Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 19, 9 May 1863 — Page 1

Page PDF (1.44 MB)

This text was transcribed by:  Aloheac
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE II. HELU 19.     HONOLULU, MEI 9, 1863     NA HELU A PAU 76.

He kanikau no Mar. Kalilli.

He @ aloha no Mareka kalili e,
            @ mai ka malu kukui o Pa@

E @ i ka huakai hele o ke alanui la,

@ ka uhane i lele aku nei i ka pili o @

I ka la umikumamakahi o Aperila la

I na makahiki umikumamawale haneri kanaonokumamakolu e,

Ka haalele ana ia o ka uhane o kuu makuahine la,

E @ nei paha ma kaulu o ka makani e,

@ pea kapu o kukulu o Tahiki la,

@ Kalakaekaea e,

@ ka uhane o kuu makuahine iluna o Napenealani la,

E nana mai i ka pono a me ka hewa e,

Ua hewa ka holoholo olelo, ke aki, ka hoopii kumu ola la,

Ua hewa ia – hewa loa no e,

Komo i ka iwihilo puukani ke aloha la,

Kuu makuahine i ka i-a ai pu me ka lepo la,

E pue aku ke alo nana i ka wai o Mapuea e,

Hooia ka uhane ku kilakila iluna o Haupu la,

Enana ana paha i ka hono o na moku e,

Kuu aloha, o kuu makuahine aole iho nei la.

O.K. KAAI.

 

He uwe kanikau aloha no Mareka Kalili e,

E hele hookahi aku nei aohe lua aohe kolu la,

Ke uwe helu nei au ia oe i na wahi a kaua e

noho ai e,

Aloha ino no kuu wahine o keia aina makamaka ole la.

Hookahi no maka makamaka o ka aiua o na’lii e,

Malaila mai hoi kaua i hoouna ia mai ai la,

A noho ai ia Ewa nui a Laakena e,

Ua oili aku ke ea o kuu wahine la,

O hoolailai o ka uhane i ke awakea e,

O ka makani, o ke aloha ke hiki mai la,

Hiki mai ana kuu wahine he kino wailoa e,

He kaao hoomaalo i ke aka o ka wai la,

O oe ka ka uhane i ka maka o ka opua e,

Paa mai ana ke aloha o kuu wahine la,

Auwe kuu mea minamina hoa he wahine e.

J. KAHAULONO.

He uwe helu mai hoi o Kekamakahi i kona kaikaina e,

Aloha ino no hoi kuu kaikaina mai ka haiki pilikia la.

A kaua noho aku ai i ka hale malu o ke

kane e,

Kuu kaikaina mai ka i-a hamau leo la,

Ua haalele mai nei oe i ka lei o kaua o ka

moopuna e,

Hele aku la oe i ke ala ula, i ke ana lauana a Kane la.

O oe ka ka uhane lei makani nana ua kaka-

hiaka e.

Aloalo ua kualau, he lau ke kino wailua o

Kuu kaikaina la.

Nona ka ka leo e pa-e nei, e mapu nei ma ka makani e.

E uwe ana, e kahea ana i ka lei o maua o ka

moopuna la.

Auwe kuu kaikaina aloha hoi aole iho nei e.

NA KEKAMAKAHI.

Ku mai e Kakoo, uwe helu mai i ke aloha o

ka wahine la.

Aloha ino no kuu wahine, kuu makamaka o

keia aina e.

Aohe hoi he wahine, he hoa kuka no ka po

kanaka ole la.

Ke ku nei a hele e, e nana ana ka uhane i na

laehia o Ewa e.

Nani Haupu he pa no ka uhane, o kou wahi

ia e noho ai la,

I ka wela o ka la, a me ke anuanu koekoe

a ka ua.

Ku ka uhane o kuu wahine, nana i ke kai

maokioki la.

Ua kino wailua mai nei kuu wahine,

minamina ino e.

O kuu aloha pau ole hoi ia oe e noho nei la

Aloha oe e.

 

NA KAKOO..

Hakuia a hoopukaia e O. K. KAUMUALII. @, Oahu, Aper. 1863.

KA MOOLELO

NA MANU O KAWAII NEI

HELU 2.

MANU KOLEA.

 

He manu liilii ke Kolea, he haulaula ekaeka kena hulu ma ke kua, he onenanens na hulu o ke alo. he nuku kona wahi poo. he pololei winiwini kona nuku, a he liilii loloa kena mau wahi wawae, he nahae na wahi manamana, he haulaula uliuli halola ke ano o kona mau eheu, a he uliuli ka hulu o kona umauma ke momona.

He wahi manu uuku ono loa keia, kuhikuhinia ono kona io, a lololo ke ai aku, aala maikai keia wahi manu, ke moa i ke ahi.

He manu ai no keia i ka i-a ma kahakai, a me ka pokipoki o ka aeone, a he ai no hoi i na mea o ka aina, e like me ke poki, huhuhu, uhini, a me na mea kolo a pau o ka lepo; nohe kau o ke Kolea maluna o ka laau, e hoi no lakou ma ua pali kahakai, a me na moku pohaku iloko o ke kai.

Ekolu ano o ke Kolea. 1. O ke Kolea maoli; 2, o ke Kolea Ulili; 3, o ka Akeke.

I mea e loaa'i ke Kolea, o ka puu, penei, hanam ke kaula a hiki ma ka pohaku, ua hanaia hoi kekahi poo a makalli o ua kaula la, a ma ia poo e hikii ia me ka iwi Moa, a Palehu paha, i hana ia a wini oi na poo a elua, a mawaenakonu o ua iwi la e hoopaa'i me ua kaula la , e ho-o ia ua iwi la mawaena konu o ke opuupuu, a puka mao kekahi oioi, a puka hoi mao kekahi oioi; alaila, e waiho ma kahi ano maikai, oia hoi, he makaawela palia. a wahi e ae no hoi e kupono ana i ka ike ole o ke Kolea, a i kona moni ana iloko a hele aku, paa mai la i ka pohaku, moe kea aela ka iwi i kona a-i, a pela e make ai ke Kolea.

He pio hoi kekahi, he laau pio i hanaia me ke kipuka ahele ma kona welelau, i huipu me kahi laau kea uuku, i hikiiia i ka uhiui ma kekahi poo o ua wahi laau kea la, a e hoopio i ke kumu o ka pio ilalo a paa loa, a e hoopio mai i ka welelau a hoopaa i kahi laau kea ma ka waha o ka amana, a paa ia, alaila, e hoomohala pono i ke kipuka, a i ka wa e kii mai ai ke Kolea a kiko mai i ka uhini i hoopaaia’i, o ka oni mai la no ia o ke kea ahemo aela, o ka manawa ia i pana ai ka pio a hei aku la i ke kipuka.

He lai kekahi, a he uhau upena kekahi, o ia ka oi aku o ka mea loaa nui loa, he upena i hanaia me ka laau loihi; i ke ao e hele ke kanaka e nana i kahi i noho nui ai na Kolea, a loaa, alaila, hele ke kanaka me kana upena a hiki malaila, a poeleele, alaila, lele mai na Kolea, e hookani aku ka mea akamai i ka hookani i ku like ai me ka lakou kani ana, ia wa, ua nui loa na manu, alaila, hoala aela ke kanaka i kona upena, a pau loa lakou i ka hei ia ia.

O ke kani a ke Kolea, ua kapaia oia mamuli o kana kani, “kolea” o kolea ke kani, o kolea ka lawena inoa.

O keia manu, ua manao koonei poe no Tahiti mai keia manu, no ka mea, aole i ike ia ko lakou mau hua, nolaila i manaoia’i ma Tahiti e hanau ai. a lele mai i anei, nolaila ka ninau naaupo, penei: Maikai Tahiti? Kunou mai ke poo o ke Kolea, alaila. e ae mai ana. wahi a ka mea nana ka ninau. Inoino Hawaii nei? O ke kunou mai no a ke poo, e ae mai ana no ia. wahi hou no a ka mea ninau; pela ke kuhihewa ana o ko Hawaii nei poe kamaaina.

Manu Alala.

He manu eleele ka Alala e like me ka Moa kinana, a pela no hoi kona nui, he kikiwi kona nuku. O ka maia pala o kae-a kana ai, a me ka main kanu no hoi, e pili ana ma ka waonahele. He manu akamai loa ka Alala i ka moii ana. aole koe ka maia pala ke Ioaa ia ia, a he manu imi wai no hoi, nolaila oia i kapaia’i, he manu pao huewai.

O kona inoa, ua kapaia mamuli o kana kani, oau-a kana kani. a o Alala ka lawena inoa, nolaila, oau-a ke kani a Alala, a o Alaia ka mea nana oau-a. He manu pioloke ka Alala, he paia kuli ka pepeiao ia ia ke hele ma kanahele. ma na wahi i nohoia e ia.

Ina e loaa kekahi Alala i ke kanaka, a hoalala aku, alaila, he mea e ka kuhu a me kona hae mai, e kiki mai no oia me ka maka’u ole. me he kinana. Moa la, e kai pu ana me kana poe keiki.

Manu Ao.

Ua like pu ka puipui o ke kino o ka Ao me ko ka Alala, he eleele pohina ka hulu, a he peke puipui kona nuku, a kikiwi iki hoi; he peke maikai kona mau wawae, a ua like loa hoi na kapuai me ko ka Uwau. a me ko ke Koae, a ua weo onaona kona mau maka. He manu lawai-a ka Ao e like me ka Uwau. a me ka Koae, aole oia e ai i na mea o ka uka. e lele no oia i ka wanaao i ka moana i ka lawai-a, a i ke ahiahi, hoi no oia ma na kuahiwi.

He manu ono loa keia, ua like me ka ai ana o ka io, a kuhikuhinia ono no hoi me he Kolea la, he manu lele loa keia i ke kai kawahawaha, kai uli a lipolipo.

He manu leo nui keia me he leo Nene la, aka he unele hoi kana kani, he ekak ekak hoi kai nei kani ana.

 

Ka Manu Condor.

He manu kino nui ke Condor. he noho ma na kuahiwi i uhiia i ka hau, o Amerika Hema, e noho ana ma na wahi i 10,000, a 15 000 kapaai maluna ae o ka ilikai. O na manu wahine, aole o lakou hana i mau punana e hanau ai e like me na manu e ae, aka, ua hanau wale iho no ko lakou hua iluna o ka pohaku. elua wale no hua a lakou e hanau ai; he loihi ka waiho ana o na hua, mamua o ke kikoia’na. He nui wale na mea i oleloia no keia ano manu, ua oleloia e kekahi poe kakau moolelo, ua hiki ka nui o ko lakou eheu i ka mea nae i maopopo loa. mai ka umikumamalua a hiki i ka umikuinamaha kapuai wale no ka laula o kona mau eheu, a he eha kapuai ka loa o kona kino. He manu ano makee ke Condor, ua ola oia ma ka ai ana i ka i-o o na holoholona; a ina e ola ana no na holoholona, alaila, e kii aku no lakou e pepehi. Aohe ikaika loa o ko lakou mau maiuu i ka ahai ana i ka lakou mea e hoopio ai i ka lewa, a no ia mea, ua hakaka aku no ia me kona nuku, a me kona mau maiuu a hiki i ka wa e make ai kona hoapaio. Ina elua oia manu, ua hi ki no ke hoopio mai i ka bipi wahine, a no ko lakou oki loa i kekahi wa i ke koko o ko lakou inau hoapaio, nolaila. ua hiki ole lakou ke lele aku. He lepe no ma ke poo o keia manu, a he ano like no hoi me ko ka Pelehu, a ma ka a-i hoi , ina e oki loa i ke koko, he mea weliweli loa ia ke nana aku.       

Manu Kioea.

Ua like no hoi heia manu me ka Nunu ka nui, he uuku nae kabi poo, pololei pono kona nuku, he eleele kona hulu, he loloa kona mau wawae, a kioea e wale no;  i kona wa e lele ai, e mio pololei no kona mau wawae i hope a huipu me ka puapua.

He manu akamai no keia i ka lawai-a, he ono no hoi kona io, ua kapaia keia manu mamuli o kana kani penei, a,a kioea aku, a mamuli no hoi o kona kioea launa ole.

Manu Kala.

He wahi manu huliuli ke Kala, he peke wini a oi kona nuku, a puipui paha kona kino, he pekepeke elele kona mau wawae, ua like kona mau manamana me ko ke Koae, o ka ia ma ka moana kana ai, o ua Ana ma na pali kahakai kona wahi noho.

Ua ono hoi keia wahi manu ke ai aku, he like no hoi me ko ke Kolea ai ana.

(Aole i pau.)

KE KAAO O

LOSINEHAMA!

KA PUA NANI IUIU O SEVILA.

[I unuhiia mailoko ae o ka Buke a Geberiana.]

HELU 5

I KA EONO MALAMA O KO LAUA noho ana ma Geremania, komo ae la laua i ka hoahanau ma ka ekalesia o Geremania.

A lilo ae la laua i mau hoabanau ma ka ekalesia Geremania; ia manawa ka hoolaha ana a Losinehama i ka laua olelo kupaa ma na nupea, a penei ua olelo kupaa la:

“Iloko o ka maua mau la opiopio ia maua Kulanui i hoonohoia ai, ma Sevila i Sepania. Oia hoi, i ka elua o ko maua mau makahiki ma ua Kulanui la, loaa ia maua ka ike ana ma na palapala hulinaauao a pau; aka, ma ka helubleu Baibalako maua manawa mahuahua ma ka noonoo nui ana, a o ka oi no ia o ka buke i loaa ia maua mamua o na buke e ae i loaa ia maua, a he waiwai nui kona a me ka pomaikai, o ia he pomaikai ma keia ola nna, a me kela ola ana mahope aku.

“I ko maua hoonohoia’na ma na Kulanui mahope mai, ua mahuahua no ka ike ma na palapala naauao a pau, a oi no ko maua inanawa ma ka huli Baibala ana. Aka, ua hoomaka mua mai ko maua ike i ke Akua i ko maua mau la opiopio; a no ia mea, ua kupaa mau maua i na hoowalewale he nui i hoowalewaleia mai, me ka maka’u ole i ka make, a me na hoopai kuhihewa o keia ao, a na keiki a kanaka o ke koko o Adamu. A no ko maua hoolaaia’na ma ka moa o ke Akua ka Makua, a me ka hoomaemaeia’na ma ke koko halaole o Kristo ka Haku Nui o ke ao nei, nolaiia, o na hoowalewale a pau, a me na make a pau a na keiki a kanaka, e lanakila no auaneia maua maluna o ko maua mea e hilinai nui nei: a e lilo auanei ka makemake o kekahi poe i kekahi o maua i mea kuhihewa loa, a maluna o ko maua hilinai i ke Akua ka Makua e kaawaie ai i na pilikia he nui o keia ao, ma keia ola ana.”

I ke eha o na makahiki o Raukesiia me kana Losinehama ma Geremania, ma ka aoao o ke aupuni ma ka “Oihana Kuhina no ko na aina e.” Ia wa, kohoia iho la o Losinehama, oia kekahi hoa o ka Hale Ahaolelo Alii e like me ka makemake o ka aha Kuhina.

A o ka Moi o Geremania, o Conerade Varedo, ua hoohalua mau oia i na hora oluolu elua o ka la no Losinehama, aka, aole nae he manawa kaawale e hiki ai ke hoopuka aku i kana olelo, no ka mea, ua pili mau o Losinehama me kana kane ma ka rumi oihana o Raukesila i na la a pau, elua makahiki me eiwa malama ka hoomau ana o ke kuko maluna o ka Moi no Losinehama, aole nae i loaa kona hoomamaia no keia mea; ia manawa i ikeia aku ai ka helehelena o ka Moi ua ano e, me he mea la ua loohia i kekahi mai hokii.

I kekahi la, hele aku la o Dr. Ap. Samita, ko ka Moi Kahuna lapaau mau ma ka Hale ALii. A i ka ike ana inai o ka Moi ia Dr. AP. Samita e hele aku ana; alaila, hooikaika ae la ka Moi me he mea la aole he mai, i mea hoi e ike ole ai o Dr. Ap. Samita aole i mai ke Alii, a i mea hoi e huna ai i kona hilahila. o ikea mai kona mai aloha wahine. Aka, i ka halawai ana o Dr. Ap. Samita me ka Moi ma kekahi rumi hooluana o ka Hale Alii, ninau aku la ke Kauka, “Heaha kou mai e ke Alii?”

I mai l aka Moi, “Ua ike mai la anei oe he mai ko’u.”

“Pela ko’u ike aku ma kou helehelena.” wahi a Dr. Ap. Samita, “no ka mea, aole oe pela mamua aku nei, aka, i keia la ke ike nei wau he mai kou, no ka mea, ua wiwi oe”

Olelo mai la ka Moi, “Aole wau i ike iki he mai ko’u, o ko’u ano mau no, aka, he mea pono nou e nana mai ia’u ano, malia he mai io ko’u.”

Ia wa koke, nana aku la ke Kauka ma ke alelo o ka Moi, aole i loaa ka mai; lalau aku la au Kauka nei ma na lima, ua wikiwiki ka pana ana, elua pana ana ma ke sekona hoohahi; a mahope, hoolohe aku la ma ka pana ana o ka puuwai, ua like ka hana a ka puuwai me ka pana a na lima.

Ia manawa, hai aku la o Dr. Ap. Samita i ka mai o ke Alii, “Ua oiaio kuu olelo he mai kou, i na mau keia mai ia oe, alaila, he pilikia ka hope.”

I mai la ke Alii, “Heaha la kuu mai?”

Hai aku la ke Kauka, “O ka paku mawaena o ka puuwai, a me ke akepaa, ua naha; me he mea la, ua loaa ia oe kekahi kuko nui ma kau Oihana Moi, ma na mea e pili ana i ka hooponopono aupuni ana, a ina aole ia, ma kekahi ano e ae paha; a no ka hiki ole paha o ia mea e loaa ia oe ma ia noonoo nui ana, nolaila, ua pono ole kou manao, a no ia pono ole, ua loaa ia oe keia mai. Ano, e ke Alii e, ke noi aku nei wau e hooiaio mai oe i na mea a pau a’u e olelo nei, i ole oe e pilikia ma keia mai.”

I mai la ke Alii, “He oiaio, ua haule wau i ke kuko nui iloko o na makahiki i hala ae nei, aole nae ma na mea e pili ana ma ko’u oihana. aka, ua kuko nui wau no ka wahine a Raukesila, kuu Kuhina o ko na aina e; nolaila, ano, e haawi mai oe i ka laau e ola ai keia mai. nana i hooemi kuu kino i ka wiwi, mai ka mea e hoohilahila ai.”

I aku la o Dr. Ap. Samita, “E ke Alii e, aole wau i ike maloko o ko’u hale lapaau, he laau kekahi no keia mai; eia wale no, a ia a loaa ia oe kela wahine e like me kau kuko ana, alaila ola oe. Nolaila, penei wale no e pono ai; aia a hiki mai i keia kau ahaolelo ae, he pono e hoololiia kekahi pau ku o ke Kumukanawai, a e hanaia i bila kanawai penei:

“Na ke Alii (Moi,) a me kona Kubina e kukakuka ma kekahi keena no ka hooholo loa ana i na bila kanawai i hooholoia e na Hale Ahaolelo elua, aole hoi e oi aku ko laua manawa kuka mamua o ka malama hookahi, aole hoi emi malalo o na pule ekolu.

“Ina e hooholoia ka hoololi ana, a me kela bila kanawai, alaila, hookuu ka ahaolelo, a mahopoe iho o ia manawa, e koho aku oe ia Losineha,a i Kuhina Nui @ aku @ olua no kau mea i noonoo nui ai, ma @ loaa ia oe; pela wale no olua e halawai ai.

 

A no keia olelo a ke Kauka ia ia, ua mama iki ae ia ka naau o ke Alii.

A hiki i ke kau o ka ahaolelo hoopuka aku la ka Moi i kana bila kanawai;  a hooholoia ae la. A i ka manawa i hookuuia'i ka ahaolelo, kohoia iho la o Losinehama i Kuhina Nui, a noho iho ia ma ka aoao o ke aupuni ma ka Oihana Kuhina Nui

I kekahi manawa, i ka manawa i manao ai ka Moi e kukakuka ma na mea e pili ana i ka hana i waihoaia aku ia ia.

Ia manawa, kauoha ae la ka Moi i kona Kuhina Nui, e hele mai e kukakuka e like me ke Kumukanawai.

A hiki mai ia o Losinehama ma ke @ i hookaawaleia no laua me ka Moi; ia manawa puka mai la ka Moi, a hui iho la hoi na Kuhina nei.

Iloko oia manawa, kukakuka ae la laua, a hooholo ae la kekahi mau mea, me ke @kau inoa i lilo ai i kanawai paa.

Eono na la o ko laua hui mau ana ma ka laua oihana, aole nae i hoopaka iki @ i kona manao mua i lilo ai ke kino o ke Alii i ka wiwi  a he mea mahalo nui no hoi ia Losinehama i ka Moi, no kona hana ole kekahi mea pono ole ia Losinehama; oiai o laua wale ma ke kaawale.

I ka elua pole o ko laua hui ana, ma ka Poaono, mahope o ka aina awaka, akahi no a hoopuka aku ka Moi i kona manao ia Losinehama, me ka olelo aku, “E kuu Kuhina Nui, ma keia la e hookuu ai ka kaua hana, aka, ma ka hora ewalu o keia ahiahi, e hele mai oe ma ko kaua keena oihana nei, e hooponopono no ka hana uuku i koe, alala, hookuu loa.”

Hoi aku la Losinehama, a hiki i ka manawa i kauohia e hele aku ma kahi i kauohaia ia Losinenama.

Mamua nae o ko Losinehama hele ana, oleo aku la oia i kana kane. “He haohao ko’u i keia hana a maua i koe, no ka mea, aole ha hana i koe a ka ahaolelo i ole ko maua hooholo, a heaha la ka maua hana i koe; malia paho o hana mai kela i kona makemake kino, aka, aole nae mau i ike he Alii manao nui kela i ka mea haumia, uo ka mea, elua pule ko maua kuka ana, aole ke Alii hana ino mai ia’u.”

O ka Moi hoi, mamua o ko laua hora hui me Losinehama, kauoha ae la oia i kona mau kanakalawelawwe e laweia kekahi moo nui ma ko laua keena hana, me ka hoomakaukau muaia o na kahiko a pau o ke Alii ma ua keena nei, a lawe puia aku me na mea inu maikai kupono i ke Alii, a kahiko puia me na pua o kela ano keia ano iloko o na ipu pua o ka Hale Alii, i malamuiai ko ke Alii hanohano, a me Losinehama pu i ua po nei.

Mamua o ko Losinehama manawa hiki aku ma ko laua keena oihana, ua hiki mua ka Moi a noho ma ka lumi, me kekahi puali koa o ke Alii, a me na mea hookahi o ke Alii.

Ia Losinehama i hiki aku ai, aia nae, ua oi aku ka hanohano o ka lumi oihana o laua mamua o ka lumi hooluana o ka Hale Alu ana i ike ai. Aka, he mea haohao loa nae keia ia Losinehama.

Ia ia i hoomaka aku e komo ma ka puka pa, ia manawa, hookaniia mai la na mea kani imua o Losinehama. Aka, i ke komo ana aku ma ka lumi oihana, aia na puali koa he nui e ku poai ana a puni ka lumi oihana.

Ia Losinehama maluna o kona noho Kuhina, ia manawa, ka haalele ana o ka lehulehu o loko ia laua, a koe o laua wale.

Ia Losinehama i ike aku ai i kekahi moe ku ana, hoopuka aku la oia i kekahi ninau imua o ka Moi, “He keena oihana anei keia? He keena moe paha no kuu Haku.

I mai la hoi ka Moi, “He lumi oihana no, aka, no ka kaua hana i koe, he lumi holuana a hooluolu iho.”

I aku la o Losinehama, “E hana kaua no ka hana i koe i ike olo i ike olo ia e a’u, a he aha ua hana la.”

I mai la ka Moi. “O ka hana a’u i koe hai ole aku ai ia oe, oia no ka hoohui ana ia kaua ma keia po no ka hapalua hora. No Nolaila, he mea mahalo nuiia no kuu Kuhina ke hoole mai, a he mea mahalo hoi no’u ke ae mai e hoohui, oiai he mau hora oluolu no ka hoohui ana.

“No ka mea, o Dr. Ap. Samita, kuu kahuna mau, ka mea nana i olelo mai ia’u, nau e hooluolu i kuu mai nui, oia hoi, ua wiwi a hokii kuu kino no kuu kuko mau ana nou e kuu Kuhina, no keia mea au e noi nei ia oe. No ka mea, mahope iho o ko olua hiki ana