Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 53, 29 November 1862 — Untitled [ARTICLE]

UA nui wale na mea i oleloia no na mea pili i ka emi ana o ka lahui Hawaii, mai ka wa mai o ko lakou loaa ana ia, Ka Mea Kaulana Kapena Kuke, ( Cook) i ka M. H. 1778; aka, ua nui wale nae na manao lalau, !kuhihewa no hoi i hoopukaia no ia mea. I ka noonoo ana o ua hookele kaulana'la, ma kana mau kanaka i ike ai e hele lehulehu ana e makaikai ma na kapa kahakai i ka nee ae a na moku i ka moana, he 400,000 ka nui o ka lahui Hawaii ia wa. Ua kuhihewa, a ua kuhipono paha oia ma kana mea i hai ai; aka, aole nae he mau hoike nana i i kue mai ia mau olelo, a nolaila, ua hilinaiia no ma ke ano oiaio. Aka, ma ka nana ana ; iho nae i ka helehelena o ka aina i mahiaiia i ka wa kahiko, e waiho wale nei hoi i ke au ia kakou nei, he kumu pono no ia ke hilinai aku, he oiaio ka Lono i manao wale ai no ka lahui Hawaii. No kekahi mau kumu lehulehu wale, ua hoomaka ka emi ana o keia lauhi, mahope ***mai o ka loaa ana i na haole, aole no nae e |hiki ke hoomaopopoia ka makahiki ponoi i ihoomaka'i ka emi ana o keia lahui, a aole |uo hoi ia he mea nui e hoomaopopo ai. | He nui wale no na aupuni o Europa i pau |i ka nalowale mahepe iho o ko lakou loaa i ana, a pela no hoi ma Asia, a pela hoi o lani i keia wa, ua elua iniliona kanaka ka nui o kona emi iloko o ka iwakalua maleahiki i kaahope ae nei.. Aole nae paha he aupuni hookahi i like | ka nui o na poino i loohia mai, e like me i Hawaii nei iloko o na 60 makahiki i k«ihoj pe ae nei. O ke kumu nui nae o ka emi jnna, eia no ia: O ka »«ai ino i loohia ma ; ka launa jdno, no ka ona ; a me na mai [ahulau. Ua like no ko lakou hoopoino ana i mai i keia lahuikanaka, a e pono paha e Iwehewehe iki aku, me ka waiho pakahi aku | imua o ka iehulehu, i ka nui o ka mo, a me Ika poino ī loohia mai. no ia mau mai. I I.—Ra mai iko. Ua loaa mai no ia ia nei, mai na haole mai o na moku i ku mua mai ai ianei, a ua hooinauia ke ola ana oia mau mai e na haole luina e hoopiha mau | mai nei i ko kakou niau kahakai. Ua ika< |ika nui kela mai, ina ka hoonawaliwali ana j i ke ola o ka mea e loaa'i me ka hooili'ku i ■ kekahi wa, iluna o na manao a ua poe nei i {loohiaia i ua mau mai ino nei t a ua keakea | nui no hoi' i ka hanau ana, a me mea e : ae no e pili ana i ka hoopoino mai ī ke ola |maikai ana. Aka, ua kapa naaupo ia mai |okeia mai ino wale no ke kumu i emi ai | keia lahui, ua hilihewa maoii ke kapa ana Ipela. | B—O Kl Ona kek&hi me'a nui naiia ipehi mai i keia lahui, a oi ae mamua o ka j mea i manaoia. Mai ka M. H. 177S a hiki l i ka M. H. 1830, ua pepehi mau ia mai na | tausani e ka inu ona. Ua weheia aku i na [ haole waiwai ka ipuka nui o ka imi loaa ana, ,a nolaila, ua hooili mai lakou i ka rama maa.nei, a ua nui ioa no hoi ka puka oia waiwa| |maanei, Aole wale o ka rama ka mea i iajweia mai ia nei, aka, ua hana maoiiia, a ua ke kane, ka wahine + ke keiki, ua haalele aku a ua haalele mai, na kane a me na wahiiie, kekahi i kekahi, A noia mea, ua mau

jrajii no ia mau hana a hiki i ko Liholiho no|ho he ona ka hana, a he make me ka \ iiihuna ka ukali, o ko ka mea ona mau ka;puai. Pela no i keia wa, ika pa ana'ku«o !o ka lehelehe i ka wai ulaula o Mareka, o ka | hoomau aku la no ia o ka ono, o ka naue hoilookoa aku Ia no ia iloko o ka nenelu o ka ī pouli make mau, ke loaa i ka mea e ake ana |i ka rama, ka haawina kupono e* hiki ai ia ilaila. A iiia e aeia ka rama e hele iwaeua o iakou e like me ka wa mamna, ina la ua make paumi tausani keia lahui. Mai ka M. H. 17S0 a hiki i ka M. H. IS--30, ua noho ma'u mai ka ona iwaena o keia lahui, a o ka nui paha o ka poe i make aku no ia mea, ua 50,000 aoi ae no. Mai ka M. H. 1830, ua emi iki mai ka nui o ka poe ona, no ka hooikaika ana o na Kumu Misio-. nari e kinai ia mea, me ia make nui no nae 0 na iwihilo o ka aina, ua ku mai no kekahi poe a hoapono mai i ke kuai ana oia mea ma ka inoa o%a " Lanakila Kumukanawai." E like me Enelani, he hewa nui loa ke haawi 1 ka rama i na kanaka ponoi o Nu Zilani, a 0 Amerika Huipuia no hoi kekahi i hana like pela. Eia ka manao o ka nupepa haole P. C. no ke kumu akolu, oia hoi ka mai ahulau. Me na haole o na aina e mai, 1 hiki mai ai na mai ona aina e. Me ka oluolu nui no o koonei noho ana, ua hiki no ua mai ino nei, e like me na wahi e ae o ka honua. O ka makamua o keia mau mai ahulau i hiki maanei, oia 110 ka M. H. ISO3 a 180-4 paha, ke au ia Kamehameha nui. A ke mau nei no ke kamailioiao ia mai e ka poe kahiko, me ka weliweli nui no, me ka hai mai no hoi, o ka mai weliweli loa i hiki mai ma Hawaii nei, ke hele'la a puni na haIe ika uwe kuo. Ama kekahi mau wahi, no ka nui loa o ka make, nolaila, ua hiki ole ke kanuia ka poe i make, a ma kekahi mau wahi no hoi, ua pau na kupapau i ke kiolaia iloko oke kai. Ma ke ano oka mai i hoikeia mai, ua manao na kauka, o ka mai Kolera 0 Asia, ua mai'la, a i ole ia o kekahi a-na mai 1 like pela. Ma ka moolelo a Davida Malo, i paiia ma ka Buke Spcctator, ua pinepine kana kamailio ana no ia mai, a penei no kekahi o kana mau olelo : ' I ke au ia Kamehameha 1., mai ka wa o ko'u hanau ana a hiki i ka iwa o ko'u makahiki, hiki mai ka mai ahulau ma na Pae Aina Hawaii, a oia ka make nui ana o na kanaka mai' Hawaii a Niihau. Ma ko'u manao ma na mea a'u i ike ai, o ke kumu nui o ka make, oia no ka naaupo o na kanaka maoli, ke ano'o ko lakou noho ana i ka wa mai, a me ko lakou ike ole no hoi i na laau kupono. Ua make no ka lehulehu oia poe, me ka ai no i ka laau ; he nui ka poe i ! make no ka pololi, a o kehahi no hoi no ke ianu ino oko iakou noho ana. Aohe make | nui ana e like ipe ia mai ahujau, mai ia wa ! inai; ua make no, aka, aole nae he nui e like me ia; aka, he mea moapopo nae, mai i ia wa mai a hiki i keia manawa, ua mau no I ka emi ana o na kanaka. ! 4 O kekahi kumu no nae oia emi ana, oia !na mai ahulau. Oka waia o Kamehameha noho ana i Oahu, a ua nui no ka poe i maj ke. Ua hiki ole ke malamaia ka poe mai, [ me ke ola maikai i ke kakahiaka, a i ke.ahijahi ana iho. ua make aku la. A o ka poe i 'hele aku e kanu i ko lakou mau makamaka, iaia hoi, ua loohia iho lakou i ua mai nei i ke ala, a ua make pu aku la lakou me ka hoi hou ole iko lakou mau wahj. Ano ja mea, he nui ka poe i kanu oleia. Na ua mainei i kapaia he Okuu, i hooemi nui ina kana ka.," He pono i na poe kahiko a pau e noho nei ma Hawaii, ke hai mai i ke ano ouamai la no ka mea, he olioli makou e pai ia mea, i kumu e hoikeike ai i ka 'Lahui e ulu nei, i ke ano o ka noho ana ia wa, a me ke ano no ! hoi o na mai ahulau nana i kinai nui i keia |Lahui. Ua kohoia na Komisina, e imi ike j kumu o ke emi ana o k eia Lahui, a ina lakou i e huli ike ano » ua mau inai luku la i ka wa kahiko ; alaila, e loaa ka pomaikai nui ina ia hana ann.