Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 47, 18 October 1862 — Ka Moi o ka Mauna Gula. [ARTICLE]

Ka Moi o ka Mauna Gula.

| He mau keiki na kekahi kanaka Kaiej« ; | hookahi keiki kane, a iiookahi kaikanmliin«\ ; lie mau keiki iiiiii ioa laua i ka manawa i i hoomakaia'i oko kakou Kaao. Ua luKMin.i ;aku ua Kaiepa nei el'ja moku i hoopiKain i kona waiwai a pau loa, n kuko iho la ia i ka ■ nui o kona waiwai hou e ioaa mni ana ma .ia holo ana; aka, hiki mai ka iono, u;i | piho ua mau moku nei iloko o ke kai. j A lilo ilio ke kanaka waiwai i kanaka ili- ' hune ioa, a hookahi wale no mea i ko«» iho. ! he wahi kuia e piii ana i ke Knona kahi an i ! e noho ana ; a i mea e iana ai kona manao ;no kona piiikia, hele ia ika holoiiolo. ia i.i 'e heie ana imua a i hope, hoea mai ana h.* ! wahi kanaka iniku eieeie, ka mea nana i ninau aku no kona manao kauinaha. ,l Ina h«« ( hiki ia oe ke kokua inai ia'u, alaila au iiai jakuiaoe; n peia aku ke kanaka Kalepa. Owai auanei kai ike i ka hiki ia'u a ine ka hiki ole," peia aku ke kanaka uuku. | Nolaila, olelo aku la ke Kalepa i ka m« k :i ,i ioaa ia ia, i ke jK)ho ana o kona waiwai a pau laa iioko o ke kai. a koe waie iho no o , kahi kula. Oleio aku ke kanaka Uuku, " M u hooioihi oe i ke kaumaha ana o kou nmnao, no ka inea, i na oe eae e iawe mai i an»>i |he umikumainaiua inakahiki mai keia ina|nawa aku. i ka inea nana e hoopa mai i ko ; wawae ke hiki aku oe i ka haie. alaila, lona jke dala e like me kou makemake." Manao ( iho ke Kalepa, oka liio ana ka mea inua ;haia\vai aku me ia, no ka men, aole ia i |nao ae ia manawa i na keiki ana, nolaii i, !hai aku ia ia i kona ae i ke kanaka uuku ieleeie i ka mea a iaua i hooholo ai, a hoi aku ia ia i ka hale. j Ia ia i hoea aku ai i ka haie, ike aku !a kahi keiki ana ia ia ; a no ka olioii !oa hoio 'aku ia a puliki ma na kuli. Makau ioa iho la ka makuakane, i ka hoomanao ana ae i k i ' oielo hoohiki ana, a no ka neie o kona wai> jhona i ke elala, nolaila, inanao iho la ia, ho hana paani waie no ka ua kanaka uuku nei. I A mahope iho hele ia iluna oka aina oua e huli ai i kekahi mea n«na e kuai aku ai, a : loaa iho ia ia ia ilaila he puu U manawa, loaa hou ia ia ka waiwai, a kuai aku a kuai mai. la manawa, ulu ae la ua keiki nei me ka naauao; a ia ia e kokoke aku ana i na inakahiki he umikumamaiua, ua oi loa aku ke kaumaha oko ka makuakane ma* nao. a hiki maoli i ka manawa o na mea a pau i ike i kona kaumaha i kona mau papaiina. ! I kekahi ia, ninau aku la ke keiki i ke kaumaha oka makuakaoe ; aole nae i oielo aku kamakuakane i kinohi, a mahope hai aku i ke kuai ana ona ia ia i ke kanaka uuku eieele me kona manao ole, a me ke kau ana 0 kona inoa iluna o ka palapala, ke hiki mai na makahiki he umikumamalua, oia kona manawa e haawi aku ai i ke keiki i ua wahi kanaka nei. " C kuu makuakane, M peia aku ke keiki, enai minamma oe no ia mea, no ka mea, aole e ioaa ana ka mao% ia b maiuoa o'u." Mahope iho o keia, hoonaniia ua keiki oei eka Kahunapule ma kana kauoha; a i ka hiki mai o ka hora, hele laM me ka makuakaoe a ke kula, a kaha ihoia ke keiki 1 Una no laua e ku ai me ka makuakane.

I.i mnnawa, hiki mai kahi knnaka uuku rWJ«\ a ninau aku, " l'a mni anei oe i kn rnra nu i hoohiki ai ?" Aole nae i pane aku ka makuakane ; o ke keiki nae kai ole!o aku, 44 Heaha kau o anei?" " I hele mai nei au e olelo me ko makuakane, aole nae me oe. n Olelo aku ke keiki, "Ua hoopunipuni eoe 1 kuu makuakane; a e hoihoi mai oe i ka pepa au i koi aimaiia ia aku." M Aoleau e haawi aku ana i ko'u mau pooo V 1 A kuka iho la lakou a hala kekahi manawa, a mahope hooholo iho la lakou, no ka ae ole ana oke keiki, a o kekahi, aole he mana o ka malruakane maluna ona, nolaila, e hookauia ke keiki maluna oka waapa, a na ka makuakane no e onou aku ka waapa, aia no i kana wahi e lana aku ai. Alaila, oloha mai la ke keiki i ka makuakane, a ee aku b ia iluna o ka waapa, a onou aku la ka makuakane i ka waapa iluna o ka wai; no ka ikaika loa oka onou ana aku, huliai ka waapa ilalo ke alo, a hoi aku la ka makuakane me ka manao oa make ke keiki, a kaumaha loa iho ia kona manao. Aka, aole nae i piho ka waapa, ua lana no me ua keiki nei e paa ana, a pae i kekahi aina ike oleia, a ilaila kona wahi i noho ai.

Lole aku keia i ka aina, a ike aku keia' hc Hale Alii inaikai loa e ku mai ana ma kula kupa, a hele aku La ia ilaila. i kona hiki nna aku, ike iho la ia he Hale Alii i hookahuliia, a hele aku la la iloko o na lumi a pau loa; iioko o ka lumi hope loa, loaa ia ia he nahesa ua lapuu ae a poepoe. 0 keia nahesa, he kaikamahine i hookahuliia, a piha loa ia i ka oiioli i ke komo ana aku o ke keiki, a olelo mai, " I hele mai nei anei oe e hoopakele ia'u ? No ka mea t ua kali iho nei au ia oe i keia mau makahiki he umikumama» lua ; o keia hale ua hookahuliia, a o oe ka inea nana e hoihoi a kona ano mua." Ninau oku keia, " Pehea nuanei e hiki ai ia'u ke hana ?" A olelo mai kela, " I keia po, e lu'le mai ana he uinikumamalua kanaka liilii eleele, ua kaumaha i na kaulahao; ae ninau mai auanei, heaha kau hana o anei, a īnai jwine nku oe, a hookuu aku oe ia lakou e hana e iike ine ko lakou makemake ia oe. E liana ino mai ana lakou ia oe, a mai noho nae oe a pane iki, alaila, he umikumamalua 0 lakou inakahiki e hele hou ai. I ka lua o ka po, he uinikumamalua e hiki hou mai, a 1 ke kolu o ka po, he aha-me-iwakalua, a o keia j>oe, na lakou e oki ko poo; aka, iwaena o ka po, e pau ana ko lakou mana, a ina lu' hiki ia oe ke kupaa a hiki ia manawa, aole oe e pane, alaila, ua pakele au. *Mahbau e hele aku me ka omole wai o ka waiola, a ine ia wau e lulu ai ia oe, a ola hou e like ine mainua." " E hoopakele ana au ia oe me ka olioli loa," pela aku keia. 0 keia mau mea, ko e like ine ka ka nahesa i olelo aku ai. Ko ole iho la ka mea a ua poe kanaka liilii nei, a i ke kolu o ka po, kua kanaka ae la ke kaikamahine, a hele aku me ka wai o ke ola, a hoola hou ae la ia ia. Mnhope iho mareia Inua nei, a lilo ae la ke keiki a ke Kalepa, o ka Moi o MaunaOula. A inahope hanau ka wahine i ke keiki; a ewalu makahiki i hala hou ae maluna o ko lakou poo, manao iho la ke kane e hele e ike i kona inau makua. 1 kinohi, aoie he ae iki aku o ka wahine, a no kona koi pinepine, ae mai ai ka wahine, a olelo aku. " E poino ana au ma keia hele ana au." I kona manawa i hele ai, haawi aku ka wahine he komo, me ka olelo aku, " E lawe oe i keia komo, a ina oe e manao ae e hiki i kou wahi e makemake aku ai, alaiio, o ko'u manawa ia e hiki ai ilaila ; aka, eia ka'u mea e hoohiki aku m oe, mai noho oe a manao ae ia'u e heie aku i ka hale o kou niau makua." Hoohiki nku la ke kane i ka wahine, aole ia e ake ia ia e hele i kahi 0 kona makuaknne; a manao iho la ia e hiki i kahi o ka makuakane, ia wn no hiki ia ilaila ; i kona hele ana aku i ka pukn o ka pa, oielo mai na kiai, nole īa e komo iloko, no ke ano e o kona iole, a me ka maikai loa. No ia mea, hele ia a ka puu kahi e malama ana ke Kahuhipa i na hipa, a kukai aku i kona ioie me ia, a komo iho la ia i ka lole o ke Kahuhipa, 1 kona hiki ana aku i ka hale o ka makuakane, lioohewahewa mai kela, aole no ona piliwi iki o kana keiki ia ; aka, olelo iho la ia he keiki no kana mamua, aole nae e kala i make ai. Mahope ninau aku ke keiki 1 na makua, " Aole anei he hoaiiona maluna o ko'u kino i inea no olua e ike ai, no ka mea, owau maoli ka olua keiki r Olelo mai ka makuahine, he ila ma ka poaeae o ka laua keiki. Huki mai la no hoi ia i ka lima o < ka lole i hope, a ike iho la na makua o ke' keiki ia. Olelo aku ua keiki nei, oia ka Moi o ka Mauna Gula, a ua tnareia i ke kaikamahine a ke Alii, a ua loaa ka laua keiki ehiku makahiki. Aka, akaaka ke Kalepa i ke keiki» a olelo mai, 4l Aole loa he oiaio o keia. He Moi nani maoli keia o ka hele ana mai i anei iloko o na wahi lole o ke Ukiuk» loa iho la ke keiki ia mea, me ka raanao ole, hoohuli mai la ia i ke komo, a ake iho la e hiki ka wahine ilaila a me ke keiki. la manawa, hoea aku ana ka wahine me ke keiki, uwe iho nae ka Moiwahine, a nuku mai i ke kane, no ka haki ana o kana hoohiki, a he me» ia nooa e pakalaki ai. 01010 |te leane, ua hana ia me kona manao oIq; a obu>lu mai la ka w?hine i ka nana akp; aka, ua kooui ke iuo iloko o kona

naau. Mahope iho lawe ke kane ike kula ' mawaho o ke Kaona, a kuhikuhi aku i ka ; «*ai i huli ai ka waapa ona; a luhi iho la ua) kane nei, olelo aku i ka wahine, "Ua luhi mai la wau t e hoomaha kaua, a e moe aku j au iluna oko uha." Hiamoe iho la ia, ka- j kali ka wahine a pauhia loa kela i ka hiamoe, wehe ae la ia i ke komo a hookomo iho | la iluna o kona lima, a waiho iho la i ke poo ; oke kane iluna o ka lepo. Hii ae la ua wahine nei i ke keiki, a ake ae la ia e hiki, koke aku i kona aina. i I ka manawa i ala ae ai o ke kane, ua ha- ] la ka wahine me ke keiki, a me ke komolima. | O hoi i kahi o kou mau makua, pela iho la keia ia ia iho, aole e hiki ia oe ke hele; o oleloia mai auanei oe he kanaka keaka, o kau i hana ka auana a hiki hou i kou mokupuni. | Hoohoihoi iho la keia ia ia iho me keia mau j hua olelo, a hele aku ma ke kuahiwi; ma- j mua olaila, e ku ana ekolu kanaka nunui, e : hoopaapaa ana no ko lakou waiwai. j I ko lakou manawa i ike mai ai ia ia nei e hele aku ana, kahea mai lakou a olelo mai. "E, hele mai! he poo noonoo ko kanaka liilii. a nau e hookaawnle i ko makou mau waiwai." O keia mau waiwai, he Pahi ka mua, a ina e lawe kekahi a olelo ae. "E hemo na poo a puni, koe nae ko'u !" alaila, pau loa ae la ke poo o ka poe a pau loa e ku koke ana; oka lua, he Koloka-pouli; ao ke kolu, he mau Kamaa-buki, nana e lawe i ka mea e komo ana i kana wahi e makemake ai. in'oInila, olelo aku keia, 44 E haawi mui ia'u i keia mau mea ekoiu, i hiki ai ia'uke hooiaio Iko lakou maikai." Haawi aku lakou i ke Kaloka, a i kona wa i komo ai, pau ka lakou ike ana aku, puka hou ae la ia i waho a olelo ae. 44 Ua maikai ke Koloka ;a e haawi mai ia'u ika Pahi," olelo mai lakou la. 44 Aole makou e haawi aku ia oe; o olelo ae auanei oe, e hemo ke poo a puni, a koe nae kou, alaila, pau loa ko mokou mau poo i ka moku, a koe no kou." Aka, haawi aku no lakou ika laau ia ia e hnao ai. Hana iho la ua keiki nei ia mea, a moku ae la ka laau e like me he mauu la. Koi aku keia ina Kamaa-buki; aka, olelo mai Ia ua poe kanaka nunui nei; 4 * Aole makou e haawi aku ia oe, o olelo iho auanei oe e kau ae iluna o keia kuahiwi, a ku wale iho no makou i anei." Olelo aku keia, aole ia e hana pela, nolaila, haawi mai lakou; aohe ona manao e ae, hookahi wale no o ka wahine me ke keiki, o kona olelo ae la no ia, 4 ' Ina paha au iluna o keia kuahiwi!" Ia manawa koke no, 0 kona manawa ia i nalowale aku ai, a lilo pu aku me ko lakou waiwai. Ia ia i kokoke aku ai i ka Hale Alii ona, lohe aku la ia ina hana lealea oloko; a oleloia mai oia e mare hou ana ka wahine ana me kekahi kanaka e aku. Nolaila, ukiuki loa iho la keia, a olelo ae, 44 Ka wahine hoopunipuni! ua hoopunipuni oia, a haaleleia'u 1 ko'u wa e hiamoe ana." Komo iho Ia ia i ke Kapa-pouli, a komo aku iloko o ka Hale Alii; iloko oka lumi aina, ike iho la ia ina mea ai niaikai loa, e ai a e inu ana na mea a pau oloko. I waenakonu kahi i noho ai o ka Moiwahine, ua komo i ka lole Alii a maikai loa e noho ana iluna o ka Noho Alii. Hele aku ka Moi oiaio a noho mahope ona; a i ka manawa e kauia iho ai o ka. mea ai iluna o ke pa a ke Alii Wahine, lilo ae la ia ia nei, ine na kiaha uwaina i haawiia aku ia ia, pau ae la ia ia nei i ka inuia, pela kana hana ana. Aole he pa ahe kiaha i waiho iho ma ko lakou wahi.

No keia mea, pioloke loa iho la ka Moiwahine, a loaa pu ia ia ka hilahila; nolaila, ku ae la ia a hoi iioko o kono lumi e uwe ai, a hahai aku no ke kane mahope. O Debolo paha keia mea nana wau e hana ino nei ? Aole no paha i hoi mai kuu mea nana i hoopakele ? « Aole i hele mai ko mea nana i hoopakele? Eia oia ke ku nei ma ko aoao, e na wnhine wahahee!" Ahoike ae la ia ia ia iho, a komo aku iloko o ka lumi aina, a kahea aku, 44 Ua pau ka mare; ua hoi mai nei ka Moi o?aio;" Alaila, hoomaewa mai la na'lii ia ia; aka, pane pokole aku ia ia lakou, a ninau aku. " Aole anei oukou e hele ?" Alualu mai lakou e hopu ia ia nei, e hopu a hoopaahao; aka, unuhi ae la ia i kana Pahi, a olelo ae. " Heino ke poo a puni, koe nae ko u ? ' Kakaa koke aku la ko lakou mau poo ilalo o ka pali, a koe wale no oia ka haku, a lilo hou ae la o " Ka Moi o ka Mauna Gula." J. W.