Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 55, 13 December 1862 — KA MOOLELO O LAIEIKAWAI. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KA MOOLELO O LAIEIKAWAI.

MOKUNA 111.

fA HELE ANA O KA MAKAULA mahope iho o ko laua halawai ana me kahi kanaka, hiki mua keia iluna o Kawela, nana aku la oia, e pio ana ke anuenue i kahi a ua wahi kanaka nei i olelo ai ia ia; alaila, hoomao|>opo lea iho la ka Makaula o kana mea no e ukali nei. A hiki keia i Kaamoia ka aina e pili pu la me Keawanui, kahi hoi a Laikikawai ma e kali nei i ka mea waa, ia manawa, ua poeleele loa iho la, ua hiki ole ia ia ke ike aku i ka mea ana i ike ai iluna o Kawela, aka, ua moe ka Makaula malaila ia po, me ka manao i kakahiaka e ike ai i kana mea e imi nei. I kela po a ka Makaula e moe la i Kaamola, aia hoi, na hiki kt olelo kauoha a Ka> pukaihaoa ia Laieikawai ma ka moe uhane, e like me ke kuhikuhi ia laua iloko o ko luua mau la ma Maleiewa.

Ia wanaaa ana ae, loaa ia laua ka waa e holoai i Lanai, a kau iaua malaiia a hoio aku ia, a ma Maunaiei ko iaua wahi i noho ai i kekah'i mau la. fa Laieikawai ma i haalele ai ia Kaiaeioa ia kakahiaiea, ala ae ia ka Makaula, e ku ana ka punohu i ka moana, a me ka ua koko, aia nae, ua uhi paapuia ka moana i ka noe a me ke awa, mawae»»a o Moiokai, a me Lanai: Ekolu mau la oka uhi paapu ana o koia noe i ka inoana, a i ka eiia o ko ka Makauia mau ia ma Kaamola, ike kakahiakanui, ike aku ia oia e ku ana ka onohi iiuna pono o Mauimlei; aka, ua nui loa ka minamina o ka Makaula no ka halawai ole me kana mea e imi nei, aoie nae oia i pauaho a hooki i kona manaopaa. Ua aneane e hala na ia he umi ia ia ma Molokai, ike hou aku la oia e ku ana ka punohu iluua o Haleakaia, haalele keia ia lokai* hiki mua oia 4 iiuna o Haieakala ma kela iua pele, aoie nae oia i ike i kana mea e imi nei. I ua Makaula nei nae i hiki ai malaila, ike aku la oia ia Hawaii, ua uhi paapuia lea aina ika ohu, ame ka noe; A haaiele keia ia wahi, hiki mua keia i Kauwiki, a maiaiia oia i kukulu ai i wahi heiau, kahi hoi e hoomana ai i kona Akua, ka mea hiki ke kuhikuhi i kana mea e imi nei. I ua Makauia nei e kaapuni ana ma na wahi a pau ana e kipa aku ai, ua kauoha mua aku ka Makauia, 1 na e loaa kana mea e imi nei, aiaila, e huli aku ia ia ma kahi e loaa ai. A pau ke kapu heiau a ua Makaula nei ma Kauwiki,i na po o Kane, a me Lono paha, alaila, ike maopopoia aku ia ke kaiae ana oka aina a puni o Hawaii, a ua waiho pono mai na kuahiwi. Ua nui no na ia o ka Makaula ma Ka«wiki, aneane makahikia oi ae paha, aole nae oia i ike iki i ka hoailona mau ana e ukali nei. I kekahi la, ika malama o Kaaona, ina Ku, i ka manawa kakahiakanui, ike aweawea aku ia oia he wahi onohi ma Koolau, o Hawaii, ia manawa, puiwa koke ae ia oia me ka lele o koiia oiii me ka maikai ole o kona noonoo ana, aka, ua kali loihi no oia me ka hoomanawanui a maopopo iea ka hana a kela wahi onohi; a pau ia maiama okoa ika hoomanawanuiia a i kekalii malama ae ika ia o Kukahi, i ke ahiahn mamuao ka napoo ana o 1» iloko %> kona i hoomakaukau ai t ®u> kona Akua, a Jtale aku h. oia.

la ia e pule ana, a i ka waenakonu o ka manawa, ku mai la imua o ua Makaula nei ke kahoaka o Laieikawai, a me kona kupu-l nawahine, a no keia mea. hooniau aku !a oia ; i ka pule ana, aole nae i haalele kela kahoaka la la a hiki i ka maamaama ana. j ī fa po iho, iloko o kona manawa hiamoe, \ halawai mai la kona Akua me ia ma ka hi-; hio, i mai la, "Ua ike au i kou luhi, a me;

kou hoomanawanui ana, me ke ake e 1 loaa ia oe ka inoopuna a Waka, me kou manao hoi e loaa kou pomaikai no kana moopuna mai. Iloko o kau pule ana, ua hiki ia*u ke kuhikuhi, e loaa no o Laieikawai ia oe, mawaena o; Puna, a me Hilo, iloko o na uluiaau, 1 e noho ana iloko o ka hale i uhiia i! na hulu melemele o ka 00. nolaila, apopo e ku oea'hele." Puoho ae la oia mai ka hiainoe, I aia ka he hihio, a no keia mea, ponoi

, ole ihō la kona manao, aole e hiki ia ia ke; | moe ia po a ao. I j ia po aaoae i ke kakahiakanui, ia ia ma-j i luna o Kauwiki, ike aku la oia i ke kilepa-i ; lepa a ka pea o ka waa ilalo o Kaihalulu,| ; holo wikiwiki aku la oia a hiki i ke awa, j j ninau aku la i kahi a keia waa e holo ai,| : haiia mai la, " E holo ana i Hawaii," a noi! | aku la oia e kau pu me lakou ma ka waa, a | lae ia mai la oia pu me lakou. | | Hoi hou aku la ka Makauia iluna o Kau-| (wiki, e lawe mai i kana mau wahi ukana,j jna mea ana i hoomakaukau ai i kanaenae. j I Ia manawa aia nei i hiki ai ika waa, hai | mua aku la oia i kona manao i na mea waa. " £ na mea waa, e hai mai oukou i ka'u ! hana ma keia holo ana o kakou, ma ka ouī kou mea e olelo mai ai, malaila wau e hoo- j : lohe ai, no ka mea, he kanaka wau i hana! | pono oleia e na mea waa i ko'u holo ana mai | Oahu mai, nolaila wau e hai mua aku nei |ia oukou e na mea waa, malia o like oukou !

me laua." A no keia olelo a ka Makaula, olelo mai ia na mea waa, aoie c hanaia kekahi mea pono ole ma ia holo ana o lakou; a pau keia mau mea, kau lakou ma ka wau a hoio aku la inkou. Ma ia holo ana hiki mua iakou i Mahukona, ma Kohaia, moe maiaiia ia po, a i ke kakahiaka ana ae, haaieie ka Makauia i na mea \vaa, pii aku ia oia a feiki i Lamaioioa, a komo aku ia i Pahauna ka heiau, he heiau kahiko keia mai ka po mai, a hiki i keia manawa. Ua nui loa na Ja ona maiaiia o ka noho ana, aoie nae oia i ike i kana mea e imi nei, aka, ma kona ano Makaula, hoomau aku ia oia i ka puie i ke Akua, e iike me kona mau ia raa Kauwiki, a no ka puie hoomau a ua Makauia nei, ua loaa hou ia ia ke kuhikuhi ana e like mc keia hoike ia ia ma Kauwiki. A no keia mea, haaieie oia ia waiū, kaaheie aku ia oia ia Hawaii, ma Hamakua kona hiki mua ana, oi heie aku oia mai ka manawa uuku o kahi puaa a nui ioa, a na ka puaa no e hele. Ia ia i hiki ai i Hamakua, malalo o Waipio, kona wahi i noho ai ma Pakaalana, aoie nae he nui kona mau ia malaila* Hanlele ka Makauia ia wahi, hiki aku oia i L#aupahoehoe, a malaiia aku a hiki i Kaiwiiahiiahi, a maiaila oia i noho ai he mau makahiki. (Maanei, e \vaiho kakou i ka mooieio no ka imi ana o ka Makauia.) Pono e kailiailio no ka hoi ana o Kauakahialii, i Kauai, me Kailiokalauokekoa, i ike ai kakou, aia o Laieikawai i Paiiuli. Ma na Helu mua o keia Kaao, ua ike kakou na Kapukaihaoa i kauoha ia Waka ma ka moeuhane e hoihoi ia Laieikawai i Paiiuli, mamuli o ka ike a ka Makauia : Ua hookoia no nae e iike me ke kauoha, ua no» ho o Laieikawai ma Paiiuii, a hiki i kona hookanakamakua ana. [a Kauakahiaiii, laua o Kailiokaiauokekoa i hoi ai s Kauai, mahope iho o ko laua h«iawai ana me ka Oiali o ( Laieikawa!,) a hiki iakou i Kauai, mauka o Pi« hanakaiani, kui aku aku ia ka iono ia Kauai a psmi, akoakoa mai !a na'Hi, na kaukaualii* a mo na makaaimna a pau e ike i ka puka malihini ana aku o Kaiiiokakokekoa ma, e Hke me !ea mea mau, o Aiwohikupua nae ok poe Alii i akoakoa pu m®i ma kctia aha uwe o na maiihini. A pau ka uwe ana a iakou, ninau aku ia

, na'lii īa Kauakahialii, " Pehea kau hele ana aku nei mamuli o kou hoaa ia ianei," ( Kai- ; liokalauokekoa.) Alaila, hai aku la o Ka- ; uakahialii i kona hele ana, penei: "I ko'u he!e ana mai anei aku mamuli o jke aloha oka wahine, a puni Oahu, a me J Maui, aole i loaa ia'u kekahi wahine e like i me Kailiokalnuokekoa nei, a hiki au i Hawaii, kaapuni wau ia mokupuni, ma Kohala i kuu hiki mua ana. Kaahele au ma Koua, Kau, a hiki au i Keaau, ma Puna, a malaila ; wau i noho ai, a malaila wau i halawai ai me kekaiii wahine maikai i oi aku mamua o ianei, (Kaiuokalauokekoa.) A o ka oi no i hoi ia mamua o na wahine maikai o keia 1 mau mokupuni a pau." ' Uoko o keia olelo ana a Kauakaliialii, hoomaopopo loa mai la o Aiwohikupua i ka ; helehelena maikai o ua wahine nei, alaila, I hai aku la o Kauakahialii, i "Ika po mua, mahope iho oko laua ha--lawai ana me kuu wahi kahu nei, hai mai jla oia i kona manawa e hiki maiai i kahi o i ko makou wahi e noho ana, a hai mai la no I 1 i | i i i i

ma ) kahi i moe ai me na aikane. No kuu manao he wahahee na kuu wahi Imhu, no- | laila, kauoha ae ana wau i ka llamuku e ; hoopaa i ke kaula ; aka, ua hala e ua wahi | kahu nei o'u i uka o Paliuii, e ninau aku i f ua wahine nei i ke kumu o kona hiki ole | ana i kai ia po, me ka hai aku no hoi e | make ana ia, a pau kana 01010 ana ia Laiei- | kawai i keia mau mea. *' I mai la ka wahine i ua wahi kahu nei o'u, e hoi oe a ma keia po hiki akuau.e like me ka'u kauoha ia oe i ka po mua, pela no wau e hiki aku ai; ia po iho, oia ka po e ; hiki mai ai ua wahine nei, ua puka mua ae I lakou nei, ( Kailiokalauokekoa xa ) i ke ao, (i ua po nei e Kaao ana ao o ianei īa makou, i ke kihi o ke ahiahi, kani ana ka ieo o ka Ao, a i ka pili o ke ahiahi, kani ana ka leo I o ka Abla, a i ke kau, kani ka leo o ka Ele- > p&io, a i ka pili o ke ao, kani aaa ka leo o 1 ka Apapane, a i ka owehewehe ana o ke alaula» kani ana ka ieo o ka liwipolena, ia kani : ana no hoi, eoalu ana ke aka roa ka puka o ! ka Hale, aia nae, tia paa oloko i ka noe, a i ka mao ana ae, e kaa mai ana kela iluna o [ ka eheu o na manu, rae ktm nant nui. w A no keia olelo a Kauakahialii imua o | na l lir, ua hookuiia mai ko Aiwohikupua kino i okoa e ka iini nui, zne ka nitiau aku, "Qw&i ka inoa oia wahine ? w Haiia aku ia naeoia o Laieikawai. A no ka iini nui o AiwoUīkupua i k«ia niea a Kauakahiaiii e olelo nei, manao iho la ia e kii i wahiae ( 3Uase ) nana, aka, ua haohao o Aiwohīkupua no keia wahine, nobila # hai aku oia i kana olelo imua o Kauakahialii. «»Ke haohae nei wau i keia waliine, no|ka mea, owau ka mea naha i kaapuni keia niau mokupuni, ao!e wau i ike i kekahi wahine e

hoi oia i na hoaiiona o kona hiki ana mai, no ka men, ua olelo aku kuu wahi kahu nei ; i kano au na ua wahine nei, me ke koi aku |no hoi e iho pu mai laua me ua wahi kahu nei o'u f aka. ua hai mai kela i kana olelo. ] E hoi oe a ko hanai, kuu kane hoi au e 'olelo mai nei, olelo aku oe ia ia, a keia po j\vau hiki aku, i ua e kani aku ka !eo o ka I Ao, aole wau iloko oia leo, a kani aku ka leo jo ka Alala, aole no wau iloko oia leo, i na e ikani aku ka leo o ka Ele|xiio, hoomakaukau j wau no ka iho aku, a i kani aku ka leo o ka | Apapane, alaila, ua puka wau mawaho o kuu jha!e nei, hoolohe mai auanei oe a i kani aku jka ieo o ka liwipolena, alaila, aia wau maiwaho o ka hale o ko hanai, imi ao olua a Uoaa wau inawaho, oia kuu manawa e launa |ai me ko hanai," pela mai ka olelo a ua wahi 'kahuneio'u. 14 1 ka po hoi ana e kauoha nei, aole i hiki ae, o i kaii aku makou a ao ia po, aole i hiki ,'ae, o na manu wale no kai kani mai, manao iho la wau he wahahee na kuu wahi kahu, i Punahoa riae lakou nei, ( Kailiokalauokekoa

j kau mai ana ilufta o ka eheu ona manu, me he mea la no kukulu o Tahiti mai ia wahi- | ne, noloko o Moaulanuiakea." • No ka manao o Aiwohikupua no Moaula- ; nuiakea, o Laieikawai, oia kona mea i m&* I nao ai e kii i wahine nana: No ke mea, ī mamua aku o kona lohe ana i keia mau mea, jua olelopaa o Aiwohikupua, aole e lawe i | kekahi wahine o keia mau mokupuni i wajhine mare (hoao) rana, ua olelo oia, aia , kana wahine makemake noloko o Moaulaj nuiakea. I A pau ke kamailio ana a na'lii no keia | ir.au mea, a me ka walea ana e like me ka | mea mau o ka puka mahhini ana, a mahope [ koke iho oia mau la. Lawe ae la o Aiwoi hikupua i kahi kahu o Kauakahiaiii i ; lawelawe imua o kona alo, me ka manao o (Aiwohikupua ookek wahi kanaka ka meae loaa ai ko ke Alii makemake. I A no keia kumu, hoolīlo loa ae la o Aiwohiknpua i ua wahi kanaka nei i poo kiekie maluna o na mea a pau, o ko ke Aiii | aina a pau, a me oa k&oakaa pnu ba, nalii a me na makaaioana, ma kona ano Kuhina Xui. ' A lilo aekoa wahi kanaka aei i mea nui, huahua mai ia na punahele mua a Aiwohikupna, aka, ht> mea ok lakou i ko ke Alii .manao. MOKUNA ĪT. X*i AHOPE IHO O KA LILO AN'A O (|J ua wahi kauaka oei i mea nui imua < o ke Alii, xne be Kuhina Kui la; a V.; * īf) ' ob ka h<» kuka mau o ke Ahi loa na raea e lealea ai ke Alii, me ka manao aku

0 ka poe e, e kuka ana ma na mea pili i ka aina, a me na \vniwai «> like i«o ka inea man 1 ka noho Alii ana. Eia ka o Laieikawai 110 ka laua kuka mau, a he uuku ke kuka ma na mea e ae. Mamua aku nae o ko Aiwohikupua lohe ana ia Kauakahiaiii no Laieikawai, ua hoike e oi-i i kana olelo paa »mu& o kona mau kaukaualii, a me na kaikuahine ona, a me j kona |x>e aialo a pau, a eia kana olelo pna, | 44 Auhea oukou e ko'u mau kaukaualii, a ;me na kaikuahine o'u, ko'u mau aralo a pau ; mai keia la aku a hiki i ko'u mau la hope, aole lai ana wau e lawe i kekahi wahine o keia mau mokupuni i wahine hoao ( mark ) na'u, mai Kauai nei a hala loa i Hawaii, i na i oleloia mai he mau wahine maikai, aole no hoi au e haawi i ko'u kino e komo aku ma ke auo kolohe he oleloa no. No ka mea, he kanaka hana pono oleia wau e na wahine, mai ko'u wa opiopio mai a hiki i ko'u hookanakamakua ana. Aia no ka'u wahine ae ke kii mai no kekahi mau aina e mai, i na noloko mai o Moaulanuiakea, kahi o na wahine oluolu a'u i lohe ai, alaila o ka'u wahine makemake ia, i na i kiiia mai wau ma na ano elua." Iloko o ko Aiwohikupua lohe ana ia Kauakahialii, a me ko laua kuka mau ana me kona Kuhina Nui 110 Laieikawai, alaila, manaopaa ae la ke Alii no Tahiti mai ua wahine la. 1 kekahi la, 1 ke awakea, hiamoe iho la ke Alii, loaa iho la o Laieikawai ia Aiwohikupua ma ka ua like kana ike ana ia Laieikawai ma ka moeuhane me ka Kauakahialii olelo ana ia ia. A puoho ae la ke Alii he moeuhane kana. lioko oia ala ana ae, aia hoi, he mea minamina loa i ke Alii i kona ike ana ia Laieikawai ma ka moeuhane. no ka inea, ua ala e mai ka hiamoe o ke Alii; a no ia mea, makemake iho la ke Alii e loaa hou ia ia ka hiamoe loihi ana ma ia awakea, i kumu e ike hou aku ai 1 kana inea i ike ai ma ka moe* uhane. Hoao hou iho la ke Aiii e hiamoe hou, loaa hou no o Laieikuwai ma ka hihio pakole loa, aole nae oia i ike maopopo loa aku, he wahi heieheiena waie no kana ike lihi ana, a hikiieie ae la oia. A no keia mea, ua ano e loa ko ke Alii manao, ia manawa kahoopuka anaa ke Aiii i oleio paa imua o kona mau mea a pau, penei no ia: u Auhea oukou, mai walnau oukou iloko o kuu wa hiamoe, mai hamumumu, a ina e walaau, he aiii aimoku, e pau kona aimoku ana, i na he aiii aiahupuaa, e pau ia, a iua jhe konohiki, a iopa paha ka mea nana i ba- : hai kuu oleio paa, alaila, o ka make ka uku. M Oia iho la ka olelo paa a ke Alii, no ka mea, ua makemake ioa ke Aiii e loaa ia ia ka hiamoe ioiiii i kumu e launa hou ai laua ma ka moeuhane me Laieikawai. A pau ka ke Alii olelo ana no keia mau mea, hooinaka hou oia e hiamoe, aoie nae i loaa ia ia ka hiamoe a hiki i ka napoo ana o ka la. Iloko o keia hana a ke Alii, aole nae oia i hai aku i keia mea ana e ike nei ma ka moeuhane, ua huna ioa ke Alii i kona hoa kuka mau, manao la hoi oia, aia loaa hou aku, aiaila hai altu i kona hoa Kuhina Nui» A no ka makemake ioa o ke Alii e ioaa mau ia ia ka moeuhane mau no Laieikawai, kauoha ae la oia i kona Kuhina Nui e mama i awa. A nolaila, hoolale koke ae la ke Kuhina i na mea niama awa o ke Alii e mama i ka awa, a makaukau ko ke Alii makemake, a iaweia mai la. inu iho la ke Alii me kona Kuhina, a oki imai la ka ona a ka awa. Kau koke inai la nae ihma o ke Alii ka h&Iial» aloha o Laieikawai, me he mea ab ua launa kioo mamua. Alaila, hapai ae la ia i wahi oieio ma ke m«le penei. M Kau mai ana i o\i nei, Ka halialin nae lehua o Pana, I lawea mai e ka lao makani* E ke ahe makaai puukna o ka lua, Hia—a moe ole loko i ka min&i&ioa, I ka makemake—e." I aku & ke Kuhina o ke Alii, mahope iho o la {wu aua o ke mde aaa, He mea leupauaha, aok km au wahiae a kaua e noho itei 4 aka, iloko o kau mele e heluhelu ael, me he wahiue la kau." i mai k ke Aiii; tt Ua oki na olelo a ka-

; ua, no ka nwa, ke oki mai m-i Wa oua o ka ■ awa Iloko oia mnuawa, h:\utc nku h : ke Alii i ka hinmi>e nui, o kc oki m> i:\, uo ka mea, ua poiua loa kn hiafnoe o ke Alii, ua ike ole ke Alii i kana niea e manao ai. j Hookahi po, hookahi ao oka moe ana nw!ma ka ona awa oke Afii. Ulelo aku la kw j Alii i kctia hoa kuka, •• Ma keia ona aw»i o j kaua, aole i waiwai iki." I I mai ia kona hoa kuka, " Pehea la ka | hoi ka waiwai o ka oua awa ? K«ino;i o ka | ona no kona waiwai, o ka mahuna alun." : I inai la ke Alii, * 4 Aole hoi p.iha oia, o ka ! ike aku ka hoi paha la ia Laieikawai, alaila, ! waiwai ka ona ana o ka awa." > Mahope iho oia manawa, hoomau aku la : ke Alii i ka inu awa a hala na ia he nui, ua like palia me hookahi makahiki, aole nae ke Alii i ike i ka waiwai aua, noiaila t ; hoopau iho Ia ke Alii ia hana. | Alahope iho okoke Alii hoopau ana no ka | inu awa, akahi noa hai aku ke Alii i ka loaa | ana o Laieikawai ma ka mwuhane, a me ke I kumu o kona hoomnu ana i ka inu awa, a ! hai p»i aku la no hoi ke Alii i ke kuinu o ko- ! na kau ana i kanawai paa, no ka mea wnluau iloko o kona wa hiumoe. Ia iaua e kamaiiio ana no keia mau mea, alaila, hoomaojx>po loa ae la ke Alii e holo i Hawaii e ike ia Laieikawai. ia wa ka hoo« puka ana o laua 1 olelo hooholo no ke kii ia Laieikawai i wahine mare (hoao.) Ika j>au ana ona la ino t a hiki mai ka manawa kupono no ka holo moana. Kauo. ha ae la ke Kuhina i na Kapem* waa o kv A!ii, e hoomakaukau i na waa no ka holo i Hawaii ia po iho, ia manawn ke koho ana a ke Aiii ina hoewaa kupono ke holo pu, ko ke Aiii mau Iwikuamoo ponoi. Mamua o ka napoo ana o ka la, kauohaia • ka poe nana uli o ke Alii, a ine na Kilokilo • e nana i na ouli o ke ao a me ka moann, i na he hiki i ke Alii ke hele, a ina he hiki ole e like me ka mea mau ; aka, ua maopopo i kona poe nana uli a Kilokilo hoi, he hiki i ke Alii ke hele i kana huakai. A i ka wanuao, i ka puka ana o ka Ilokuhookelewaa, kau aku la ke Alii a me kona Kuhinu, na hoewaa he umikumamaono, na hookeie elua, he iwakalua ko lakou nui maiuna o na kauiua, a holo aku ia. Ia holo ana a lakou ma keia holo ana, hiki mua lakou ma Nanakuli, i Waianao, ia wanaao, haaleie lakou ia wahi, hiki mua lakou i Mokapu, a malaila lakou i noho ai he umi la, no ka mea, ua loohia lakou e ka ino, hiki ole ke hofo i Moiokai. A jkiu na la lw uini, ike maopopoia aku la ka malie, a maikai ka moana. la po iho a ao, hiki lakou i Polihua, ma Lanai, a mailaila aku hiki mn Ukumehame, a no ka makani ino ia la, ua noho lakou malaila, a i kekahi la ae, haah lo lakou ia wahi, hiki lakou i Kipiihulu ia ia. Ia lakou ma Kipahuiu, hooholo ae ia ko Aiii i olelo e heie wawae mauka, a ma na waa na kanāka. Ma kahi nae a lakoii i noho ai, uti nui ka poe mahalo no Aiwohikupua no ke kanaka maikai. Haaleie iakou 'ia Kipahuiu, hiki lakou ma Hana, ma uka no ke Alii me koiia Kuhiua, ma na waa no na kanaka. Ike Alii nae heie ana, he nui ka poe i ukali ia laua, no ka makemake ia Aiwohikupua. Ia lakou i hiki aku ai ma keawa poe waa o Haneoo * Hana. h« noi ka poe i lolumi mai e makaikai i ke Aiii, no ka pakela o ka maii|»i. : ! la Aiwohilnipna ma nae i hiki aku ai, e ! heenalu mai ana na k*ne a me na wahine i Ika nalu o Poheie, aia nae iiaila kekahi kai- [ kamahine Alii maikai kaulana © Hana, o Hi- | naikanuiiama kona inoa. Iloko hoi oko laiua ike ana i ua kaikamahine At>i nei o Ha- | na, aiaila, ua hooponiia ke Alii kane, a me kona Kohina e na kuko; a oia no hoi ke ku~ mu o ko Aiwohikupua ma noho ana malaila ia fei, A f«u ka heenaln ana a na kamaaina, a i Im naht pau loa o fco Hinaikamabma hee ana, o ka naia «a i pae, hoopoMei mai la ka hee ana * ke kaikamahine Aiii ma ka wai o Kumaka, kahi ho» a Aiwohikupua ma e nōho raai ana. I ke kaikamahine AUi nae e auau ana i ka \ o Kumaka, ua hoopuiwaia ke Alii kane, ame kona Kuhina eke kuko ino. Ano ia mea, iniki malu aka la ke Kuhina o ke Alii ia Aiwohikupua» e hookaawale ia iaua mai

lahi a HiimikamnUma e auau ana, i oie hua e pilikia ma ka munao. la Aiwohikupua nw. i hoomaka ai e hookaawak la Uua mai ko k<? Alii wahine wahi e auau ana. alaila,pane aku la ke AHi «rahine, 41 E na'lii! he holo ka hoi ka olua, kai noa hoi he wehe ko ke kapa, lele iho hoi he wai, hrx>kahi hoi ka nuan ana o kakou, hoi aku he hale, a moe, he ai no, be ia no hoi, a he wrahi rooe no hoi, oia iho ia no ka waiwai a ke kamaaina, i makemake no hoi ehele, hele no, i«ia he makemake e noho, o Hana no hoi nei noho iho." A no keia olelo a ke Alii wahine, i aku la ke Kuhina ike Alii, "E! pono ha ka manao o ke Alii wahine, no ka mea, ua makernake k»a ke Alii wahine ia oe." ! mai la o Aiwohikupua, "Ua makemake au i ke AIU wahine, no ka mea, ke ik«' lea nei au i ka oi loa o kona maikai inamua o ka'u mau wahine mua nana i kuinakaia ; aka, ua lohe oe i ka'u hoohiki paa ana, aole au e lawe mai i kekahi wahine o keia mau moku i wahine na'u." A no keia olelo a Aiwoliikupua, i aku kona Kuhina. " Ina ua laa oe no kela hoohiki au, alaila, e aho na'u ka wahine a kaua." A pau keia kamaiiio liilii ana a laua, hele aku !a laua ika heenalu. Aia laua e heenalu ana, aia hoi, ua hoopuniia mai la ke Aiii wahine no Aiwohikupua, a ua nui ka poe i hoopuni paaia no ka makemake i ke Alii kano. A pau ka auau ana a laua, hoi aku )a laua me ka manao e kau mnluna o na waa a hoio aku ; aka, ike aku ia o Aiwohikupua i ke Alii wahine o konane mai ana, a manao iho ia ke Alii kane maiihini e hele i ke konane; aka, ua lilo mua na ke Alii wahine ke kohea e konane iaua. A hiki o Aiwohikupua ma ma kahi o ke Aiii wahine, kau na iliili a paa ka papa, ninau mni ke Alii|pnhine, " Heaha ke kumu piii o ka inniihini ke make i ke kamaaina ?" 1 aku o Aiwohikupua. " He mau waa kauiua ko'u kumu pili, aia ke lana mai lu iioko oke kai, oia ko'u kuinu pili me oe." 1 mai ia ke Alii wahine, " Aoie he inaikai o kou kumu piii eka malihini (le Alii,) hookahi no kumu piii inaina ioa, oia na kino no o kaun, ina c make nu ia oe, alaiia, e iiio wau nau, ma kau hana e olelo mai ai, inalaila wau e hooioiie ai, a e hooko ai hoi, ma ka mea kupono nae i ka hooko aku, a ina hoi e make oe ia'u, nlaiin, o oeno ka'u, e like me kau hana ia'a, pela 110 au e haim ni ia oe, me ko noho i Maui nei."

A no keia olelo a ke Alii wahine, hooholo koke ae la ke Alii kaiie ika olelo ae. Ika hahau ana a laua i ka papa mua, make o Aiwuhikupua , alaila, i mai la ke Alii wahine. " Ua eo ia*u, aoheou kumu e aee pili mai ai, a ina nae he kaikamahine kau, alaila, ae aku au e pili hou kaua," a nokeia mau olelo maikai a ke Alii wahine imua o Aiwohikupua, nlaila, hooholo koke ae la oia i kona manao ae ma ka wnha wale no. A iloko o ko laua inanawa kamailio, hoopuka aku In o Aiwohikupua i kona manao imua oke Alii wahine, "He nani hoi ia ua pili ae nei ko'u klno me oe, a ua maikai noj nka, nole kaua e launa koke, aia a hoi mai au mni kuu huakai kaapuni ia Hawaii; 110 ka mea, ua hoohiki wau mamua o kuu holo ana mai nei, aole \s*uu e launa me kekahi o na wahine e ae, nia no a puni o Hawaii, nlaila, hana wau e like me kuu makemake, e like mo ka kaua e kamnilio nei, a oia hoi kn hookoia nna o kou makeinnko/' '* Nolaiia, ke kauoha mua aku nei wau ia oe mamua o kuu hele ana, e noho oe me ka mnluhia loa, nole e lilo i kekahi mea e ae, nole hoi e hona iki i kekahi mea pono ole e keakea ni i ka kuua hoohiki, a hoi mai wau mai kuu huakni maknikni niai, alaila,e hookoia ke kuinu piii oku wnhine alii. Ina i hoi mni wau, nole oe i maluhia, aole hoi oe i hooko i ka'u mau knuoha, nlnila, o ka pau no ia." Aole nae keia o ko Aiwohikupua !

uinnao maoli. A pau na kuuoha a Aiwohikupua ia Hinaikamnlmnn, Imnleie lakou ia Maui, hiki lakou nei i Knpakai ma Kohnla. 1 kekahi la ne, hnalele lakou ia Kapakai, hoio aku la lakou a mawaho pono o Kauhola, nana aku la o Aiwohikupua i ka akoakoa iehulehu ana o ?m kanaka mauka o Kapaau. ia innnowa, kauoha ae la o Aiwohikupua i na hoewaa, e hookokoke aina aku na wna, no ka inea, \ia makenmke ke Alii e ike i ke kumu o keia akoakoa lehulehu ana o na kanaka. A hiki lakou i ko awa pae \vaa ma Kauhola, nmau aku Ui ke Aiii i ke kumu o ka akoakmi iehulehu ana o aa kanaka, aiaila, hai mni la na kamaaiua, he alia mokomoko ke kumu oia lehalehu ana. la inanaiua, okaiakala koke ae la o Aiwohikupua c hele e makaikai i ka aha mokoinoko, a hekau iho la na waa o iakou, pii nku la o Aiwohikupua, a me kona Kuhina,a ine na hookele elua, eha ko lakou nui oka pii ana. A hiki iakou i Hinakahoa i ke kahua mokoinoko, ia maiiawa, ike mai ia kuaha moko* moko i ke keiki Kauai, no ka oi o kona kanaka maikai mamua o na keiki kamaaina, a iiio iho la ka aha i mea haunaele. Mahope iho o keia. haunaeie ana, hooniakn hou ka hoonolio oke kahua mokomoko, ia manawa, piii aku la o Aiwohikupua ma ka kumu iaau mUo, e nana ana no ka hoouka imm.

la Aiwohikupua nae e ku aoa ma kona i wahi, puka mai la o Ihuanu a ku iwaena o j ke kahua mokoinoko, e hoike ana ia ia iho \ imua o ke anaina, a kahea mai la me ka leo īnui? M Owai ka inea ma keia aoao mai e \ hele mai e mokomoko." Aka, aole e hiki i kekahi mea ke aa mai e ku imua o Ihuanu, ? no ka mea, o ko Kohala oi kelakela no ia ma < ka ikoika i ke kuikui. ia Ihuanu e hoike ana ia ia iho, huii ae ; la oia, a ike ia Aiwohikupua, kahea mai la,; ! " Pehea oe eka malihini ? E pono paha ke • lealea r J A lohe o Aiwohikupua i keia ieo knhea a ) Ihuanu, hele aku ia a ku imua o ke kahua | ; kaun, e hawele ana me kona aahu pukohuko- j hu, i like me ke ano mau o na Puaii o ke : Aiii. Pane aku la oia imua o kona hoa | ( hakaka. j i "E ke kamaaina, ua noi mai oe ia'u e lea-1 iea kaua, a eia hoi ka'u noi ia oe, i elua mai; ! . . ma kou aoao, huipu meoe, akolu oukou, alaiia . imikomiko iki iho ka maiihini.'' | A lohe o Ihuanu i keiu oleio a Aiwohiku-1 ' pua, i ma; la oia, " He oi oe o ke kanaka | i nana i olelo hookano iho nei wau imua o, | keia aha a pau, owau no ka oi mamua ona i ; knnakaa pau, a ke olelo mai nei hoi oe i ekolu | laku ma keia aoao, a heaha ia oe i inua o'u ?" | Oieio mai ia o Aiwohikupua, " Aole au e j aa aku e hakaka me oe ma kau noi, ke ole oe e ku mai me na mea e ae ma kou aoao, a he;nha hoi oe i mua o'u. Nolaila, ke olelo paa nei wau ano, he hiki ia'u ke hooiilo i keia : Aha i mea ole iioko o kuu lima." A no keia oieio a Aiwohikupua, hele mai in kekahi o na puaii ikaika a ma ke kua o Aiwohikupua, oieio mai ia. 14 E ! mai oleio aku oe ia Ihuanu, o ko Kohala oi no kela; aohe puko momona o Kohala nei i keia kai naka." la manawa, huii ae ia o Aiwohikupua, a paie ae ia i ka inea nana i oielomai ma kona kua, hauie aku iu i ialo a make loa. (AoU i ]hw.)