Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 6, 7 February 1863 — KA MOOLELO O LAIEIKAWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O LAIEIKAWAI.

MOKI NA XXT. MAI LA O MALIO 1A HAlaaniani, " H»*aha kau moe ?" >-'7 I aku la o Halaaniani, " Aole a'u wahi moo, i ka hiamno ana no, o ke oki no iei, aolo wau i loaa waiii inoe iki a puoho wale ae !a. M Ninau aku la hoi o Halaaniani i kona kaikuahine, '• Pehea hoi oe ?" Hai mai la kona kaikuahine, " Owau ka mea moo ; ia kaua no i moe iho nei, hele aku nei no kaua a ma ka nahelehele, moe oe i kou puhalaau, a o wau no hoi ma ko'u puhalaau ; nana.pku nei ko'u uhane i kekahi wahi manu e hana ana i kona punana a pau, lele aku nei no ua manu nei n.-ina ka punana a nalowale. A inahope, lie manu okoa ka manu nana i lole mai a hoomoe i ua punana nei, aole nae wau i ike i ka lele ana'ku o ka manu hope nana i hoomoe ua punana nei, a puoho wale ae la wau, aole no hoi i ikeia ka hoi hou ana mai o ka manu nana ka punana." A no keia moe, ninau aku la o Halaaniani, "A heaha iho la ke ano oia moe ?" Hai aku la kona kaikuahine i ke anooiaio o ua moe la, " E pomaikai io no ana oe, 110 ka mea, o ka manu mua nona ka punana, o Kekalukaluokewa no ia, a o ka punana, o Laieikawai no ia. a o ka manu hope nana i hoomoe ka punana, ooe no ia. Nolaila, ma keia kakahiaka, e lilo ana ka wahine a olua ia oe. fa Wakae hoounaaeai ia Laieikawai maluna o ka eheu o na manu, no ka l»oao me Kekalukaluokewa ; uhi mai auanei ka noe a me ke awa, a mao ae, alaila, ikeia'kn ekolu oukou e ku mai ana ma kuanalu, alaila. e ike auanei oe he mana ko'u e uhi aku mnluna o Waka, a ike ole oia i ka'u mea e haua aku ai nou ; nolaila, e ku kaua a hele aku ina kuhi e kokoke aku ana i kahi e hoao ai o Laieikawai." A pau ka hoike ana a Malio i ke ano o keia mau mea, iho aku la laua a ina kahi kupono ia laua e noho ai. O Malio nae, he hiki ia ia ke hana i ua hana mana ; a oia wale no kona kumu i hoano ai. Ia laua i hiki aku ai ma Keaau, ike aku la laua ia Kekalukaluokewa e au ae ana ika

heenalu. Oleio aku la o Malio ia Halaaniani, " E hoololie oe i ka'u, ina i hiki oukou ma kula« na heenalu, a hee oukou i ka nalu, mai hoopae oe, e hoomake oe i kou nalu, pela no qe e hoomake ai a hala na nalu eha o ko laua hee ana, a i ka lima o ka nalu, oia ko laua nalu pau. Malia o hoohuoi laua i kou pae ole, ninau iho i ke kumu o kou pae ole ana, alaila hai aku oe, no ka maa ole i ka hee ana 0 ka nalu pokopoko, a i ninau mai i kau nalu loihi e hee ai, alaila hai aku oe o Huia. Ina i maliu ole mai kela i kau olelo, a hoomakaukau laua e hee i ko laua nalu pau, ia laua e hee ai, alaila hopu aku oe i na \vawae o Laieikawai, i hee aku o Kekalukaluokewa oia wale. A lilo ia oe kela wahine, alaila ahai oe i ka moana loa, nana mai oe ia uka nei, e au aku ana o Kumukahi iloko o ka ale, alaila o ke kulana nalu ia, alaila pule ae oe ma kuu inoa, a na'u no e hoouna aku i nalu maluna o olua, o kou nalu no ia ko kou makemake, lilo loa ia oe." la laua no e krfmailio ana i keia mau mea, uhi ana ka noe a Waka maluna o ka aina. Ia manawa, kui ka hekili, aia o Laieikawai ma kulana nalu, ua Waka ia. Kui hou ka hekili, o ka lua ia, na Malio ia. I ka mao ana ae o ka noe, aia ekolu poe e luna anja ma kulana nalu e ku ana, a he mea haohao ia ia u ka i ka nana aku. E like me ke kauoha a Waka i kana moopuna, u Aole e olelo i na mea e ae, a loaa ka ihu ia Kekalukaluokewa, alaila olelo rae na mea e ae. Ua hoolohe no kana moopana 1 ke kauoha a ke kupunawahine. A ia lakou ekolu ma kulana aole kekahi leo i loheia iwaena o iakou. £ ke ku ana o ka nalu mua, olelo mai o Kekalukaluokewa, "Paekakou." Ia manawa, hoomoe like lakou i na papa o lakou, make iho la o Halaaniaui, pae aku laua la, oia ka manawa i laa ai ka ihu o Laieikawai ia Kekalukaluokewa, e like me ke kauoha a ke kupunawahine. Ekolu nalu o ka bee ana o lakou, a ekolu

; no hoi ka pae ana o Laieikawai ina, a e kolu | no hoi ka make ana o Halaaniani. | I ka ha o ko laua nalu pae, akahi no a loaa I ka ninau a Laieikawai ia Hah«aniani, me ka ! i aku, " Heaha kou mea e pae ole nei ? Aha nalu,aole ou pae iki, heaha la ke kumu o kou pae ole ana ? M " Xo ka maa ole i ka nalu pokopoko," wahi a Halaaniani, " No ka mea, he nalu loloa ko'u e hee ai." Hai aku la keia e like me ke kauoha a ko- | na kaikuahine. | I ka liina o ka nalu, oia ka nalu pau loa o | Laieikawai me Kekulukaluokewa. | la Kekalukaluokewa me Laieikawai i hoo- | maka ai e hoomoe aku i ka naiu, e hopu aku j ana o Halaaniani ma na kapuai o Laieikawai, ; a lilo mai Ia ma kona lima, lilo aku la ka ■ papa heenalu o Laieikawai, pae aku la nae o Kekalukaluokewa a kau i kahi maloo. I kela manawa i lilo aku ai o Laieikawai ma ka lima o Halaaniani, olelo aku la ia Halaaniani. " He mea kupanaha, ia oe no ka pae ole ana wau, a lilo aku la ko'u papa." I aku o Halaaniani, " He lilo no ka papa ou o ka wahine inaikai, he kanaka ka mea nana e lawe mai." la laua no e olelo ana r.o keia mau mea, lawe ia mai la ka papa heenalu o Laieikawai | a hiki i kahi o laua e ku ana. i I aku o Laieikawai ia Halaaniani, " Au- | hea kau nalu o kau aua ana iho nei ia'u ?" | A no ka ninau a ke Alii wahine, au aku ; la laua, ia manawa a laua e au ana, hai aku | la o Halaaniani i kana olelo imua o ke Alii ; wahine. " Ma keia au ano a kaua, mai ala- | wa oe i hope, imua no na maka, aia no ia'u kulana nalu, alaila hai aku au ia oe." Au aku la laua a liuliu loa komo mai la iloko o Laieikawai ka haohao; ia manawa, pane aku oia, 44 Haohao ka nalu au e ke kane, ke au aku nei kaua i kahi o ka nalu ole, eia kaua i ka moana lewa loa, ke hai ka nalu i keia wahi, he mea kupanaha, he aie ka mea ioaa i ka inoana loa." I aku o Halaaniani, " E hoolohe pono loa oe, ma ka\i olelo nma ia oe malaiia wale no kaua." Hoolohe aku la no o Laieikawai ma na olelo a kona hoa heenalu. Ia au ana a laua a hiki i kahi a Halaaniani e manaoai o kulana nalu ia, a laila. Olelo aku la o Halaaniani i kona hoa heenalu, " Nana ia o uka." Pkne aku o Laieikawai, 44 Ua nalo ka aina, ua hele mai nei oKumukahi a onioni i ka ale."

" O lailuna nalu koia" wahi a Halaaniani, '• kc olelo ak'ii nei au ia oe, ina i liaki ka nalu inua, aole kaua e j->ae ia nalu, a i ka lua o ka nalu aolu no e |>ae, a i ke kolu o ka nalu, o ka nalu ia o kaua e pae ai. I haki ka nalu, a i kakala, a i oia oe. mai haalele oe i ka papa o ka mea no ia nana e hoolana; i na e haalele oe i ka papa, alaila aole oe e ike ia'u." A pau ka laua kamailio ana no keia mau olelo, Pule aku la o Halaaniani i ko laua akua ma ka inoa o kona kaikuahine e like me ka Maiio kauoha mua. Pule aku la o Halaaniani a hiki i ka hapalua o ka manawa; ku ana ua nalu, hoomau aku la oia i ka pule a hiki i ka Amama ana. Ku hou ana ua nalu, o ka lua ia, aole i upuupu iho, opuu ana kahi nalu. Ia wa kahea mai o Halaaniani i kona hoa, " Pae kaua," la manawa,hoomoe koke o Laieikawai i ka papa, o ka pae aku la no ia, ia Laieikawai i hoomaka aku ai e hee, ma ke kokua aku o Halaaniani. I kela manawa, aia no o Laieikawai iloko o ka halehale poipu o ka nalu, a i ka haki inaikai ana o ka nalu, i alawa ae ka hana o Laieikawai, aole o Halaaniani me ia. I alawa hou aku o Laieikawai, e kau mai ana o Halaaniani ma ka pea o ka nalu, ma kona akamai nui. la manawa ka hoomaka ana o Laieikawa e haawi ia ia iho ia Halaaniani, Hoi aku la laua mai ko laua heenalu ana, me ka ike mai no o Waka i ko laua heeaku, ua kuhi nae o Kekaiukaluokeawa ko Laieikawai hoa hee nalu, A o Maho, ke kaikuahine a Halaaniani, ua ikeia ma kona kuamoo moolelo, he hiki ia ia ke hana i na hana mana he nui, ma ka Helu 22 a me ka Helu 23 e ike ai kakou i ka nui o kana mau hana niana. MOKUNA XXII. KELA MANAWA A LAIEiKAWA 1 me Halaaniani e hee nalu ana roai ka niai, ua uhiia ko Waka mana e ka mana nui o Maiio, a nolaila, ua ike ole o Waka i na mea a pau e haoaia ana. o ; kana moopuna. I kela manawa, i ke kokoke ana aku o : Laieikawai ma e pae i ka honua. Oia ka ; manawa a Waka i hoouna mai ai i na manu j maloko o ka noe, a i ka mao aoa ae, o na j papa heenalu wale no ke vraiiio ana, aia aku j la o Laieikawai ine Halaaniani iuka o Pah-

ul: :na ko Laieikawni hile, nia'niia o Halanni:ir,i i iuwe ai ia Laioikawai i wiihin.o hoao nana. I:i la a po, mai kj a ao, a 'i\\-akoa, he mea haohao loa ia Waka no kana moopuna,* no ka mea, ua olelo araa aku oia i kana moopu:uv mamua o kona hoouna ana aku o iauna me Kekalukaiuokewa. Eia ke kauoha : " Iho oe i keia la, a hui oe me Kekalukaluokewa, hoi mai olua a uka nei, a laa ko kino, alaila, kii ae oe ia'u, na'u no e malama i kou pau no ka hoohaumia ani ia oe." E like me ka mea mau o na kaikamahine punahele. ; A no keia haohao o \Vaka, ma ke awakea o ka lua o ka la o ko Laieikawai la hui me Halaaniani, hele aku la ke kupunawahine e ike i ka pono o kana moopuna. Ike kupunawahine i hiki aku ai; aia nae ua pauhia laua e ka hiamoe nui, me he mea la ua lilo ka po i manawa makaala na laua e like me ka mea mau i na mea hou. Ia iloko o ka wa hiamoe o Laieikawai, i nana iho ka hana o ke kupunawahine, he kane e keia a ka moopuna e uioe pu ana, ka mea a ke kupunawahine i ae ole ai.' A no keia mea, lioala ae la o Waka i ka moopuna, a ala ae la, ninau iho la ke kupu- i nawahine, "Owaikeia?" ! Olelo ae la ka moop'ina, " 0 Kekalukalu-; okewa no hoi." ■ I mai la ke ku|)unawaliinc me ka inaina, " Ao!e o Kekalukaluokewa, o Halaaniani keia oke knikunane o Malio. Nolaila, ke hai aku nei wau i kuu manao paa ia oe, aole wau e ike hou i kou maka e kuu moopuna ma keia hope aku a hiki i kuu Ia make, no ka mea, ua pale oo i ka'u mau olelo, kainoa wau e ahai nei ia oe ma kahi naio, e nana mai ana oe ia'u, nolaiia, e noho oe me ko kane mamuli o ko wahine maikai, o ko mana, aole ia me oe, he nani ia ua imi aku la no i ke kane, hana pono iho na lima, i kau kane na pono a me kou hanohano." Mahope iho o keia manawa, hoomakaukau ae la o Waka e hana i hale hou i like me ka liale i hanaia no Laieikawai. A ina ka mana o Waka, ua hikiwaw*, ua paa ka hale, A makaukau ka haie, iho aku la o Waka e halawai kmo me Kekalukaluokewa, no ka mea, ua mokumoku ahua kona inanawa i ke

aloha ia Kekalukaluokewa. | A hiki o Waka ma kahi o KekalukaUio-; kewa, hopu aku la ma na wawae nie ka naau kaumaha, a olelo aku la, '• He nui kuu kau«. maha, a me kuu aloha ia oe e ke Alii, no ka mea, ua upu aku wau i ka'u moopuna o oe ke kane e oia ai keia mau iwi, kainoa he pono ka'u moopuna, aole ka, i. ike mai nei ka hana i kn'u inoopuna, e moe mai ana mo i Halaaniani ka mea a*ko'u naau i makemake ole ai. Nolaila, i hele mai nei au e noi aku ia oe, e haawi mai oe i waa no'u, a me na kanaka pu mai, e kii wau i ka hanai a Ka-; pukaihaoa ia Laieilohelohe, ua like no a like \ laua me Laieikawai, no ka mea, ua hanau ; mahoeia laua." | A no keia inea, haawi ae la o Kekalukalu-1 okewa hookahi kaulua, me na kanaka pu no, j a me na lako a pau. | i Mamua o ko Waka kii ana ia Laielohelo- ; he, kauoha īho la oia ia Kekalukaluokewa, j "Ke holo nei wau ekolu anahulu me na po j keu ekolu, alaila, hiki mai wau. E nana j nae oe, a i ku ka punohu i ka moana, alaila,! manao ae oe ua hoi mai wau me ko wahine, alaila, hoomalu oe ia oe a hiki i ko olua la e hoao ai." Ma ka manaopaa o Waka, ua holo mai la oia a hiki i Oahu nei, ma Honouliuli kau na waa, nana aku la no o W*ka e pio mai ana no ke anuenue i uka o Wahiawa. Laiau iho la oia he wahi puaa, i mea aia-; na aku imua o Kapukaihaoa, ke kahuna nana i malama ia Laielohelohe, a pii aku la. Pii aku la o Waka a hiki i Kukaniloko, | hookokoke aku la oia ma kahi i hunaia'i o Laielohelohe, hahau aku la ī ka puaa imua o ke kahuna me ka pule ana, & Amama ae la. Kuu aku la ika puaa imua oke kahuna. Ninau mai la ke kahuna, " Heaha ka hana a ka puaa imua o'u ? A heaha ka'u e ha- j na aku ai ia oe ? I aku o Waka, " Ua hewa ka'u hanai, ua pono ole, ua upu aku wau o ke Aiii o Kauai ke kane, aka, aole nae i hoolohe i ka*u olelo, ua liio aku ia Halaaniani; nolaila, i kii mai nei wau i kau hanai i wahine na Kekalukaluokewa, ke Alii o Kauai, i ku kaua i ka moku, ola na iwi o ko kaua raau la a hiki ika make. A loaa ia kaua kela Alii, alaila, ku lea makaia o ka'u hanai, i ikeai ia ua hewa kana hana ana. H

w\:\i o •' l*.\ p'-'O k\ p'.:an, r.o* i:'n, ko kookuu aku noi ut\u i ka'u h;mai nau o mnia 1:1:1, loia i>\ 00 Ua p*.>nu\\kai, a kui tr,:\i i o'u nei k \ lono vi."\ %\".\iwa' 00, \!ai!:\, iiui aku wau." Ia m:\nawn, k.nno aku Ia o Kapukaili:\ix\ mo Waka uia kahi kapu. ki\hi lioi 1 ham\i;\'i 0 L:\ieloheloho, hooiiohom iho la o W:\kn, a komo aku i v ko k..huua ma k:\iu 1 huna.a'i. A iaweia 111:11 ln a niua 0 Waka, i \ nnuiawn, kulou aku la 0 Waka imuao Laiolohololie, a hoomaik.ii aku la. I ka la i iaweia'i o Laioloheloho a kau ilu;na o na waa, ia manawa, lawo ao ia ke kahuna i ka piko 0 kaua hanai a loi iho la ma kona ai. Aka, aole i kaumaha kona manao no Laieioheloho, no ka mea, ua m.uiao no ko : kahuna he {>omaikai e iSi mai au:\ maiui.a ona. I ka manawa i lawoia'i 0 L:\iolohvloho, aolo kekahi o na kanaka hoowaa i iko aku ki ; ia a l.iki w:\Io i Hawaii. j Noho mai la o Kokalukaluokowa mo ke knli iloko o ka manawa i kauohaia. I kekahi la ma ko kakahiaka, iloko o ko ko Alii mauawa i ala mai ai mai ka lii;tmoo mai, iku ae ia oia i ka hoailona a Waka 1 ;kauoha ai. No ka mea, aia ka punohu ika j moana. j Hooinakaukau no la o Kokalukaluokew.i |ia ia iho no ka hiki aku 0 Laioloheloho, mo ka manao e ike mua ana laua i ka la o puka 1 aku ai, aole kn ! Ma ka auina la, iko maopopoia aku la na waa, akoakoa ao la na kanaka a j>au ma ko awa pae waa e iko i ko Alii, i ka manao e puka aku ana a halawai ino ko kano. I ka hookokoko ana aku o na waa ma ke nwa, ia manawa ka uhi ana mai o ka ohu. a me ko noe inai l'aliuii inai. Ia manawa, kaiiiia'ku la o L:iiol->hoiu!ie ine Waka maloko o ka ohu, inaiuna o n.i manu a hiki i Paiiuli, a hoonoho ia Law\oholohe ma ka hale i hoomakaukaui 1 in»na, inalaila oia i noho ai a ioaa hou ia Halaaniani. t Ekoiu mau la o Wnka ma Paliuli, mai ka lioi ana mai Oahu aku noi. Iho mai ia oi i 0 haiawai me Kekalukaiuokewa, 110 ka iioao o na 'Lii.

Ia Wakn i hiki aku ai ma ko K' kalukaluokewa \vahi, 01010 aku la, 44 Ua liiki mai ko wahine, nolaila, e hoomakaukau o«* i kanaha la, e kuahaua aku i na mea a j»au, e aknakoa inai ma ko olua wahi e hui ai. e hana i papai kilu, malaila e hoohilahila aku ni ia Laioikawai, i ike ai oia i ka ino o kana hana." I ka inanawa nae i lawe aku ai o Wakn i ka mana maluna o Laieikawai. Alaila, kukakuka ae la na kaikuahine o Aiwohikupua i ka inea e pono ai ko lakou noiio ana ; a hooholo ae la ua mau kaikamahine nei i ka lakou oleio e pane aku aku ai ia Laieikawai. Kele aku la o Kahalaomapuana a hai nku la imua o Laieikawa», me ka i aku, 44 Ua kukakuka makou, koif inau kiai kino i ka manawa e pono ana ko olua noho ana me ko kupunawahine, a ua iawe aku nei k»'la i k:i hoopomaikaiia mai aoe aku. Nolaila, e iike me ko kakou hoohiki ana mamua, 44 No kekahi o kakou ka piiikia, malaiia pu kaknu a pau." Nolaila, ua loaa iho nei ia oe ka. piiikia, no kakou pu ia piiikia. Nolaiia, aole makou e hanlele ia oe, aoie hoi oe e haaieie ia inakou a hiki i ko kakou make ana, oia ka makou olelo i hoohoio mai ncL M A lohe o Laieikawai i keia mau oleio, hau« le iho la na kulu waimaka no ke aloha i kona mau hoa kuka, me ka i aku, " Kuhi au e haalele ana oukou ia'u i ka laweia'na o ka pomaikai mai o kakou aku, aole ka! a heaha la hoi, a i loaa ka pomaikai ia'u ma keia hope aku, aiaila, e hoolilo no wau ia oukou a pau i mau mea nui maluna o'u." Noho iho Ia o Halaaniani me Laieikawai he kane, he wahine, a o na kaikuahine no o Aiwohikupua kona mau kanaka iawelawe. | Ika aha malama paha oko laua noho ho|ao ana, ma kekahi awakea, puka ae la o ! Halaaniani inai toko ae o ka hale, i hele aku iwaho, ia manawa, ike aku la oia ia Laielo» helohe e puka ae ana mai loko ae o kona haie kapu: la manawa, hiki hou ke kuko i loko o Halaaniani. Hoi aku la oia me ka manao ino no kela kaikamahine, me ka manao e kii e hoohaumia. la la no, ia iaua e noho pono ana me Laieikawai, ia manawa, manao ae la o Halaa. niani e kii e hoohaumia ia Laielohelohe, noiaila iini iho la o Halaaniani i hewa no Lu-

i.-ika'A-a;. 3 w* hoi e kaawale ai bua, aiawa k,. =3 ; k^ r '3 e manao nei. I W-i ;<o >ho. oV-lo ho">walfewnle aku ia o Hahan'.aniia Laieikawai, me ka i aku, Ia k-i-.1 ♦ noho itni »>«ka nei mai ko kaua noho ,n iiika nei a hski i keia manawa, aole he f nu o ko-i )ea3ea ika heenalu. aia awakea, knu mn; ia'u k* lealea, pela Ina la a pau, r;ojr t :sa ke manao nei au af>opo kaua iho i kai 0 KV.au i ka hc*na!u a hoi mai no hoi. <«Ae," wahi a ka wahine, ia kakahiaka ana . aku ia o Laieikawai imua o kona r-iau hoa kuka, na kaikuahine hoi o Aiwohikup!ia. hai aku la i ko laua manao me ke kane i knka ai ia po. a he mea maikai no ia 1 kuna rrnu hoa kuka. I a'w i ino o Laieikawai iua mau hoa ia, ■ Kc iho n< i maua i kai ma ka makemake 0 ke kane a kakou, i kali ae oukou a i anamaua, mai hoohuoi oukou. aole no i pau kr» loah.-a heenalu o ka kakou kane, aka hoi, 1 hnh ke anahuiu me ka po keu, alaila ua poiio o!e rnaua, alaila. huli ae oukou ia'u." A hala aku la laua, a hiki i kahi e kokoko aku ana i Keaau. la manawa, hoomaka 0 Halaaniani e hana i ke kalohe ia Laieikawai, me ka olelo aku, " E iho rnua aku oe o kaua, a hiki i kai, e pii ae au e ike i ko kaikueke (Malio) a hoi inai wau. A ina i kali oe ia'u a i po keia la, a ao ka po, a i po hou ua la, alaila, manao ae oe ua make wau, alaila, moe hou aku oe i kane hou. M A no keia olelo a kana kane, aua aku ka wahine, a i ole, e pii pu no laua, a no ka paki'la loa o Halaaniani i ke akainai i ka hoopuka i na olelo paliee, ua puni kana wahine maikai ia ii. Hala aku la o Halaaniani, iho aku la no hoi u Laieikawai a hiki i Keaau, ma kahi kaawale ae i |>ili ole aku ia Kekalukaluokewa, noho iho la oia malaila ; a po ia la, aole 1 hoi inai kana kane, mai ia po a ao, nole i hui mai. Kali hou aku la ia la a po, pale ka |v>no, alaila, inanao ae la o Laieikawai ua make kana kane, alaila, ia manawa, hooinaka aku la ia i ka uwe paiauma no kana kan». {Aolt i pau.)