Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 6, 7 February 1863 — Unnumbered Page

Page PDF (1.62 MB)

This text was transcribed by:  Kuahiwi Moniz
This work is dedicated to:  Ku'ualoha: Timothy Falcone of MI, now of Kuahiwi

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

            HE MOOLELO NO EBON.

@@@@@@@ H. @a Misionari Hawaii

@ @@@ ana malaila i keia manawa

 

HELU 1.

 

O KA MOOLELO, HE MEA IA E hoike mai ana i na mea i hanaia ma @ kekahi aina i ka wa kahiko, a mau @ aina hoi, a i na mea i @, a i ike @@@@ ma ia mau manawa i kaahope ae @@.  E like me na moolelo o na aina @@@@ e hoike mai ana ia niau moolelo @@ @@ mea nui a kaulana i hanaia e ko lakou mau kupuna; pela no hoi ka moolelo o ko kakou aina hanau i kakauia e J.F.P@gue, malaila ko kakou ike ana i na mea i hanaia e na kupuna o kakou.  A ma pela ke ano o ka huaolelo moolelo, aiula, e huli mai kakou a nana i ke ano o ka Moolelo o Ebon. a malaila hoi e ike ai oukou i ka mea i hanaia ma keia mau aina i ka wa kahiko.

 

HE MEA MAU KA WAHAHEE.

E ike lea oukou i ka oia mau ana o ia me a o ka wahahee, ke noonoo mai kakou i ke ano o ka moolelo o keia mau Pae Aina o Marshall Island nei.

 

No ka aina ana ma Ebon nei.  Ma ka ninau ana ku i ke kumu o ka aina ana ma Ebon nei i na kamaaina, ke pane mai nei lakou, “Ua hana maoliia no keia mau nina e kekahi akea o lakou, o Etao kona inoa.” Ninau hou aku au,  “Pehea kona hana ana?” Olelo mai lakou, “Lawe

Mai la o Etao i ka pohaku a me ke one, a hoopuupuu iho la oia ma kahi hookahi, a lilo ae la ia i aina maloo, a ulu mai la na mea kanu a ua o Etao nei i kanu aku ai.”

 

Pela ka manao ana o na kanaka o keia mau Pae Aina, no ka aina ana maanei, aole lakou i manao ua hana maoliia mai na kukulu o ka lani a me ka honua nei, e kekahi wahine a me kana kane, ke paa nei ko lakou manao, ua hana maoliia no e ko Etao mau lima.  Pela i lilo ai hookahi wale no mookuauhau o ka aina ana ma Ebon nei.  Oia ka mookuauhau o Etao.

 

No Etao. He honu kona makuahine, o Likabake kona inoa, aole i maopopo kona makuakane, a o Limakare ka Etao wahine, a na laua mai he mau kaikamahine elua, aole maopopo ko laua mau inoa. A i ka wa i hanai o ua o Etao i kekahi wahi aina o Mej kona inoa, hele aku la ua mau kaikamahine nei ana a hehi iho la ma kahi ana i hoopuupuu ai i ka pokahu a me ke ane’ o ka huhu iho la no ka ia o ua o Etao nei, no ka hele ana mai o na kaikamahine ana a hehi ma kahi ana i hana’i, o ka hiolo no ka ia a pua kekahi aoao, a koe iki mai kekahi aoao o ua aina nei ana i hana’i, a oia ka mea i hele ai keia mau aina i ka mauna ole, no ia hookae ana o ua akua nei o lakou. Pela ko lakou kuhihewa loa ana.

 

O ko lakou nei akua nui loa hoi ia i ka wa kahiko, ia ia lakou e hoomana aku ai.  A he mau hoahanau hoi kona, o Iroijrik kona inoa, ko Etao kaikuana ia, a he hoku kekahi hoahanau ona, o Jebro kona inoa, a he mau akua no hoi laua no keia poe lahui.

 

HE MEA MAU ANEI KA WAHAHEE?

Ke ano o ka aina. Ua lohe mau no paha oukou i ke ano o ka aina ma keia mau moku lehulehu e waiho nei ma keia moana nui; aka, he pono no paha kolohe hou.

 

He kekee ke ano o keia mau aina, e moe ololi ana, a ua ku poepoe mai no hoi na aina e hoopuni ana i kekahi hapa o ka moana a lilo i kaikuono nui a maikai no hoi.  Aole laula loa ku aina, a he loihi nae, aole nae he kiekie, he ano llike me ka ili o ke kai paha, a he kiekie iki ae paha ia, aole wahi puu iki ma ka aina, e moe ililaumania ana ka waiho ana o ka aina ma ka loa a me ka laula, a nele hoi ka mauna ole, na awawa a me na pali a ma ka aoao Komohana a pela aku, he kai poi, me na pohaku nui e kuku ana, a me na pahoehoe kahi o na nalu e hoee mai ai a poi iho, a ma ka pilina aina, he one me na laau e ku ana, a ma kekahi wahi, he aa me na laau.  Mawenakona o ka aina e ulu nui ana na laau o kela ano keia ano, a malaila no hoi na loi kalo e ulu ana.  A ma ka aoao Hikina a pela aku, e ku ana na hale noho, a me na hale kahu imu, a e ulu nui ana na niu a me ka hala, a ma kahi e pili ana i ka aina a me ke kaikuono, he kahaone nani ke nana aku, e waiho ana me ka hualala ano pio.  He kahua holo lio kupono loa. A mai ka a’ekai aku a kahi hohonu, he kohoia e waiho poepoe ana; ane puni i ka aina koe nae ke awa ku moku.

 

Aole no he momona loa ka aina, he aina kupono ole i ke kanaka mahiai ke manao e noho mai, a e imi i kona mau iini ma ka mahiai, me ka manao e ko ana, e hoka auanei oia.  A pela no hoi ke kanaka hanai holoholona, a me kekahi poe imi waiwai e ae, a e aho iki nae ka mea hana aila niu, ke hookahi wale no nae, a ina he lehulehu ka poe hana aila, e hoka auanei ka nui

 

No ka laha ana o na kanaka.  He ekolu manao o na kamaaina no ka laha mua ana o ko lakou mau kupuna.

 

1. Ua hana maoliia no e Etao, na kanaka mua, hana iho la ia he kane a me ka wahine, a na laua mai na keiki he nui, a na lakou mai he mau keiki, a pela mai a loaa lakou nei.

 

2. Ua hanau maoliia mai no na kanaka mua e Limakare me Etao, a na lana mai na keiki kane a me na kaikamahine, a o ka laha ana ia o na kanaka ma keia mau aina.

 

3. Ua ulu wale mai no na kanaka ma keia mau aina, e like me ka ulu ana o na laau. Pela ka manao ana o na kamaaina o Marshall Is. Nei, aole maopopo lea ka mea polulei loa ia lakou. Ke hukau walke nei ia mau manao kuhihewa o lakou.

 

He mea mau anei ka wahahee?

 

            Ke ano o na kanaka, a pelu’ku. He mau hoa hanau no keia lahui no kakou; no ka mea, he poe ili ulaula no lakou nei, a pela no hoi kakou.  Aka, he ano like ole ma kekahi mau mea, a ano like no hoi ana kekahi mau mea, a no ka mea hoi, o Iehova ko kakou mea nana i hana.

 

            He mau kino puipui a momona hoi ko lakou nei, na’ili a me na makaainana, a ua kikokiko a onionio no hoi, e hoomaka ana mai ke kikala mai a hiki aku i na poohiwi, a mai  na poohiwi aku a hala loa i ka uha, a koe na wawae, a mai ka a-i mai a hala loa aku i ka lae a me na maka, a mai na poohiwi aku a na manamana lima, o ko ua’lii kakau ana nae ia, a ua kapu nae i na kanaka ke kau i ko lakou mau maka a me na lima, a me ka lae, no na’lii ia kakau ana.  Pela ko lakou hana ano e ana i ko lakou mau kino, i mea e nani ai lakou, pela mai lakou.

 

            Eia hoi, Ua puia ko lakou mau lauoho a ku polei iluna, luloa launa ole ko lakolu mau lauoho, ua like no ko na kane lanoho me ko na wahine a lakou, a pela no hoi ko na’lii mau lauoho; aka, he kapu nae i ka kanaka ke hana a maikai loa ko lakou mau pu lauoho, kapu no hoi ke akoia ka lakou mau lauoho.

 

            Eia hou hoi.  Ua houia a nui ka puka ma ko lakou mau pepeiao.  Akahi lahui paha i hana i kou pepiao a nunui launa ole mai, a i ole ia, he lahui e aku paha e ano like ana ka nui o ko lakou mau pepeiao e like me ko lakou nei, aole nae au i ike.  Ua hoomakaia ka hou ana o na pepeiao o lakou i ka wa nuku, mailaila mai ka hoomaka ana a i ka nui ana, nui ko lakou makemake i ka hana ana a nui ko lakou mau pepeiao, na’lii a me na kanaka, a he mea nani ia no lakou, aole no e mahaloia kekahi kanaka ke ole e houia kona pepeiao, he mea hoowhawahaia ia, nolaila, nui loa ko lakou mau pepeiao.  A i ko lakou wa e hele ai ma ke kauwahi e aku, hana mua lakou i na pu lauoho a ku pololei iluna pono o ke poo, me ka hamo ana i ka aila niu a hinuhinu, alaila, lawe mai i ka lauhala a hana a poepoe hookomo ae ma ka pepeiao, a o ka hele aku la no ia ma kahi ana e hele ai, a he mea mahalo loa ia no hoi ia o na kanaka.

 

            Eia hou hoi kekahi ano.  He poe kuai ano like paha keia lahui me ka lahui keokeo, ma ke kuai ana, aole holo pono loa ka olelo lokomaikai i waena o lakou nei, e like me ko kakou lahui i ka wa kahiki a pela no paha i keia.  Aia iloko o ke kuai ma mea a pau, ina e lawe mai ke kanaka i hookahi niu, a ulu paha, me ke kumukuai e loaa mai ai; a pela no na mea a pau a lakou e lawe mai ui, aole no e loaa mai ke noi wale aku.  A ina e hele aku ma ko lakou mau hale, aole, no e haawi wale mai i na mea a pau ke noi aku, no ka pilikia i ka pololi, a make wai paha, a pela aku, he ninau mua mai ka lakou, “Heaha ke kumukuai?” Ina aole he makau, a mea e ae paha ma ka waihona, o ka mau iho la no ia o ia pilikia.  E hele mau ana au i waena o lakou i kekahi mau la o ka hebedom, e ao aku ana ia lakou ma na mea e pili ana i ka pono, a he mea hookahi o lakou i hookipa mai ia’u a kokua iki mai hoi.  He ole loa no.  Oiai ko maua wa i nele ai i na mea kuai aku ia lakou iloko o ka makahiki i hala ae nei nui ko maua pilikia i na mea e oluolu ai na kino: no ka mea, aole lakou lawe mai i ka ulu, ka niu, ka hala. Ke kalo, a me ka wahie, a pela’ku; no ka mea, ua hele ko maua waihona i na mea e hiki ai ia maua ke kuai aku i na mea a pau a lakou i makemake ai.

                                                                (Aole pau.)

 

 

Olelo Pane ia A.K.

 

            ALOHA HOU KAUA, E A.K.- Ua heluhelu iho nei au i kou palapala i paiia iloko o ka Haku Pakipika. Ianuari 22, 1863.

 

            Olioli no au i ka “piha pono” o kou mau “halepapaa,” e ke hoa; no ka mea, he manawa wi keia ma Hawaii nei. A i ke kuupauia ana o kou mau “kumu o ka pololei,” a e maona ana no paha ka lehulehu i ka ai o ka oiaio.  Nolaila, ke nonoi aku au me ka haahaa, ke oluolu mai oe i hoomaopopo, me ka pololei, a me ke akaka i ka oiaio o ka hoolaaia ana o na Bihopa o Enelani e noho nei, a me ko lakou hoounaia ana mamuli o ka pono.  He niinau koikoi loa keia, e ka makamaka; no ka mea, ua heluheluia iloko o na moolelo he nui wale, a ua loheia maanei, a ua kukakaia paha ma na lihi a pau o ka aina aole ka! He maopopo ka oiaio o na Bihopa o Enelani, he pohihihi, he kanalua, a ke hoole paka nei ka lehulehu.  Mai manao oe no ka huhu paha, no ka hookiekie paha, no kekahi kumu like e ae paha kuu olelo ana pela.  Ke hai aku nei au ia oe, aole au e makemake e hoole aku ia lakou me ke kumu ole.  Ke kue nei no na Bihopa Helene i ka Ekalesia o Roma, a ke hana nei no lakou mamuli o ke kipi, aole nae i hooleia ko lakou ano Bihopa; no ka mea, na maopopo  ka pololei o ko lakou hoolaaia ana.  Ina pela na Bihopa Enelani aole no e hooleia lakou ma ia wahi.

 

            Iloko o ka helu i ke i mai nei oe, “O ka olelo iho o ka Ekalesia o Roma, oia ka Ekalesia Karolika, ua like me ka i ana; o kekahi hunahuna o kekahi mea, oia ke kino okoa o ia mea.”

 

            Eia ka mea e akaka ai ka oiaio o ka mea i kapaia e oe he “hunahuna.” Ke hai mai nei ke Scientific Miscellany i ka nui o na Perotesetane, a me na Helene, a me na Katolika, meneia:

 

Perotesetane,                          48,985,000

Helene,                                    56,360,000

Katolika,                                 254,655,00

 

            E holoi oe i 100,000,000 nolako mai o ua “hunahuna nei,” o ke kaena, e oi ana no ia mamua o ka huina o na Helene i houluu pu ia me ka poe Perotesetane o kela ano keia ano.  Makehewa ke olelo oe, he “lala” ka Ekalesia Helene, he “lala” ka Ekalesia Enelani o ka Ekalesia Katolika.  Ua hookaawaleia laua.  Aia komo hou lana iloko o ka manaoio kahiko, alaila, pili hou laua me ke kumu, ola hou, ulu hou, a hoohua hou i ka hua maikai.

 

            Ua lohe no au i na mea e piliik ana i ka Bihopa Enelani i pae mai nei.  Aole au e hoole aku i kona helehelena keonimana, a me na mea maikai e ae iloko ona; aole au e huhu aku ia ia, he aloha no; aka, aole i akaka ia’u ka oiaio o kona ano Bihopa, a o ka mea i maopopo loa ia’u, aole ia i hoounaia o ka mea ia ia ka meana ma ia wahi.

 

            Kamaaina iki no ia’u ka moolelo o Constantine Nui, a me na hana i hanaia ma ka Ahaolelo o ka makahiki 325, kahi i akoakoa ai na Bihopa he 318.  Ke ninau mai nei oe, “I hea hoi kahi i halawai ai keia Aha? Ma Roma anei?” Kupanaha keia ninau. Emi anei ka mana o ka Pope ke halawai kona mau Aha ma na wahi ana e manao ai he pono?  Ua halawai no keia Aha ma ke kulanakauhale o Nice, ma Asia uuku, no ka mea, ua pono ia i ka manao o ka Pope a me ke Alii.  Ke ninau hou mai nei oe, “Owai hoi ka noho Peresidena ma ia Aha?”  Ke pane aku nei au. o Sylvester no, ka Pope o ia wa, iloko ae o kona mau hope ekolu, o Hosius, ka Bihopa o Cordova ma Sepania, o Vitus a me Vincentius he mau Kahuna no Roma Ina he kanalua kou ma ia wahi, e heluhelu oe ia Socrates (Lib. 1.C.13.) a me Gelasius o Cyrique (Cynt. Conc. Nice. L.2.C.5.) a me Phorius, (in Biblioth. Edit. Orotomag. P. 206.) &c.

 

            Ua noho ke alii ma ia Aha, no ka hoomalu, a me ke kokua mamuli o na oihana o ke Akua, e like me ka hana kupono i na’lii Kristiano a pau; aka, aole ia i hookiekie maluna o na Bihopa. “Na ke Akua,” wahi ana ia lakou, “e hoohewa aku, a e hoapono aku paha ia oukou.  He kanaka wale no au, me ka mana ole, iloko o na hana o ka Haku Aole au he luna hookolokolo maluna o na panihakahaka o ke Akua, o lakou no ke hookolokolo mai ia’u.  (Cod.Theod.L.3.)

 

            Ma ia Ahaolelo, ua kaupaleia no ka mana o na Bihopa ma ko lakou palena ponoi, aka, o ka mana “Patriarchute: kai kaupaleia pela, aoleo o ka mana pookela i haawia’ku ia Petero, a me kona mau hope.

 

            Ua manao mau ia me ke kanalua ole, ua noho Bihopa o Petero ma Roma, a ke olelo nei oe, mamuli paha o Veleno o ke keneturia 16, “He nui na kumu e manaoia ai ka ole o ka oiaio!” Ua ike ka! Ka oiaio ma ia wahi mahope o ka hookaa ia ana o na makahiki he 1,500 a keu, aole ikeia iloko o ke keneturia 15, 22, 23 , a hoi hou aku i ka poe Aposetolo! Ike o Veleno ka hoole Pope o ke Kenoturia 16, aole ike o lerenao.  Dianisio o Korineto. Kaio a me Origene, Teretuliano a me Cypiriano, Arnobia a me Laetantio, Euseloio a me Atheaasio, Cyrillo a me Ambrosia, Hieronimo a me Shulpitio-Severo, Augustino a me Ioane Chrysostomo. Orosio a me Petero Chrysologo, Optato a me Theodoreto o na Keneturia mua!

 

            Ua hoole pinepineia kau mau olelo ku i ka noho pookela ana o Petero maluna o na Apo Setolo e ae, a ua tausani, tausani na palapala i kakau ia no ia mea.  Aole paha oe e makemake ke hookamo au i ua mau olelo pane ia iloko o ke Kuokoa. Aka, e lawa no paha na wahi “hunahuna” malalo iho nei.

 

            I na lehu o Eusebio i na hope o Petero, he aha ka hewa? Aole anei o Petero ke poo o ka lalani, i ka manao ana o Eusebio? Ina o Lino ka Bihopa kokua a hope o Petero, heaha ka hewa? Aole anei o Petero ke poo a me ka mua?

 

            Nui na pauku iloko o ka Palapala Hemolele, e hoakaka ana i ka noho pookela ana o Petero. E nana, ma Mat. 10:2.16: 18, 19. 17: 27.  Mar. 1: 36. Luk. 5: 3. 9: 32. &c. Ioane 21. 15 &c. Oih. 2: 14-29. &c.

 

            Nui no na palapala i kakauia, iloko o na keneturia mua, ma ka olelo Latina a me ka olelo Helene kekahi, e hooiaio ana i ka manaoio o ka Ekalesia ma ia wahi.

 

            Iwaena o na makua Latina, e nana oe ia Cypriano, Ep. 3.L.1-Ep. 13.L.3.-Ep.S. L. 4. E nana ia Dionisio o Roma, apud Athan.de Sent. Dionysii, L.1. E nana ia Hilari in Cap. 16. Mat., a me kona mau apana moolelo, kahi e loaa ai ka palapala o ka Ahaolelo o Sardique i ka Pope Juluis.-E nana ia Ambrosius, de Eexcepsu fratris sui L.2. E nana ia Hieronimu, Lib Adver, JJovianum, Ep. Ad Ageruchiam, Ep. Ad Damas. Tom. 4.- E nana ia Augustinu, Ep. Ad Glorium, Ep. Ad Optat. Ep. 101,103,110,112, Serm.2.de verbis Apostoti in fine.- E nana ia Prosper. Lb. de ingrat.-E nana ia Optatu, Lb. contr Parman.

 

            Iwaena o na makua helene, e nana ia Ioane Chrysostom, Ep. Ad Innocentium. E na na ia Epiphanio, Haeres. 6S.L.1. E nana ia Basile, Ep. 52 ad Athanas. E nana ia Leo ka Nui, Lerin de Natir. Aposetolo.  E nana ia lereneo, Lb. 3. C.3.

 

            Ke hooiaio nei no hoi o na Ahaolelo nui mua i ka noho pookela ana o Petero, a me kona mau hope, maluna o ko ka Esalesia a pau.  Ka Ahaolelo o Nice, e like me ka mea e hoakakaia maluna.  Ka Ahaolelo mua o Konesatinopoli,  e like me ka mea i heluheluia i loko o ka palapala o na Epikopo o ia Aha, i ka Pope Damasius, a pud Theodoret, L. 5. Cap.9. Ka Ahaolelo o Epeso, e like me ka mea i hoikeia iloko o na hana o ia Aha, apud Labb. Ed. Paris, T. 3. P 610, 611, 619, 626, 666. Ka Ahaolelo o Caleidonia, e like me ka mea i ikeia iloko o na hana o ia Aha, apud Labb. T. 4. P. 833.

 

            O na Moolelo Ekalesia kahiko kekahi ke hooiaio mai i ka noho pookelo ana o Petero a me kona mau hope.  E nana ia Eusepio, L. 7.C.30. E nana ia Socrates, L. 1.C.8 E nana ia Sozomene L. 3.C.8. E nana ia Theodoret. L.2.C.22. E nana ia Evagre, L.1.C.4. E nana ia Severus-Sulpitius L.2.

 

            Nawai i olelo aku ia oe, “O Petero ka mea i koho mua ia i Aposetolo?” Ke hai mai nei o Ioane 1: 40. O Anadarea no kai kahea mua ia, a oia no hoi wahi a kekahi o kona mau hoike, “ka hanau mua o ka huina o na Apesetolo.”

 

            Ke papa nei no ko kakou Haku, i ka hookiekie a me ka hookano; aka, aole ia i papa mai i ka noho luna ana.  He luna kiekie loa o Iesu, ka mea e hono alii ana maluna o na Alii a pau, ua holoi no nae i na wawae o kona poe Aposetolo.  Ke kapa nei oe ia Gregory VII, he “hookiekie,” a me ka “hookano.” Ina makemake oe i ike i ke ano maoli o ua Gregory VII nei, ka mea i kohoia i Pope,  ka makahiki o ka Haku 1073 e heluhelu oe i kona moolelo i kakauia e kekahi hoole Pope kaulana, o Voigt kona inoa, alaila, e hookahuliia paha kou manao.

 

            Ma ka Ahaolelo mua ma Ierselema, aole ia lakobo ka hooholo ana i “ka pono a me ka hewa o na mea i kukuluia imua o oia Aha;” aka, ma kona ano Bihopa paha o Leruselema, ua kukala oia i na mea i hooholoia e Petero ka Peresidena, a me na Aposetolo e ae.

 

            Ua ku mai no o Paulo imua o ko Petero alo, me ka hoohewa ana iloko ona i kekahi hana i manaoia he hewa; aka, ke hanaia nei no pela e na Kuhina, a me na mea e ae imua o na Alii. Me ka emi ole o ko lakou mana.

 

            E heluhelu hou oe i ka pauku 5, II Korineto XI.  Aole pili ia pauku i ka mana a me ka mana ole; ua pili ia i na hana, a ke i mai nei o Paulo, “Ke manao nei au, aole i emi iki ka’u mau hana malalo o ka na Aposetolo nui.  Ua unuhi oe i ka pauku i oleloia maluna, meneia, “Aole oia i emi hope iki mai mahope o ke Alii o na Aposetolo.” Ina pololei kau, pehea ke ano o keia hua, “ke Alii o na aposetolo?”  Ke hookomo nei ka! Oe iloko o ka palapala a Paulo i ka olelo e hoole ana ia oe! Akamai maoli oe, e ka hoa.

 

            Aoleo kue o Chrysostom, Ambrose, Cyril Rufinus, Hesychius, Epiphanius, ia lakou iho, ma name a e pili ana i ka nono pookela ana o Petero maluna o ka ka Ekalesia a pau. Ma ko lakou hai ana, a hapai ana, a hooholike ana paha i na hana o na Aposetolo, ua kupono no ka lakou olelo.

 

            Ua Kue no o Cyprian. Ka Bihopa o Carthage ia Setepano. Ka Pope o ia wa. No na mea e pili ana i ka bapetizoia ana o na Heretika a o kona hewa no ia: aka, o keia hewa, ua holoina no iloko o ka mihi a me ka Maratire.

 

            O ka mana o ka Pope, “ika lima o ke keneturia,” ua like pu no me kona mana iloko o na keneturia a pau.

 

            Aole au e kanalua iki no na olelo a Cregory nui; aka, ua noi aku au ia oe i kahi e loaa’i ma kona kino holookoa,” ka pauku i kuhikuhiia e oe.  Ke olelo nei oe, “Ke haawiia aku nei ka mokuna, a me ka pauku no ia mea.” Ua haawiia i hea? Ma ka palapala anei o ua Pope nei i ka Emperor Maurika? Ke hoole aku nei au, aole e loaa malaila, “ma kona kino holookoa.”  He hapalua wale no ka iloaa iloko olaila.  Ua ike no au i ka moolelo o Ioane, ka Bihopa o Constantinople i ka manawa ia Gregory nui Ua hooleia e ua Ioane nei, no kona kapa ana ia ia iho he “Ekumenika.” O keia inoa, ua haawiia no i ka Pope e ka Ahaolelo o Kaleedonia; aka, ua hooleia e na Pope a pau. No ka mea, he inoa ano lua.  Ma kekahi ano, kupono no i ka Pope, a ma ia ano ua haawiia ia ia e ka Ahaolelo o Kaleedonia; aka, ma kekahi ano, aole kupuno iki i ka manao o ka Pope, no ka mea, ma ia ano, me he mea la ua hooleia ke ano Bihopa o na Bihopa e ae.  He inoa hookano a me ka hookiekie, a nolaila, ua hoahewaia o Ioane o Constantinople e Gregory nui, a ma ia hoahewa ana ua hoike o Gregory i ke kiekie o kona oihana, i huipu me ka haahaa ana o kona naau, ke kapa ana ia ia iho “ke kauwa o na kaua.”

 

            Aole au e hoowahawaha aku i kou “ili” e kuu makamaka, he oluolu loa no hoi ko’u manao ia oe, no kou helehelena Hawaii, a ke mahalo aku nei au i kou makaukau ma ka “olelo latina.” Me oe no ka hapai a me ka hapai ole he mau olelo hou.  No kou malama ana i na rula o ka paio maikai, nolaila, aole pau o ko’u makemake e kamailio pu me oe.  Me ke aloha, a me ka mahalo.

                                                                     Na’u na Aeiou Y.M.

 

J.H.COLE.

LUNA KUDALA

Ma ka Hale Pohaku o Mi. Auiani ma.

Ma ke Alanui Alii Wahine                                  59-6m

 

 

            H.W. SEVARANA.

Luna Kudala a mea Kalepa.

Halo Mahoo.

Alanui Aliiwahine.

                             59-6m

 

 

OIHANA LOIO!

JOHN L. NAILIILI AIA KONA KEENA

Oihana Loio, ma ke Alanui Nuuanu makai iho o ka Hale Kuai o A.S. Cleghorn. Ma ka Hale Ai o na Kanaka Hawaii, i Kapaia.

O HALEOLA,

Ma Honolulu, Oahu.  Ua makaukau oia e kokua ma ke ano Loio i ko oukou mau pilikia ma ke Kanawai, no kela hewa keia hewa i hoopi ia ai oukou, a na makaukau no hoi oia e hana me ka maemae loa, a me ka pololei, i ko oukou mau Palapala Kuai o kela ano a me keia ano me na Palapala Hoolimalima, me na Palapala Haawi Waiwai Paa a Waiwai Lewa, na Olelo Ae Like o kela ano a me keia ano, na Palapala Hoopaa o kela ano keia ano na Palapala Moraki, Waiwai Paa a Waiwai Lewa, o na Palapala Hoohui o kela ano a me keia ano a me na Palapala Hoopii i na Ahahookolokolo, no kela hewa keia hewa Kivila a Karaima, a me na Palapala Kauoha a pau a me na Palapala a pau o kela ano a me keia ano.  E ninau no ia ia ko ka uku.

Honolulu, Nov 7, 1862                                               50-1y

 

 

MOKU HOLO MAU!

KE HAI AKU NEI AU I NA KANAKA A PAU,

E hele mau ana ka moku kiakahi, i kapaia

Express,

Oia o “AINAHOU,” i keia Poakahi keia Poakahi, no ka moku puni o Molokai. A wahi e ae paha. Nolaila, e pono i ko Molokai poe ke makaala ma na Awa ku moku,

MA:

PALAAU,                                                                                                                 

KAUNAKAKAI,                                                                              

KAMALO,                                                                

PUKOO,                                            

a me ONOULI.          

Me ko oukou mau ukana a ohua hoi, e hooili ai maluna o keia moku holohikiwawe loa.  Ua keu aku ka holo a me ka maikai i keia wa no ka hana hou ia ana, aole hoi he liu.  Nolaila, e pono i kela mea keia mea keia mea ukana a ohua hoi ke hookokoke mai ma keia mau awa, a he oluolu no hoi ka uku koa.                      

                                                         J.W. KAIKAINAHAOLE.

Honolulu, Aug. 29, 1862                                     40-6m

 

 

Hale Hana Piula.

MA KE ALA NUI NUUANU, MAKAI IHO o ka Loiala Hobele.  Mau mea haua, a kuai Piula, Hao Keleawe a me na mea e ae e pili ana i ka hale oihana piula A e hoomoe hoi i ka Piuia Wai, me ka hooponopono kupono i na mea a pau e pili ana ia oihana.  Ua lakou mau i ka Piula Wai makai.  E hele mai e ike no oukou iho.

59-6m                                                         F.H. & G. SEGELKEN.

 

 

NUHOU! NUHOU!

I NA MAKAMAKA A PAU LOA, NA KEIKI papa hoi o ka aina hanau, e noho ana ma ka apaa o Hilo Akau, a hiki aku i Hamakua, Waipio.  Na poe opio, ui maka palupalu i nohea i ka ua iai o ka aina.

 

            Ia oukou hoi e kuu nui kini e noho mai nei, e makemake ana e lawe i ka Nupepa Kuokoa.  He oluolu ina wau e kuai aku me oukou i ka ili Bipi, Ili Kao, Pia. Pepeiao Laau, no ke kumu kuai makepono loa i mea e lako ai oukou i ka Nupepa a e ike mau ai hoi i na nuhou o na aina e niai, a me na mea kuai no hoi o keia Aupuni.

 

            Nolaila, e lawe mau mai i ko oukou mau mea kuai i hai ia maluna ae, ma ko’u hale kuai ma Laupahoehoe, Hilo.

 

            O ka poe makemake e hookaa i ke dala o ko kakou Nupeha Kuokoa i ka makahiki hou e hiki mai ana, oia hoi 1863, e hoomaka ka helu ana mai ka pule mua o Ianuari.  E hele mai oukou e kakau i na inoa maloko o ka pepa pai hakahaka, o waiho ana ma kuu lima, ma Laupahoehoe nei.

65-tf                                                         JOHN J. PORTRR.

 

 

OLELO HOOLAHA.

O KA MEA NONA KA INOA MALALO nei, ke papa aku nei oia i na kanaka, haole, a me ka pake, o kela anu kanaka keia ano kanaka a pau nana mai ana.  Ke papa aku nei au i na mea a pau mai hookuu wale oukoa i ko oukou mau holoholona ma ka Apana kula o Ukumehame, mai ka pali o Manowainui, e pili ana me Waikapu, ua kapu ia Apana kula.  Ina loaa kekahi holoholona e hele ana ma ia Apana kula i oleloa matrona, e uku mai ka mea holoholona $1 00 (hookahi dala.) me ke kao, a me ka hipa, ewalu poo $1 00 (hookahi dala.) Ina aole e loaa mai ka uku e like me na mea i Oleloia maluna alalia, e hookomo ana kuu kuu kanaka ma ka Pa Aupuni no ke kolohe i ka manu o na Apana kula la me ke kulealeana ole.                P. NAHAOLELUA.

                                                                 Hope Luna Aina o ka Moi

Lahaina, Maui Maraki 31, 1862                                            19-tf

 

 

 

J.P. HUGHES.

MEA HANA

NOHO LIO!

------

AIA MA KA HALE KUAI O KA MEA nona ka inoa maluna nei, he Noholio Pelekane a he Noholio Meleka, a me na Noholio Wahine, o na ano a pau, na Noho Paniolo Nu Hou.

            Na Hao Waha a me na Kepa o na ano a pau,

            Na Kaulawaha, a me na mea e pono ka lio,

            Na Ili Kauo o na ano a pau,

            Na Hao Keehi,

            Na Palaki Lio,

            Na Kahi Lio,

            Na Eke Ili,

            Na Huipa.

A me na mea e ae a pau loa o pili ana i na Lio a me na Kaaholo, a e kuai ana no ia mau mea,

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

            Aia no ke waiho mau nei malaila na Pela Mauu.

            O na Pela Pulu, na Pela Hulu a me Pela Uwaea. E hanaia no e like me ka mea i kauohaia mai.

            Ua hanaia no na Kaa Lealea me ka maikai loa, a me ka makepono hoi.

            Ua hana hou ia na mea a pau e pili ana i kaʻu oihana me ka maikai.

            E malama pono ia no na mea a pau i kauohaia mai e pili ana i kaʻu oihana. E loaa no wau ia oukou ma Monikahaae, ma ke kihi o ke Alanui Hokele a me ke Alanui Papu.

                                                                                                            J.P. HUGHES.

            Honolulu, Okatoba 4, 1862.                                                               100-1y

 

 

 

            E MAKAALA!

O WAU

O KAMUELA,

KA HOA KUAI O NA

KANAKA HAWAII,

NONA KA HALE KUAI PAPA MAuka ihe o ka

HALE HOOKOLOKOLO

ma Honolulu. Ke hai aku nei au ia oukou, he mau la ku wale no keia o kuu moku papa,

“CONSTITUTION!”

A ke ku mai oia, e loaa ana ia’u na

LAKO KAPILI HALE

O kela ano, keia ano

EIA NO KE WAIHO NEI.

NA:

PAPA O KELA ANO, KEIA ANO.                                                                        

LAAU HALE, o kela ano, keia ano.                                                 

PILI HALE,                                                  

PINE,                                     

AAHO,                      

                        KEPA,                                   

                        PANI PUKA,

PUKA ANIANI,                                                                                           

OLEPELEPELE,                                                                   

KUI,                                                               

PENA,                                                           

AILA PENA,                        

            WAI HOOMALOO PENAM

IA MEA AKU, IA MEA AKU,

Ua makaukau au e kuai aku me ka oluoli i keia mau mea, a no ka maopopo no paha ia oukou he KEIKI KAMAAINA au, he hiki ia oukou e ka Lahui

Mai Hawaii a Niihau,

ke kipa mai i o’u nei.  E hiki ana no na moku papa o’u i na manwa a pau, a hoolako mau ia’u.  He mea mau i na poe o ka hiki mai ka haanui, a me ke kaena.  A he mau Luna kekahi i hoonoho ia e lakou e ala ko ana i ka poe maikai, me he lawehala la.  Aka, he hiki ole ia’u ke hana pela, o ko’u ano no ka oukou e imi mai a loaa, maopopo no na hana a kakou, no ka mea, o ko Hawaii nei kupa ihola no ia o ko oukou makamaka.

 

KAMUELA, (Kaikaina o Kimo Pelekane.)

Honolulu, Ian. 3, 1863                                           58-3m

 

 

HALE HANA KAMAA.

UA MAKAUKAU KA MEA NONA

ka inoa malalo iho nei e hana i ke

KAMAA MAIKAI LOA,

no ka poe a pau e makemake ana o ka ano no a pau ka nani me na mea oia ano i hanaia ma

Europa a me Amerika.

A hele mai ma ko’u hale, mauka iho o ka Hale Kuai o

Geroge C. McLean.

ma ke Alanui Nuuanu.                                                               W.M. Bennett

Honolulu, Nov 7, 1862                                              50-6m

 

 

MAKEMAKEIA!

LOLI, PEPEIAO LAAU! A ME KA

LALA MANO.

PENEI KA UKU ANA:-

No ka Pepeiao Laau,

“ “ Lala Mano, 15 keneta.

“ “ Loli Kohola, 12 1/2 keneta

“ “ Loli Koko, (ke nui.) 4 keneta

“ “ Loli Kau (ke nui.) 4 keneta

E hele mai ma ko maua hale kuai, ma ka aoao komohana ka Hale Kuai o Daimana, ma Alanui Alii

                                                              UTAI & AHEE

Honolulu, Aug. 1, 1862                                            @@@

 

 

PAPA MAKEPONO!

AIA KA HALE KUAI O LUI (C.H. LEWERS.)

ALANUI PAPU, kahi e kuai oluolu ai.

NA PAPA OREGONA 1 A HIKI 3 INIBA,

LAAU KAOLA, oa a me na pau, a me na opaka e ae

LAAU PA a me na PINE PA,

LAAU AHO HALE PILI,

PAPA ULAULA, PAPA PAINA,

PAPA KEPA

PILI ULAULA a me KEOKEO

PENA KEOKEO, OMAOMAO,

ELEELE, ULAULA.

POHO, GALU, HULU PENA.

KUI o na ano a pau, LAKA

AMI, KILOU, KUI KAKAIAMOENA, KUIIKNA@

PEPA HOONAI KEENA.

PANI HALE, PANI ANIANI

ANIANI KAAWALE, PATE

PANI OLEPELEPE.

Eia ka mea kupanaha ma keia wahi, na ka maha e hana i na pahu apo he hikiwawe kupanaha.  E hele nui mai e kuai a e ike wale i keia KAMELO