Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 50, 8 November 1862 — Page 1

Page PDF (1.51 MB)

KA

NUPEPA KUOKOA:

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE I.  HONOLULU, NOVEMABA 8, 1862.  HELU 50

 

He mele kahiko.

E ka Nupepa Kuokoa e ; Aloha oe :

                Ua kilohi iho nei au maloko ou, a me ka Hoku Pakipika; ua ike au i na mele, na kanikau o na ano a pau. Aole nae au i ike, ua kakauia keia mele e ka poe puni kakau mele. Nolaila, ke nonoi aku nei au ia oe e ka Nupepa Kuokoa, e hookomo iho oe i keia wahi mele ma kou wahi lumi kaawale.

E ke kama, kama—e,

Auaia e kona moku,

E ke kama kama,

Kamu i ka huli nu,

E ke kama kama kama,

Kama i ka huli au,

Hulihia ke au,

Ka papa honua a ka moku,

Hulihia papioia ilalo ke alo,

E ui—e, a ui ia,

Hulihia i Manuakele,

I ka umu kaokoa a Ku,

I ka maka o Ku,

Kaaha mikii lohelohe,

Ka aha nana i hiku,

O hulahula Mea,

Ua kalakala ia,

Ua wekewekea.

 

Ua hemo aku la ka piko o ka aina,

Ua kala kaalihi pohakuku,

Me ka upena a Ku,

O ihu aniani,

Me kauluna o Nioalani,

O Keawe, o ka manu,

Ai kualaahia.

Keiki ehu kamaehu,

A Kanaloa,

Ua mokuhia kamakama,

A Kalino a ka moku,

Ua kalalia i ka ua lena a Lono,

Na Lono na ka mano nui,

Huki ai moku,

O Kalani o Kauila,

E a i Kahiki,

He ulunaio makawalu,

He ohia ako,

He hakoko i ka ua na ke'lii,

O Namakaeha e ku i ke kaua,

Nana i hoopehee ka honua,

O ka moku,

I haalaia i ke kiu e Loka,

Ka pua ka welohi a Kanaloa,

I ka puulele i ka hana oi a Hina,

E Hina, e une a hano, e una,

Unaia i mama,

I mama, mama,

I mamaia me he pule la.

 

Hooe io io Nana,

O nana ka hakui,

Io io Nana,

O nana ke au haku,

O kuu Haku ka'u aloha e uwe nei,

Uwe au—e, uwe au,

Uwe au ia oe e Lumialani,

O ka Lumialani o ka haku,

E kaa i ka honua,

O ke kaa i maukuku,

I ka maka o Lono,

O ke kauwahi aloha,

O Halakaina,

O Halakinau oe,

O Keala o Kolole,

No Kololehiwa ia ala,

Nona no ka Lukapewa,

Enaena Puna koele wahine i ka la,

Pua lohelau ka hala,

Ko ohia o Makuukeeu,

I ka papa o Papalauahi,

A Nanawale, ke hoolana no,

Keaiwa, ka e au—e,

I kaeu no a hopuhia loaa,

Loaa ka inoa ino,

He inoa hue—e,

                Ua hakuia keia mele no Namakaeha, kekahi alii i ka wa o Kamehameha I. Me ka mahalo.  S. W. K. KEKALOHE.

Kipahulu, Maui H., Oka. 1, 1862.

 

                KA WAIWAI.—He o mau ia mai ka poe waiwai e na kaumaha he nui wale, e like me ka o ana mai o ka uwila iluna o na hale kiekie; e like me ke kumu laau i kaumaha i kona mau hua, ka haihai o kona lala i ke kaumaha i na hua, pela ke kanaka waiwai, ua hoopoinoia kona pono o ka mea e malama ana i ua waiwai la.

 

Com. Foote, ke koa kaulana o ka Misisipi.

 

KA MOOLELO

—O—

COM. FOOTE

—KE—

Koa Kaulana o ka Misisipi.

                Ua pai iho nei makou i keia la i ke kii o Com. Foote, kekahi o na'lii manuwa kaulana o Amerika Huipuia i keia au kaua mai nei oia aupuni, a me ke kii o na moku lawe pu ma ka muliwai Misisipi.

                O Konetikuta ke one hanau o Com. Foote, a ma ia wahi mai no hoi kona kohoia ana i alii manuwa no Amerika Huipuia. He kei-ki oia na Senator Foote o Konetikuta, kekahi o na hoa o ka hale ahaolelo alii o Amerika Huipuia, i paneia'i e Daniela Wepa (Webster) iloko o kekahi o na hoopaapaa kaulana ana a ia Loio kaulana. Ua komo mua oia iloko o ka hana a ke aupuni i ka la 4 o Dekemaba, M. H. 1822 ; nolaila, ua aneane e kanaha na makahiki o kona noho hana ana malalo o kona aupuni. Ua pii ae no ia iloko o kana oihana, mai kona wa opiopio a hiki wale mai i ka la 19 o Dekemaba, M. H. 1852, ua hooliloia oia i Kapena ; he elua makahiki paha a oi iki ae kona holo ana ma ka moana, a ma ia hope ua noho oia mauka. O ka nui o na makahiki ana i noho ai iluna o na moku, he iwakalua a oi ae, a he ewalu na makahiki o kona noho hana ana iuka. Ua noho hana ole oia i kekahi mau makahiki he umi, o ka malama o Iune, M. H. 1858 ka wa hope loa o kona holo ana i ka moana. A i ka hoomaka ana'e nei o keia kaua, e noho ana no oia he Luna no ka pa kapili moku ma Brooklyn ma ka mokuaina o Nu Ioka ; a mahope ponoi iho no hoi o ka hoomaka ana o ke kaua, ua hooliloia oia i Kamadoa no na moku kaua o ke aupuni ma ka muliwai Misisipi. A oiai oia i noho mai nei ilaila i keia wa mai nei, ua hooikaika oia i ka po a me ke ao, a ua ko no hoi kana mea i hooikaika ai, oia hoi ka lilo ana o ka papu o Donelasona. A ua nui no hoi kona hoomanawanui ana, no ka mea, ua nui wale kona pilikia ana, a ua nui no hoi kona hoouna ana aku i ke aupuni e hoouna mai i mau kanaka hou nona, a no ia mea, ua hoomanawanui oia iloko o na pilikia he nui wale, a me na wahi kanaka uuku no i hele ai me ia mamua, me ia poe no oia i hoopio ai ia Papu Donelasona, a me papu Henere, a iloko nae o ka hoouka kaua i kekahi o na wahi i haiia maluna, ua kuia oia i ka pu ma ka wawae ; a no ia mea ua hiki ole ia ia ke hoomau ma kana oihana. Mahope iho o kona lapaauia ana a ola, ua kohoia mai oia e hoi i Wasinetona e noho ai i Luna no ka pa waiho o na mea kapili moku ma ia wahi a puni. Ua hina kona poo iloko o na hana o kona aupuni, a malalo hoi o ka hae o Ame-rika Huipuia, a ke hoomau nei no oia ma ia wahi a hiki aku paha i na la hope o kona ola ana, me he mea la ua oi kona mau makahiki mamua o ke kanahiku. Ma na mea a pau ana i hana'i, ua mahalo nui ke aupuni ia ia no kona koa, a me kona akamai, a me kona hana pololei no hoi.

                I ka wa o Com. Foote i hoihoiia'i no kona nawaliwali i ke ku ana'i i ka pu, nolaila, ua lilo kona wahi ia hai ; a ua hooukaiano hoi kekahi mau kaua nui kaulana a koa no hoi ma ia wahi. O kekahi moku kaua hao o Essex kekahi moku i kaulana loa ma ia mau hoouka kaua ana. I kekahi mau la ka mamua koke iho nei la, oiai e hoi mai ana ua moku nei i Nu Olina, mai uka mai o ka muliwai, aia hoi, i kona hiki ana i Nathez, ua ki koke ia mai i ka pu, a ua huli koke aku oia e kaua, a ua paniia hoi ke awa a hala na hora elua, a ma ia manawa ua pio na kulanakauhale la, a ua welo ae hoi ma na eheu o ka makani ka hae o Amerika Huipuia. A ma ia wahi aku ka holo ana a ua moku nei a hiki i kekahi wahi kulanakauhale i kapaia o Beu Sara, a ua hooukaia a pio i ua mokumahu kaua la ; a ua puhi kokeia no hoi i ke ahi. A ia ia i holo mai ai a hiki i ka papu Hudson, (no na kipi ia wahi) aia hoi, ua ki kokeia mai oia e ua papu nei, he 34 ka nui o na pu oloko, a ua kaua aku oia i ua papu la a hala ka hora okoa ; ia wa ua pau ke kani ana mai o ka pu a na kipi, he 80 wale no kupuai ke kaawale o ka moku mai ka papu mai. Aole no he wahi i poino o ka Essex, o kona pukauwahi walo no a me na puka makani, ua nui ka pukapuka oia mau wahi, a malaila wale iho la no kona wahi poino iki.

                Ina no la paha e noho ana o Com. Foote ma ia wahi, ina no la ua ili mai no ia ia ia wahi pilikia. He keu no hoi a ka mea kupanaha ka hoonohoia o na poe elemakule ma na wahi pilikia loa, oiai hoi he nui ka poe opiopio i hiki ke noho ma ia wahi me ka makaukau kupono no hoi.

 

                KA WAWAHIIA'NA O KA AKANASA, MOKU HAO O KA HEMA.—Ua hoomakaukau ka moku Akanasa o ka Hema, i mea e kue mai i na moku o ka Akau ma ka muliwai Misisipi, a nolaila ua lana, a ua paa no hoi ka manao o na'lii moku kipi e lanakila ana lakou ma ia wahi. I ka wa e hoomak a ana na moku o ka akau ma ka muliwai Misisipi, a i ka wa hoi a ka moku Essex i hoomaka ai e holo, aia hoi ua ikeia'ku e holo mai ana ua moku hao kipi nei o Akanasa me kona ikaika no a pau, a me he mea'la e holo mai ana e hookui i ka moku aupuni; no ia mea hoomakaukau koke o Com. Porter i kona moku i ka Essex e kaua aku ; a he elima haneli kapuai ko laua kaawale, alaila, hoomaka ka Essex e kipu aku, aole no i liuliu, maihi puia ka wa-hi hao o ua moku kipi la, a ua ikeia'ku no hoi ke kino maoli o ua moku nei.

                Ia manawa, kauoha koke ae la o Comodoa Porter i kona luna kipu, e ki pololei aku ma kahi i nahae ae o ka wahi hao, a ua pololei no hoi kana kipu ana aku, a ma ia hope koke iho no, ua ikeia he punohu uwahi e pii pololei ana iluna, a e holonolo ana hoi na kanaka o ua moku kipi la io a ianei no hoi. Ua hooikaika no hoi ua poe la e nakiikii i ka moku o lakou iuka, i hiki ai paha ke lele iuka ; a i ka pau ana o na'lii a me na luina o ua moku kipi nei iuka, o ke kau no ia ma-luna o na lio a holo aku. Aole i liuliu ma ia hope iho, hemo ke kaula i nakii ia'i o ua moku nei, a ia wa koke no hoi, o ke pahu ae la no ia o ka pauda, a o ka lele liilii aku la no ia o kona apana io a ianei, oia ka hopena o ka moku hao kipi, Akanasa. Ua hahai oia ia Lusiana, Marimaka, a me kekahi mau moku e ae no hoi; ua ane like kona ano me ka moku i paiia ma ke Kii.

 

Moku Hao Aupuni ma ka Muliwai Misisipi.

 

AIHUE AKAMAI.

                He Elemakule a me kana wahine, he nui na makahiki i hala aku nei, e noho ana ma ka puka o ko laua wahi hale inoino, e hooluolu ana i ko laua luhi.

                Ia wa, hoea aku ana he kaa maikai loa, eha lio eleele, ka mea nana e kauo ana, a mailoko o laila ka puka ana aku o kekahi kanaka ua komo ia i ke kapa a maikai loa.

                Ku ae la ka Elemakule a ninau aku ikeia kanaka kohu Haku, (Lord) heaha kana mea i makemake ai, a pehea la ia e hana aku ai. Haawi aku la ka malihini i ka lima ona (oia ke aloha ana) i ka Elemakule, a olelo aku " Hookahi wale no a'u mea makemake e paina me oe. E kuke mai oe i mau wahi uala, a makaukau alaila, hai mai oe ia'u, i noho aku au e ai i ko papakaukau." Akaaka iho la ka Elemakule a olelo ae, " He Count paha oe, he Alii opio paha, malie paha he Duke nui ? O na'lii e like me kou ano, ua loaa ia lakou keia makemake, aka, o kou ke hookoia ana."

                Hele aku la ka wahine a ka Elemakule iloko o ka hale kuke, kolikoli i ka uala, a hana a moa. I ka wahine e hana ana i kana, alakai ke kane i ka Haku iloko o kahi pa meakanu a laua. Ninau aku ka malihini, " Aohe au keiki e kokua ai ia oe ?" " Aohe !" pela mai ka Elemakule. " Aka, he keiki nae ka'u mamua, ua hele nae mamua loa. He keiki hihiu ia, manao hookiekie; nolaila, o ka pono hoi ke a-o ; aka, ma na hana kolohe ia e hana ai, a mahope holomau kela mai o'u aku, aole au i lohe mai nona mai ia wa mai."

                I ka pau ana ae o kana olelo aua, hopu iho ia ia he wahi laau opiopio a hookomo iloko o ka lua, a kanu pu iho he laau ma ka aoao, ia ia e kanu ana i ka lepo, a komi iho, nakii ae la ia ma ke kumu, ma waena a me ka muo. Ninau aku ka malihini, " E hai mai oe, no keaha la i nakii oleia'i kela laau kekee e ku mai la ma keia kihi, i mea e ulu pololei ai ?" " E kuu Haku," pela aku ka Elemakule, me ka akaaka, " ke olelo mai nei oe, a me he mea ala ua ike ; he hiki i kekahi ke nana, aole oe i ike i ka mahiai. O kela laau, ua elemakule a kekee no ke kahiko, aohe e hiki ke hana hou ia ia a pololei. I ka wa opiopio ka pono e hanaia'i na laau." " Pela no me ko keiki," wahi a ka malihini ; " i na oe e ao ia ia ma ka pono i kona manawa opiopio, i na aole ia e holomalu ; i keia wa e elemakule iho ana ia me ke apuupuu." " He oiaio, aole e kala kona hele ana, malie paha ua ano e."

                Ninau mai la ka malihini, "E ike no anei oe ia ia i na e hoi hou mai ?" " Aole ma kona papalina ; aka, he ila nae kona ma ka poohiwi e like ka nui me ke pine," pela aku ka Elemakule. Wehe ae la ka malihini i ka lakeke ona, a hoike mai la i ka poohiwi, a ike aku la ka makuakane i ka ila. O oe maoli no ka'u keiki ;" a hoi mai la kona aloha a pau loa i kana keiki ; " pehea la keia, ua lilo oe i Haku nui, e kakaa nei iloko o ka waiwai, ma ke ala hea la oe i hiki ai ilaila?" " Auwe ! e kuu makuakane," pela mai ke keiki, "aole i nikiiia ka laau opiopi i ka laau hookahi, nolaila, kekee ai ka ulu ana ; ua oo loa i keia wa e hiki ai ke hoopololei. Ke ninau mai nei oe, pehea la i loaa ai ia'u keia ; he Aihue au. Aka, mai weliweli oe; he Haku Aihue a'u? Aohe laka pau ia'u. Mai manao oe he aihue au e like me ka poe aihue lapuwale ; aia wale no ka'u mea lawe no loko mai o ka waihona o ka poe waiwai. O ka poe ilihune, ua pakele, no ka mea, he oi aku ko'u makemake e haawi aku ia lakou, mamua o ko'u lawe mai i ka lakou. Aole no o'u lawe i kekahi mea, me ka loaa ole iloko o ke akamai."

                "Auwe ! e kuu keiki," pela aku ka makuakane, " he aihue no ka aihue, a ke hai aku nei au ia oe, aole oe e hiki aku ana i ka hopena maikai."

                A pau ae la ia olelo ana, lawe aku la ia i ka makuahine, a i kona lohe ana o kana keiki keia, uwe ae la ia no ka olioli ; a i kona mauawa i lohe ai ua lilo kana keiki i aihue, elua muliwai, o ka waimaka i kahe mai. A mahope, olelo mai la ia, " O ka'u keiki no keia, aka, ua lilo ia i Haku Aihue, a ke ike hou nei ko'u mau maka ia ia."

                Ia lakou e ai ana, olelo ae ka makuakane i ke keiki, ' Ina paha e lohe ka Haku o maua, ke Count o kela hale alii ia oe a me kau hana, manao au, aole kela e lawe ia oe iloko o kona lima, e like me kana hana ana i kou wa i bapatemaia'i; aka, o kou wa paha ia e kauohaia mai ai e hia." " Mai makau oe e kuu makuakane, aole ia e hana mai ana i kekahi mea ia'u; ua akamai au ma ka'u oihana. I keia la e hele ana au e ike ia ia."

                Ia ahiahi no, kau ae la ia iluna o ke kaa ona, a holo aku la i kahi o ke Count, a hookomo aku la ke Count ia ia iloko, no kona kuhi ana mai he kanaka hanohano keia.

                A i ka manawa o ka malihini i hai maoli aku ai i kona ano, pii koke ae la ka lena i na maka o ke Count, aole ia i pane mai a hala kekahi manawa. A mahope ia olelo mai " No ka mea, o oe ka'u keiki bapatema, he hiki ia'u ke hookuu i ke kanawai no ke alo-ha ; a no kou olelo ana mai nei he Haku Aihue oe, nolaila, e hoao ana au i kou akamai, a ina i hawawa oe, alaila, e mare oe i ke kaikamahine a ka mea nana e li kanaka, a o ka nakeke o ke palaka ka pila o kou mare ana.

                "E kuu Haku Count, pela aku keia, e noonoo iho oe i ekolu mau mea paakiki loa, a ina aole e hiki ia'u ke hooko, alaila, e hana oe e like me kou makemake." Noonoo iho la ua Count nei a hala kekahi mau minute, pane mai, " O ka mea mua, e aihue oe mailoko ae o ka hale lio i kuu lio; o ka lua, e lawe aku oe mai kuu wahine a mai o'u aku, i ka halii malalo o maua, me ko maua ike ole, a me ke komo mai ka lima aku o kuu wahine. O ke kolu a me ka hope loa, e aihue oe mailoko ae o ka Halepule i ke Kahunapule, a me ke Kupakako. E noonoo pono oe i keia mau mea, no ka mea, o kou a-i ka hoopai, ke ko ole ia oe."

                O ko ianei hele aku la no ia a ke kauwahi aku kuai i ka lole o ka luahine kuaaina, a komo iho la. Pena iho la ia i ka papalina ona a ulaula, a hana i na maka ona a alualu, i mea nona e ike oleia mai ai. O ka mea hope, hookomo iho la ia i ka waina iloko o kahi pahu uuku, ua hanaia me ka laau hiamoe. Hopu iho la ia i ka pakeke ie a hele aku la i kahi o ke Count. Ua poeleele loa hiki aku ia ilaila, a noho iho la iluna o ka pohaku, e kunu ai e like me ka mea ua loaa i ka hano, me ka anaanai i na lima ona, me he mea ala ua loaa i ke anu. Mamua o ka ipuka o ka hale lio e noho ana na koa, e olala ahi ana, a ike mai la kekahi o lakou, ka-hea mai e hele aku malaila e olala. Hele aku la ua luahine hoowahahee nei a waena o lakou. " O ke kuai i keia ka'u hana e loaa nei ko'u wahi ola." I ka inu ana ae o ke koa i ka waina olelo iho la ia, " He maikai loa keia uwaina; he oi loa aku ko'u makemake i elua kiaha !" a inu hou ae la ia elua kiaha, a inu like mai la kona poe koa.

                Mahope iho lawe loa aku ua luahine nei i ka pahu ana iloko o ka hale lio, a loaa iho la ia ia ekolu kanaka ilaila ; hookahi e kau ana iluna o ka lio me ka noho; hookahi e paa ana i ke kaulawaha, a hookahi hoi e paa ana ma ka huelo. Hoomau aku ua luahine nei i ka hoohainu ana ia lakou i ka uwaina, a hiki i ka pau ana, a hoomaka iho la ka laau hiamoe e hana i kana hana. O ka mea mua nana e paa ana ke kaulawaha, hookuu iho la ia, a hina iho la iluna o ka lepo, nono ka ihu, o ka lua hookuu i ka huelo a hiamoe