Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 18, 2 May 1863 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Na hana i hoounaia ma Kapalakiko.

 

Ma ka lokomaikai o ko kakou Moi Nui aloha, a me kona Ahakukamalu, i ka haawi ana i puu dala, aole e oi ae mamua o ke tausani hookahi no ka poe e hoounaia’na i ua kulanakauhale la, i mau hoike kupono imua o ka aha apana i hoopiiia’i imua o ka Lunakanawai apana o Mr Hopemana o ke aupuni, no ka pepehi kanaka ana o H. Heleiki, ma ka A.D. 1862, nolaila, ua hopuia oia ma ka inoa Harry, a me ke kiko hoku ma kona lima akau, a ua noho pio oia maloko o ka Halepaahao i na malama he umikumamakahi 11 a ua puka mai nei oia, eia iwaena o kakou i keia mau la, mai ka pae ana mai nei o makou.

Ma ka lokomaikai kupanaha loa o ka Mea Mana Loa, ua hoounaia makou ma ka moku lawe leta Yankee, ma ka la 17 o Feberuari, mahope o ka aina awakea oia ia, ua haalele iho makou i ke one hanau, aka, me he la ua loaa ia makou ka makani maikai o ka hemo ana mai ke awa nei aku, pela ka maikai o ka hooiho ana o ka moku i ke komohana ponoi, a maikai no hoi ka holo ana o ka moku, pela kona mau keena a me ka poe a moe ana malaila, maikai na keena hookipa, a me kahi e ai ai, maikai no hoi na mea ai, pela no ka maikai a me ka oluolu o ke Kapena Tela; pela ka mahalo nui o na eemoku a pau ia ia. No ka mea, mamua o ko makou ai ana ma ka aina awakea; hora elima o ke ahiahi, i ke ano o na aina, elua wale no aina maoli, ma ka hora kakahiaka, a pela i na la a pau, aka, he wahi aina no ma ke awakea, paina liilii.  A ma ka ai ana me he aina maoli la, koe nae ke supa.

He kanaonokumamakahi la o makou mai ka holo ana'ku, a me ka hoi ana mai nei, he 16 la mai ka moana a hiki i Calafoni, ma ka hora elima o ke ahiahi o ka la 5 o Maraki, he 16 la ma uka o ia kulanakauhale, a he 18 la mai ka moana mai a hiki i ke kai pili aina, ua ikea mai ka aina ia makou o Hawaii ia la, ma ka hora elua, hora ekolu paha o ke ahiahi, a pili aina mai i ka po, a ia kakahiaka’e mawaho makou o Honolulu, a o ka hapa la mua o ka holo ana’ku a me keia, ua la okoa paha. Aka, elua la oi o ko makou hoi ana mai nei i ka holo ana aku, no ka nawaiwali loa o ka makani o kekahi mau la, a hookahi la pohu loa, a no ke a-u iluna kekahi, pela ko’u manao, ua olelo ke Kapena ia makou mawaho mai o Calefoni eiwa la ku makou ianei, ke mau ka ikaika o ka makani.

A o ko makou holo ana’ku, ua maikai ka makani, a hala na la ekolu ia makou ma ka moana, e holo pololei ana i ka akau, i loaa ia makou ka makani kupono mailaila mai, i mea e hiki pono aku ai i Calefoni, pela ka manao o ke Kapena, aka, i ka holo ana o ua mau la la ekolu ma ke awakea, hai mai la eia, ua like ole keia holo ana me na holo ana iho nei a’u elua, no ka mea, ehiku la kuu hooikaika ana ma ia mau holo ana, alaila, hiki makou i keia wahi, no ka holo loa iloko o ke ino o ka makani, a o kakou e holo nei, ua haalele kakou i ka akau, a ke pii nei kakou i ka welau hikina akau e kuponoi ana i ka aina o Calefoni, i na e mau keia makani ia kakou, ewalu a eiwa la o ke ku no ia o kakou malaila.  Nui ka olioli o na eemoku, e wa ana ma ka papaaina awakea no ka hikiwawe loa, pela kana olelo ia makou, ma ka la 22 Feberuari, a pela no a hala na la eono, a mahope o ia la, loaa iho la he makani nahenahe mahope mai o makou.  Nolaila, pau ka manaolana ana o ke Kapena i hai mua’i: a ma ka la mua o Maraki, he pohu loa a po ia la, ua ike kaawale aku a kaawale mai ia lakou, a loaa makou i kekahi moku kiakolu, mamua o makou a mahope, no ka mea, e kaapuni ana makou no ka pohu loa a po ia la, a pela no ka la elua ka pohu a po no ia la.  I ke kolu o ka la, loaa ka makani lahilahi ia makou mahope pono ae nei, a i ka po ana iho, he nee, ia manawa, hoomaka mai ke anu ia makou, a ma ka la ekolu, ike makou i ke kai popolohua, a olelo mai na mea i ike mua, ua kokoke kakou e hiki i Calefoni, ke loaa nei kakou i ke anu, a i ka po ana o ua la nei, ua huli pono mai ka makani mai ka akua, a pela na pea o ka moku i huli ai ma ka aoao akau o makou, ma ka la eha ae, ike makou i ke kai omaomao, ikaika maikai ka makani ma keia la mai ka akau mai.

I ka pau ana o ka aina kakahiaka, ua ike ponoia ka aina a me ka pahu kukui, malamalama ma ka aoao akau o ke awa, a me na lapa puu, ma kela a me keia aoao, a pau ka aina awakea, ma ia hope kokoke makou e ike i ke awa a me ke kai lepolepo e like me Ewa, a ikeia na moku liilii pailata mawaho o ke awa, a nana makou ma kela keia aoao o ke awa.      

Anolaila, ua hikiwawe ka holo ana’ku mamua o ka hoi ana mai nei, elua nae kumu hikiwawe o keia holoana, o ka maikai o ka makani, a o ke au maikai o ka moana, a me he la ua koi wikiwiki ia mai makou e hiki koke aku i kahi o ka mea pio, e like me ko makou hele ana ilaila oia ka hoouna ponoi ana a ke Aupuni Hawaii e haele makou, a elua no hoi ano o ka holo ana’ku a me ka hoi ana mai, no ka mea, ua kupono i ka holo wikiwiki i kahi o ka hana o hala ka manawa.  A ua kupono hoi ka hoi ana mai me ka hele makou no ka mea, ua pau ka hana i haele aku nei aole nae ma keia mau mea wale no, aka, ma ka malama ia’na o ke ola maikai o ka poe i hele aku nei, pela kakou a pau i keia mau la e ike nei i ke pio ua hookuuia mai, no ka mea, o ko kakou Akua, oia ke Akua e ola’i.

A na Iehova ka Haku ka puka ana’e no ka make, Hale, 68:20.  No ka mea, ua nana mai no ia mai luna mai o kona wahi Hoano, a mai ka lani mai hoi i nana mai o Iehova i ka honua Hale. 102:9.

Pela no Iehova i hooko mai nei i ka manao pono, a me ka maikai o ko kakou Moi lokomaikai a me kona aupuni, i mea e nana ae ai na lahui e i kona noho pu ana me ke aupuni Hawaii, no ko lakou naau, i na hana ana i ku i ka mihi, a me ke aloha a me ka makau ia ia, a me ka malama ia Kamehameha IV.  Pela mau aku.

 

He paakiki ke kumu e ulu ai ka lahui.

            Ua ike maopoopo ia ke kumu e paakiki ai ka ulu ana o ka lahuikanaka.

            No ka mea, ke hoopaa nei na kanaka ma ko lakou makemake iho, ke waiho nei hoi ka olelo kauoha a ke Akua, e olelo ana. “Ua hoomaopoopo ia ka make hookahi ana o na kanaka, a ma ia hope aku ka hoopai ana.”

            Aole oia wale no ke kumu i emi ai ka lahui, o ke ko ole o ko ke Akua makemake kekahi kumu paakiki.  No ka mea, ua kauohaia mai na kanaka a paa, e hoomana ia Iehova ke Akua nui hooweliweli.       

            O ka ke Akua kauoha no ia i na mamo a Iseraela i ka wa a lakou i hele ai i ka waonahele, ua lohe no ka Iseraela i keia kauoha a ke Akua i kauoha mai ai ma o Mose la.  Aka, hoopaakiki no ko lakou naau mamuli o ko lakou makemake iho, haalele lakou ia Iehova, a hoomana aku lakou i na akua kii o lakou, a me na akua dala a me ke keleawe.  E ia hoi kekahi, ua hoouna mai ke Akua i kana keiki i ke ao nei, e make ia i mea Hoola no na Uhane a me na kino pu o na kanaka, aka, aole nae i manaoio na kanaka ia Iesu Kristo.

            Nolaila, aia iloko o ka mea kamailio ia nei e kakou ke kumu e paakiki ai ka ulu ana o ka lahui, no ka mea, aole paha pau loa na kanaka i ka huli i ka pono o ke Akua.  O ka hapa nui paha o na kanaka, he poe makemai na lealea o keia ao a he poe hehi hoi i na Kanawai Hemolele o ke Akua.

            No ka mea, ua kauoha mai ke Akua i na mamo a ka Iseraela, e malama i na Kanawai he umi, aole nae malama ia na Kanawai he umi.

            Pela no na kanaka o keia lahui, aole no he malama ia o na Kanawai Hemoele o ke Akua, no ka mea, ua lohe no na kanaka o keia lahui i na Kanawai he umi o ke Akua, aka, ke hoi hope nei na kanaka i ka hoomana kii.  Ua oleloia nae ma kekahi Kanawai o ke Akua, “Mai hana oe i ke kii i kalai ia nou, aole ma ka like ana o kekahi mea i ka lani ilune, a me ko ka honua ilalo, a maloko hoi o ka wai malalo o ka honua.  Mai kulou oe ilalo ia lakou, aole hoi e hoomana ia lakou, no ka mea, owau no o Iehova kou Akua, he Akua lili, e hoopai ana i ka na makua hala i na keiki, a hiki aku i ke kuakahi a me ke kualua o ka poe e inaina mai ia’u, a e aloha ana hoi au i na tausani o ka poe e aloha mai iau, a e malama hoi i ko’u mau Kanawai.”

            A ma keia mea, ua kupono ia kakou ke olelo iho; he mea paakii ke kumu e ulu ai ka lahui, no ka mea, ma ka nana aku i ka hapa nui o na kanaka o keia lahui, ke kaheawai hou nei loko o ke kuhihewa; A i na e huli hou ana i hope keia lahui, a hana aku i ka mea i ko ole i ko ke Akua makemake, alaila, o ka nini auanei koe.  No ka mea, pela ko ke Akua hoomaopopo ana i na la o Noa, o ka hewa no ke kumu o ko ke Akua hoopai ana ia lahui.

            No ka mea, ua haalele lakou i na kauoha a ke Akua, a ua hana aku lakou i ka hewa, i mua o kona mau maka.  Pela e kuhikuhiia ma kinohi 6:5, 7, 13.

            A ike mai la ke Akua, he nui ka hewa o kanaka ma ka honua, a ua hewa wale no ka noonoo ana o kona naau, ana i manao ai i na la a pau.

            I iho la o Iehowa, E luku auanei au i na kanaka a’u i hana’i, mai ke alo aku o ka honua, i na kanaka a me na holoholona, a me na mea kolo, a me na manu o ka lewa; no ka ka mea, ke mihi nei au i ka’u hana ana ia lakou.  “Olelo mai la o Iehova ia Noa, Ua hiki mai i kou alo nei ka hope o na mea ola a pau; no ka mea, ua piha ka honua i ka hoino ma o lakou la.  Aia hoi, e luku auanei au ia lakou ma ka honua.”

            Ua nui no na olelo hoopomaikai maloko o ka Baibala i kumu e ulu ai ka lahui, aka, ua hoopaakiki ia nae ia e ka naau paakiki o kanaka, a lilo ia i kumu e emi io ai ka lahui, no ka mea, ua kanaha ae nei paha makahiki o ka olelo a ke Akua i waena o keia lahui, ua lilo ia i mea lealea wale iho no i ka manao o na kanaka. 

            Eia nae paha ke kumu i hoomaloka ai o na kanaka.  “No ka hooko ole ia o ka olelo hooweliweli no ka hanaino, nolaila, ua paa ka manao o na keiki a na kanaka e hana hewa.”

            I na paha e kanalua mai kekahi poe, me ka olelo iho, aole ia o na kumu e emi ai keia lahui, ua pono no ia, aia no elike me ka noonoo maikai ana o kela mea, keia mea, ke hoopau nei au ia’u iho.

W.N. PUALEWA.

Honolulu, Apr, 22, 1863.

 

Heaha la ke kumu i hookahuli ai kekahi poe i ka olelo Hawaii?

 

E ka Nupepa Kuokoa e Aloha oe:

            E oluolu oe e hookomo iho i keia wahi puolo ma kahi kaawale o kou kino puipui i ike mai ka nui o na poe opiopio o kaua i ke akamai o na keiki Hawaii i ka hookapeke i ka olelo Hawaii.  Alawa ae kaua iluna.  “Heaha la ke kumu i hookahuli ai kekahi poe i ka olelo Hawaii?” Ahe! Oia iho la. E wehewehe iki kaua mamua, a mahope hai aku ka haina.

            He poe akamai na kanaka Hawaii i ka hoohuli i ka olelo mai ka wa kahiko mai ke mau mai nei a hiki i keia wa.  Aia i ka wa kahiko, akoakoa ae na kanaka a me na wahine ma ka hale loha a hulu paha, ia wa no lakou e hookapeke ai i ka olelo Hawaii, i lohe ole mai kekahi poe e noho pu ana.  Penei ka olelo ia wa.  “Auhea kewale keoe ekuu kewahi kehoa i hele kepu keai keka keua, i kahi kekula, i kahi kena kehelekehele o puu kehinakehina, ahina keiki keae kekakeua, i kahi kehana kenui, kehoo kelilo keae kewau i kahi kewai kenui, o Hilo kenei kela.”

            E unuhi ae kaua ma ka olelo Hawaii, i ike mai lakou la ae, a me lakou nei iho, a me iala ae hoi e hoolohe mai la i ke ano o keia mau olelo (kake) maluna ae.  “Auhea oe e kuu hoa. e hele kaua i ke kula i kahi nahelehele o Puuhinahina, a hina ike ae kaua i ka hana nui, a lilo kaua i ka wai nui o Hilo nei la.”  A iloko o ka wa kamailio o kekahi mau mea ma keia olelo, lilo iho la ia i mea kuli i ka pahu kani o na pepeiao o kekahi poe e noho pu ana.  Eia no kekahi olelo okoa ae.  “Liilii ka hii a ka waiapo.”  A ke unuhi ae ma ka olelo Hawaii.  “E hele ana oe i hea?”  Aole anei keia o ke kapeke o ka olelo Hawaii?  Oia no, ua kapeke maoli ka!  A heaha ke kumu o ka hookahuli ana i ka olelo?  E hai kaua i ka haina.  “I nalo ai ka lakou hana kolohe ana.”  Oia iho la.

            Mai ka wa kahiko mai a hiki i keia wa, na ewe mai ke koko o na kupuna o Hawaii nei a i ka lakou poe mamo, a lohe no na keiki i na olelo hoohuli a na makua.  Aia ho’i ka wa e hui ai kekahi mau keikikane me kekahi mau kaikamahine, o ke kuu aku la no ia i keia mau apu palau.  “Aukona ke kama me ke kepapine ma kolo kililani o la nahenahe.”  Eia ke ano.  “E hele ke kane me ka wahine maloko o ka nahelehele.”  Ea hoi kekahi.  “Pukupuku mai”  Ke unuhi ae ma ka olelo Hawaii.  “He Makemake ia.”  “Koekoe aku,” “he makemake ole ia.”

            A no keia hoohuli ana i ka olelo Hawaii kekahi kumu o ke emi ana o keia lahui, ke ole nae au e kuhihewa.  Pela anei ka lahui haole, ka hoohuli i ka olelo?  Ae paha, malili kauanei i ka lakou hua, hookahi no wahine haole tausani ua mea he keiki. Pahea iho la na wahine Wahine? Ka! hookahi no a o ka nene ka nui.  Nolaila, he kumu io ke keia o ka emi ana o keia lahui, o ka hoohuli ana i ka olelo Hawaii, me ka hana i ka hewa.  E like me ka huli ana o ka olelo Hawaii, pela no i huli ae ai keia lahui.

            E wili kaua i ka hele kukini ma keia mau kai, i ike mai ka poe elemakule i ka mea ino ana i ao mai ai i na keiki, o nei mea he hoohuli i ka olelo.

J. P. IWA.

Hanamakahiki, Kuhua, Hilo, Aper, 8, 1863.

 

No ka Olelo Hoolaha a ka poe Hui Wai Ona.

 

            EIA UA OLELO LA. – “Ke hai aku nei ma ke akea ka poe nona na inoa malalo nei, mamuli o kekahi olelo ae like i hooholoia iwaena o makou i keia la, aole loa makou, aole hoi o ko makou mau kauwa a hope paha, e kuai aku, a haawi aku, a hookuu aku paha i kekahi wai ona i kekahi kanaka maoli, kupa o keia Aupuni, ina he alii, a he makaainana, mea waiwai a ilihune paha.

            Aole no makou e haawi aku, a hookau aku paha i kekahi kanaka maoli, kupa o keia Aupuni i kekahi mea wai ona, ke kauoha waha ia mai, a ma ka palapala ana mai paha o kekahi mea.

            Ua hoolilo hoi makou ia makou iho he Poe Kiai, a na makou no e kiai i kela mea keia mea o makou, a me kela mea keia mea palapala kuai wai ona hoi, ma ke ano kuai kukaa a kuai liilii paha, a e hoopii aku hoi no ka poe a pau e uhaki ana, a e hookapae ana paha i kekahi o na Kanawai e pili ana i ke kuai wai ona o keia Aupuni, i mea e hoopii Karaima ia ai na mea a pau i uhaki ai ia mau Kanawai.

            Joseph Booth, G.W. Houghtailing, Wm. E. Cutrell, Wm. Wond. J. Vaughn, James S. Lemon, Wm. Hughes.”

            Akamai maoli no ka noonoo ana a ka poe Hui wai ona. keu o ke akamai a me ka maalea o ka imi ana.  He pono hoi au e kamailio iki maanei.  He nui na makahiki o kakou i kaahope ae nei, ua nui no hoi ka hoopii ana o ka poe Hui wai ona imua o na kau Ahaolelo, e noi ana ma na palapala hoopii,  e ae ia ke kuai ana i na wai ona, aole nae i ae ia.  A pela no ke noi ana e ae ia ke puhi rama, aole nae i ae ia.

            A pela mau no ke noi ana o ka poe Hui wai ona imua o na kau Ahaolelo, aole nae he ko

iki o ka makemake o ka poe Hui wai ona, a me ka poe e makemake ana e noa ke kuai wai ona, a me ke puhi wai ona.  A no ia ko ole ana paha o ka makemake o ka poe Hui wai ona, nolaila, noonoo hou iho nei lakou e hookapu loa i ke kuai ana, a me ka hoohainu ana i ka wai ona.  E hookapu no hoi i ke kuai kukaa a me ke kuai liilii, aole e haawi i na'lii a me na makaainana, a me ka poe kauoha mai a palapala mai paha.  Malama paha, o ike na kanaka a me na’lii i ka pilikia i ka loaa ole o ka rama. alaila, hoopii koke na kanaka ma na palapala hoopii e noi hou ana i ka Ahaolelo, e ae ia ke kuai ana i ka rama, a me ka inu ana i ka rama, a me ke puhi ana i ka rama.

            A ina paha e ae ia ke kuai rama a me ke puhi rama mamuli o keia hookapu ana a ka poe Hui wai ona, ke hoopii ia nae e kekahi o na makaainana imua o na kau Ahaolelo.  A hooholo na kau Ahaolelo e ae ia pela, alaila, e kani auanei ka aka a ka poe hoohainu wai ona.

            Nolaila, no ka hookokoke ana mai o na makahiki Ahaolelo mamua o kakou, he pono ia kakou ke noonoo pono i ka mea kupono e noho ma ka Ahaolelo, aole ka mea akamai olelo, aole nae he ike maoli i ke ano o ke Kanawai.  E malama kakou ia kakou iho, o haulehia mai kakou e keia pohaku kaa palaoa maluna iho o kakou, a o ka paluhe ka hope.

W. N. KEPALEWAIONA.

Honolulu, Aper, 15, 1863     

 

Wi Maoli!  Wi Maoli!

 

E ka Nupepa Kuokoa e;  Aloha oe:

            Ua nakulu ae nei na leo lehulehu e kani hele nei ma na puka pepeiao, me ka hoolono ana i kela mau hua i kauia maluna, Wi Maoli! Wi Maoli!! He wi anei keia, he make maoli paha?  Ma keia leo wawalo e kaiauna nei ma na ipuku o ko makou mau hale, pela paha ma kela wahi keia wahi, o keia mokupuni o Hawaii, aole paha?

            Aole no hoi he mea hou keia; aka, mai kahiko loa mai, oia hoi ke kapae ia ana o Adamu me kana wahine o Eva, mawaho ae o ke kihapai o ka luhi ole, oia hoi o Edena; akahi no ke Akua a hai mai i kona leo ia laua, i ka i ana’ku, “me ka hou o kou lae e ai ai oe i ka ai e ke kane, a pau na la o kou ola ana; pela hoi oe e ka wahine, me ka eha oe e hanau ai i ke keiki a hiki i ka hopena o kou ola ana.” Ma ia manawa mai ka hoomaka ana o ke kanaka e lawelawe lima ma ka ili o ka honua. 

            Pela no hoi mai ka wa o Aberahama, ua loohia mai ia ia keia mea he wi, mailaila mai ka hookolo hele ana, a hiki i ka wi nui ma ka aina o Aigupita.

            Aole nae i pili nui keia kamailio ana a’u no ia mau wi, i hoakaka wale ae la no au, i mea e maopopo ai ke ano o keia kukulu manao ana, e like me na mea i hoikeia mai ma ka Palapala Hemolele.

            Ea! auhea oukou e o’u mau makamaka mai ke kulu koko hookahi o keia lahui, mai Hawaii a Niihau? A hala aku i ka hau anu o Kalaponi, a me ke kai welawela o Fatuhiva a me Maikonisia.

            Ke ninau mai nei paha oukou, “Heaha iho la ke kumu o ka wi ana malaila?”  Eia no ia, no ka huaolelo palaualelo, ua kokolo ae keia huaolelo a ua pee ae malalo o ka malu, a o ka huaolelo i puka mai i keia wa, “He wi no ka holoholona.”  Oia iho la ka mea e kamailio nuiia nei i keia wa, oia no hoi ke kumu nui o keia loohia ana i keia mea he wi, lohe ole mai i ke ao, o Waipio ka po, o Waipio ke ao.

            Ke nana aku i ka huakai Bipi, moe ka o-o i ka iho ana i ka pali o Waipio, he maalahi ia, he alanui kau aoao wale no, a hiki aku i Napoopoo, kuu ka nae, luu i ka wai o Hiilawe, pohala aku na maka, ka aku ke aho i na makamaka, hala ia la, a pela’ku.

            Eia hoi ka mea kupanaha, o ka olelo mai a ua kanaka o Waipio, i ko Hamakua poe, “Eia o Hamakua Lulepe lele.”  He ilo lele kekahi olelo ana, no ka lele wale ana’ku o ko Hamakua poe, aohe wahi kakai ma ka lima, hu ka aka i na huaolelo no ka wa wi.

            Iloko o keia mau la iho nei, ke eli nei kekahi poe i ka ai hohonu o ka makalua, oia hoi ke ki, o ka hookanaaho ia o kekahi poe e noho mai nei, o ka wi auanei keia e hooponopono aku ai, e manao koke aku ai ke ola i ka mahina hookahi.

            Ke olelo mai nei ka poe mahiai, i ka mahiai no ka a wi no, he wi auanei keia, he make maoli paha, oi hoomanao aku nei i kahi waena, a ua hoi mai ka nele.

B.E.K*.

Ahualoa, Hamakua Hawaii, Ap.9, 1863.

 

 

Halawai aloha ma Waimea, Hawaii.

            Aia ma ka la 22 o keia malama, ma ka hora 12 o ke awakea, ua hoomakaia ka halawai ana a ka luna Mikanele o Rev. Dr. Anderson o Bosetona, mai kona hoi ana mai mai kana huakai kaapuni i ka mokupuni o Hawaii nei, a no kuu manao e hoike aku i na mea i hana ia ia la, malia he mau hana kekahi e hauoli ai ka lehulehu.  Penei no ka moolelo.

            Ua hiki mai ka lono io makou nei, e halawai ana ka luna Mikanele ma Waimea nei, ma ka la i hoike ia ae maluna, nolaila, ua kuahana ia na luna ekalesia mai Waipio a Kaalaea, na kumu kula hoi o keia mau apana elua, o Kohala Hema nei, a me Hamakua, a me ka poe kupono e ae no hoi a pau i makemake e hele mai.  Ua pau akoakoa mai na luna o Kohala Hema nei, na kumu kula no hoi, a mai Waimanu a Paauhau, ua hele mai no; a ma ka hora i hai ia maluna, ua kani ka pele, a komo nui na mea a pau, a hiki mai ka luna Rev. Dr. Anderson, me kana wahine, ka laua kaikamahine, a me Rev. L. Lyons.  Ua ku mai ka luna Mikanele a haawi mai i kona aloha i ka lehulehu, a na Laiana i unuhi mai ma ka olelo Hawaii. Pau ia, pule o J.W. Kanoa ka Mikanele o Maikonisia, lealea maoli na pepeiao i ka lohe ana.  Mahope o keia, hai mai oia he mau manao paipai i ka lehulehu, a mahope, o ka pau ana o ka hai olelo ana a ka luna Mikanele, a me ka unuhi ana a Laiana, ku mai o Timoteo, he manao aloha a na Laiana i unuhi, e hai ana i ka mahalo o ka aha i ka lokomaikai o Amerika, i ka hoouna ana mai i ka olelo a ke Akua ma ka pae aina o Hawaii nei.  Pau ia, hai hou mai ka luna i kona mahalo i keia aha, me kona i mai e lawe ana oia i ke kope o keia mau mea a holo ma Amerika.  Pau ia, heluhelu hou o Laiana he himeni hookuu, he himeni haku no.  Eia no ia ma lalo iho.

1.       1.   Auwe! auwe!! aloha la,

Ka malihini hou,

Ma keia la maikai no,

Ua hui pu kakou.

1.       2.   Auwe! auwe!! aloha la,

Ka malihini hou,

A eia la ua komo mai,

Ka luaakini nei.

1.       3.   Auwe! auwe!! aloha la,

Ka malihini hou,

A na ia nei hoouna mai,

Na Misionari nei.

1.       4.   Auwe! auwe!! aloha la,

Ka ekalesia nei,

Ka mea wahine, kamalii,

Aloha pu kakou.

1.       5.   Auwe! auwe!! aloha oe,

Ka makua o makou,

Aloha a mahalo pu,

Ka malihini hou.

 

Pau, keia, pule o Laiana , a hoomaka ka hele ana o na mea e aloha, ma ka apana ke kahea ia ana, pela no a pau ka haawi ana i ke kaomi pumehana, a nei mea he aloha. 

He nui ka hauoli, a me ka iini o ka lehulehu i ka lohe ana i keia mau mea hou.  No ka manao o ka mea uana e hoopuka keia, e pauaho ana ka luna o ke Kuokoa, ke lawe pau ia na mea a pau, nolaila, ua lawe hapa ia no.

Nolaila, me ke ahonui, e hookomo iho i keia mau mea ma kou mau kowa kaawale, ke oluolu loa oe.

Z. P. NOHOIKEANU.

Waimea, Hawaii, Aperila 28, 1863.

 

 

Hale Hana Piula.

 

MA KE ALANUI NUUANU, MAKAI IHO o ka Leiala Hotele.  Mau mea hana, a kuai Piula, Hao, Keleawe, a me na mea e ae e pili ana i ka hale oihana piola.  A e hoomoe hoi i ka Piula Wai, me ka hooponopono kupono i na mea a pau e pili ana ia oihana.  Ua lako mau i ka Piula Wai maikai.  E hele mai e ike no oukou iho.

59-6m

F. H. & G. SEGELKEN.

 

 

KEENA LOIO!

UA HOI AE NEI KA MEA NONA KA inoa malalo nei, o ka hale @ai o Kapena Snow Kano.) a ua makaukau hoi me ka makemake e kokua i ka poe a pau ma na hihia kanawai imua o na AHA HOOKOLOKOLO a pau o keia Aupuni.  A no ka mea hoi, ua makaukau au i ka Unuhiolelo kupono, nolaila, ua hiki ia ia ke kakau i na palapala o na ano a pau, ma ka Olelo Hawaii a me ka Olelo Haole.  A no ka mea hoi, owau no kekahi Luna Hooiaio, nolaila, ua hiki ia’u  ke hoomakaukau i na palapala a pau, no ke kope ana iloko o ka Buke Aupuni.

A.B. BATES (Mi Beti.)

Honolulu, Aperila 24, 1863

74-6m

 

 

AILA KUAI.

A ME NA WAIWAI E AE.

INA KANAKA A ME KA POE E AE A pau ke nana mai i keia.  Owau o ka mea nona ka inoa malalo nei, ua makaukau au e kuai aku ia oukou i ka

Aila Maikai Loa!

A me na lole maikai o kela ano keia ano. na lole wahine a me na lole kane.  Na kalakoa nu hou o na ano a pau, na mea ono, ka palaoa maikai, ka b rena, ke kamaa haahaa, ke kamaa buti, a me na mea e ae he nui wale pau i ka hela ia, kepa, na bola, puna, a me na pahi o na ano a pau.  E hele mai oukou e ikemaka no oukou iho, ma ko’u Hale Kuai, ma Kaumakapili, ma ke kihi o k Alanui Manuakea me ke Alanui Beritania, u pili la me ka hale pule o Kaumakapili.

M McINERNY (Mikanane)

Honolulu, Aperila 10, 1863

72-2m*

 

 

Ana Aina!   Hana Palapala Kuai!

UA LAWE AE NEI KA MEA NONA KA inoa malalo nei i ke keena o J.W. Aukina Loio, ma ka

Hale Leta,

ma Honolulu, a ua makaukau oia e ana i ka Aina o ka poe e makemake ana e anaia ko lakou mau Aina; a ua makaukau pu no hoi au e kakau ia Palapala Hoolilo o kela ano keia ano, me ke kumukuai oluolu no.

W.H. PEASE, (MIKAPI)

Honolulu, April 4, 1863

71-3m

 

 

OLELO HOOLAHA.

O KA MEA NONA KA INOA MALAlo nei, ke papa aku nei oia i na kanaka. Haole, a me ka pake, o kela ano kanaka keia ano kanaka a pau, e nana mai ana.  Ke papa aku nei au i na mea a pau, mai hookuu wale oukou i ko oukou mau holoholona, ma ka Apana kula o

Ukumehame,

mai ka pali o Manawainui, e pili ana me Waikapu, ua kapu ia Apana kula.  Ina i hea kekahi holoho ona e hele ana ma ia Apana kula i oleloia maluna, e uku mai ka mea holoholona $1.00 (hookahi dala.) me ke kao, a me ka hipa ewalu poo $1.00 (hookahi dala)  Ina aole e loaa mai ka uku e like me na mea i oleloia maluna, alaiia, e hookomo ana kuu kanaka ma ka Pa Aupuni, no ke kolohe i ka mauu o ua Apana kula la me ke kuleana ole.

P. NAHAOLELUA.

Hope Luna Aina o ka Moi.

Lahaina, Maui, Maraki 31, 1862 

 

 

HALE PAI KII.

MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA

“Nupepa Kuokoa,”

Emi ka uku no ke kii, hookahi wale no dala no kii, he elua dala ka uku i ka poe Pai Kii mua.  E paiia no ke kii iluna o ke

ANIANI a me ka PEPA.

E hele mai e na makamaka e pai i ko oukou mau kii.

H.L. CHASE (Keiki)

67-6m

Mea Pai Kii.

   

 

KAKELA ME KUKE.

MA KA HALE POHAKU HOU, MA POLELEWA kahi kokoke i ka Halepule Betela ma Honolulu, Oahu.  Na laua no e kuai i na lole o

Kela ano keia ano.

NA MEA AI,

NA BAKEKE,

NA IPU TINI,

NA PA LEPO,

NA KAMAA,

NA PAHI me an O-O,

NA PAPA me na NOHO,

NA IPUHAO,

NA NOHO LIO,

NA MEA E KAKAU,

NA PENA ME NA AILA,

NA MEA MAHIAI.

A me kela mea kela mea.

Me ua laau o Dr. D. Jayne.

Honolulu, Dekemaba, 1861.

 

 

J. H. COLE.

LUNA KUKALA.

Ma ka Hale Pohaku o Mi. Aniani ma,

Ma ke Alanui Alii Wahine.

 

H. W. SEVARANA.

Luna Kudala a mea Kalepa.

Hale Mahoe.

Alanui Aliiwahine.

 

J. P. HUGHES.

MEA               HANA

NOHO            LIO

 

AIA MA KA HALE KUAI O KA

Mea nana ka inoa maluna nei, he N@

a he Noholio Meleka, a me na N@ W@

ano a pau, na Noho Paniolo nu hou.

NA HAO WAHO a me NA KEPA o na ano a pau

NA KAULAWAHA, a me na mea e p@

NA ILI KAUO o na ano a pau.

NA EKE ILI.

NA HUIPA.

NA HAO KEEHI.

NA PALAKI LIO.

NA KAHI LIO.

A me na mea e ae a pau loa e pili ana i na lio a me na @

a e kuai ana no ia mau mea.

 

No ke kumukuai makepono loa!

            Aia no ke waiho mau nei malaila na pela ma@

            O na pela pulu, na pela hulu, a me pela uwapo hanaia no e like me ka mea i kauohaia mai.

            Ua hanaia no na kaa lealea me ka maikai loa, a me @ makepono hoi.

            Ua hana hou ia na mea a pau e pili ana i @ me ka maikai.

            E malama pono ia no na mea a pau i kauoha @ ana i ka’u oihana.  E loaa no wau ia oukou ma M@ ma ke kihi o ke Alanui Hokele a me ke Alanui Papu.

J.P. HUGHES

Honolulu, Okatoba 4, 1862.

 

 

A.S. Cleghorn, AKE.

MEA KUI LOLE

A ME NA WAIWAI E AE.

Ma ke Kuai Kukaa a ke Kuai Liilii.

AIA MA KA

HALE Pohaku.

 

Ma ka Uwapo.          

Ma ke kihi o ke Alanui Kaahumanu me Moiwahine.

 

Ma Alanui Nuuanu,

MAWAENA O

Alanui Alii me Alanui Hokele

MA KA AOAO HIKINA O

HALEOLA.

Honolulu, Ianuari 16, 1863

 

 

PAPA MAKEPONO!

AIA KA HALE KUAI O LUI (C.H. LEWERS,

ALANUI PAPU, kahi e kuai oluolu ai.

NA PAPA OREGONA 1 a hiki 3 iniha.

LAAU KAOLA, oa a me na pou, a me na opaka e a

LAAU PA a me na PINE PA,

LAAU AHO HALEPILI,

PAPA ULAULA, PAPA PAINA,

PAPA KEPA,

PILI ULAULA a me KEOKEO,

PENA KEOKEO, OMAOMAO,

ELEELE, ULAULA,

POHO, GALU, HULU PENA.

KUI o na ano a pau, LAKA.

AMI, KILOU, KUI KAKIAMOENA, KUINA

PEPA HOONANI KEENA.

PANI HALE, PANI ANIANI.

ANIANI KAAWALE, PATE,

PANI OLEPELEPE.

 

Eia ke mea kupanaha ma keia wahi, n aka mahu e hanai i a paha apo, he hikiwawe, kupanaha.  E hele nui mai e kuai a i ke wale keia i KAMELO,

 

 

HALE HANA KAMAA,

UA MAKAUKAU KA MEA NONA

ka inoa malalo iho nei, e hana i ke

KAMAA MAIKAI LOA,

no ka poe a pau e makemake ana e na ano no a pau, @

nani me na mea ola ano i hana a ma

 

Europa a me Amerika.

 

A hele mai ma kuai hale, mauka iho o ka Hale Kuai

 

George C. McLean,

ma ke Alanui Nuuanu

WM. BENNETT

Honolulu, Nov 7, 1862

 

 

OIHANA LOIO!

JOHN L. NAILIILI, AIA KONA KEENA

Oihana Loio, ma ke Alanui Nuuanu @

Kuai o A.S. Cleghorn, ma Ka Hale Ai o na Kanaka H@

kapaia

 

O HALELOA.

ma Honolulu, Oahu. Ua makaukau oia @ Loio i ko oukou mau pilikia ma ke Kanawai, @ hewa i hoopili ia ai oukou a ua makaukau no @ ka maemae loa, a ma ka pololei, i ko oukou mau @ o kela ano a me keia ano, me na Palapala H@ Palapala Haawi Waiwai Paa a Waiwai  Lewa, na @ o kela ano a me keia ano, na Palapala Hoopaa o @ ano, na Palapala Moraki, Waiwai Paa a Waiwai L@ Palapala Hoohui o kela ano a me keia ano a @ Hoopii i na Ahahookolokolo, no kela hewa keia @ Karaima a me na Palapala Kauoha a pau a me @ pau o kela ano a me keia ano.  E ninau @

Honolulu, Nov 7, 1862.

 

 

HALE KAMANA

A ME KA

HALE AMALA.

Ma Waialua, Oahu.

 

UA MAKAUKAU KA MEA NONA

Ka inoa malalo hoi, oia o William Clarke, e lawelawe ma ka

 

Oihana Kamana a me ka Oihana

AMALA,

ma kona Hale Oihana ma Paalaa, Waialua, Oahu, me ke k@

kuai EMI LOA, nolaila, e pono i na kanaka a pau e ma@

ana i na mea e pili ana i na oihana maluna, ke hele @

ma ko’u Hale Hana.

WILLIAM CLARKE

Amala a me ke Kamana

Paalaa, Waialua, Oahu, Feb. 20, 1863. 6@

 

 

KE KUMU OLELO HAWAII.

I NA KANAKA A PAU E NOHO ANA MA

keia mau Mokupuni, e nana mai i keia olelo hoolaha @ he kanaka kekahi i loaa ia ia ka buke i kapaia.

Ke Kumu Olelo Hawaii (Dictionary.

I unuhi ia ma ka Olelo Hawaii me ka Olelo Haole, he makemake ka mea nona ka inoa malalo, e kuai i buke, no ke kumukuai kupono.

H. M. WINI

67-tf

Luna Pai Kuokoa