka poe e manao ana e la-we i ka NUPEPA KUOKOA, o ka poe nae e make-make ana e lawe hou i ka Pepa Kii Hawaii nei, aole o ka poe mua.

                Ina i lawe ka poe hou i keia Poaono ae i ka pepa, alaila, e uku mai no lakou i HAPALUA DALA, e hookaa mua mai no nae.

                Mai ka la 4 o Okatoba mai, a i ka pau ana o keia Buke mua, oia ka pule hope o ka M. H. 1862, e loaa no i kela mea keia mea ka pepa no ka hapalua.

                Mai kanalua oukou i ka lawe ana i keia pepa maikai, i lako mau i na nu hou a me na mea e ae e pili ana i ka hoonaauao.

                Ma ke kauoha a ka Ahahui Kuokoa.

 

HE MOOLELO

—NO—

MAJ GEN. HENRY WAGER HALLECK,

—KA—

ALIHI KAUA O AMERIKA HUIPUIA.

                Ke pai nei makou i keia la i ke kii o Gen. Henry Wager Halleck, ka mea i kohoia ma ka la 11 o Iune iho nei, i Alihikaua Nui no Amerika Huipuia.

                Ua hanau o Henry W. Halleck, (Haleka) ma Weston, County o Oneida, mokuaina o Nu Ioka, ma ka M. H. 1820; a nolaila, he kanaha-kumamalua ka nui o kona mau makahiki. Ua komo mua oia i ke kula koa o West Point i ka M. H. 1835; a ua puka mai no hoi oia ma ia hope mai, oia ka helu akolu o na keiki i hoohanohanoia i kona wa i puka mai ai. Ua hooliloia oia ma ka papa o ke Ana Aina, a hana papu no hoi, a he hookahi makahiki ka loihi o kona noho ana ilaila. Mai ka M. H. 1840 a hiki i ka M. H. 1845, ua lilo nui kona manawa i ka haiolelo ma na wahi he nui wale ; a iloko no hoi oia manawa kona hoopuka ana i kekahi mau buke, i hiki ai ke weheweheia na mea a pau e pili ana i ka paikau, a me na mea no hoi e pili ana i ke kaua. I ka hoomaka ana o ke kaua mawaena o Amerika a me Mesiko i ka M. H. 1817, ma Kaleponia oia kahi i hoomoana'i, a no kona koa i kekahi mau hoouka kaua liilii ilaila, nolaila, ua hooliloia oia i Kapena. Ma ia hope mai, ua lilo oia i alii nui maluna o ka puali koa ukali o Comodoa Shubrick, a pau ia, i Kakauolelo no ke keena Kalaiaina o ka mokuaina o Kaleponi. A i ka M. H. 1849, oia kekahi o na hoa nana i hookumu ke Kumu Kanawai o Kaleponi. A no ka nui loa o kona makemake i ka noho ma keia noao o ka Pakipika, nolaila, ua hoihoi aku oia i kona palapala hookohu, a ua huli koke ia i ke ao ana ia ia iho i ka oihana Loio, a ma Kapalakiko kona wahi i wehe mua ai i kona keena oihana. Ma ia wa iho no nae, ua hui oia me kekahi poe e ae, a ua kapaia ka inoa o ko lakou hui o Halleck, Billings & Co.; a ua nui no hoi ka pomaikai i loaa ia lakou ma ko lakou hana. Eia ka mea kupanaha i kona hiki ana'ku i St. Louis, mahope iho o ka hoomaka ana o keia kaua, ua kohoia mai oia i Loio no kona haku mua no i kokua'i, no Gen. Fremont.

                He wahi manawa pokole mahope iho o ka hoomaka ana o keia kaua, ua kauoha kokeia mai o Gen. Halleck e ke aupuni e holo koke aku i Wasinetona ma ke kauoha a me ka paipai ana a ka mea kaulana Gen. Scott, ka Alihikaua o Amelika Huipuia ia manawa, a i kona hiki ana ilaila, ua haawi kokeia ia ia ka noho ana i Luna Nui o na koa a pau o ke aupuni, ma na mokuaina komohana o Amerika, ma kahi a Gen. Fremont i noho mua ai a hoopauia'i, a o Gen. Hunter hoi, e noho hoomalu wale ana no ia manawa. I kona hiki ana i St. Louis, e kani ana ka aka iki a na kipi; no ka mea, ua lilo ia lakou o Tenesi mai o a o, a me ka hapa nui o ka mokuaina o Kenetuke, a me ekolu hapaha o ka mokuaina o Misouri, a ua pania paaia hoi ka waha o ka muliwai Misisipi a hiki paha he 20 mile mai Cairo aku. Ua noho ka aoao kipi ma ia wahi iloko o ka lanakila nui, a o na koa aupuni hoi iloko lakou o ke ao naulu o ke kaumaha,

 

MAJOR GENERAL HENRY WAGER HALLECK,

Ka Alihikaua o Amerika Huipuia.

 

                Lalau mua iho la no hoi kona lima i na mea a pau i waihoia mai malalo o kona mau lima e ke aupuni, alaila, hoomaka oia i ka hoopai i ka poe kipi e puhi ana i na Alahaka ma ka li ana ia lakou iluna ; a pau ia, alaila, kau oia i ke Kanawai, ina e aihueia, a haowaleia paha kekahi waiwai o na kanaka pili aupuni, alaila, na na haole kipi, a poe makamaka paha o ka aoao kipi e uku i na poho a pau oia poe ; ma ia mau hana ana, ua hoopio kokeia ke puhiia ana o na Alahaka, a me ka aihue, a haowaleia hoi o ka waiwai o na haole pili aupuni, a hookanalii iki aku hoi i ka manao o na haole kipi waiwai o St. Louis. A ma ia hope mai hoomaka koke kona mau koa, a me na moku malalo ona e hele aku a e hooauhee aku i na kipi mai Misouri aku, a me ka hapa akau o ka mokuaina o Akansas, a hoopio aku no hoi ia Papu Henry, Papu Donelasona, a me Mokupuni Helu 10 (Island No. 10 ;) a hookauliilii aku no hoi i na kipi mai Bowling Green, Columbus, Corinth, a me Cumberland Gap ; a ano la, ua hiki i kona mau koa ke hoomaha i na mahina wela ; no ka mea, ua aneane lawa pono na hana a lakou i hoounaia mai ai e hana. Ua aneane e nele loa no kona mau puali i ka loohiaia e ka pilikia, mai kona wa i hoomaka mai ai e noho ma ia wahi hanohano ; a no ka holopono maoli o kana mau mea i hana'i, nolaila, ina no e noho no na koa ma na wahi a lakou e noho nei me ka nee ole aku imua, alaila, e mau ana no ka maluhia ana ma na wahi a pau ana i hoopio mai nei. A ua nui no hoi ka mahaloia ona e na poe a pau o Amerika Huipuia, he koa oia iloko o ka malama, a aole no hoi ona imi wale aku i mea e poino ai na kanaka, ma ka hoouka kaua wale no, me ka ike ole i kona wahi e lanakila'i, a aole no hoi ia he kanaka puni hanohano, a ake ike aku i ko hai hoohaahaa ana mai imua ona; aka, aole nae ona makemake e kamailio loihi mai kona mau alii ia ia, o kona makemake no ke kama ilio pololei mai no ma na mea e pili ana i ka mea i manaoia, aole ma ka hooloihi kamailio wale.

                O ko Major Gen. Haleka ano ma ka nana ana'ku, he kii pololei, aole no he loihi ; aka, he ano eleu no kona me ka helehelena koa, a kupaa no hoi. He maikai ka hiona o kona ihu, he molale kona poo, a he alohilohi kona mau maka, ua like me ka hoku kakahiaka ke ike aku. A ina oia e nana pono mai i kekahi mea, me he mea la e ai mai ana kona mau maka i ka mea ana e nana ana, no ka weliweli maoli o kona mau kii onohi, ku kauwahi o ua mea he weliweli. A ua hiki ole no hoi i ka poe alelo maalea a me ka poe akamai i ka hoomaleo ke ku imua ona, me ko lakou mau palapala apuhi; he maka hiki kona i ka hookomo mai i ka weliweli a me ka makuu iloko o ka poe a pau e nana ana ia ia.

                He kanaka ano kupanaha no nae hoi ma kekahi mau mea ; oiai i kekahi la e hele kaapuni ana oia i kona mau puali koa a hiki i ke kauwahi alu, alaila, ike aku la ia i kekahi kahu kaa lio e ku ana ilalo o ke alu, ua paa nae ke kaa i ka mau a me ke poho, a hele aku la no hoi ua o Gen. Haleka, a kokua pu aku la i ke kahu kaa, a hemo ka paa ana o ke kaa, alaila, ao aku la ia i ke kahu kaa mai hele hupo hou ma na wahi pilikia; aole nae i ike ua kahu kaa nei o kona haku no keia e kamailio mai nei ia ia, a aole no hoi i hoike mai o Gen. Haleka ia ia iho, a i ka hiki ana o laua iluna o ka aina papu, alaila, hoomaka iho la ua kahu kaa nei e olelo ino no na'lii koa nana oia i hoouna mai me ke kaa, a me ka poe nana e ai ana ka ai ana e lawe nei, a olelo hoinoino loa ae la hoi no Gen. Haleka ; no kona hana ole i alahaka ma ua wahi nei, me ka olelo iho hoi ua ike no ia i ke ino o na wahi a na kaa e hele mai ai, a no keaha la kona mea i hana ole ai i alanui maikai no na kaa ? A ina ka e ike kino ua wahi kahu nei i ua Haku nei ona, alaila, nana ponoi no e ao aku ia ia no keia mau hemahema. A pau ke kamailio ana a ua wahi kahu kaa nei, a me ka akaaka ana a ua o Gen. Haleka, no ka nuku mai o ua wahi kanaka nei, me ka ike ole e o ka haku no keia ona ana e huhu nei me ka olelo ino ; alaila, ? hoi aku la o Gen. Haleka me kona hoike ole mai no i kona ano maoli i ua wahi kahu kaa nei, a ia manawa no hoi hoounaia mai la ka poe kamana e hana i alahaka, a e hoomaikai no hoi i na wahi ino a pau o ke alanui a na kaa lawe ukana o ke aupuni e hele ai ; a mahope iho hoike mai ua alii la i kona mea nana i ao aku e hana koke i ua mau alanui no, oia hoi o kahi kahu kaa i oleloia mamua iho  nei. A i ka lohe ana mai o ua wahi kahu kaa nei i kona olelo hoinoino ana i kona poo, makau iho la ia; aka, ua mahalo nuiia mai hoi oia. O ke kaua ana ma Pittsburg Landing kekahi hana kaulana ana iloko o keia kaua ana ; no ka mea, nana no i hoomakaukau i ke ano o ka hoouka ana mamua o ka hiki ana mai o kona mau koa ma kahi i kaua'i, a oia no hoi kekahi o na hoouka kaua weliweli loa i hooukaia ma ka papalina o ka honua i ka wa hou nei, a ua lanakila nui no hoi kona mau puali.

                Ke loheia mai nei e lilo ana ka oia i Kuhina Kaua no Amerika Huipuia, aole nae i maopopo loa ka oiaio oia mau mea, a aole no hoi paha e loihi ana ka manawa a kakou e kali aku ai lio ka hiki ana mai o ka lohe io io kakou nei ; a nolaila, o ka hoomanawanui walo no ka mea i koe ia kakou, a hiki mai ua manawa la.

 

Ka Moi o ka Mauna Gula.

                He mau keiki na kekahi kanaka Kalepa ; hookahi keiki kane, a hookahi kaikamahine, he mau keiki liilii loa laua i ka manawa i hoomakaia'i o ko kakou Kaao. Ua hoouna aku ua Kalepa nei elua moku i hoopihaia i kona waiwai a pau loa, a kuko iho la ia i ka nui o kona waiwai hou e loaa mai ana ma ia holo ana; aka, hiki mai ka lono, ua piho ua mau moku nei iloko o ke kai.

                A lilo iho ke kanaka waiwai i kanaka ilihune loa, a hookahi wale no mea i koe iho. he wahi kula e pili ana i ke Kaona kahi ana e noho ana ; a i mea e lana ai kona manao no kona pilikia, hele ia i ka holoholo. Ia ia e hele ana imua a i hope, hoea mai ana he wahi kanaka uuku eleele, ka mea nana i ninau aku no kona manao kaumaha. " Ina he hiki ia oe ke kokua mai ia'u, alaila au hai aku ia oe;" pela aku ko kanaka Kalepa. "Owai auanei kai ike i ka hiki ia'u a me ka hiki ole," pela aku ke kanaka uuku.

                Nolaila, olelo aku ia ke Kalepa i ka mea i loaa ia ia, i ke poho ana o kona waiwai a pau loa iloko o ke kai, a koe wale iho no o kahi kula. Olelo aku ke kanaka uuku, " Mai hooloihi oe i ke kaumaha ana o kou manao, no ka mea, i na oe e ae e lawe mai i anei he umikumamalua makahiki mai keia manawa aku, i ka mea nana e hoopa mai i ko wawae ke hiki aku oe i ka hale, alaila, loaa ke dala e like me kou makemake." Manao iho ke Kalepa, o ka Ilio ana ka mea mua e halawai aku me ia, no ka mea, aole ia i ma-nao ae ia manawa i na keiki ana, nolaila, hai aku la ia i kona ae i ke kanaka uuku eleele i ka mea a laua i hooholo ai, a hoi aku la ia i ka hale.

                Ia ia i hoea aku ai i ka hale, ike aku la kahi keiki ana ia ia ; a no ka olioli loa holo aku ia a puliki ma na kuli. Makau loa iho la ka makuakane, i ka hoomanao ana ae i ka olelo hoohiki ana, a no ka nele o kona waihona i ke dala, nolaila, manao iho la ia, he hana paani wale no ka ua kanaka uuku nei.

                A mahope iho hele ia iluna o ka aina ona e huli ai i kekahi mea nana e kuai aku ai, a loaa iho la ia ia ilaila he puu gula. Ia manawa, loaa hou ia ia ka waiwai, a kuai aku a kuai mai. Ia manawa, ulu ae la ua keiki nei me ka naauao; a ia ia e kokoke aku ana i na makahiki he umikumamalua, ua oi loa aku ke kaumaha o ko ka makuakane manao, a hiki maoli i ka manawa o na mea a pau i ike i kona kaumaha i kona mau papalina.

                I kekahi la, ninau aku la ke keiki i ke kaumaha o ka makuakane; aole nae i olelo aku ka makuakane i kinohi, a mahope hai aku i ke kuai ana ona ia ia i ke kanaka uuku eleele me kona manao ole, a me ke kau ana o kona inoa iluna o ka palapala, ke hiki mai na makahiki he umikumamalua, oia kona manawa e haawi aku ai i ke keiki i ua wahi kanaka nei. "E kuu makuakane," pela aku ke keiki, " mai minamina oe no ia mea, no ka mea, aole e loaa ana ka mana ia ia maluna o'u."

                Mahope iho o keia, hoonaniia ua keiki nei e ka Kahunapule ma kana kauoha; a i ka hiki ana mai o ka hora hele laua me ka makuakane a ke kula, a kaha iho la ke keiki i lina no laua e ku ai me ka makuakane.