Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 11, 14 March 1863 — Ka moolelo o na la hoouka ehiku imua o Rikemona, mawaena o na Koa Aupuni malalo o Gen. G. B. Makalelana. a me na Koa o ka Hema malalo o Generala Lee. [ARTICLE]

Ka moolelo o na la hoouka ehiku imua o Rikemona, mawaena o na Koa Aupuni malalo o Gen. G. B. Makalelana. a me na Koa o ka Hema malalo o Generala Lee.

e waiho iioko o ka hnle wniho ukana, a me kona malama ole ia aku. me ku hoopouopwno nie ia aku hoi o kom eha, a ua waihoia iho ia poe e make. Akn, itako nae o keia kulanakauhale, he 40.000, ka nui o kona poe kanakn, ho nui a kinikini wale no hoi kona mau Halepule i kupono ke hooliloia i mau Halemai, a he nui wale no hoi na Kahunapule ; aka, aole nae i weheia inai ka ipuka o ua mau Halepule la, a aole no hoi he mau Kahuna nana i hele mai e hoonoono. a e hooluolu hoi i na minute hope loa o keia ola ana. Me ke kaumaha a me ka nawahwali o ka manao, a me ke kino, hoopuka koke aku la au i ke kauoha e laweia ka poe mai iloko o ua haie nei; hoohuli hou aku la i ko*ti mau onohi iluna ona hale weliweii la o ka make, kaikai ae la ia'u iho a hoonoho iluna o ko'u lio, a huli aku la e hoio i kahi a ko'u poe koa i ku ai, me ka huaolelo haumia nae e kau ana iiuna o ko'u lehelehe. Ua hiki ae la o Gen. Stonewall Jackson ma ka huakai aoao ana i kaahele ae ai, mo| ka halawai pu ole nae hoi me ke kue ikaika ana mai ana enemi. Aole no i hiki lea mai; o Jackson ma kahi i hoekaawaleia nona, aia , hoi, hoouna e mai la no ia i kona mau koa ' iloko oke kaua. lioko no oia hele ana mai a kona poe koa iloko o Ka poloii a me ka lu-j lū, o ua poe koa nani lao ka Hema, aia hoi, j ua kiola kokeia mai no ūikou iiuna o na puali! koa aupuni. Ua lilo kekoa ame ke akamai; o na enemi i mea oie, ame he kikiao makani | la. hiki mai ia o Gen. S:uart.a me kona mnu ' koa iio, a hauleaku ia iluna o na koa aupuni.i d ahai aku ana i ka inake iluna o na puali koa nupuni. Ama ia manr:wa, hiki ia mai la ka manao hae iluna o na koa o Gen. Jackson, [ka Uiali o ka Hema,) haalele lakou i na pu j \ me na pahi kaua a lakou, a unuhi ae ia j lakou ī na pahi liiiii, (Bowie knife) a hauie! aku la iluna o ka poe i haawiia mai i ai na , lakou, (oia na puaii koa aupuni.) \\eliweii| launa ole ka make ia manawa, ua koa nui nol na koa aupuni ma ia mua iho, aka, akahi no lakou a emi hope aku me ka haunaele nui, e kiola ana i na pu a me na huluhulu o lakou, me na mea e ae e hoopilikia ana i ko lakou holo ana. Ua pau ko lakou lohe ana ina leo knuoha a ko lakou mau alii, a ua kiola iho hoi na koa i na kulana ī haawiia aku no lakou e malama. Ia wa, elua Generaia ona i?nemi (Akau) i haaleleia e ko laua mau koa. \ ma ia wa hoi. ua manaolanaia ua hUi mai ka hopena oko Generala Makaielana mau puali. A oiai no hoi iloko oia kulana anoninoni o ka puali Akau, aia hoi hiki mai la 0 Gen. Heneselemana me kona mau mahele, a hooku hou mai la ike kaua ana. Me ka noiau a me ke koa nui kona pale ana mai i ka make a ko makou mau koa e hooili ana iluna o lakou, a kauoha koke ae la no hoi oia e houluuluia mai na koa aupum e haunaele ana io a ianei; nka, ua ikeia ka hiki-ole nna ke hoolakalaka mai i keia puulu kannka i hoomakauknu e ia, a eauhee hele ana no ka makau ika make. Hoomau aku la no ia poe 1 ke auhee, me ko lakou mau luna e alualu pu ana. Mahope iho o keia mau mea, ua ike iho o Gen. Heneselemana, ika hiki ole ia ia ke hoomau ma ia kulana, a me he pipi kane la i piha i ka inaina, me na kiwi e o ana i ka honua, me ka makaukau mau no ka hakaka, pela iho la ke ano o kana emi hope ana mai a hiki ike Kikahomone. Una koa a pau o ka enemi (x\kau.) i hoehaia i keia la, a me na mea ai a me na lako kaua a pau ma ia \vahi o ka enemi, ua pau mai i ke pio ia makou, a ua hiki hoi ia Stonewall Jackson ? (ka Olali o ka Hema,) me ka hookaumaha ole aku i kona Lunaikehala, ke olelo ae. u Ua lawa iho Ia no keia la." Aole kekahi poe Generala e ae o ka Hema, i hana a i hoouka hoi ma ia kaua ana, me ka wikiwiki'a me ka puahi nui e like me ia, a nolaila, ua mahuahua loa kona haawina no ia inau hoouka kaua aua. Oka nui oka poino o ka aoao Akau ma ia la, ua make elua Brig,Generala, 115 mau alii molalo iho, he 3,000 koa, he 21 pu-kuniahi, a me na haneri kaa, a me na ukana o4oko. Da nui ka waiwai p»o, a ua oi ae no hoi ka pomaikai a me ke ano o ke kulana ; no ka mea, ua okiia o Gen. Maka- ; lelana a me kona puali, e ko Gen. Jackson mau puali koa, mai kahi e hiki ai ia ia ke eini hope aku, a ua puni maoli no hoi oia ia manawa. Ano ia mea, ika loheia ana aku o ko Makalelaoa kulana, e na Poo Au- ! puni o ka Hema» maopopo iho la ia lakou e i pio ana ka puall holookoa o Makalelaoa, ne | ka mea, ua puni maoli. 1 Pii ae la ka olioli nui iwaena ona koa

' -i _M:i : i u;i hiki mai h ka poeieele, a i. : niii ::):ii i ke kula o ka make, ine ka poui. ; i. <■ p-mi ana i ka \v;iiliona weliweii o ke ka ii i kaun, inai ka maka'ku o ka poe e nan;i :M'ii aii'i. .Ma ia manawa, uaemi ko inak<> i ;n'! i k-<a mai ke kahua kaua inai, a enn ih > n > hoi ke kani ana mai o na pu, a hiki i Ica .v.i i nalowaie loa ai oia mea. Xo ka luhi lo.i o 'ī'i koa i komo iioko o keia la kaua, ua ha .]•' iho iakou i ka honua, ma kahi no a iako:i 1 ku ai. A owau hoi kekahi, ua hiki ole ia'u k.- noho iluna o ko'u lio no ka luhi, aka, hoeikaika aku la no wau me kekahi o ko'u l»a:j Ahaiolelo e hele i kahi o ka hoouka ana i ii ii h>a ai ke kipu ana, a i ka hiki ana aku ilaii.i, ua ike iho i ka weliweli nui o ka ka ikiak'' hana ihila. Aole no hoi okanamai ka Wi'iiw.li o ka waihona mai o na mea a ka īnake i apo mai ai; e waiho ana ka laina holonkoa o ka eneini (Akau) ina kahi no a la/$tou i ku ai. i ka wa i hoomnka'i o ka hoou|ta. A ua lehulehu launa ole no hoi ka nui 0 ka po.- i hoomake nuiia, o ka uwe nunulu (i i:if na !eo e kahea ana e kokua aku, huiia iii- ka makani e pa ana a me ka pouhuli no hie. ua lilo i,i i mau mea nana e hooanuanu i i ko kekalii mau aa koleo. Ua nui no ■h<'i m kahu i kaua a'u i hele ai ma Jtaiia, a iii- aka, aole nae au i ike i ka hooinak" nui ia o na kanaka e like me keia. 1 a !awa kupono ole makou i na niea e pono nt 'ne !awe i na poe koa i hoopoinoia iloko o k< kaua, a o ka poe i waeia ma ia hana, ua iia'Aaliwali, a i olo ia, ua ike inaopopo ole i ke auo o ka hana i waihoia'ku ia lakou. A o aa Kaluianal ipaau kekahi, no ka weliweli 0 ko 'akou kulana, ua hiki ole ia lakou ke haua pono ma ka lakou oihana. Iloko o ko'u hooikaika nui aua, a me ko'u kokuaia ar.a in i e kekahi poenaau aloha o makou, nolai]a, ua pio iki lea haunaele iwaena o ko makou ' ; -poe iho. A me ka pomaikai nui i loaa ai 'ia'u kekaiu mau kaa mai o ka aoao Akau, a :na ia wa no ua hookomoia na poe a pau o makou i ike i ka hookele ana i na kaa i ka hoomak.iukau ana e lawe aku i na poe i hoeiiaia iloko o Kikemona. A hekeu no hoi ia a ka h ina kaumaha launa ole; no ka mea, i ki. kahi wa, oiai e o aku ana ka lima kokua i k i poe i hoehaia, aia hoi, o ka wa iho la no īa e le'e ai ka ea. Iwaenakonu o ka po, ua makaukau ka huakai mua e hele aku i Kikeinoaa. lle 00 ka nui o na kaa, me na koa i hoeha loa ia, he k J00. O ka Halemai mua a n akou i hiki mua aku ai, ua hooleia mai hoi «nakou. 44 Ua piha" ka huaolelo i paneia teai i ka'u ninau ana aku. " Imua i kekahi 1 lalemai aku," ]>ela ka'u huaolelo kauoha, a i ka iuki ana aku no, hai hou ia mai la no • ua piha." Ma ia manawa no, loaa wau i kekahi o ko'u poe makainaka, a pane mai la ;a ia'u, he hiki ia ia ke kokua mai ia'u, he h.aie waiho ukana kona, a e hele e oia e hoom ikaukau i wahi no ua poe nawaliwali nei e waihoia'i. Ilooholo koke iho la wau i ka '" inao e knli ilailaa hala hookahi hora a me ka h.a| me ka ukana make e waiho ana ma !\o'u iima. Ua hooikaika au e malama, a e haawi aku i na mea hoomaina naau a pau, < a hoi ke ti, ka wai, a me na mea e ae no i.oi, e hiki ana ke hooemi iho i ko lakou kauiu <ha aua ; aka, no ka haunaele o ke kuiap.akauhale me ke aumoe, a me ke anu hoi o ka makani e pa ana, nolaiia, ua hiki ole ia'u ke hooko pono aku i ka'u mea i manao nui aku ai. M:i ia manawa, ua makaukau mai la ua hale nei nonn kn inoa i kapaia he Hnlemai, a i ko'u ike ana, ua aneane hiki ole ia'u ke hooia aku i ka mea a ko'u maka i ike ai, ika wa a'u i hoomaopopo aku ai i ka hale i haa* wiia mai ia*u no ka'u mau ukana heenolele. No kn mea, he mau wahi papa ua kakiaia, a ua hoopiliia. a o kahi iho la ka ia e hoomoeia'i o ka poe nana e pale i na euemi o kaaina. Oiai iiokoo iamau la o ka piiikia, ua hoomanawanui lakou i na mea a pau—ke anu, pololi, ka wela, a me ka makewai; aohe mei i hiki ke lawe aku i ka naau koa mai lakot aku ia, a aohe no hoi he inea hiki ke hooma kaukuu mai ia iakou i ka uiake. Aano la, k< waiho nei lakou ua hoeheia a hiki i ka ma ke ma ka ipuka o ko iakou poe makainaka ka poe uona ka waiwai a ia poe i malama ai ka poe hoi nona ka pomaikai i waiho wale a oia i kona ola i ka make, a na ua poe inaka uuika nei no ka hoi e hoihoi aku i ua poe la

0 makou (na kipi,) a me he mea la, e hele e nalowale akuaika maka o kekahi ona hoa» loa aku ana lakou a pau i ke ano pupule, aiaiia. o ka \va iiio la no ia e u ai ike aloha, a i ko'u hiki koke ana mai i kahi a ko'u mo ka hoomaopopo pu īho, ua muke ia hoa i poe koa i hoomoana ai ; aia hoi, ike aku la ke kahua o kahanohano. au i ko'u poe koa e ane haunaele ana, me ka Ika hoomaka ana o ko makou mahele e hoike pu mai hoi iko lakou makemake nui al a^"u ' hoea mai ana o Paresidena Jefferson e lawelawe ma kekahi mea e pili ana i kq Da\i&, e hoopuniia ana e ka Luna Koa lio hoolilo ana ika puali koa nui oka Akau, i ph Davis, Gen. Johnston ame Smith, mea ole. Aka, owau wale nonaekai komoia Kakauolelo Kaua, Kaniolph, ame kona mai e ka manao kanalua a me ke anoninoni, -"^ ,a Mahope iho o ko Kikemona hoo--1 ka wa a ko'u mau alii laio iho i hoike mai pikeieia'na inai ka lima mai o ka enemi nana [\i iko lakou manao no ia mea. No ka mea, 1 hoopuni mai, me ka hookau pu mai hoi pela iho la no kekahi ona mea i hanaia ilo-' >ei oke kaumaha, aika wa hoi a kona ko o kekahi o na hoouka kaua ana a makou mau makaainana i hiki ai ke hanu ae me ka i Italia, inalalo o ka mea kaulana Generala m «ikai iloko o ko lakou wahi iho. o ka wa Radetzky. No ka mea, malaila no, ua hoo- aa*a a keia poe koa oke keena maimakaukau mua ia kahi e noho pio ai ua ele- * a i' e hele mai mahope iho oka pau ana o makule la me kona poe koa, ena Italia. A* a hoouka koko nui. e hoolili mai ai me ka no ka inaopopo loa o kona pio i kekahi Luna poomaewa mai ika make. Aole no huro i nui o ke kulanakauhale o Mailana, ua hele j>aawiia'ku no ke koa i pio ai o Buena Vista, wikiwiki aku oia e halawai me ua koa kahi- |oia o Jeti Davis.) Ua nana mai ia me na ko loa ia, ma kona ano pio ; a ma ia mana- jnaka anuanu, a ua hele no hoi oia a 4 * Katva no hoi, ua ae ae ia maluna ona piiikia a 'j>ukapu na niaka o Puna i ke akua wahine ; c»u e hoopuni ana ia ia. a ua emi hope ma- lo ' ie wale ia Malio—e." A pela iho la lie aku me kona mau koa a hiki i Manatua, tona holo ana imua o na papakoa, e kamailio i me Veix>na. na * kekahi manawa me kekahi o kona mau la'a no i hiki ai i ko'u poe koa, o ka wa ioa. iho la no ia i kauohaia mai ai na laina koa Ika hele ana aku o ko makou mahele, a i pau oka Hema, e hele imua. Haliu mai waena aku ona kaa pu haihai ko'u roau maka, a nana aku la me ka mene- 5 waiho ana, n me na kaa make no hoi, a mene, iluna o ko makou mau mahele, (Da-iiki i kahi e hiki ai ia makou ke oni ae me risiona) hiehie. Ua hoopauia ka nani a meee kaawale; ame ka puuwai piha ika puica lehulehu o keknhi mau papa koa. Fe*a ame ka hikilelo, ike iho la makou ika ehuiehu wale o na papa koa i iike me ko T u,»ki ana aku i kahi a na koa aupuni i ku le 1,100 ka nui i ka wa o ka hoomaka ana,nua ai, he mau wahi pu kakaikahi me keīa koe wale iho no he 300 ahe 400 o kekn-*ahi mau wnhi ukana e ae. tfa lawe no laii. A o kekahi no hoi, ua emi loa iho notou (na koa aupuni) ina ukana a pau a lanalalo, e laa ka papa koa helu 7 o Geogi»pu ma ia wahi aku, a o na lehuiehu e waii me ka papa koa hela 21 o Karoiina Akau,io make aßa ka mea naoa i hoike mai i ka īe 180 wale no na koa hiki ke iawelawe ku-A*eliweii o ka hoouka ana a ka make iiuna )000 iloko oia mau puali. He nui wale nc?ia poe. Iko makou nana ana iho ina paloi na'lii koa i poino, a he lehulehu w*le k»aua a lakou, ua oi ka paa mamua o ka mea x>e ui opiopio i kamailio me ka piha ika lea- nianaoia e makou. Ma ia wa t hiki mai la ea, ame ka haku iho hoi i na moolelo nokd e kauoha, e hele imua e alualu aku ika akou mau hopena hanohano, i kailiia r ku oe »»i, ke ikea'ku k<ma wahiiheleaL Aole Ica make. Ua peu ka aa ana'e o ko'u puui° hoi makou i kaalo ae ma kaiii i kapaia o wai, e mnau aku no mea, ano mea. no hiie House, ike e aku la makou he puno[nea, ua ana ka pepeiao i ka lohe ana i kt*u uwahi uoi, hehookahi miie ame kahapa paneia mai no ka ninau, "Ua <nake T " a oi#ia ko makou akau aku, la makou e hele waie iho la no ka huaolelo e haiia mai ke niiihi aku ana, ike aku la makou he puu nui aauia'ku no kekahi mea. A nolaila, ikaws ku ana, eaa ana ke ahi me kona wela nui.

k~nu ■>hi ae i\ ka suna<M ke (.»o:;ernlA .\-ii o k-.i Aka;i, e puhiiA i ke ahi :i:\ ukana u po.u o hiki 010 an.i ko lawo. n ma ia mea, nn hoor.ele\?. \.\ai k;\ Ti\ca ia-nakil-A i keh ni:u: miliona d.iln. A n-.e ho m:u: iho hae la i poloh.holo aku l;i ko'u poe koa i k:\hi n u:\ puu nei ea'nn, ino k:\ !:oao e a\iA mai i kekahi mau mea, mai ka lapahitvi nui e uwih ana. He mau haneri paha hipi, kojv, malakeke, iaiki. ame Samapena—o neu\ tnau :uea hooluolu a pau. ua nui a kw wale k.i poe koa Akau, aka, o makou hoi. ua aiienno ike olemakou i ka inoaoiamau ;m i. a ua p ti!aia kekahi maluna iho o kokahi. Ua liio ko makou hoao ana e aua i kekahi oia mau mea mii ka ula ii.ai oke ahi i niea ole; ua hanaia mai «• na enemi me ke akamai nui loa,ame ka mainopaa hoi e hoopouio i na mea a pau a lakou e makemake ole ana ; nolaila, u i liio ko makou hooikaika ana i mea ole. Eia nae hoi, ua paapu ke kula i na koioka mauoanoa o ka koa Akau, a ua lilo ia i mea olioii no ko makou poe koa. Aka, iloko nae o na mea nui a jv\u a'u i ike ai, ua maopapo ia'u ka emi hope ana o .Makalelana, me ke akamai ame ka pupuahulu ole no hoi. A he manao mamao '0:1 mai ona'ku la ka ae mai e pio konapuali,uamaopopo ia'u ia mau mea, i ka nana aku ike anoo kana mau hana. A aia hoi, lohe mai la au i kekahi poe koa pae wale mai o ka Akau 1 hoopioia e kekahi o ko'u j)oe koa, ua ae aku o Gen. Makalelana ma keia aoao o ke Kikahomone, me kona mau ūualiapau; ua haalele iho la i kona kulana mua, a ko'u manao. malia pahae heleana kela ma ka muliwai James, i hui aku ai me na mokukaua o lakou. Ma ia manawa, hoouna koke aku la au i kr. lono ia Gen. Lee. Hiki koke mai la k? kau io'u la e ku, a ma ia manawa iho 110. holo nnn mn L-n'u.

aoao na papa koa ivani he umikumamalua, a Gen. Hill (1) me Gen. Longstreet, ine he mea la e hele ana e hoopau i ke ola o na enemi, He elima paha mile mai Darleytown mai,ma ke alanui o Newmarket, a ma ia liope koke iho no. ike lea aku la makou i na enemi ; aka, ua lawa nae lakou i ke kulana maikai maoli. No ka mea, ua uhiia ke kula i na laalaau, a me na okumukumu laau no hoi, a nolaila, ua hiki ole i na puali koa lio nani a koa no hoi o makou ke lawelawe ma ka hoouka ana'ku i ka enemi. (.lole i pau.)