Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 10, 7 March 1863 — KA MOOLELO O LAIEIKAWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O LAIEIKAWAI.

MOKUNA XXVI. | A KAIIALAO.MAI'UANA I HOI MAI , ai mai kami huakai imi Alii, mai Ko.ilo'f / hilnni inni, lini ak*t |.i 01.1 ika mooleio o ko lnu;i nnn, a im' nn hihia h«* nui, nie nn Inuwili ann, a im* n:\ m»-* n jv\u i ana i iki* ni iloko o kona mannwn h»»! v ». Iloko nao o Wana manawa ♦» oU-lo n«»i n«> j ka oK»lo kauoha a Knonoh'oknla. j I rnai la o Laioikawni i kona mau hon, , " K Tia hoa, ia Knhaiaoinapuana, «• «»li'lo in'i ; no Kaonohiokala ko kaikuuano o kakou, kuu ! kano hoi. Ke kau e »nai nei in'u ka halin o | ka maka'u, a me ka \wliwvli, ko kohi m.-i nu |he kanaka, ho Aku.i nui loa ka ! lahona : lia a ike aku, o kuu mako no {wiha in, no k \ | mea, ke maka'u honua o mai nei 110 i kona | inanawa aole mt» kakou." >| I aku la kona mau hoa, 44 Aolo ia h«» Akua, he kanaka uo liko me kakou, o kona ano uao a me kona heleheiena, he ano Akua. Ano kona hanau mun ana, liio ai oia i hiwahiwa na na makua o kakou, in:i ona la i hnnwiia'i ka mana nui hiki uh» m j makou, a o Kahalaomapuana n«»i, alua wa!c ! no mea i haawiia'i ka niana, ko»» aku nae k'- | kapu no ko kakou kaikunane, nolniia, in u | maka'u oe ; aia no hoi paha a hiki mai l;v, | ike aku no hoi paha oe la, he kanaka no e : like ine kakou." ! Mamua aku nae o ko Kahalaomapuana j hoi ana mai Kealohilani mai, ua ike mua aku ka Makauia hookahi maiama mamua'ku oko laua hoi ana mai. Noiaiia, wnnaua inua ka Makaula me ka olelo iho, 44 K lona ana ka pomaikai ia kakou mai ka iewa mni, aia hiki aku i na po mahina konale e hiki mai ai. • 4 Aia lohe aku kakou i ka hekili kui pamaloo, a me ka hekili iloko o ke kuaua, ia manawa e ike ai ko ka aina nei, he ua me ka uwila, he kaikoo ma ka moana, he waikahe ma ka aina, uhi paaia ka aina, a me ka moana a puni e ka noe, ke awa, ka ohu, a me ke kualau. " A hala ae ia, a i ka la o Mahealani, ma ka ehu kakahmka, i ka inanawa e keehi iho ai na kuU'una o ka la i ka piko o na mauna, iia manawa e ike aku ai ko ka. aina, he Ka- | makahi ke noho mai ana iloko o ka onohi o ; ka ia, he mea iike me ke keiki kapu a kuu s Akua. E ike auanei ka aina ika luku nui | tna ia hope iho, a nana e kaili aku i ka p<>; I hookiekie mai ka aina aku t alaiia, no kakou ka pomaikai, a meh kakou pua aku.** A lohe kana mau kaikamahine i keia wanana a ka Mmkaula, naiu ibo la lakou iloko o lakou iho nja ke kaawale i keia wanana a ka Makaula, me ka hai ole aku i ua Makauia nei, no ka mea, ua iioomanao wate ae ia iakou no lea lakou mea i hoouna ai i ko !n--kou kaikaina.

M& kona ano Makaala, ua hiki ia ia ke hele akn e kukala ma Kauai a poni, me ka hai aku i kana mea i ike ai no na taea e hiki mai ana mahope. A no keia mea, kauoha iho la oia i kana niaa kaikamahine, mamua o kona haalele ana ia lakou, me ka olelo aku, 14 E a'u inau kaikaraahin«, ke hele nei au ma kuu aono mau, e haalele ana wau ia oukou, aole nae e heie loa ana, aka, e hele ana wau e hai aku i keia mea a'u e kamailio nei ia oukou, a hoi mai wau, nolaiia, e noho oukou ma kahi a kuu Akua i kuhikuhi ai ia*u, e waiho ou-

hou ta oak'Ou maioko o ka maiahia a hiki »;•: heokoii'nn o kuu wanana." H-i'- aku W ua Maknala nei e me ko ~i mru-i3ppa3, a h#»!*- aku la oia imtia a »a h ]<;*• ka poe koikoi, ma kahi akoakoa a i.•'s"hi. malaiia eia i kukala aku ai e like ith Vn»a ik<*. A hiki mua oia i o Aiwohikupua. me ka :iku, " Mai la aku, e kukulu mua oe i man lepa a pani kou wahi, a e hookomo i kiu poe ak>ha a pau maloko. • 4 No ka enea, ma keia h»pe koke iho, e hiki aiai ana ka luku maluna o ka aina, aole p ikeia kekahi luku mamua aku, e like rae ka iuku e hiki mai ana. aole hoi mahope iho * ka pau arm ae o keia luku a'u e olelo nei. *• Mamua o ka hiki ana mai o ka mea rnann, e hoike mai no oia i hoailona no ka iuku ana, aole inaluna o na makaainana, inaluna pono iho no ou» a o kou poe, ia ma/i?r.va, e moe ai na mea kiekie o ka aina nei imua ona, a e kniliia aku ka hanohano mai ;i oe aku. M Ina e hoolohe oe i ka'u olelo, alaila, e pakeie oe i ka iuku e hiki mai ana, a oiaio; ano e hoomakaukau oe ia oe." A no keia olelo a ka Makaula, kipakuia mai ia ka Makaula mai ke alo niai o ke Aiii. IVIa oia i kukala hele ai imua o na'lii a puni o Kauai, o ka poe alii i lohe i ka ka Makaula, o lakou no kai pakele. Hele aku oia imua o Kekalukaluokewa, kana wahine. a me ko laua aio a pau. E lilee me ka olelo no Aiwohikupua, pela kanaoleloia Kekalukaluokewa, a manaoio mai la oia. Aka, o Waka, aole oia i hooko, me ka oU lo inai, " lna he Akua ka mea nana e luku mai, alaila, he Akun no ko'u e hiki ai ke hoopakele ia'u, a me ka'u mau Alii." A no kem olelo a Waka, haiiu aku la ka Makaula i ke Alii, a olelo aku la, " Mai hooluhe i ka ko kupunawahine, no ka men, e hiki mai ana ka luku nui maluna o na'lii. Ano e kukulu i lepa a puni oe, a e hookomo i kau mea aloha maloko o na lepa i kukuluia, a o ka mea e manaoio ole i ka'u, e haule no lakou iloko o ka luku nui. | " A hiki i ua la la, e moe ana na luahine ma na kapuai o ke keiki mana, me ke noi ! aku i ola, aole e loaa, no ka mea, ua hoole i, ka 01010 a ka Makaula nei." A no ka mea, ua ike o Kekalukaluokewa j i ko ko mau o kaiia mau wanana mamua aku, | nolaila, ua pale kela i ka olelo a ka luahine. | A hala aku la ka Maknula, kukulu ae la j ke Alii i lopa a puni kona Hale Alii, a noho| iho la maloko o kahi hoomalu e like me ka olelo a ka Makaula. A pau ka huakai kaapuni a ka Makaula, hoi aku la oia a noho mo kana mau kaikamahine. No ko aloha wale no o ka Makaulake kumu o kona hele ana aku e hai i kana inea i ilvo ai. Hookahi la o kona noho ana me kana mnu kaikamahine ma Honopuiiwaiakua, mai kona hoi ana aku maikaapuni, hiki mai 0 Kahalaomapuana, e like me ka kakou ike ana mamua ae nei i hoikeia ina neia Mokuna. Hookahi anahulu mahope iho o ko Kahalaomapuana hoi ana mai, mai Kealohilani mai. la manawa, hiki mai la ka hoailona mua a ko lakou kaikunane, e like me ke kauoha 1 kona kaikuahine. Pela i hoao liilii ai na hoailona iloko o na Ia eliina, a i ke ono o ka la, kui ka hekili, ua ka ua, kaikoo ka moana, waikahe ka aina, olapa ka uwila, uhi ka noe, pio ke anuenue, ku ka punohu i ka moana. la manawa, oleloaku ka Makaula, " E a'u mau kaikamahine, ua hiki mai ka hookoia'na o kuu wanana e like me ka\i olelo mua ia oukou." I aku la na kaikamahine, " Oia hoi ka makou i hamumu iho nei, no kn mea, ua lohe mua no makou i keia mea ia oe, oiai aole koia (Kahalaomapuana) i hiki mai, a ma ka ianei hoi ana mai nei, lohe hope makou ia ianei." Olelo mai la o Laieikawai, « He haalulu mn ko'u, a me ka weliweli, a pehea U wau e {xtu ai kuu maka'u •• Mai maku'u oe, aole hoi e weliweli, e hiki mai ana ka pomaikai i& kakou, a e lilo auanei kakou i mea nui nana e ai na moku a puni, aole kekahi mea e ae, & e noho Alii auanei oukou maluna o ka aina, a e holo aku ka poe hana ino mai ia oukou mai ka noho Alii aku. •• Nolaila wau i ukali ai me ka hoomanawanui iloko o ku luhi, a me ka inea, iloko o na pilikia he nui, a ke ike nei wau, no'u ka pomaikai a no ka'u mau pua, mai ia oukou mai. M Hookahi malama o ka ino ma ka aina no ka hoailona hope, ma ke kakahiaka, i na kukuna o ka la i haalele iho ai i na mauna. Ikeaia aku la o Kaouoiliokala,e npho ana iioko o k& wela kukano«o o I» la, mAw*aena pono o k» Luakalai, i hoopuniia i na anuenue, a me ka ua koko. ' i kela wa no, loheia aku 1« ka pi&e uwa a puni o Kauai, i ka ike ana aku i ka Hiwahīwa Kamakahi a Moanalihaika.waokele laua j o Laukieieuia, ka Alaihi uui o Kahakaeka- | ea, a me Nuumcla;ii. 1 Aia hoi ho leo uwa, »£* Hiwahiwa a 1 Hulumanmui—e! ga Makaula oui mana! E 1 Huluinaniaiii—«| Homoi he (?la I" * Mai ke kakahiaka a ahiahi ka uwa ana, Jigbj.ua paa ka leo, o ke kuhikuhi wale iho no a

ka iima aohe leo, me kunou anao ke poo, i no ka me-a. ua paa ka leo i ka uwa ia Kao- • oohioknia. ij la maoawa a Kaonohiokala e nana mai i'ana i ka honua nei, iia hoi, e aahu mai ana f o Laieikawai i ke kapa anuenue a kona kaiI kuahine (Kahaiaomapuana) i lawe mai ai, i aiaila, maopopo ae la ia ia o Laieikawai no i keia. ka wahioe hoopalau ana. i Ma ka ehu ahiahi, ma ka puka ona mai a ka mahina konale o Mahealani, hiki mai la iloko o ke anapuni a ka Makaula. Ia Kaonohiokala i hiki mai ai, moe kuku- ! li iho la kona mau kaikuahine, a me ka Makaula imua o ka Hiwahiwa. A o Laieikawai kekahi, i ka Hiwahiwa i ike mai ai ia Laieikawai e hoomaka ana e \ kukuli; kahea mai la ka Hiwahiwa, 4 * E kuu i Haku wahine, e Laieikawai e! mai kukuli | oe, ua like no kaua." j •• E kuu Haku, he weliweli ko'u, ame ka haalulu nui. A ina i manao oee lawe i kuu ola nei, e pono ke lawe aku, no ka mea, aole wau i halawai me kekahi mea weliweli nui inamua e like me keia," wahi a Laieikawai. " Aole au i hiki mai e lawe i kou ola, aka, ma ka huakai a kuu kaikuahine i hiki ae nei ( | i o'u la, a nolaila, ua haawi mai wau i hoa-1 • ilona no'u e ike ai ia oe, a e maopoopo ai ia'u, j I o oe kuu wahine hoopalau, a nolaila ua hele i mai au e hooko e like me kana kii ana ae | ! nei," Pela aku o Kaonohiokala. | j A lohe kona mau kaikuhine ame ka Ma- j i kaula pu, alaila hooho maila lakou me ka leo | j olioli. | 44 Amama! Amama!! Amama!!! Ua noa le- j jle wale aku la," Ala ae lakou i luna ine ka | maka olioli. | la manawa, kahea iho la oia i kona mau ! kaikuahine, ,4 Ke lawe nei wau i kuu wahi-: ne, a ma kela po e hiki hou mai maua." Ala- j ila, kailiia, aku la kana wahine me ka ike ! oleia e kona mau hoa, aka, o ka Makaula ka mea i ike aweawea aku i ka lawe ia ana ma ke anuenue a noho i loko o ka Mahina, malaila i hooiaio ai laua i ko laua mau minute j oluolu. | A ma kekahi po ae, i ka mahina e konale | oluolu ana, i ka wa hapa o ka lai. j Kuuia mai la kekahi anuenue i uliliia mai I luna mai o ka mahina a hiki i lalo nei, i ka ; wa e kupono ana ka mahina i luna pono o Honopuuwaiakua. I la manawa, iho mai la na'lii oka lewa ine ko luua ihiihi nui a ku mai la i mua o ka Makaula, me ka olelo iho, 41 E hele ae oe e kala aku i na mea a pau i hookahi ana-1 hulu, e hoohuiia ma kahi hookahi, alaiia, e j hoopuka aku wau i olelo hoopai no ka poe i hana ino mai īa oukou. A pau na la he umi, alaila e hui hou kaua, i a na'u no e hai aku i ka mea e pono ai ke i hana oe, a me kau mau kaikamahine pu j me oe." A pau keia mau olelo, hele aku la ka Makaula, a hala ia, alaila kaili puia aku la na kaikuahine elima i luna a noho pu me ia i ka olu o ka Mahina. I ka Makaula i kaapuni ai mamuli o ka olelo a ka Hiwahiwa, aole oia i halawai me kekahi kanaka hookahi, no ka mea, ua pau i uka o Pihanakalani, kahi i oleloia he lanakila. A pau na la he umi, hiki aku ka Makaula i Honopuuwaiakua, aia hoi ua mehameha. la manawa, halawai mai la me ia o Kaonohiokala, a hai aku ia i kana olelo hoike no kana oihana kaapuni e like me ke kauoha a ka Hiwahiwa. j la inanawa kaili puia aku la ka Makaula | a noho i ka mahina. J A i ke kakahiaka o kekahi la ae, ma ka 1 puka ana mai o ka la, i ka wa i haaleie iho j ai na kukuni weia okala ina mauna. j Ia manawa ka hoomaka ana o ka Hiwahi-1 wa e hoopai ia Aiwohikupua, a me Waka pu. Haawiia ka make no Wakn, a o Aiwohikupua, hoopaiia aku la ia e lilo i kanaka ilihune, e aea haukae ana maluna o ka aina a hiki i kona mau la hope. Ma ke noi a Laieikawai, e hoopakele ia Laielohelohe a me kana kane, nolaila, ua maalo ae ka pilikia inai o laua ae, a no laua | kekahi kuleana ma ka aina ma ia hope iho.' I ke kakahiaka nae, i ka hoomaka ana o j ka luku ia Aiwohikupua a me Waka. ! Aia hoi, o ke anaina i akookoa ma Piha-! nokniani, ike aku la lakou i ke anuenue i kuu ] ia mai ma ka mahina mai, i uliliia i na ku« \ kuna wela 6 ka la. j Alaila, ia manawa akoakoa o bkou a pau, | ka Makaula, a me na kaikamahine elima e j kau mai ana ma ke ala i uliliia, a o Kaouohiokala me Laieikawai ma ke kaawale, a he ! mau kapuai ko laua mehe ahi la. Oia ka ; ; manawa a Aiw'ohikupua a me Waka i hau-1 le ai i ka honua, me ka apono i ka olelo a I ka makaula. A pau ka hoopai a ke Alii no na enemi hooooho ae la ke Alii oluna ia Kahaiaomapuana i Moi, a hoono pakahi aku la i na kaikuahine ona ma na mokupui. Ao Kekalukaluokewa no ke Kuhina Nui, ar me Laielohelohe, a o ka Makaula no ko iakou mau hoa kuka ma ke ano Kuhina Nui Kuloko paha. ! A pau ka hooponopono ana no keia mau mea a pono ka noho ana, kaili puia aku la o Laieik&wai e kana kane ma ke aouenue i loko o na ao kaaleletra a noho ma kahi mau a kana kane. , Ina e hewa kona mau kaikuahine, alaila ua Kahalaomapuana e iawe ka olelo hoopii imua o ke AHi. Aka, aole i loaa ka hewa o kona mau kaikuahine ma ia hope īho a hiki i ka haalele aita i keia ao.