Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 12, 21 March 1863 — Ka moolelo o na la hoouka ehiku imua o Rikemona mawaena o na Koa Aupuni malalo o Gen. G. B. Makalena, a me na Koa o ka Hema mi lalo o Generala Lee. [ARTICLE]

Ka moolelo o na la hoouka ehiku imua o Rikemona mawaena o na Koa Aupuni malalo o Gen. G. B. Makalena, a me na Koa o ka Hema mi lalo o Generala Lee.

I I UELU 3. I Ua lawe ae la o Gen. Maknlelana ia Frazesr Farm. i wahi no kona mau koa e ku ai, me ku hoolilo ia wahi i kuiana waenakonu no kona mau puali. Ua hanaia ia \vuh» a ikwika me na pu kuniahi nui he 19, a ua houiuulu ae no hoi i kona mau kou ikaika loa [■ he nui wale Haila, a malaila oia i kali ai i ka f hoouka aku a makou (na kipi.) O ka maī kou hana wale no o ka ho-a aku i ka enemi ; n»ai na wahi e pili ana i ke kulanakauhale alii, a ina e hana ole makou, »iaiia» e ilihiaia mai no makou eka poino. He mau mea ia i waihoia mai iwaeaa o uaakou, a aia hoi ma ka'mea e kohoia ana e malou. Ua maopopo l«a no ia Oen. Makalelana, ke kupiukii loa o kona kulana. Ma ka lalau wale ana o ka hana a Gen. McDowell, a me ka hana ino ami a ke Kuhina Kaua E. Stanton, a me ka hli a hookeke no hoi o Gen. Halleek, ka Alihikaua Nui ma WasūietQna, nae he raea ia, ua haawiia oia i mea e liumakaia'ku ai na ka inake. He lehulehu wale paha na Generala, ina e komohia iloko oia pilikia, ina la ua huli aku i wahi e maha ai iloko o ka maV.

ke ana iioko o ke kaua. Aka, aol« oia i kanuiua 110 ka minute hookahi i ka kau i kona ola iloko oia \va kupilikii loa nie ka poino nui no hoi i loaa ia ia, a me kona puali iioko j 0 na ia kaua eha, ma ka maka o Ua pahika-; ua, e iike me ka hana mau a na'iii kaua koa oi.iio. iioko nae oia mau la kaua eha, ua hooiiioia ko in-ikou poe koa me he poe iliohae la ; no ka mea, ia iakou no i i.ke aku ai i ka maka o ka enemi, o ka ho!o likv aku ia no ia me ka huro nui. Aka, me ka pioioke oie, a me he mea la e paikau ana. ki inai la na koa o Makaieiana me ka wiwo ole. Leie mai ia na poka nui o na pukuniahi iwaena o na koa 0 makou. a nui iho ia ka make ma ko makou iioao, a hoomaka koke iho ia ka haunaele iwaena o na koa o makou, iioko hoi o ka poe e hoouka kue ana ia Makaleluna. Ma ia inanawa, hoouna ae ia o Gen. Lee i na koa kaawale a pau iloko o ke kaua, aka, no ka hoopoioiei ana o Gen. Makaieiana i kekahi o kona mau pu, me ka hooili aku nohoi i ka make nui iwaena o iakou, nolaiia, ua komohiaia ia poe e ka haunaeie a me ke pioioke. Uaanai ia iho na iaina holookoa o makou e ka make a ka enemi e hooiii mai ana. O ka haiuiu ana o na pukuniahi a me ke kani ana inai no hoi o na pu kaupoohiwi o na hanen tausani e hoouka ana, hui pu ae hoi me ka leo o ka poe i hoehaia e kahea ana e kokua, aole o kanamai o ka weliweli a me ka menemene ma ia manawa. Peia iho la ka iana maiie ana o ka h >ouka kauu iwaena o ka aoao hoouka iloko oia wahi uuku a haia na iiora ehiku, me ka emi ole o kekahi aoaoa me kekahi aoao. L?a pau ioa mai no na koa ku i ka wa o ko makon aoao iloko o kc knua, a o ka koa o \Vilcox (kipi.) ua pau loa na koa i ka hoehaia a me ka make. A ma ia hope iho i ka uhi ana mai a ka po. ua hoomahaia ke kaua, a no ka nui loa o ka maloeloe a me ka luhi o na koa, u\ haule iho ma kahi a lakou i ku ai iluna o ka honua, me ka manao ole ae i ka hoa a me ka makamaka i laweia aku e ka make, a e manao wale ana no hoi i kona pomaikai wale iho no. O ka huaolelo " I wai! 1 wai! " wale no ka puka mai ma ka waha o na koa a pau o ko makou aoao. Aka aole nae he wahi kuluwai hookahi o na piula wai, i ka o ana mai o na lima o ka hiamoe iluna o na koa o makou, aia hoi, ua poina ia iho ka pololi a me ka makewai, ua uhiia mai no hoi ka manao ana'e ia mau mea e ka hiamoe. Ma ia manawa hiki mai la o Gen. Lee, a me kona poe, me na kuemaka i hele a luuluu i ke kaumaha, e nana ana i ke ano o na koa i koe iho mai ka make nna, a me ke heleheiena inaina, a me ke leo huhu, kauoha aku la ia i na puali o Gen. \Vise, a meGen. Magruder, e kanu i ka poe i inake. Ma ia hope iho, hai aku la ia ia Gen. Longstreet i na mea ana i manao ai e hana i ke kakahiaka ac, a hoio aku la e makaikai i na wahi e ae o ka laina. Ke ono a me kn hiku o kn ln. a me ke kaun ma .Malveru liili. Oiai no e o inai ana ke alaula o ke ao, aia hoi, loheia aku la ke kani hou ana mai o ka leo halulu o na pukuniahi. la po mua ana iho, ua kukuluia he mau pu i heie a pili loa iloko o ka poe enemi, e Gen. Anderson (kipi.) a i ka wa i maamaama iki ae ai, aia hoi, ua ike koke ia nku no e ka enemi (na Akau,) a ua hoomuka koke ia aku no e ki aku ia mau pu, a x)a pololei maoli no hoi ka hana ana a j ka poe ki pu o ka Akau, ua kuia no nu poka | a pau i kiia i ua mau pu nei a ka Hema i kukuiu ai ilaila. Ua pau i ka haihai na pu he ehiku. noloko ae o na pu he 12 i kau mua ia ilaiia, aka, ua kupaa nonae keaiii ia ia ia | mau pu. Mai ka po mai a ao ae, aole no i ai, a i hookomo aku hoi i kekshi wahi mea hooj ikaika kino e ae. No ka luhi launa ole i na 1 ia hoouka mua, ua hele maoii no na koa a ; nawaliwali, aka, aole nae i emi hope mai ke- ! kahi o lakou mai ka hooikaika ana i ka la- : kou mau hana. Aka, i ka puka ana mai o ka la me kona nani luaoie, ua hikiia mai au ; e ke kanalua, no ka mea, ua maopopo i ka 1 nana ana'ku i ko ka enemi mau puaii, ua hi« ki hou mai poe kokua nolakou, a nolaiia, ua hiki ia Makalelana ke iawe mai i ka poe hou e ku imua o kona mau puaii, a e hoouka mai hoi ia makou ka poe i nawaiiwali no ke komo wahi ai ole. No ko Oen. Lee ike ®na iho i ke kupiiikii maoli o ke kulana o kona poe, nolaila, ua hoopuka ae oia i ke kauoha ia Gen. Jackson, ina e hee ko makou aoao. alaila, na Jackson e aiai m<i ko ka enemi alualu ana, a ua knuoha ia no hoi na iuna aupuni a pau o Kike> mona e hoomakaukau i na ukana a pau no

ka lawe aku i ka Hema. A nia ia manawa, hoopuka ae la ka Alihikaua (Gen. Lee) i ke kaiioha i na mahele koa malalo o Gen. Hill (2.) Longstreet, Cobb. Auderson, a me\Vhiteomb, e hoouka aku i ka enemi i ka wa hookahi. A oia paha ka wa i hooukaia'i o ke kaua ikaika loa, mai ka \va i hookumuia'i ke kaua a hiki i k-iawa. Ua kini a lehu ka poe make ma ko makou aoao. I ka \va a Makalelana i ike mai ai i ka make nui e komo ana iloko o ko makou poe koa i na poka o na pukuniahi ana, oiano ka wa ana i kauoha ae ai i kekulii puali koa ku i ka \va ona e ki mai i na pukaupohiwi, a ua haule inai no hoi na poka iluna o inakou me ka make nui, me he mau paka ua la e hiolo mai ana. Nee mai la kona mau puali imua me ke akahele. a hookokoke malie mai la no hoi 1 o makou la, a 110 ia nee ana mai a lakou la, alaila. hoomaka koke iho la kekahi mau puali o makou e kiola i ka lakou mau pu, a e holo aku , I ko Makalel.ma ike ana mai i ka haunaele nui iwaena o makou, o koiala wa no ia i hoo- : una kuke mai ai i kona mau koa lio e hele mai e kaua ma ko makou aeao. | Me ka hikiwawe nui, aia hoi kauohi koke i ae la o Gen. Anderson i kekahi mau papa 1 koa lio ekolu, e hele e hoouka aku i ka ene- | mi. Nani launa ole no hoi ka lakou hoouka ■ ana mai. Ia manawa, oili aku la ka poe koa : Tekasa, a komo aku lu īloko o na laina o na enemi, a no ka emi hope ana aku o na koa aupum ia wa, a no ko makou alaiia ana mai hoi e ka poka o na pukuniahi nui a Makale- ; lana i kukulu ai, nolaila, ua emi hope hou mai no makou. I ka ike ana mai o na enemi i ke pioloke 0 ko inakou aoao, hooho mai la lakou me ka leo nui, •• Imua i Kikemona." A komo aku la keia leo iloko o na poe a j au o ka Akau, a hooho lokahi mai la mai o a o, lmua i Kikemona." I e nui waie na koa i komo i na kaua ma Akanasasa, Misouri, a me na wahi mamao e ae no hoi ma ka Hema, a i ko lakou ike ana i keia aneane pio o ko makou aoao, aia hoi ua haule mai na kuluwaimaka, ; e hoike ana i ke komohia ana o ke kaumaha iloko o kn iho o ko lakou mau puuwai. A ua olelo iho no hoi ia poe, heaha la ka pomaikai i loaa iloko o ka hoomamwanui ana 1 keia raau Ia kaua eono ?—a o keaha hoi ka pono i loaa mai iloko o ka hoomanawanui ana īloko o na inea he lehulehu wale ? Me he mea la, ua pau i ka lilo aku ia manawa, ' a e hookamaama mai ana ke kaumaha iloko o na puuwai o kela mea keia mea o makou. E hee ana na pu kaa a pau o makou, a e hee pu ana no hoi na koa, iloko no o ka hooikaika aku a na'lu e hooinau i ke kaua ana, a e hele hoi imua. Aka, aohe he paa iki mai o na kanaka o ko makou aoao. Ua ke koa mai ko lakou mau puuwai aku, a me he mea la ua hiki mai ka hopena o na Moku Hui o ka Hema. Iloko o keia mau minute o ka makaua a me ka pioloke ana, hiki mai tna o Gen. Hiii (2) me kekahi mau papa koa ana i houluulu mai ai; «ka, e nee mau mai ana no nae ka enemi (Akau) i o makou la, a lohe mnopopo ia'ku ia no hoi int lakou hoeho ana mai i ka huaolelo " Imua i Kikemona." O oa koa fio keia o ko makou aoao, ua haaiele ibo i da koa lio. a ua komo aku iioko o ka puaii koa 1 hele wawae. Ia manawa hopu aku la o Gen. HiU i ka pahu hae o ka papa koa helu 4 o Karo!ina Akau—ka papa koa no hoi ana i noho alii mua ai, a kahea aku !a ia me ka leo nui, « Ina aole oukou e hahai mai ma- : muli o'u. alaila, e make haokahi no wau." la

manawa, holo ae la kekahi mau alii koa he iehulehu waie. e alai mai i ka hiki ana mai 0 ka make iluna o ko lakou Generala aloha. iUaliu koke mai la no na koa a hooho lokahi niai la i ka leo. ' k E alakai e Hill, e ku ma ke poo o kau mau keiki kahiko o Karolina Akau." a wawa ae Ia ia mau ieo iwaena o ke kahua kaua. 1 la manawa, heouka aku la o Hill me na koa ana i hoala'i ika m inao aioha. Kaohi mai la ka enemi i ka nee ana mai imua, u i iona ike ana mai i ka poe i hee mua mai, e Aoi hou aku ana e hoouka aku ia lakou, a hoouka aku la no hoi o Hili i na enemi, me he*mea la he liona i pololiia. Ama ia manawa, nui mai la ka weliweli o kahoouka ana,aohe manawa e hahaoai i ka pu ; aka, ua kaua'ku he lima he lima, a he pahi no hoi he pahi; , aole no hoi he weliweli i kanamai o na mea i hanaia ilaila. Ua poina na manao aloha, ua nalowale ka manao menemene, ua hiamoe ia iloko o ka inaina na manao aloha aku a ;aloha mai, iloko oia mau miiuue o ka hoouika ana, me ka elau ame ka pahi. Ua make iiho ke keiki ma ka aoao o kona inakuakane, iua poina ka makuakane i kana keiki; aole no hoi i hoomaopopo aku ke kaikuaana i koia kaikaina e waiho make ana ma kona mau ;kapuai ; aole i lohe aku ke aikane i ka uwe ;a me ke kaniuhu ana mai a kana mau aika- | ne, ma kahi e kokoke ana ia ia ; ua okiia na nakii palupilu a pau oke aloha o keia ola |ma ; hookahi wale no mea i komo nui ae i !ka puuwai oia poe,—o ka hoopai aku īka ;enemi. Ma ia wahi kahi i loheia'ku ai oke keiki a Maj. Payton, e kahea mai ana i kojkua. he 15 wale no makahiki ona. a ua pau na wawae a elua i ka moku i ka poka ; aka, 'pane aku kona makuakane, " Aia a hee ka enemi, alaila, hele mai an e kokua ia oe, he mau keiki e ae kekahi a'u e alakoi ana i ka hanohano." Aka, he mau wahi kapuai pokole wale no kana i nee aku ai. o kona kuia mai la no ia i ka pu a make iho la. Ua nui launa ole no ka hana koa a hanohano no hoi i hanaia e na aoao a elua. Aole paha e hiki i na moolelo ke hoike mai i na koa i oi ae ke koa mamua o ka poe i komo mu ke kaun ia la. Aka, o ka weliweli nui o na mea i hanaia ilaila, aole no e hiki i ka poe i kahi e ke hoomaopopo mai, no ka mea, o ka poe no i kuia i ka pu, a e aneane ana e make, ua hooikaika nui lakou i ko lakou inau minute hop? o ke ola ana e nee aku a kokoke i kona enemi e moe koke mai ana me ke ola ana, a pepehi aku la ia ia a make. (.Jole i ptju.)