Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 54, 6 December 1862 — Page 1

KA

NUPEPA KUOKOA:

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE I.  HONOLULU, DEKEMABA 6, 1862.  HELU 54.

 

NO KA MAKAHIKI HOU, 1863, BUKE II.

OIHANA "NUPEPA KUOKOA,"

Honolulu, Dekemaba 6, 1862.

                AUHEA OUKOU, E NA MAKAMAKA O KE KUOKOA—ALOHA OUKOU:—

                He 52 helu o ke KUOKOA i paiia iho nei, koe o na helu manuahi elima ke huipuia me keia, nolaila, he 57 helu o keia buke mua.

                Ke kokoke mai nei ka wa e pau ai o keia makahiki, a ke kokoke pu mai nei hoi ka wa o pau ai o keia buke; nolaila, ua pono ia kakou ke kuka pu no ka makahiki hou, ame ka buke hou. No ka makahiki hou, oia ka la 3 o Ianuari, M. H. 1863, e kukulu paa ia ana he mau rula hou elua. A eia no ia :

                RULA 1.—E uku mua mai ka poe a pau e lawe ana i ka pepa, oia hoi ina ka hoomaka ana o ke makahiki. Aole no e loaa ka pepa, ke ole e uku mua mai.

                RULA 2. — E hiki no i ka poe lawe pepa ke uku mua mai i na DALA ELUA (2,00) no ka makahiki hookahi ; a i ole ia, i HOOKAHI DALA ($1,00) no na malama eono.

HE MAKANA NUI.

                No ko'u aloha a me ka mahalo nui, i ka poe lawe pepa, me keia ke nui hoi, e kukuluia na rula hou i haiia maluna, me ka manao lokahi o kakou a pau ; nolaila, e haawi ana au i ka poe a pau e uku mua mai ana i na DALA ELUA no ka pepa o ke iabuke ae, i kekahi kii maikai o ko kakou Moi aloha Iolani,

KAMEHAMEHA IV.,

i paiia ma ka Hale Paikii me ka lilo nui, i mea e haawi aloha aku ai i ka poe e hooko ana i ka uku mua mai i na DALA ELUA. Aole no e loaa i ka poe e uku mai ana i ka hookahi dala wale no.

                A nolaila, auhea oukou e na hoa Hawaii nei. Ina he aloha oukou i ko kakou Moi, he kumu pono keia no oukou e olioli ai, i ka loaa o ka wa pono e loaa wale ai o ke kii o ko kakou Moi, ka mea i aloha nui ia e kakou me ka mahalo. Aole e hiki ia oukou ke ike mau i iaia, e like me ko Honolulu nei poe, ka ike aku i kekahi manawa. A nolaila, ua pono ia oukou ke lawe i kona kii i mea e hoonani ai i ko oukou mau hale a i mea e hoomau ai i ko oukou aloha no ko oukou Moi.

               Nolaila, e wiki mai oukou, a e mamalu iho ia oukou malalo o na eheu oluolu o KA NUPEPA KUOKOA, a me ka uku mua ana mai i na dala elua, e loaa ai oukou keia makana makamae.

               Me ka mahalo, a me ke aloha nui, Owau no

H. M. WINI.

 

Ka Moolelo o LAIEIKAWAI.

 

KA MOOLELO

—O—

LAIEIKAWAI.

MOKUNA II.

                A NELE KA MAKAULA I KA IKE I kana mea e ukali nei, haalele keia ia Kamaoha, hiki keia iluna pono o Kaala, a malaila oia i ike ai e pi-o ana ke anuenue i Molokai, nolaila, haalele ka Makaula ia wahi, kaapuui hou ia Oahu nei, o ka lua ia o kana huakai kaapuni ana, i mea e hiki ai ia ia ke ike maopopo i kana mea e ukali nei, no ka mea, ua ano e ka hana a ke anuenue, no ka holoholoke ana i kela wahi keia wahi.

                I ka la a ua Makaula nei i haalele ai ia Kaala, hiki mua aku oia iluna o Kuamooakane, aia hoi e pi-o ana ke anuenue i Molokai, e ku aua ka punohu i uhi paaia e na ao hekili; ekolu mau la oia nei ma Kuamooakane, ua hoomauia ka uhi paapu a ka ua a me ka noe.

                I ka eha o na la oia nei malaila, loaa ia ia he waa e holo ana i Molokai; kau aku la oia maluna o ka waa, a holo aku la a like a like o ka moana, loaa ka manao ino i na mea waa, no ka mea, ua uluhua laua i ua Makaula nei no ka hiamoe, a me ka alala mau ana o kahi puaa, a o-o-o mau no hoi

kahi moa.

                A no keia mea, kunou aku la ka mea mahope o ka waa i ko kaliaka iluna o kuaiako, e hoi hou ka waa i hope, a hoonoho hou i ka Makaula i Oahu nei, a ua like nae ka manao o na mea waa ma ia mea e hoihoi hope ka waa, e moe ana nae ka Makaula ia

manawa.

                Hoohuli ae la na mea waa i ka waa i hopo a holo i Oahu, nei; ia manawa a ka waa e hoi hope nei, hoohuoi iho la ka Makaula i ka pa ana a ka makani ma kona papalina, no ka mea, ua maopopo ia ia kahi a ka makani i pa ai i ka holo ana mai Oahu aku nei, manao iho la oia, ma kai mai ka makani e pa nei.

                Nolaila, kaakaa ae la na maka o ka Makaula, aia hoi e hoi hou ana ka waa i Oahu nei; ia manawa, nalu iho la ka Makaula i ke kumu o keia hoi hou ana o ka waa. Aka hoi, no ko ianei makemake e ike maopopo i ka hana a na mea waa, pule aku la oia i kona Akua ia Kuikauweke, e hooili mai i ka ino nui maluna o ka moana.

                Ia ia e pule ana iloko ona iho, hiki koke mai la ka ino nui maluna o lakou, a pono ole ka manao o na mea waa ; ia manawa, hoala ae la na mea waa ia ianei.

                "E keia kanaka e moe nei! e ala ae paha oo, kai noa paha he pono kau i kau mai ai maluna o ko mana waa, aole ka ! oia no ka moe a nei kanaka la o uka."

                Alaila, ala ae la ua Makaula nei, e hooiho ana ka waa i Oahu nei. Alaila, ninau aku la ola i na mea waa.

                "Heaha iho nei keia hana a olua ia'u i hoi hope ai ka waa ? A heaha kuu hewa."

                Alaila, olelo mai la na mea waa, " Ua uluhua maua no kou hiamoe, a me ka alala mau o ko wahi puaa, a me ke kani mau a ko wahi moa, nolaila kulikuli, mai ka holo ana mai nei no ka ke kulikuli a hiki i keia manawa, ua pono no la hoi ia, i na la hoi e hoe ana oe, aole ka, he moe wale iho no ka kau."

                I aku la ka Makaula, " Ua hewa olua i kuu manao; i na o kuu noho wale ke kumu o ka hoi hou ana o ka waa o kakou i Oahu, alaila, ke olelo nei au, ua hewa ka mea iluna o kuaiako, no ka mea, he noho wale iho no kana, aole ana hana."

                Ia lakou e kamailio ana no keia mau mea, lele aku la ka Makaula mahope o ka waa, a lilo iho la ia ia ka hookele, holo aku la lakou a kau ma Heleolono i Molokai.

                Ia lakou i hiki aku ai malaila, aia hoi, e pio ana ke anuenue i Koolau e like me kana ike ana i kona mau la maluna o Kuamooakane, haalele keia i na mea waa, ake aku la oia e ike i kana mea i ukali mai ai.

                Ia hele ana hiki mua keia i Waialala maluna pono ae o Kalaupapa ; ia ianei malaila, ike maopopo aku la oia e pio ana ke anuenue iluna o Malelewaa, ma kahi nihinihi hiki ole ke hele ia. Aia nae malaila kahi i hunaia ai o LAIEIKAWAI, oia a me kona kupunawahine, e like me ke kauoha mau a Kapukaihaoa ia Waka ma ka hihio.

                No ka mea, i ka Makaula e holo mai ana ma ka moana, ua ike mua e aku o Kapukaihaoa i ka Makaula, a me kana mau hana, nolaila oia i olelo mau ai ia Waka ma ka

hihio e ahai mua ia LAIEIKAWAI ma kahi hiki ole ke loaa.

                I ka Makaula i haalele ai ia Waialala, hiki aku keia ma Waikolu ilalo pono o Malelewaa, aia nae e pio ana ke anuenue i kahi hiki ole ia ia ke hele aku; aka, ua noonoo ka Makaula i kekahi manawa, i wahi e hiki ai e ike i kana mea e ukali nei, a waiho aku i kana kanaenae i hoomakaukau mua ai, aole nae e hiki.

                I kela la a ka Makaula i hiki ai ma Waikolu, ia po iho, hiki mua ke kauoha a Kapukaihaoa ia LAIEIKAWAI ma ka moeuhane, a puoho ae la oia he moeuhane. Alaila, hoala aku la o LAIEIKAWAI i kona kupunawahine, a ala ae la, ninau aku la ke kupunawahine i kana moopuna i ke kumu o ka hoala ana.

                Hai mai la ka moopuna, " Ua hiki mai o Kapukaihaoa i o'u nei ma ka moeuhane, e olelo mai ana, e ahai loa oe ia'u i Hawaii a hoonoho ma Paliuli, a malaila kaua e noho ai, pela mai nei oia ia'u a puoho wale ae la wau la, hoala aku la ia oe."

                Ia LAIEIKAWAI nae e kamailio ana i ke kupunawahine, hiki iho la ka hihio ma o Waka la, a ua like me ka ka moopuna e olelo ana, ia manawa, ala ae la laua i ka wanaao a hele aku la e like me ke kuhikuhi a Kapukaihaoa ia laua ma ka moeuhane.

                Haalele laua ia wahi, hiki aku laua ma Keawanui kahi i kapaia o Kaleloa, a malaila laua i halawai ai me ke kanaka e hoomakaukau ana i ka waa e holo ai i Lanai. Ia laua i halawai aku ai me ka mea waa, olelo aku la o Waka, " E ae anei oe ia maua e kau pu aku me oe ma ko waa, a holo aku i kau wahi i manao ai e holo ?"

                Olelo mai la ka mea waa, " Ke ae nei wau e kau pu olua me a'u ma ka waa, aka, hookahi no hewa, o ko'u kokoolua ole e hiki ai ka waa."

                Ia manawa a ka mea waa i hoopuka ai i keia olelo " i kokoolua " hoewaa, wehe ae la o LAIEIKAWAI i kona mau maka i uhiia i ka aahu kapa, mamuli o ka makemake o ke kupunawahine e huna loa i kana moopuna me ka ike oleia mai e na mea e ae a hiki i ko laua hiki ana i Paliuli, aka, aole pela ko ka moopuna manao.

                I ka manawa nae a LAIEIKAWAI i hoike ai i kona mau maka mai kona hunaia ana e kona kupunawahine, luliluli ae la ke poo o ke kupunawahine, aole e hoike kana moopuna ia ia iho, no ka mea, e lilo auanei ka nani o kana moopuna i mea pakuwa wale.

                I ka manawa nae a LAIEIKAWAI i wehe ae ai i kona mau maka, ike aku la ka mea waa i ka oi kelakela o ko LAIEIKAWAI helehelena mamua o na kaikamahine kaukaualii o Molokai a puni, a me Lanai. Aia hoi, ua hookuiia mai ka mea waa e kona iini nui no kana mea e ike nei.

                A no keia mea, noi aku la ka mea waa i ke kupunawahine, me ka olelo aku. " E kuu loa ae oe i na maka o ko moopuna mai kona hoopuloa ia ana, no ka mea, ke ike nei wau ua oi aku ka maikai o kau milimili, mamua o na kaikamahine kaukaualii o Molokai nei, a me Lanai.

                I mai la ke kupunawahine, "Aole e hiki ia'u ke wehe ae ia ia, no ka mea, o kona makemake no ka huna ia ia iho."

                A no keia olelo a Waka i ka mea waa mamuli o kana noi, alaila, hoike pau loa ae la o Laieikawai ia ia mai kona hunaia ana, no ka mea, ua lohe aku la o Laieikawai i ka olelo a kona kupunawahine, o Laieikawai no ka makemake e huna ia ia ; aka, ua makemake ole kela e huna.

                A no ka ike maopopo loa ana aku o ka mea waa ia Laieikawai, alaila, he nuhou ia i ka mea waa. Alalia, kupu ae la ka manao ano e iloko ona, e hele e hookaulana ia Molokai a puni no keia mea ana e iini nei.

                Alaila, olelo aku la ua mea waa nei ia Laieikawai ma, "Auhea olua, e noho olua i ka hale nei, na olua na mea a pau oloko aole kekahi mea e koe o ka hale nei ia olua, o olua maloko a mawaho o keia wahi."

                A no ka hoopuka ana o ka mea waa i keia olelo, alaila, olelo aku la o Laieikawai, " E ke kamaaina o maua, e hele loa ana anei oe ? No ka mea, ke ike lea nei maua i kou kauoha honua ana, me he mea la e hele loa ana oe ?"

                I aku la ke kamaaina, " E ke kaikamahine, aole pela, aole au e haalele ana ia olua ; aka, i manao ae nei au e huli i kokoolua no'u e hoe aku ai ia olua a pae i Lanai."

                A no keia olelo a ka mea waa, i aku la o Waka i ke kamaaina o laua nei, " Ina o ke kumu ia o kou hele ana i kauoha honua ai oe i na mea a pau o kou hale ia maua, aka hoi, ke i aku nei wau, he hiki ia maua ke kokua ia oe ma ka hoe ana."

                A ike ka mea waa he mea kaumaha keia olelo a Waka imua ona. Olelo aku la oia imua o na malihini.

                "Aole o'u manao e hoounauna aku ia olua e kokua mai ia'u ma ka hoe pu ana i ka waa, no ka mea, he mea nui olua na'u."

                Aka, aole pela ka manao o ka mea waa e huli i kokoolua hoe waa pu me ia, no ka mea, ua hooholo mua oia i kana olelo hooholo iloko ona, e hele e kukala aku ia Laieikawai a puni o Molokai.

                A pau ke kamailio ana a lakou i keia mau olelo, haalele iho la ka mea waa ia laua nei, a hele aku la e like me ka olelo hooholo mua iloko ona.

                Ia hele ana, ma Kaluaaha kona hiki mua ana, a moe aku oia i Halawa, a ma keia hele ana a ianei, ua kukala aku oia i ka maikai o Laieikawai e like me kona manao paa.

                A ma kekahi la ae, i ke kakahiaka nui, loaa ia ia ka waa e holo ana i Kalaupapa, kau aku la oia maluna o ka waa, hiki mua oia i Pelekunu, a me Wailau, a mahope hiki i Waikolu kahi a ka Makaula e noho ana.

                Ia ia nae i hiki aku ai i Waikolu, ua hala mua aku ua Makaula nei i Kalaupapa, aka, o ka hana mau a ua wahi kauaka nei ke kukala hele no Laieikawai.

                A hiki keia i Kalaupapa, aia hoi, he aha mokomoko e akoakoa ana, ku aku la oia mawaho o ka aha, a kahea aku la me ka leo nui, " E ka Hu, e na makaainana, e ka lopakuakea, lopahoopiliwale, e na'lii, na Kahana, na kilo, na aialo, ua ike au i na mea a pau ma keia hele ana mai nei a'u, ua ike ina mea nui, na mea liilii, na kane, na wahine, na kaukaualii kane, na kaukaualii wahine, ka niaupio, ke ohi, aole wau i ike i kekahi oi o lakou e like me ka'u mea i ike ai, a ke olelo nei au, oia ka oi mamua o na kaikamahine kaukaualii o Molokai nei a puni, a me keia aha no hoi."

                Ia manawa nae aianei e kahea nei, aole i lohe pono mai ka aha, no ka mea, ua uhiia kona leo e ka haukamumu leo o ka aha, a me ka nene no ka hoouka kaua.

               A no ko ianei manao i lohe ponoia mai kana olelo, oi pono loa aku la ia iwaena o ko anaina, ku iho la oia imua o ka aha, a kuehu ae la oia i ka lepa o kona aahu, a hai hou ae la i ka olelo ana i olelo muai ai.

               Iloko o keia manawa, lohe pono loa aku la ke Alii nui o Molokai i keia leo, alaila hooki ae la ke alii i ka aha, i loheia aku ai ka olelo a keia kanaka malihini e kahea nei, no ka mea, iloko o ko ke alii ike ana aku i ua wahi kanaka nei, ua hoopihaia kona mau maka i ka olioli, me ke ano pihoihoi.

               Kaheaia aku la ua wahi kanaka nei mamuli o ke kauoha a ke alii, a hele mai la imua o ke alii, a ninau aku la. " Heaha kou mea e nui nei kou leo imua o ka aha, me ka maka olioli ?"

               Alaila, hai mai la kela i ke kumu o kona kahea ana, a me kona olioli imua o ke alii.

               "Ma ke kakahiaka nui o ka la i nehinei, e lawelawe ana wau i ka waa no ka manao e holo i Lanai, hoea mai ana keia wahine me ke kaikamahine, aole nae au i ike lea i ke ano o ua kaikamahine la. Aka, iloko o ko maua wa kamailio, hoopuka mai la ke kaikamahine i kona mau maka mai kona hunaia ana, aia hoi, ike aku la wau he kaikamahine maikai i oi aku mamua o na kaikamahine alii o Molokai nei."

               A lohe ke alii i keia olelo, ninau aku la ; "Ina ua like kona maikai me kuu kaikamahine nei la, alaila, ua nani io."

               A no keia ninau a ke alii, noi aku la ua wahi kanaka nei e hoikeia mai ke kaikamahine alii imua ona, a laweia mai la o Kaulaailehua ke kaikaimahine a ke aili.

               I aku la ua wahi kauaka nei. " E ke alii oianei la, eha kikoo i koe o ko iala maikai ia ianei, alaila, like aku me kela."

               I mai la ke alii ; " E! nani io aku la, ke hoole ae nei oe i ka makou maikai e ike nei. no ka mea, o ko Molokai oi no keia."

               Alaila, olelo aku la kahi kanaka i ke alii me ka wiwo ole. " No ko'u ike i ka maikai ko'u mea no ia i olelo kaena ai."

               Ia manawa a kahi kanaku e kamailio ana me ke alii, e noho ana ka Makaula ia manawa e hoolohe ana i ke ano o ke kamailio ana, aka, ua haupu honua ae ka Makaula, me he mea la o kana mea e ukali nei.

               A no keia mea, neenee loa aku la ka Makaula a kokoke, paa aku la ma ka lima o kahi kanaka, a huki malu aku ia ia.

               Ia laua ma kahi kaawale, ninau pono aku la ka Makaula i ua wahi kanaka nei. " Ua ike no anei oe i kela kaikamahine mamua au e kamailio nei i ke alii ?"

               Hoole aku la ua wahi kanaka nei, me ka i aku, " Aole au i ike mamua, akahi no wau a ike, a he mea malihini ia i ko'u mau maka."

               A no keia mea, manao ae la ka Makaula, o kana mea i imi mai ai, me ka ninau pono aku i kahi i noho ai, a hai ponoia mai la.

               A pau ka laua kamailio ana, lawe ae la oia i na mea ana i hoomakaukau ai i mohai no ka manawa e halawai aku ai, a hele aku la.

 

Ka Bea Keokeo.

 

KA MOOLELO

—NO KA—

BEA KEOKEO.

               O ka Bea keokeo, e like me ka mea i maopopo i ka poe he nui wale, ua ola lakou ma ka ai ana i na Sila, i hoopioia e lakou ma kahi anu, a o ko lakou hiki ana i kahi e pili kokoke ai i na Sila, aole no he maopopo. I ka wa a ke Sila e nee hele ana iluna o na pauku hau, oia no ka wa i maopopo loa ai ka hana a ka Bea ; no ka mea, i kona wa e ike ai, a e hanu ai paha i ka Sila iluna o kekahi apana hau e lana ana, o kona wa iho la no ia e hele ai ma ka aoao pohu, a he hapalua mile paha, alaila, a-u ae la kela iloko o ke kai, a nee malie mai la a hiki i kahi i lana ai o ka apana hau, me ke Sila e kau ana iluna, a i ka wa e kokoke ai ma ka aoao o na Sila nei, alaila, ea ae la ke poo o ka bea iluna, a hopu mai la i ke Sila, a aia hoi ua make aku la ka enemi, a ua paa ae la ia ia i ka ai ia. Aole no nae he mama o ke Sila, oiai e kau ana iluna o ka pauku hau ; aka, ina e haule kela iloko o ke kai, o ka wa hoi ia e ho-a-a'i ka bea. Aka, me he mea la no nae he nui wale ka hakaka ana o ka bea me ke Sila, a ua nui no hoi paha ka hemo ana aku o ke Sila mai ka lima aku o ka bea; no ka mea, ua loaa no kekahi mau Sila i kekahi poe, i pukapuka ka ili i ka manamana o ka bea, a no ka makau paha i ka bea ka mea i waiho pono ole ai o ke Sila iluna o ka hau, a he nui wale no hoi paha na Sila i ike ole i na waapa, a me na kanaka, a hiki wale mai i keia manawa.

NA POINO O KE ALUALU BEA ANA.

               He nui no ka poe kanaka i waihoia o make mainoino ma na mokupuni neoneo, no ka poino ike mua ole ia, oia hoi ka paa i ka ohu, ka hau, ke au, a i kekahi wa no ka lama.

               Ua hanaia kekahi mea kaulana loa, a mai ane pilikia no hoi ka poe nona kahi moolelo mahope nei. Ua pepehiia kekahi mau Walruses he nui wale, iloko o na mahina mamua aku, a ua holo mai kekahi wahi moku kiakahi ma ua Ailana nei, me ka manao e loaa ana na bea he nui wale, e ai ana i ke kino kupapau o na Walruses ; ua loaa no ia lakou he pua bea nui, ua kanalima paha a oi ae, e ahaaina ana maluna o na kino kupapau o ka Walruses. O ka nui o na kanaka o ua wahi moku nei, he umi kanaka, a mahope o ko lakou nakii ana i kahi moku o lakou i kekahi apana hau, alaila, pau ka nui i ka lele iuka e pepehi bea ai, me ke kauoha nae hoi i na kanaka elua o ka moku, e malama pono i ka moku o pilikia auanei.

               Ua pomaikai no ka poe i hele ai iuka i ka pepehi bea, a ua make he iwakaluakumamalua, a pau aku ka nui i ka au iloko o ka moana ; aka, ua loihi no nae na hora o ke alualu ana i na bea, a no ia mea, ua hele na mea iluna o ka moku e huli hele i ka pahu rama e waiho ana iluna o ka moku, ma kahi o ke Kapena, me ka manao paha e honi aku i ka uwahi aala o ka wai ula o Maleka. Mai ka honi a ka inu, mai ka inu aku hoi a ka ona, o ka hele ako no ia o ua mau kanaka kiai moku nei i ka pono ole.

               Oiai iloko ua mau wahi kanaka nei o ka ona, a me ka hoaa no hoi, aia hoi, hiki mai la ka ohu, a pu ae la no hoi ke kai, a hoolanaia'e la ka pauku hau i nakiiia'i o ka moku