Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 57, 27 December 1862 — KA MOOLELO o LAIEIKAWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO o LAIEIKAWAI.

| MOKUNA VII. i TT' A AIWOHIKUPUA MAI HAALELE ; ai ia Paliuli, hoi aku la laua a hiki i ' Keaau, hoomakaukau na waa, a rna ia ( ®" wanaao, kau maluna ona waa, a hoi i Kauai. Ma ia hoi ana, aole nae i hai aku o Aiwoihikupua i kekahi kumu o ka hoi ana, aia i ka hiki ana i Kauai, ma keia hoi ana, akahi ; no a ike kona Kuhina i ke kuinu. j Ma keia holo ana mai Keaau mai, a kau i Kamaee, ma Ililo-paliku, a ma kekahi la ;ae, haalele lakou ia laila, hiki lakou i Humuula, ma ka palena o Hilo, me Hamakua, ia manawa ka ike ana mai a ka Makaula ia Aiwohikupua e holo ana i ka moana. A hala hope o Humuula ia lakou, kou mawaho pono o Kealakaha, ike mai \w j!akou nei i keia wahine e noho ana i ka pali I kahakai, e hiamoe ana nae ke Alii ia manawa.

Ia lakou i ike aku ai i kela wahine, hooho ana lakou iluna ona waa, "E! ka wahine maikni hoi!" A no keia, hikilele ae la ka hiamoe d Aiwohikupua, ninau ae la i ka lakou mea e i«aln.tiu f«vt. iiaua ak'u ia. " He wahine malkai aia ke noho mai la i ka pali.' 7 Alawa ae la ke Alii, a ike aku la he mea e o ka wahine maikai. A no keia mea, kauoha ae la ke Alii i na hoewaa e hoe pololei aku ma kahi a ka wahine e noho mai ana, a holoaku la a kokoke, halawai mua iho la lakou me ke kanaka e paeaea ana, ninau aku la, u Owai kela wahine e noho mai la iluna o ka pali maluna pono ou?" Haiia mai la "o Poliahu."

A 110 ka manao nui o ke Alii e ike i kela wahine, peahiia ak« la, a iho koke mai la kela me kona aaliukapa i hoopuniia i ka hau, a haftwi mai la i kona aloha ia Aiwohikupua, a aloha aku la no hoi ke Alii kane i kona aloha ma ka lululima ana. la laua e halawai malihini ana, i aku o Aiwohikupim, u E Poliahu e! e ka wahine maikai o ka pali, pomaikai wale wau ia oe nia ko kaua halawai ana iho nei, a nolaila, e ke Alii Wahine o ka pali nei, ke makemake nei wau e lawe oe ia'u i kane hoao nau, a e noho kanaka lawelawe aku malalo ou, ma kau mau olelo e olelo ai, a malaila wale Ino wau. ina hoi eaeoe e lawe ia'u e like me ka'u e noi aku nei ia oe, alaila, e kau kaua maluna o na waa, a holo aku i Kauai, a pehea ia ?" | I mai la ka wahine, " Aole wau he wahi|ne no keia pali, no uka lilo mai wau, mui ka | piko mai o kela mauna, e aaiiu mau ana i Ina kapa keokeo e like me keia kapa a'u e 'aahu aku nei. A pehea la i hikiwawe ai | ka loaa ana o ko'u inoa ia oe e ke Alii ?" | Olelo aku la o Aiwohikupua, *•' Akahi no j wau a maopopo no Maunakea mai oe, a ua loaa koke kou inoa ia makou ma ka haiia ana e tatitttonaka paeaea." " A nSj|R "oi e ke Alii," wahi a Pohahu, " E lawe wau ia oe i kane na'u, a nolaila, I ke hai aku nei wau ia ka ninau aku; laole anei o oe ke Alii iW iluna a hoohiki ma ka moa o kou mau Akua, aole oe e lawe i hookahi wahine o keia mau mokupulii, mai Hawaii nei, a Kauai; aia kau wahino lawe noloko mai o Moaulanuiakea? Aole anei oe i hoopalau ine Hinaikamalama, ke kaikamahine Alii kaulana o Hana ? A pau ko huakai kaapuni la Hawaii nei, alaila, hoi laku a hoao olua ! A no kau noi mai e Jawe ! kaua ia kaua i mau mea hoohui, nolaila, ke jhai aku nei wau ia oe ; aia hoopau oe i kau J 'noohiki mua, alaila, aoie naHi e lawe ia oe, | nau no e lawe ia'u a hui kaua e like rae kou ! nmkemake." A no keia olelo a Poliahu, pili pu ibo !a ko Aiwohikupua manao me ke kaumaha no hoi; a liuliu, hoopuka aku la o Aiwohiku* ipuai wahi ninau ppkoie penei, "Pehea la ;oe i ike ai, a i lohe ai hoi no ka'u roau hana ]au e hai mai uei? He oiaio, e Poliahu e, o !oa mea a pau au e olelo mai nei, ua hana I wau e like'me ia, noiaila, e hai mai i ka mea • nana i olelo ako ia oe."

" Aole o'u mea nana i hai mai i keia mau mea e ke Alii kane, no'u iho 110 ko ? u ike," wiihi a !<e Ahi Wuhine, 41 No ka mea, ua hanau kupuaia mai wau e like me oe, a ua loaa no ia'u ka ike mai ke Akua mai o ko'u mau kupuna a hooili ia'u, e like me oe, a na ia Akua wau i kuhikuhi mai e Like me k'au e olelo nei ia oukou. ia oukou no e holo mai ana i Humuula, ua ike wau nou na waa, a pela wau i ike ai ia oe." A 110 keia olelo, kukuli iho la o Aiwohikupua, a hoomaikai aku la imua o Poliahu, me ke noi aku e iilo ia i kane hoopalau na Poliahu, me ke noi aku e holo pu i Kauai. " Aole kaua e holo pu i Kauai," wahi a ka wahine, u Aka, e kau wau me oukou a Kohala, hoi mai wau, alaila hoi oukou." Mai ka hoomaka ana e halawai na'lii a hiki i ka pau ana o na olelo a laua, iluna 110 0 na waa keia mau kamailio ana. Mamna o ka holo ana, olelo aku ka wahine ia Aiwohikupua, " Ke holo pu nei kakoii, e hookaawale mai ko'u wahi, kaawale aku ko olua wahi, aole o na kanaka, ua akaka ko lakou \vahi, mai hoopa mai oukou ia'u, aole hoi au e hoopa ia oukou a hiki wale i Kohala, e noho maiuhia Jpa kakou a pau." A ua maikai ia mea imua o lakou. fa holo ana o lakou a hiki i Kohala, aole 1 hanaia kekahi mea ino iwaena o lakou. Ia lakou ma Kohaia, a hiki i ka la i haale!e ai o Aiwohikupua ma ia Kohaia, lawe ae !a o Poiiahu i kona kapa hau, a haawi aku la ia Aiwohikupua me ka oleio aku, " O kuu kapa hau, he kapa i papa loaia e kou mao. makua» aoie e iiio i kekahi mea e ae, ia'u waie iho no; aka, no ko kaua lawe aīoa ia knua i kane hoao oe iia'u, a pe)a hoi w&u ia oe, nolaila, ke haawi liio aku nei wau i Jkeia kapa, a hiki i kou ia e manao mai ai ia'u ma na hoohiki a kaua, aiaiia, ioaa kou kuieana e inii ae ai ia'u a ioaa iiuna o Maanakeavaltuia, hoike ae oe ia'U, aiaiia, hui kino fcaua. n A iohe o Aiwohikupua i keia mau mea,

alaila, he mea olioli nui loa īa i ko ke Alii kane naau, a me kona Kuhina, a me na kanaka hoewaa. fa manawa, kii aku la o Aiwohikupua i kona Ahuula, lawe mai la a hoouhi aku la ia Poliahu, me ka olelo aku, " E iike me kau olelo ia'u mamua o kou haawi ana mai ia'u i ke kapa hau. pela no oe e malama ai a hiki i ko kaua hui ana e lfke me ke kauoha.'' A pau ka laua kamailio ana i ka wanaao, hookaawale lakou i ka wahine noho mauna, a holo aku la a hiki i Hana, e halpwai me Hinaikamalama. MOKUNA VIII. 01--, HIKIO AIWOHIKUPUA MAI HAna, mai Kohala aku mahope iho o ko lakou hookaawale ana ia Poliahu, ma V ke awa pae waa o Haneoo, ko lakou hiki nma ana, ma ko Hinaikamalama wahi e noho ana. la Aiwohikupua nae i hiki aku ai ma kela awa pae wna, i ka moana no iakou i lana aku ai; a ia lakou e lana ana malaila, ike mai la o Hinaikamalama, o Aiwohikupua keia mau waa, mahamaha mai la ka wahine me ka manao e hele aku ana a halawai me ka wahine; aka, aia no lakou ke lana malie ; mai la i ka moana. Hele mai o Hinaikamalama a ma kahi a Aiwohikupua ma e lana ana; I aku la ka wahine, " He inea kupanaha! he aha ifco nei hoi keia o ka lana anā o na waa iloko o ke kai? Mahanaaha mai uei keia i ka ike ana ; mai nei ia oukou, kamoa ia boi he holo mai la pae ae, aole ka! Noiaiia, keninau aku nei | wau ia oe; maiaila no aiiei oukou e iaaa ai a hok) aku ? i 4i AeS* wahi a Aiwohikupua iaa. I " Aole oakou e hiki," wahi a ka wahioe» |' 4 No ka mea y e kaiioha no waa i ka ilamu- | ku e hoopaa ia oe, ua iiio oe ia'a ike konaIneia, a ke waiho uei no ia hoohiki a kaua, a

ua noho maluhi;\ \vati me ka n;alu !oa a hiki i kou hoi ana mai ia." •' K ke Alii Wahine, aole ]v!a," w-ahi a Aiwoiukupua, 41 Aolo au i hoopu i ka kana hoohiki, ke mau nei no ia, aole no i hikii ka inanawa e hookoia ai ia hoohiki a kaua, no ka mea, ua hai mua aku wau ia oe, aia a puni o Hawaii ia'u, aiaila, hookoia kou kumu pili eke Alii Wahine. Nolaila, holo aku ' nei wau me ka manao e puni o Hawaii,aoie nae i puni, a Hilo no, loaa ae nei i ka uhai mai Kauai mai no ka pilikia o ko ka hale poe, nolaila, hoi mai nei; i kipa mai nei iou la e hai aku no keia mau mea ia oe, a nolai-: la, e noho malu oe a hiki i kuu hoi hou ana 1 mai hookoia ka hoohiki." I A no keia olelo a Aiwohikupua, hoi mai la ka manao o ke Alii Wahine, a. like me mamua. A pau keia mau mea, haalele lakou ia Hana, a holo mai lakou a hiki i Oahu nei. a mai anei aku a like a like o ka moma o Oahu nei, a me Kauai, luii aku la oia i kana olelo Ina hoewaa, ame na hookele, j>enei: u Auhea oukou, ke hai aku nei wau i kuu olelo paa ; a ina i hiki kakou i Kauai, mai olelo oukou i Hawaii aku nei kakou i ka imi wahine, o lilo auanei ia i mea hoohilahila ia'u, i na e loheia ma keia hope aku, alaila, i loheia no ia oukou, a o ka uku o ka mea nana ! e hai keia olelo no ka holo aua i Hawaii, o ka make, —make ka mea nana e olelo, ma ke mai kana wahine, o ka ohi no ia o ka |, iuuU«>r»ea hoaikane mai." Qia kc ku- ' nnwru Jiaa i -» ai nn i-„ , — < nuio ; pu me ia i Hawaii. | A hiki lakou i Kauai, ma ka napoo ana o ;ka la, a halawai me na kaikuahinē. Ia manawa ka hoopuka ana i olelo i kona mau kaikuahine, penei: " la'u i hele aku nei i ka'u huakai hele, ua haohao paha oukou, no ka l mea, aole wau i hai aku ia oukou i ke kumu t o ia hele ana, aole no hoi wau i hai aku i I ka'u wahi e hele ai; a nolaila, ke hai malu ; aku nei wau ia oukou e o'u mau kaikuahine j o kakou wale. I Hawaii aku nei makou i | nalo iho nei, i kii aku nei wau ia Laieikal.wai i wahine mare (hoao) na'u, no ko'u lohe | ana no ia Kauakahialii e olelo ana i ka la a | lakou i hiki mai ai. Ika hele ana aku nei | hoi, aole no hoi i kanamai a ke ar.o-e o ka j wahine; aole nae au i ike aku ia Laieikawai, jaka, o ka hale ka'u i ike maka aku, ua uhiia | mai i ka hulu melemele o na manu 00, no- | laila, manao no aoie e loaa, hoi okoa mai nei |me ka nele. Ano ia manao o'u, aole e loaa | ia'u, manao ae au ia oukou e na kaikuahine, I ka poe no e loaa ai ko'u makemake i na la i j hala, nolaila, kii mai nei wau ia oukou e holo j i Hawaii, o oukou no ka poe e loaa ai ko'u | makemake, a ma keia wanaao, e ku kakou a I e hele." Alaila, he mea maikai keia olelo a \ ko lakou kaikunane ia lakou. Iloko o keia manawa a Aiwohikupua e olelo ana me na kaikuahine, akahi no a maopopo i kona Kuhina, oia ka ke kumu o ka hoi wikiwiki ana ia Kauai. I kekahi Ia ae, wae ae la o Aiwohikupua i mau hoewaa hou, no ka mea, ua maopopo i ke Alii ua luhi na hoewaa mua; a makau- | kau ka holo ana, ia po iho, laweae la ke Alii he umikumamaha hoewaa, elua hootele, o na kaikuahine elima, o Mailehah\*aīe, o Mai-

lekaluhea, o Mailelaulii, o Mailepakaha, a me ko lakou muli o ke Alii a me kona Kunma, he iwakaluakumamakolu ko lakou nui. i ka wanaao oia po, liaaiele sakou ia Kauai, hiki ina Puuloa, a mailaila aku a kau raa Hanauma, i kekahi la ae kau i Molokai, ma Kaunakakai, mailaila aku a pae i Mala, ma Lahaina» a haalele lakou ia wahi, hiki lakou i Keoneoio, ma Honnaula, a malaila i noho loihi ai ekolu anahulu. No ka mea, ua nui ka inō ma ka moana, a pau na la ino, alaiia, ua ikeia mai ka maikai o ka moana. Ia manawa ko lakou haalele aiia ia Honuaula, a holo aku la a hiki »a Kaelehuluhulu, ma Kona, Hawaii. la Aiwohikupua ma i holo aku ai mai Maui aku a hiki i kela wahi, ua ike m«a mai o Poikhu i ko lakou holo ana a me ka hiki ana i Kaelehuluhulu. Nolaila, hoomakaukau maa o Poliahu ia ia no ka hiki aku o Aiwohikupoa, alaila hoao ; hookahi malama ke kali aiia o Poliahu no ko hua hoao e like me ka laua hoohiki

ana;«kn. ua hala o Aiuoh;kuj.ua :na 11 »jo kc kii mo ia L:\ivikawni. I kekahi manawu, ku tnai ia k.i ike 110 ka Aiwoliikupua tunu i;asia : ma ko Poiiahu nnn kupua keia ike ar,a.a no i;\ waiho wale no iioko o ka wuhuu'» kona nuinao, aia a haiawai Ui\x, alaila. hoik.' aku ; kana mea e iko noi no ka Aiwoi:ikt;pua inau hana. Ma keia holo ana a Aiwohikupua. uiai Kaelehuhihulu aku, īiiki mua Jakou ma KVnau. nka, ua nui no na la, a me na po o koia hele ana. I ke awakea o kekahi la, hiki aku lakou ma Keaau, a pau nn. wna i ka hoojv»nopono. a me na ukana o iakou, ia wa no, hooiah 1 koke ae ana ke Alii i na kaikuahine, a ino kona Kuhina e pii i uka o Paiiuii; aua hooholo koke lakou ia nianao o ke Alii. Manuia o kolakou pii nua i PaiiiOi, kauoha iho ia o Aiwohikupua i na liookele, a me na iioewaa, u Eia makou ke iieie nei i ka makou huakai heie, ka inea iioi a kuu nianao i kau nui ai a haiawui inaka, e noho malie ioa oukou, aia no ka oukou moa maia* ma ona waa; i kaii oukou a i ao keia po. n i po ka la apopo, alaila, ua waiwai makou, aka, i iioi kakahiaka mai makou i ka ia npopo, alaila, ua nele no ka'u mea i manao ai, aiaiia, o Kanai ke aio, iuili aku iioi." Oia ke kauoha a ke Alii. A pau ke kauoha a ke Aiii i na kannkn, pii aku la a iike a iike o ka po, hik'i iakou i PaUuli. Olelo aku la o Air • , -"pua inn — -o- ralmli keia, eia īanei o Laieikawai ko oukou kaikoeke, nolaila, iiniia ka oukou j>ono." Aiaila, lawe ae ia o Aiwohikupua ia Maiiehāiwale, i ka hanau mua o lakou me ko iakou hanau ana. Ku iho ia ina ka puku ponoi o ka iiale o Laieikawai, ia MaiU'haiwaie e ku la ina ka puka o ka Haiealii, kun aku ana kei«vi ke aia, po oioko i ke aia, aia nae o Laieikawai me kona kaliu ua pauhia e ka hiainoe nui ; aka, aole nae e hiki ke liiamoe i keia manawa, no ka mea, ua hoaiaia e ke ala o Maiiehaiwaie. la puoho ana oe o iaua niai ku liiamjo, haohao ana laua nei i keia ala iauna ok* ; a no keia haohao, kahea aku la o Laieikawai me.ka Ieooiu«lu ikona kupunaiYaiunc p- n'M : Laieihawai— U E Waka, e Wuka—" Waka—" E—o, heaiia kau okapo e ala nei ?" LaieiAatcai—" He oia, eia—ia, he ala e wale no keia, he ala anuanu, he ala iiuinui, eia !a i ka houpo i ka inanawa o maua." H —" Aole na lie aia—e, o Maiieiiaiwale aku ia na, o na kaikuahino alao Aiwohikupua i kii mai la ia oe i wahiue oe, u i kane ia; oke kane ia fri.irt,.a,'' (hoau.) Iyiieik'auxii—" Ka ! aole au e man? ia ia." A l*»he aku ia o Aiwohikupuu i ka fiool« j ana mai a Laieikawai, no ka makomake oie e lawe ia Aiwohikupua i kane maii-, aiaila. })•: mea e ka hiiahiia, no ka mea, ua loho maopopo aku la lakou nei i ka hoole ana mai. {,!Jt i pau.)