Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 53, 29 November 1862 — Page 2

Page PDF (1.77 MB)

Ka Nupepa Kuokoa.

 

hiki ia ia ke luku i na koa a pau loa, o ka popo palaoa, aohe ona kumukuai. Aka, aole nae he makemake o ua Alii opio nei e hoi, me ka hoi pu ole me na kaikuaana; nolaila, olelo aku i ua wahi Aa nei, "He hiki no anei ia oe ke hai mai ia'u i kahi o'u mau kaikuaana i hele ai, ua hele e laua mamua o'u e huli i ka wai o ke ola, aole nae i hoi mai." "Ua paa laua mawaena o na kuahiwi, no ko laua huhu, nolaila, hoopaaia e a'u!" pela aku kahi Aa. A koi aku la ua keiki nei e hookuu ia laua; a mahope lawe mai ua wahi Aa nei ia laua, a olelo aku i kahi muli, e makaala oe no laua, no ka mea, he naau ino ko laua.

                I ka hiki ana mai o na kaikuaana, olioli loa iho la keia, a olelo aku i ka mea i loaa ia ia ; i ka loaa ana o ka wai o ke ola. a lawe mai hookahi pola i piha, a me kona hoopakele ana i ke kaikamahine a ke alii, a me kona kali ia ia a hala ka makahiki mare laua, a lilo mai ka mokupuni waiwai ona.

                A pau keia, hoi like aku la lakou, a hiki aku i ke kauwahi e kaua ana, a ua pau i ka wi, a manao iho la ka Moi e make ana ia. Hele aku la ua keiki muli loa nei, a haawi aku la oia i ka palaoa i ka Moi, ai iho la ia, a me na kanaka ona a pau loa; alaila, haawi aku la ua keiki nei i ka pahi ana i ka Moi, a luku aku la ia i kona poe enemi a pau loa. I ka pau ana o keia, lawe mai la no ua keiki nei i ka pahi ana a me ka palaoa, a holo aku la me na kaikuaana ona, a hiki hou aku no lakou ia mau aina aku e kaua ana. a ua pau no i ka pololei. Haawi aku keia i ka pahi a me ka palaoa i keia mau Moi, a pakele iho la ia mau aina a ekolu.

                Mahope iho hele loa aku la lakou nei a ee iluna o ka moku, a holo aku i ko lakou ama; ia lakou e holo ana i ka moana, olelo iho la na kaikuaana kekahi i kekahi, "Ua loaa ka wai ola i ke kaikaina o kaua, aole hoi i loaa ia kaua, nolaila, e haawi ana ka makuakane o kakou ia ia i ka aina, a lilo iho la ko kaua waiwai ia ia. "Ma keia manao o laua, a lilo iho la laua i mau mea imi hala, a kuka pu iho la laua, pehea la kaua e pepehi ai ia ia a make. I kekahi la ae, ua pauhia loa keia i ka hiamoe, ia manawa, ninini malu iho la laua i ka wai ola iloko o ka laua mau pola a lawe aku la, a hoopiha iho la i ka ianei pola i ka waikai.

                I ko lakou hiki ana aku i ko lakou wahi, lawe aku la ua wahi keiki nei i ke pola ana i ka Moi e mai ana, i mea nona e inu ai a ola ae. He wahi mea uuku wale no kana o ka inu ana ae, a nui loa mai la ka mai, no ka like pu loa o ka muemue me ka laau awaawa. Hele mai la na kaikuaana, a kapa aku i ke kaikaina e hooinu ana ia i ka makuakane o lakou i ka laau make; a o laua kai lawe mai i ka wai o ke ola, a haawi aku i ka Moi. He wahi mea uuku wale no kana o ka inu ana ae, a ike iho la oia e haalele mai ana ka mai ona ia ia, ia wa koke no ua like kona ikaika me na la opiopio ona.

                Hele aka la ua mau kaikuaana nei a kahi kaikaina, a henehene aku, olelo ae la laua, "Ua loaa io no ia oe ka wai o ke ola; ia oe ka luhi, a ia maua ka pomaikai; mai pono loa e makaalaia e oe, no ka mea, ua lawe maua i ko kiaha i kou wa e hiamoe ana i ka moana, o kekahi, hookahi makahiki i koe kii kekahi o maua i ke kaikamahine alii. Aka, e malama oe, mai hai ia maua; aole e manao mai ana ka Moi he oiaio kau, a ina oe e olelo hookahi hua, lilo kou ola; a ina e mau kou hai ole pakele kou ola.

                O ka Moi, ua huhu loa i kahi keiki hope loa ana, manao iho la oia, ua kipi kela i kona ola. Houluulu mai la ia i kona aha, a hooholoia, e ki maluia ke keiki i ka pu; a ia ia e hele ana i ka huli holoholona, me ka manao ole i ka pilikia, hoounaia aku la ke kanaka hahai holoholona nana ia e ki i ka pu. No ke kaumaha loa o na maka o ke kanaka ia laua e hele pu ana, nolaila, ninau aku la keia i ke kumu o keia hele ana o laua. A pane mai ua kanaka nei, "Aole e hiki ia'u ke hai aku ia oe ?" "E hai mai oe me ka makau ole, a e kala aku au ia oe," pela aku ko Alii opio. "Aole he mea e aku, eia wale no o kuu ki aku ia oe i ka pu, pela ko'u kauoha mai ka Moi mai," pela aku ua kanaka nei. Makau loa iho la ke Alii opio, a olelo aku, " E hoopakele oe i ko'u ola? E haawi mai ae ia'u i kou mau wahi lole, a e haawi aku au ia oe i ko'u kapa alii." Ae koke mai la ua kanaka nei i keia mea, no kona makemake ole no e ki-pu i ke Alii opio; a mahope iho o ko laua kukai ana, hoi ke kanaka hahai holoholona i ka hale, a hele lou aku la ke Alii opio iloko o ka ululaau waoakua.

                He manawa pokole mahope mai, hiki aku ana i kahi o ka Moi ekolu kaa i piha i ke gula, a me na pohaku maikai loa, i hoounaia aku keia mau mea na ke keiki hope loa a ka Moi; na na Moi ekolu i hoouna aku i mea o hoike ai i ko lakou aloha ia ia, no ka pahi ana i make ai ko lakou mau enemi, a me ka palaoa i ola ai ko lakou poe kanaka. I ka hiki ana aku o keia mau mea, olelo iho la ka Moi ia ia iho, " Malie no paha ua hewa ole kuu keiki," a hai aku la ia i kona minamina i kona olelo ana e pepehiia kana keiki. A kahea mai la na kanaka hahai holoholona nei, "Aia no ia ke ola nei! no ka hiki ole i ko'u puuwai ke pepehi aku ia ia, nolaila, hoole au i kau kauoha, "Ua like me ka pohaku i kaa aku ka mama o ko ke Alii manao, a kauoha ae la oia e kukalaia ma na wahi a pau o kona mokupuni, e hoi hou mai ke keiki ana.

                Ia manawa, ua kauoha ke kaikamahine alii, e hanaia i alanui gula a hiki i kona hale alii, a olelo aku i na kahu, o ke kanaka e holo pololei mai ana maluna o ke alanui gula, oia kuu kane, a e hookomo ia ia iloko o ka hale alii; aka hoi, i holo aku ma kahi e, aole ia o kuu kane. I ka hiki ana mai o ka manawa a ua kaikamahine nei i olelo ai i ke Alii opio, manao iho la ke kaikuaana e hele a hai aku o ke kane ia, i lilo mai ai ua kaikamahine nei a me kona aupuni ia ia.

                Aka, i kona hele ana aku a hiki i ke alanui gula, huli ae la ia ma ka aoao hema o ke alanui, a holo aku i ka hale alii. Olelo aku na kiai, aole oia ke kane, a nolaila, he pono ia ia e hoi hou. Ma ia hope koke iho, hele aku kona muli iho, a i kona hiki ana aku i ke alanui gula, manao iho la he minamina ke a-e aku maluna, nolaila, huli ae la oia ma ka aoao akau a holo aku i ka hale alii; i kona hiki ana aku, oleloia mai aole oia ke kane, a hoi mai la oia.

                O ua Alii opio nei, e lalau hele ana oia iloko o ka ululaau, a hoomanao iho la oia ua pau ka makahiki, a hele aku la oia maluna o ke alanui gula, no ka mea, ua piha loa kona manao no ke alii wahine opio, nolaila kona ike ole iho i ke gula o ke alanui. I ka wa ona i hiki aku ai, wehe kokeia mai la ka puka, a holo koke mai la ke alii wahine opio e halawai pu me ka olioli loa, a olelo ae, oia kona mea nana i hoopakele, a me ka haku o kona aupuni. Mahope iho o ko laua mareia ana, olelo aku ka wahine, ua kala mai ko makuakane i kona hewa, a he makemake ia e ike ia oe. Ia manawa koke no hoomakaukauia ka hele ana o laua nei, holo aku laua i kahi o ka makuakane, a hai aku i ka hana ino ana o na kaikuaana ia ia, a mai hoopaiia laua, o ko laua holo e ana maluna o ka moku aole i hoi hou mai.   J.W.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, NOV. 29, 1862.

 

                UA nui wale na mea i oleloia no na mea pili i ka emi ana o ka lahui Hawaii, mai ka wa mai o ko lakou loaa ana ia, Ka Mea Kaulana Kapena Kuke, (Cook) i ka M.H. 1778; aka, ua nui wale nae na manao lalau, a kuhihewa no hoi i hoopukaia no ia mea. I ka noonoo ana o ua hookele kaulana'la, ma kana mau kanaka i ike ai e hele lehulehu ana e makaikai ma na kapa kahakai i ka nee ae a na moku i ka moana, he 400,000 ka nui o ka lahui Hawaii ia wa. Ua kuhihewa, a ua kuhipono paha oia ma kana mea i hai ai; aka, aole nae he mau hoike nana i kue mai ia mau olelo, a nolaila, ua hilinaiia no ma ke ano oiaio. Aka, ma ka nana ana iho nae i ka helehelena o ka aina i mahiaiia i ka wa kahiko, e waiho wale nei hoi i ke au ia kakou nei, he kumu pono no ia ke hilinai aku, he oiaio ka Lono i manao wale ai no ka lahui Hawaii.

                No kekahi mau kumu lehulehu wale, ua hoomaka ka emi ana o keia lauhi, mahope, mai o ka loaa ana i na haole, aole no nae e hiki ke hoomaopopoia ka makahiki ponoi i hoomaka'i ka emi ana o keia lahui, a aole no hoi ia he mea nui e hoomaopopo ai.

                He nui wale no na aupuni o Europa i pau i ka nalowale mahope iho o ko lakou loaa ana, a pela no hoi ma Asia, a pela hoi o Irelani i keia wa, ua elua miliona kanaka ka nui o kona emi iloko o ka iwakalua makahiki i kaahope ae nei.

                Aole nae paha he aupuni hookahi i like ka nui o na poino i loohia mai, e like me Hawaii nei iloko o na 60 makahiki i kaahope ae nei. O ke kumu nui nae o ka emi ana, eia no ia: O ka mai ino i loohia ma ka launa kino, no ka ona; a me na mai ahulau. Ua like no ko lakou hoopoino ana mai i keia lahuikanaka, a e pono paha e wehewehe iki aku, me ka waiho pakahi aku imua o ka lehulehu, i ka nui o ka ino, a me ka poino i loohia mai, no ia mau mai.

                1.—KA MAI INO. Ua loaa mai no ia ia nei, mai na haole mai o na moku i ku mua mai ai ianei, a ua hoomauia ke ola ana oia mau mai e na haole luina e hoopiha mau mai nei i ko kakou mau kahakai, Ua ikaika nui kela mai, ma ka hoonawaliwali ana i ke ola o ka mea e loaa'i me ka hooili'ku i kekahi wa, iluna o na manao a ua poe nei i loohiaia i ua mau mai ino nei, a ua keakea nui no hoi i ka hanau ana, a me na mea e ae no e pili ana i ka hoopoino mai i ke ola maikai ana. Aka, ua kapa naaupo ia mai o keia mai ino wale no ke kumu i emi ai keia lahui, ua hilihewa maoli ke kapa ana pela.

                2—O KA ONA kekahi mea nui nana i pepehi mai i keia lahui, a oi ae mamua o ka mea i manaoia. Mai ka M. H. 1778 a hiki i ka M. H. 1830, ua pepehi mau ia mai na tausani e ka inu ona. Ua weheia aku i na haole waiwai ka ipuka nui o ka imi loaa ana, a nolaila, ua hooili mai lakou i ka rama maanei, a ua nui loa no hoi ka puka oia waiwai maanei. Aole wale o ka rama ka mea i laweia mai ia nei, aka, ua hana maoliia, a ua ona ke kane, ka wahine, ke keiki, ua haalele aku a ua haalele mai, na kane a me na wahine, kekahi i kekahi, A no ia mea, ua mau mai no ia mau hana a hiki i ko Liholiho noho ana, he ona ka hana, a he make me ka ilihune ka ukali, o ko ka mea ona mau kapuai. Pela no i keia wa, i ka pa ana'ku no o ka lehelehe i ka wai ulaula o Mareka, o ka hoomau aku la no ia o ka ono, o ka naue holookoa aku la no ia iloko o ka nenelu o ka pouli make mau, ke loaa i ka mea e ake ana i ka rama, ka haawina kupono e hiki ai ia ilaila. A ina e aeia ka rama e hele iwaena o lakou e like me ka wa mamua, ina la ua make paumi tausani keia lahui.

                Mai ka M. H. 1780 a hiki i ka M. H. 1830, ua noho mau mai ka ona iwaena o keia lahui, a o ka nui paha o ka poe i make aku no ia mea, ua 50,000 a oi ae no. Mai ka M. H. 1830, ua emi iki mai ka nui o ka poe ona, no ka hooikaika ana o na Kumu Misionari

e kinai ia mea, me ia make nui no nae o na iwihilo o ka aina, ua ku mai no kekahi poe a hoapono mai i ke kuai ana oia mea ma ka inoa o ka "Lanakila Kumukanawai." E like me Enelani, he hewa nui loa ke haawi i ka rama i na kanaka ponoi o Nu Zilani, a o Amerika Huipuia no hoi kekahi i hana like pela.

                Eia ka manao o ka nupepa haole P. C. Advertiser, no ke kumu akolu, oia hoi ka mai ahulau. "Me na haole o na aina e mai, i hiki mai ai na mai o na aina e. Me ka oluolu nui no o koonei noho ana, ua hiki no ua mai ino nei, e like me na wahi e ae o ka honua. O ka makamua o keia mau mai ahulau i hiki maanei, oia no ka M. H. 1803 a 1804 paha, ke au ia Kamehameha nui. A ke mau nei no ke kamailioia o ia mai e ka poe kahiko, me ka weliweli nui no, me ka hai mai no hoi, o ka mai weliweli loa i hiki mai ma Hawaii nei, ke hele'la a puni na hale i ka uwe kuo. A ma kekahi mau wahi, no ka nui loa o ka make, nolaila, ua hiki ole ke kanuia ka poe i make, a ma kekahi mau wahi no hoi, ua pau na kupapau i ke kiolaia iloko o ke kai. Ma ke ano o ka mai i hoikeia mai, ua manao na kauka, o ka mai Kolera o Asia, ua mai'la, a i ole ia o kekahi a na mai i like pela. Ma ka moolelo a Davida Malo, i paiia ma ka Buke Spectator, ua pinepine kana kamailio ana no ia mai, a penei no kekahi o kana mau olelo:

                I ke au ia Kamehameha I., mai ka wa o ko'u hanau ana a hiki i ka iwa o ko'u makahiki, hiki mai ka mai ahulau ma na Pae Aina Hawaii, a oia ka make nui ana o na kanaka mai Hawaii a Niihau. Ma ko'u manao ma na mea a'u i ike ai, o ke kumu nui o ka make, oia no ka naaupo o na kanaka maoli, ke ano o ko lakou noho ana i ka wa mai, a me ko lakou ike ole no hoi i na laau kupono. Ua make no ka lehulehu oia poe, me ka ai no i ka laau; he nui ka poe i make no ka pololi, a o kekahi no hoi no ke anu ino o ko lakou noho ana. Aohe make nui ana e like me ia mai ahulau, mai ia wa mai; ua make no, aka, aole nae he nui e like me ia; aka, he mea moapopo nae, mai ia wa mai a hiki i keia manawa, ua mau no ka emi ana o na kanaka.

                O kekahi kumu no nae o ia emi ana, oia na mai ahulau. O ka wa ia o Kamehameha e noho ana i Oahu, a ua nui no ka poe i make. Ua hiki ole ke malamaia ka poe mai, me ke ola maikai i ke kakahiaka, a i ke ahiahi ana iho, ua make aku la. A o ka poe i hele aku e kanu i ko lakou mau makamaka, aia hoi, ua loohia iho lakou i ua mai nei i ke ala, a ua make pu aku la lakou me ka hoi hou ole i ko lakou mau wahi. A no ia mea, he nui ka poe i kanu oleia. Na ua mainei i kapaia he Okuu, i hooemi nui ina kana ka.,"

                He pono i na poe kahiko a pau e noho nei ma Hawaii, ke hai mai i ke ano o ua mai la no ka mea, he olioli makou e pai ia mea, i kumu e hoikeike ai i ka Lahui e ulu nei, i ke ano o ka noho ana ia wa, a me ke ano no hoi o na mai ahulau nana i kinai nui i keia Lahui. Ua kohoia na Komisina, e imi i ke kumu o ke emi ana o keia Lahui, a ina lakou e huli i ke ano o ua mau mai luku la i ka wa kahiko; alaila, e loaa ka pomaikai nui ma ia hana ana.

 

Ke komo ana o na Moi i ka

EKALESIA ENELANI.

                Ma nehinei ua komo na Moi ka mea Ilihia, Iolani, Kamehameha IV, a me kana Aliiwahine. Ma ka hapalua o ka hora umi ko laua hiki ana ma ka Halepule Enelani ma Peleula, kahi o laua i komo ai.

                Ua piha ua wahi a pau e pili ana i ua Halepule la i na kanaka o kela ano keia ano, na wahine, kane, a me na keiki liilii, ua hele maoli no a hooke ke alanui i na makaainana aloha alii o na Moi, i hele mai lakou e. makaikai aku i ka mea a ko lakou puuwai i iini nui ai, oia hoi ko lakou mau alii. Ilaila no hoi na Luna Aupuni ke Kuhina Nui, ke Kuhina o ko na aina e, ka Lunakanawai Kiekie, a me kona mau kokua, ka Loio Kuhina, ke Komisina o Beritania Nui, a me na Kanikela o na aupuni e ae, ilaila pu no hoi na'lii kupa o ke aupuni, ke Kiaaina, ka Mea Hanohano Mrs. C. R. Bihopa, ka Mea Mahaloia L. Kaaniau, ka makuahine no hoi o ka Moiwahine Wahineikaili K. Ruka, ka Moiwahine, Kanemake, a me na poe hanohano e ae, a pau ole i ka heluia.

                I ka hiki ana o na Moi i ka Halepule, ua hoomakaia ka hoomana ana e Rev. Ibbertson, me ka hooho like no hoi o na haumana e ae, ma ka olelo Hawaii no ke kamailio ana, a ua maopopo no hoi na mea a pau i oleloia e ia. Mahope iho o ka pau ana o kana mau mea i kamailio ai, ua puka a pau lakou iwaho me ka Bihopa, a me na Kahuna e ae no hoi o ka aoao pule Enelani.

                Ia puka ana'e o ka Bihopa iwaho o ka halepule ma ka puka ma ke kaa o ka halepule, ua kaapuni ae lakou i ka halepule me ka himeni pu no nae, a ua komo mai iloko o ka halepule ma ka puka ma Ewa, ma ia manawa komo loa a hiki i ke kuahu, kukuli a pau, alaila, huli mai e ninau i na Moi, i ko laua manaoio, a me ko laua manaopaa e hilinai, a e hooikaika no hoi e malama i ka pono.

KUKULI NA MOI.

                Kukuli na Moi ia manawa, ma ka aoao Akau ka Moi Kane a ma ka aoao Hema hoi ka Moiwahine, a ma ka aoao Akau hoi o ka Moi Kane ke Kuhina o ko na Aina e, e kukuli ana no hoi, a ma ka aoao Hema hoi o ka Moiwahine, ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e kukuli ana.

KAU KA LIMA O KA BIHOPA.

                Mahope iho o ka pau ana o ke kamailio ana a ka Bihopa, me ke kukuli iki ana i ke kuahu, alaila, huli mai la ia a kau i ka lima ona iluna o ke POO KAPU o na mamo a Kamehameha, ia wa, me he mea la ua eehiaia na makaainana o laua, a o makou kekahi i hele a haalulu, no ke kaomiia o ke poo kapu o ka mea pookela i poniia e ke Akua i Moi no ka Lahui Hawaii; aka, pela iho la nae hoi e hana'i, i hiki ai i ke Aupuni o ka lani, nolaila, ua uumi makou i ko makou waimaka e haloiloi ana, me ka hoomama'e hoi i ko makou mau puuwai aloha alii.

                Ua kahikoia ka Moi Kane me kona aahu alii, a o ka Moi Wahine ua kahikoia me ka Lole nani keokeo, he lei pikake nani ma kona poo, a me ka uhimaka keokeo mawaho iho.

                Ua puka ae na puali koa o Hale Alii, na koa Honolulu Riflles, na koa pualu Hawaii, na koa o ka Haku o Hawaii, a me na koa lio no hoi, ua hele a puni ke alanui, i ka hulali a na pahi a me na pu, a me na kahiko nani no hoi o na koa; a ua paihi no hoi ke nana aku. E ola na Moi.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

 

                KO LOIHI.—Ua loaa mai ia makou he ko loihi, ua kanuia ma ka aina o Paul F. Manini, Esq., ma Waianae, he 18 Kapuai ka loihi o ua ko 'la.

 

                LA KUOKOA.—O nehinei ka la i aeia'i o ke Kuokoa o ko Hawaii nei Pae Aina e na aupuni e, ua lilo ia he-la lealea no Honolulu nei, ua paa ka puka o na Halekuai a pau, a ua hiehie no hoi ka hoomanaoia'na o ia la.

 

                Palapala mai nei o J.E.P. Tela, o | Makaninui, Hamakua, Hawaii, i ka pakele mahunehune ana o kekahi kanaka o Kaaua kona inoa, mai lele i ka pali me ka lio. E pono no paha ia oukou e na makamaka ke hele ma kahi honua, aole ma kahi palipali.

 

                He leta kai hiki mai nei io makou nei na D. B. Poheepali, o Kailua, Kona Akau; Hawaii, e hai mai ana i ka aihueia o na Nupepa Kuokoa, a kekahi poe o ia wahi ma ka Hale Leta. Ina ua hana io ia pela, hookahi no mea pono o ka hoomakakiu aku i na la ku moku, i ua poe kalohe 'la, a e haawi aku ia lakou i ke Kanawai.

 

                KA AUHAU.—Ke hamama mau mai nei ke Keena ohi dala o ka Lunaauhau o ka Apana o Kona nei, ma ke Alanui Nuuanu, i na Poaono a pau; a ke kokoke loa mai nei ka manawa e uku ai; no ka mea ma ka la hope o keia malama, he hiki i ka poe i uku ole mai ke hoopiiia ma ke Kanawai; nolaila, e wiki ae e na makamaka, e hele koke ae e uku i ko oukou mau auhau, o kauo huluhulu ia auanei imua o na Aha Hookolokolo.

 

                LAIKI.—Ua manao kekahi poe aole e hiki i ka laiki ke hoomaikaiia ma keia pae aina aka, ua kuhihewa ia poe; no ka mea, ua ike makou i ka laiki i hoomaikaiia e ka wili hoomaikai laiki a H. Prendergast ka Luna wai o Houolulu nei, a ua maopopo ia makou ka maikai maoli. Aole no e poho ana ka poe kanu laiki o keia pae aina. No ka mea, ua oi ka maikai o koonei laiki, mamua o ka hapanui o na laiki i laweia mai iloko o keia Aupuni mai na aina e mai. Ua kuaiia kekahi o na laiki i hoomaikaiia ia nei i ke kudala, a ua loaa no ka 7 3/4 keneta no ka paona hookahi.

 

Ili ulaula.

                Ua olelo pinepineia keia mau huaolelo maluna e ka Nupepa Hoku Pakipika, na ka poe e kokua ana ia nupepa, e olelo ana, "He nupepa keia na ka poe iliulaula i kukulu." I mea aha la ? Eia, i mea pai aku i kanaka i lawe nui i ka Hoku Pakipika.

                Ea, e na makamaka puni nupepa, e hoolohe mai, a na'u e hai aku ia oukou i na kumu paipai io e lawe ai i ka nupepa. O ke paiia ma ka olelo Hawaii; o ka nui o kona kino akahi, o ka mama o ka uku alua, o ka lawe pololei a ka hale o ka mea lawe akolu, o ka maikai o na mea i paiia maloko aha, e kupono ana i ka hauoli, a me ka pomaikai o ke kino a me ka uhane. Oia ua kumu paipai io, he mea ole ka ili.  M. K.

 

KELA MEA KEIA MEA

Mai na Aina e Mai.

 

He Mea Weliweli.

                He mea weliweli nui kai loheia mai nei i keia mau la, ma ka hale hoikeike holoholona hihiu o kekahi haole ma Ohio, malaila kahi i hoikeikeia'i o kekahi mau Nahesa nui. Ua malamaia ua mau holoholona nei iloko o kekahi pahu, me ke pani aniani maluna ponoi iho, a e hanai ana ua haole mea holoholona nei, i na Nahesa ana, i ka wa i hanaiia'i o ka mea weliweli i oleloia maluna. Ua ai ae kekahi Nahesa i na iole elua, he kanakolu kapuai kona loihi, a no ia mea, lalau aku ua mea holoholona nei, i ka iole i koe na ka lua o ka Nahesa, ia wa no nae a ua haole nei i lalau aku ai i ua iole nei, o ka wa no ia a ua Nahesa nui nei i lele mai ai a nahu i kona kaku ma ka lima, a me ka hikiwawe nui no hoi, o ke apo puni ae la no ia o ua Nahesa nei, i ua kahu nei ona. E hoomanao kakou, he 30 kapuai ka loa o ua Nahesa nei, a o ka nui o kona kino, ua like paha me ka u-ha kanaka. Puni ae la ke kino o ua kanaka nei, a ua hiki ole ia ia ke huki ae ia ia, mai ka mea weliweli nui e apo ana i kona kino. Ia wa uwe ae la ia me ka leo nui, a holo mai la ka poe lehulehu wale, ia loheia ana'ku o ka leo e uwe ana; ua hele pu mai nae me ka poe i holo mua mai, he kanaka i maa i ke ano o ka hana a ka Nahesa; no ka mea, oia kekahi mea Nahesa mamua'ku nei.

                Ua weliweli maoli no hoi ke ano o ko na haole nei koho ana ia wa. Nolaila, o ka hana mua a ua kauaka nei nana ia i kokua, o ka wehe ae i ke apo ana a ka Nahesa i ke kahu ona, hookahi nae mea malama loa, o ka hoopiipii ae i ka inaina o ua Nahesa nei; no ka mea, ina e pii ae kona inaina, o ka wa no ia ana e puliki ae ai me ka ikaika, a o kona wa iho la no ia e make ai.

                Ua maopopo keia mau mea ia Townsend, ka haole nana i hana maalea i hemo ai ka haole mai ke apo ana a ua Nahesa nei. A nolaila, imi keia me ka maalea nui i ka mea e hemo ae ai ke apo ana a ua Nahesa nei. A ma ka ikaika, a me ka maalea o kana hana ana, ua hemo ae ke apo ana a ua Nahesa nei, a ma ke kokua" ana mai a kekahi mau kanaka elua, nolaila, ua hooikaika lakou e wehe i ka waha o ka Nahesa, me ke Kolopa, a i ka hemo ana'e o ua haole nei, aole no hoi okanamai o ka nawaliwali, ua aneane no oia e pilikia. Ua moku no ka lima o ua haole nei i ke nahuia e ka Nahesa; aka, aole nae ia i pilikia no ia mea.

                He keu keia a ka make weliweli, ina e ole ka hiki ana mai a ke kokua maikai, ina no la ua make io.

 

                MOKU HAO HOU.— Ke hana nei o Kapena Erikesona, ka mea nana i hana o Monita, ka moku hao i pio ai ka Pilikua o ka Hema, he moku hao hou, i oi papalua ka nui i ko na moku hao e ae i hanaia mai nei. O ka manoanoa o kona hao uhi he umi kapuai me ka hapa, a he eha kapuai, me ka hapa ka manoanoa o ka laau oloko; nolaila, o ka manoanoa a pau o ua moku hao hou nei, he 15 kapuai. Ua oi kona nui mamua o ka Moku Kaua Niagara. E huli ana ke Aupuni o Beritania, a me ka Hema, i mau poka e hiki ai ke hoopoino aku i keia moku hao. E kapaia'na kona inoa o ke Dictator.

 

                KA MOANA PAKIPIKA—Ua oi kona nui mamua o na aina maloo a pau o ka Honua. He 50,000,000 mile kuea kona nui, he 70,000,000 ka nui ke huipuia me ka Moana Iniana. Mai Peru a hiki i Aferika, he 16,000 ka laula. A he hohonu loa no hoi, he nui na wahi i kiolaia ai o kekahi kaula i elima mile ka loa, me ka hiki ole no ilalo. O ka Moana Atelanika he 5,000 ka laula, a he 55,000,000 kuea.

 

                NU IOKA OKAT. 29.—Ua loheia mai ua nee aku o Gen. Burnside ma ka Hema, me kona mau koa i keia la, ma kona ala e hele ai i Winiseta (Winchester,) aole no nae i halawai me kekahi enemi; aka, ua lawepioia mai e kona mau koa lio kekahi poe kuewa he nui wale.

                E noho ana paha ia puali ma Winiseta i keia pule. Ke manao paaia nei, e loaa ana ia Gen. Burnside ka puali hope o ko Gen. Longstreet (Hema) mau koa, a e hiki mai ana paha ke kaua ana ilaila. Ua hoouna ia'ku ko Gen. Solokama puali e kokua ia ia. E pau ana na puali koa a pau o ka Potomaka ma ka aoao Hema o ka muliwai, i ka wa e hiki mai ai na moku nana lakou e aloalo aku.

 

                —He hana nui kai hiki mai imua o na Hale Ahaolelo o na Moku Hui o ka Hema i keia mau la, oia hoi ka noonoo ana i ka Bila Kalaiwaiwai. O ke ano nui o ia Bila, oia no ke kau ana i ka auhau maluna o ka waiwai a me ka loaa mai a kela mea keia mea, he hookahi hapalima iloko o kela a me keia haneri dala, ua like me $100, ka auhau no ka $500. A e haawi mai no hoi ke aupuni he palapala hoopaa, e uku ana he ewalu keneta no ke dala hookahi, no ka makahiki hookahi.

 

                —Ua hooholoia iho nei, he olelo aelike, mawaena o W. H. Webb, o Nu Ioka, a me ke Aupuni o Amerika Huipuia, e hana o Webb i moku hao, he eono iniha ka manoanoa o ka hao, me ke kiwi hao nui hoi ma ka ihu. Me na hale poepoe elua, elike me ka Monita. O ke kumukuai o ua moku la he $1,250,000.

 

                —Ma ka la 26 o Okatoba iho nei, ua nee aku ko Gen. Makalelana Keena Oihana ma Balina, he wahi kulanakauhale uuku, ma ka aoao o ka muliwai o ku Potomaka e pili ia me Vereginia, makai iki iho o kahi i kapaia o ka Lae Pohaku, (Point of Rocks.)

 

                —Ua hoouna ae nei ke Keena Kalepa o Bomabe, he $25,000, i mea e manawalea, a e kokua aku ai hoi i na poe ilihune o Enelani, i hoopilikia no ka nele i ka hana, o ke kumu o ia nele ana, no ke kaua no ma Amerika, a no ia mea ua nele ka poe hana lole o Enelani. Ua maikai no keia lokomaikai ana a ia poe.

 

                —Ma ka nupepa Enquirer, o Rikemona, o ka la 24 o Okatoba iho nei, ua hoikeia malaila kekahi palapala a Gen. Biurigada, a penei no na olelo. Ua hoouka mai ka poe hoole kauwa nika, ma Potokaligo, a me Kusawesie, i ka wa hookahi ma nehinei. Aka, ua kueia'ku me ke koa nui e Com. Walker, ma ka lae o Ma-ke; a me ke Company's Landing. Maluna o na moku he 13 ka holo ana mai o ka enemi. Ua poino ke Alanui kaa-mahu o Kaletona. Ua haalele iho no na hoole kauwa nika, i ko lakou poe i make ma ke kula. A ua alualu nui aku nei ko'u puali kaua lio.

(Inoa.)  BIURIGADA.

 

                —Ua imiia iho nei, a ua maopopo o ka loihi o ka maawe o ka pulupulu Si Ailana, (oia ka pulupulu maikai loa,) he hookahi iniha me ekolu hapaha ka loihi; ina paha he mea hiki ka maawe pulupulu ke hookuikuiia, alaila e hiki no ku loa o ka paona pulupulu hookahi, i ka 4,777 mile.

 

                —O ka nui o na hale i pau i ke ahi ma Kaletona, Karolina Hema, mamua'ku nei, he 662. A ua nui no hoi ku poe oia kulanakauhale i haalele ia wahi, a holo aku ma na wahi kua o ka mokuaina o Karolina Hema.

 

                —Ua kuaiia kekahi Apana aina ma Ladana, no na dala he Elima miliona me elima haneri tausani dala; he hiki hoi ia mau dala, ke uhi i ua apana aina ia mai o a o, ina he hapalua ka manoanoa o kahi hookahi. Kumakena no hoi ua mea he dala o ia aina.

 

                —Ua mau no ka hamama o ke awa o Kaletona ma Karolina Hema, oia ke awa i hoopihoia'i o na moku me na piha pohaku, i ka wa mahope koke iho no o ka hoomaka ana o ke kaua. Ua pau ke a me ka poe moku i hoopihoia'i i ka laweia e ke kai a me ke au ma kahi e aku.

 

                —O ka nui o na pio o ka Hema, e waiho nei ma ka lima o ke Aupuni, he 28,500, ua oi ia mamua o na koa aupuni i pio aku i na poe o ka Hema.

 

                —Ua hoomakaukau ka Luna Leta Nui o Nu Ioka i kana Oihana, a ua hiki i na mea a pau ke kii i ka lakou mau leta, ma na manawa a pau, ka po me ke ao.

 

                —Ua holo mai nei he hookahi tausani Karistiano, mai Ladana, no Nu Zilani, a he nui ka poo i alualu mai ia lakou, i ko lakou la i haalele ai ia wahi, a ua nui no hoi ka haiolelo ana a kekahi poe Kahunapule kaulana ia la. Ua lawe mai lakou hookahi Kahunapule, hookahi Kumukula, a he hookahi Kahunalapaau.

 

                —Aole he mea poino ke lilo ka inoa maikai o kekahi kaikamahine maikai, ke hookuiia mai nae hoi, kekahi inoa hou i oi ae ka maemae.

 

                —PAUDA HOU.— Ua hanaia ma Rusia, he ano pauda hou, he omelemele ke ano, a ua pakeu kona ikaika i ko ka pauda e hanaia nei i keia manawa.

 

                —HAUNAELE.—He mea weliweli na mea i loheia mai nei, mai Wasa, Polani, mai, he poe hui kekahi e noho la ilaila, me ka manao paa e pepehi aku i ko lakou enemi, a penei no ka hana a ua poe hui nei. Mamua o ko lakou hele ana e pepehi aku, inu mua ka mea e hele ana i ka laau make;