Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 54, 6 December 1862 — KA MOOLELO O LAIEIKAWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O LAIEIKAWAI.

MOKUNA 11. NELE KA MAKAULA I KA IKE 1 kanu mea e uleali nei, haalelo koia ia ~ J Kamaoha, liiki keia ilnna pono o Kaala, a malaila oia i ike ai e pi-o ana ke annenue i Molokai, nolaila, haalele ka Makaulu i;i wahi, kaapuui hou ia Oahu noi, o ka lua ia o kana huakai kaapuni ana, i nuw e hiki ui ia ia ke ike *naopopo i lmna mea e ukali nei, no ka mea, ua ano e ka hana a ke auuenue, 110 ka holoholoke ana i kela wahi keia wahi. I ka la a ua Makuula nei i haalele ai ia Kaala, hiki mua aku oia iluna o Kuamooakaue, aia hoi e pi-o ana ke anuenue 1 Molokai, e ku ana ka punohu i uhi paaia e na ao hekili; ekolu mau la oia nei ma Kuamooakane, ua hoomauia ka uhi paapu a ka ua a īne ka noe. I ka eha 0 na la oia nei malaila, loaa ia ia he waa e holo ana i Molokai; kau aku la oia maluna o ka waa, a holo aku la a like a like 0 ka inoana, loaa ka manao mo i na mea waa, no ka mea, ua uluhua iaua i ua Makaula nei no ka hiamoe, a me ka alala mau ana o kahi puaa, a 0-0-0 mau no hoi kahi moa. A no keia mea, kunou aku la ka mea mahope o ka waa i ke kanaka iluna o kuaiako, e hoi hou ka wna i hope, a hoonoho hou i ka Makaula i Oiihu nei, a ua like nae ka manao o na mea waa ma ia mea e hoihoi hope ka waa, e moe ana nae ka Makaula ia manawa. Hoohuli ae la na mea waa i ka waa i hopo a holo i Oah»A nei; ia manawa a kahvaa e hoi hope nei, hoohuoi iho la ka Makaula i ka pa ana a ka makani ma kona papalina, 110 ka mea, ua maopopo ia ia kahi a ka makani i pa ai i ka hoio ana mai Oahu aku nei, manao iho la oia, ma lai mai ka-makani e pa neu Nolaila, kaakaa ae Ia na maka o k& Makaula, o ia hoi e hoi hou ana ka waa i Oahu

| nei; ia manawa, nalu iho la ka Makaula i i ke kumu 0 keia hoi hou ana 0 ka waa. Aka hoi, no ko ianei makemake e ike maopopo i | ka hana a na mea waa, pule aku la oia i ko!na Akua ia Kuikauweke, e hooili mai i ka ; ino nni maiuna o ka monna. | la ia e pule aua iloko ona iho, hiki koke mai la ka ino nui mnluna 0 lakou, a pono ole ka manao o na mea waa ; ia manawa, ' hoala ae la na mea waa īa ianei. ! " E keia kanaka e moe nei! e ala ae paha oe, kai noa paha he pono kau i kau mai ai imaluna o ko maua waa. aole ka ! oia 110 ka moe a nei kanaka la o uka." | Alaila, ala ae la ua Makaula nei, e hooiho :ana ka waa i Oahu nei. Alaila, ninau aku !la ola i na mea waa. " Heaha iho nei keia hana a -olua ia'u i hoi hope āi ka waa ? A heaha kuu hewa." | Alaila, olelo mai la na mea waa, u Ua iuluhua maua no kou hiamoe, a me ka alala |mau 0 ko walii puaa, a me ke kani mau a ko .'wahi moa, nolaila kulikuli, mai ka holo ana J mai nei no ka ke kulikuli a hiki i keia ma- | nawa, ua pono no la hoi ia, i na la hoi e hoe ana oe, aole ka, he moe wale iho no ka kau." 1 aku la ka Makaula, " Ua hewa olua i kuu^nanao; i na o kuu noho wale ke kumu 0 ka hoi hou aua o ka waa*o kakou i Oahu, alaila, ke olelo nei au, ua hewa ka mea iiuna o kuaiako, no ka mea, he noho wale iho no kana, aole ana hana<** la lakou e kamailio ana no keia mau mea, iele aku la ka Makaula mahope o ka* waa, a lilo iho la ia ia ka hookeie, holo aku la lakou a kau ma Heleolono i Molokai. ia lakon i hiki aku ai malaila, aia hoi, e pio ana ke anuenue i Koolau e like me kana ike ana i kona mau la maluna o Kuamooakane, haalele keia i na mea waa, ake aku ia oia e ike i kaoa mea i ukali mai ai. Ia hele ana hiki mua keiar i Waialala maluna pono ae o Kalaupapa ; ia ianei malaila, ike maopopo aku la oia e pio ana ke anuenue iiuna o Malelewaa, ma kahi nihinihi hiki o!e ke hele ia. Aia nae malaila kahi i hunaia ai 0 Laieikawai, oia a me kona kupunawahine, e like me ke kauoha mau a Kapukaihaoa ia Waka ma ka hihio. No ka mea, i ka Makaula e holo mai ana ma ka moana, ua ike mua e aku o Kapukaihaoa i ka Makaula, a me kina mau hana, nolaiia oia 1 olelo mau ai ia'Waka ma ka

| iiihio e ahai mua ia Laieikawai ma kahi ; hild ole ko loaa. I ka Makaula i haalele ai ia Waialala, hiki aku keia ma Waikolu ilalo pono o Malelewaa, aia nae e pio ana ke anuenue i kahi hiki ole ia ia ke hele aku; aka, ua noonoo ka Makaula i kekahi manawa, i wahi e hiki ai e ike i kana mea e ukali nei. a waiho aku i kana kanaenae i hoomakaukau mna ni, aole nae e hiki. I kela la a ka Makaula i hiki ai ma Waikolu, ia po iho, hiki mua ke kauoha a Knpukaihaoa ia Laieikawai ma ka moeuhane, a puoho ae la oia he moeuhane. Aiaila, hoala aku la o Laieikawai i kona kupunawahine, a ala ae la, ninau aku Ia ke kupunawahine i kana moopuna i ke kumu o ka hoala ana. Hai mai la ka moopuna, " Ua hiki mai o Kapukaihaoa i o'u nei ma ka moeuhane, e olelo mai ana, e nhai loa oe ia*u i Hawaii a hoonoho ma Paliuli, a maiaila kaua e noj ho ai, pela mai nei oia ia'u a puoho wale ae ia wau ia, hoala aku la ia oe." la Laieikawai nae e kamailioana i ke kupunawahine, hiki iho la ka hihiome o Waka ? la, a ua like me ka ka moopuna e olelo ana, I ia manawa, ala ae la laua i ka wanaao a hele aku la e like me ke kuhikuhi a Kapukaihaoa ia laua ma ka moeuhane. Haalele laua ia wahi, hiki aku laua ma Keawnnui kahi i kapaia o Kaleloa, a malai- j la laua i halawai ai me ke kanaka e hooina- j kaukau ana i ka waa e holo ai i Lanai. la ) bua i halawai aku ai me ka mea waa, oleio ) aku ia o Waka, 44 £ ae anei oeia maua e kau | pu aku me oe raa ko waa, a holo aku i kau j wahi i manao ai e holo r* j Olelo mai la ka mea waa, " Ke ae nei | wau e kau pu oiua me a'u ma k% waa, aka, j hookahi no hewa, o ko'u kokoolua ole e hiki \ ai kawaa." la manawa a ka mea waa i hoopuka ai i! keia olelo " i kokoolua " hoewaa, wehe ae la \ 0 Laikikawai i kona mau maka 1 uhiia i ka' aahu kapa, mamuli o ka makemake o ke i kupunawahine e huna loa i kana uaoopuna ■ me ka ike oleia mai e na mea e a«? • hiki i, ko laua hiki ana i Paliuli, aka, aok pela ko : ka moopuna manao. j I ka manawa nae a Laieikawai i hoike ai j 1 kona mau maka mai kona hunaia ana e j kona kupunawahine, luliluli ae !a ke poo o | ' ke kupunawahine, nole e hoike kana 11100-1

■ puna ia i;i iho, no ka mea, e lilo auanei ka jnani o kana moopuna i mea paku»va wale. | Ika manawa nae a Laieikawai i wehe ae jai i kona mau maka, ike aku !a ka mea waa ; i ka oi kelakela o ko Laieikawai heiehelena i mamua o na kaikamalune kaukaualii o MoI lokai a puni, ame Lanai. Aia hoi, ua hookuiia mai ka mea waa e kona iiui nui no kana mea e ike nei. A no mea, noi aku la ka mea waa i kc kupunawahine, me ka olelo aku. " E kuu loa ae oe i na maka o ko moopuna mai kona hoopulouia ana, no ka inea, ke ike nei wau ua oi aku ka maikai o kau miliinili, jnamua 0 oa kaikainahine kaukaualii o Molokai nei, a me Lanai. I mai la ke kupunawahine, " Aole e hiki ia'u ke wehe ae ia ia, no ka mea, o kona makemake no ka huna ia ia iho." A no keia olelo a Waka i ka mea waa mamuli o kana noi, alaila, hoike pau loa ae la o Laieikawai ia ia mai kona hunaia ana, no ka mea, ua lohe aku la o Laieikawai i ka olelo a kona kupunawahine, o Laieikawai no ka makemake e huna ia ia; aka, ua makemake e huna. A 110 ka i&e maopopo loa ana aku o ka mea waa ia Laieikawai, alaila, he nuhou ia Ika mea waa. Alalia, kupu ae la ka manao ano e iloko ona, e hele e hookaulana ia Molokai a puni no keni mea ana e iini nei. Alaila, olelo aku la ua mea waa ia Laieikawai ma, u Auhea olua, e noho olua i ka hale nei, na olua na mea a oau nlnl-n . ,t. i i i • « i. -i- .»w ia olua, o olua maloko a mawaho o keia wahi." A no ka hoopuka ana o ka mea waa i keia olelo, alaila, olelo aku la o Laieikawai, 41 E ke kamaaina o niaua, e hele loa ana anei oe ? No ka mea. ke ike lea nei maua i kou kauoha honua ana, me he mea la e hele loa ana oe ?"

I aku la ke kamaaina, " E ke kaikamahine, aole pela, aole au e haalele ana ia olua; | aka, i manao ae nei au e huli i kokoolua | no'a e hoe aku ai ia olua a pae i Lanai." A no keia oielo a ka mea waa, i aku la o Waka i ke kamaaina o laua nei, " Ina o ke kumu ia o kou hele ana i kauoha honua ai oe i na mea a pau o kou hale ia im.ua, āka hoi, ke i aku nei wau, he hiki ia maua ke kokua ia oe ma ka hoe ana." A ike ka mea waa he mea kaumaha keia olelo a Waka imua ona. Olelo aku la oia , imua o na maliliini. " Aole o'u manao e hoounauna aku ia olua e kokua mai ia'u ma ka hoe pu ana i ka waa, no ka mea, he mea nui olua na'u." Aka, aole pela lea manao o ka mea waa e huli i kokoolua hoe waa pu me ia, no ka mea, ua hoohok» mua oia i kana oleio hooholo iloko ona, e hele e kukala aku īa Laieikawai a puni o Molokai. A pau ke kamailio ana a lakou i keia mau olelo, haalele iho la ka mea waa ia laua nei, a hele aku la e like me ka olelo hooholo mua iloko ona. Ia hele ana, ma Kaluaaha kona hiki mua ana, a moe aku oia i Halawa, a ma keia hele ana a ianei, ua kukala aku oia i ka inaikai 0 Laieikawai e like me kona manao paa. A ma kekahi la ae, i ke kakahiaka nui, loaa ia ia ka waa e holo ana i Kalaopapa, kau aku la oia maluna o ka waa, hiki mua oia i Pelekunu, a me Wailau, a mahope hiki 1 Waikolu kahi a ka Makaula e noho ana. Ia ia nae i hiki aku ai i Waikoiu, ua hala mua aka ua Makaula nei i Kalaupapa, aka, 0 ka hana mau a ua wahi kauaka nei ke kukala hele no Laieikawai. A hiki keia i Kalaupapa, aia hoi, he aha mokomoko e akoakoa ana, ku aku la oia mawaho o ka aha, & kahea aku la me ka leo nui, "E b Hu, e na makaainana, e ka iopakuakea, lopahoopiliwaie, e nA'iii, na Kahuna, na kilo, na aialo, ua ( ike au i na mea a pau ma keia heie ana'mai nei a'u, ua ike ina mea nui, na mea liiiii, na knne, na wahine. na kaukaualii kane, na kankaualii wahine, ka niaupio, ke ohi, &ote wau i ike i kekahi! 01 o iakou e iike ine ka'u mea i ike ai, a ke | oleio nei au, oia ka oi mamua o na kaikamahiae kaukauaiii o Molokai nei a pitni, a | me keia aha no hoū" la manawa nae aianei e kahea nei, aole ■ i lohe pono mai ka aha, no ka mea, ua uhiia ' kona leo e ka haukamumu leo o ka aha, a | me ka nene no ka hoouka kaua. ;

A no ko i.inoi maiiao i loho inai kana olelo, oi pono loa aku la i:i iwaoiui o ko anaina, ku iho la oia imua o ka aha, a kuohu ae la oia i ka lej*a o koua aaliu, a hai hou ae la i ka olelo ana i oioio muai ni. lloko o keia manawa, lohe pono loa aku la ke Alii nui o Molokai i keia leo, alaila hooki ae la ke alii i ka aha, i lohoia aku ai ka olelo a keia kanaka malihini e kuhea nei, 110 ka mea, iloko o ko kealii ike ana aku i ua wahi kanaka nei, ua heopihaia kona mau maka i ka olioli, me ke ano pihoihoi. Kaheaia aku !a ua wahi kanaka nei inamuli o ke kauoha a ke alii, a hele mai la imua o ke alii, a ninau aku la. " Heaha kou meā e nni nei kou leo imua o ka aha, me ka maka olioli ?" Alaila, hai mai la kela i ke kumu o kona kahea afia, a me kona olioli imua o ke alii. u Ma ke kakahiaka nui o ka la i nehinei, e lawelawe ana wau i ka waa no ka manao e holo i Lanai, hoea mai ana keia wahine me ke kaikamahine, aole nae au i ike lea i ke ano o ua kaikamahine la. Aka, iloko o ko maua wa kainailio, hoopuka mui la ke kaikamahine i kona mau maka mai kona hunaia ana, aia hoi, ike aku la wau he kaikamahine maikai i oi aku mamua o na kaikamahine alii o Molokai nei. M A lohe ke alii i keia olelo, ninau aku la ; u Ina ua like kona maikai me kuu kaikamahine nei la, alaila, ua nani io." A no keia ninau a ke alii, noi aku la ua wnhi kanakn nm _p kp knikamn

hino aliī inuu\ on:v. ;i l;\wvū\ h o Kl:\aiithua kf kainumahu.'O a ko «'.iii. 1 aku ua waiii kanaka m-i. K ko ai i! oumei la, vha kikoo * kuo o ko iaia inaikai ia iunei, aiaila, iiko aku mo kola." I mai la ko aiii; •• Kl nani io aku {a. k*' hoolo ae nei oe i ka inakou maikai o iko noi. no ka mea, o ko Moiokai oi no koia." Alaila, olelo aku la kahi kanaka i ko nlii me ka wiwo olo. " No ko'u iko i ka maikni, ko'u mea no ia i ololo kaona ai." la inanawa a kal\i kanakn o kamaiiio ana me ke alii, o noho ana ka Makaula ia inanawa e hoolohe ana i ko nno o ko kamailio ana. aka, ua haupu honua ao ka Makaula, me ho mea la o kana mea, e ukaii nei. A no keia mea, neenee loa aku la ka Makaula a kokoko, paa aku la nvi ka lima o kahi kanaka, a huki inalu aku ia ia. la laua ma kahi kaawalo, ninau pono ak\i la ka Makaula i ua wahi kanaka noi. " Ua ike 110 anei oe i kela kaikainahine inamua au e kamailio nei i ke aiii i" Hoole aku la ua wahi kanaka noi, me kn i aku, 41 Aole au i iko mainua, akahi no wan a ike, a he mea malihini ia i ko'u mau maka." A no keia mea, mnnao ae la ka Mnkaula, 0 kana mea i imi mai ai, me ka ninau pono aku i kahi i noho ai, a hai ponoia mai la. A pau ka laua kainailin nna, lawe ao la oia 1 na mea ana i hoomakaukau ai i mohai no ka īnnnaWO. O hnlnwni nl n a j a h.'ie aki» la.