Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 19, 9 May 1863 — KA MOOLELO O Na Manu o Hawaii nei [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KA MOOLELO O Na Manu o Hawaii nei

HELU 2. Manu Kolea. He manu liilii ke Kolea, he haulaula ekaeku kona hulu ma ke kua, he onenanena na hulu o ke alo, he uuku kona wahi poo, he pololei winiwini kona nuku, a he hilii loloa kona mau wahi wawae, he nahae na wahi manamana, he haulaula uliuli haloloa ke ano o kona mau eheu, a he uliuli ka halu o kona umauma ke momona. He wahi manu uuku ono loa keia, kuhikuhinia ono kona io, a lololo ke ai aku, aala maikai keia wahi manu, ke moa i ke ahi. He manu ai no keia i ka i-a ma kahakai, a me ka pokipoki o ka aeone, a he ai no hoi i na mea o ka aina, e like me ke poko, huhuhu, uhini, a me na mea kolo a pau o ka lepo; aohe kau o ke Kolea maluna o ka laau, e hoi no lakou ma na pali kahakai, a me na moku pohaku iloko o ke kai. Ekolu ano o ke Kolea. 1. O ke Kolea maoli; 2, o ke Kolea Ulili; 3, o ka Akeke.

I mea e loaa'i ke Kolea, o ka puu, penei. hanaia ke kaula a hiki ma ka pohaku. ua hanaia hoi kekahi poo a makalii o ua kaula la, a ma ia poo e hikii ia me ka iwi Moa, a Palehu paha, i hanaia a wini oi na poo a elua, a mawaenakonu o ua iwi la e hoopaa'i me ua kaula la. e ho-o ia ua iwi la mawaena konu o ke opuupuu, a puka mao kekahi oioi, a puka hoi mao kekahi oioi ; alaila, e waiho ina kahi ano maikai, oia hoi, he makaawela paha. a wahi e ae no hoi e kupono ana i ka ike ole o ke Kolea, a i kona mnoni ana iloko a hele aku, paa mai la i ka pohaku, moe kea; aela ka iwi i kona a-i, a pela e make ai ke Kolea. He pio hoi kekahi, he laau pio i hanaia me ke kipuka ahele ma kona welelau, i huipu me kahi laau kea uuku, i hikiiia i ka uhini ma kekahi poo o ua wahi laau kea la, a e hoopio i ke kumu o ka pio ilalo a paa loa, a e hoopio mai i ka welelau a hoopaa i kahi laau kea ma ka waha o ka amana, a paa ia, alaila, e hoomohala pono i ke kipuka, a i ka wa e kii mai ai ke Kolea a kiko mai i ka uhini i hoopaaia'i, o ka oni mai la no ia o ke kea a hemo aela, o ka manawa ia i pana ai ka pio a hei aku la i ke kipuka. He lai kekahi, a he uhau upena kekahi, o| ia ka oi aku o ka mea loaa nui loa, he upena i hanaia me ka laau loihi ; i ke ao e hele ke kanaka e nana i kahi i noho nui ai na Kolea, a loaa, alaila, hele ke kanaka me kana upena a hiki malaila, a poeleele, alaila, lele mai na Kolea, e hookani aku ka mea akamai i ka hookani i ku like ai me ka lakou kani ana, ia wa, ua nui loa na manu, alaila, hoala aela ke kanaka i kona upena, a pau loa lakou i ka hei ia ia. O ke kani a ke Kolea, ua kapaia oia mamuli o kana kani, "kolea" o kolea ke kani, o kolea ka lawena inoa. O keia manu, ua manao koonei poe no Tahiti mai keia manu, no ka mea, aole i ike ia ko lakou mau hua, nolaila i manaoia'i ma Tahiti e hanau ai, a lele mai i anei, nolaila ka ninau naaupo, penei: Maikai Tahiti? Kunou mai ke poo o ke Koiea, aiaiia, e ae mai ana, wahi a ka mea nana ka ninau. Inoino Hawaii nei ? O ke kunou mai no a ke poo, e ae mai ana no ia, wahi hou no a ka mea ninau ; pela ke kuhihewa ana o ko Hawaii nei poe kamaaina.

He manu eleele ka Alala e like me ka Moa kinana, a pela no hoi kona nui, he kikiwi kona nuku. O ka maia pala o kae-a kana ai, a me ka maia kanu no hoi, e pili ana ma ka waonahele. He manu akamai loa ka Alala i ka noii ana, aole koe ka maia pala ke loaa ia ia, a he manu imi wai no hoi, nolaila oia i kapaia'i, he manu pao huewai. O kona inoa, ua kapaia mamuli o kana kani, oau-a kana kani, a o Alala ka lawena inoa, nolaila, oau-a ke kani a Alala, a o Alala ka mea nana oau-a. He manu pioloke ka Alala, he paia kuli ka pepeiao ia ia ke hele ma kanahele, ma na wahi i nohoia e ia. Ina e loaa kekahi Alala i ke kanaka, a hoalala aku, alaila, he mea e ka huhu a me kona hae mai, e kiki mai no oia me ka maka'u ole, me he kinana Moa la, e kai pu ana me kana poe keiki.

Ua like pu ka puipui o ke kino o ka Ao me ko ka Alala, he eleele pohina ka hulu, a he peke puipui kona nuku, a kikiwi iki hoi; he peke maikai kona mau wawae, a ua like

loa hoi na kapuai me ko ka Uwau. a me ko ke Koae, a ua weo onaona kona mau maka. He manu lawai-a ka Ao e like me ka Uwau, a me ke Koae, aole oia e ai i na mea o ka uka, e lele no oia i ka wanaao i ka moana i ka lawai-a, a i ke ahiahi, hoi no oia ma na kuahiwi. He manu ono loa keia, ua like me ka ai ana o ka io, a kuhikuhinia ono no hoi me he Kolea la, he manu lele loa keia i ke kai kawahawaha, kai uli a lipolipo. He manu leo nui keia me he leo Nene la, aka, he unele hoi kana kani, he ekak ekak hoi kai nei kani ana.

Ua like no hoi keia manu me ka Nunu ka nui, he uuku nae kahi poo, pololei pono kona nuku, he eleele kona hulu, he loloa kona mau wawae, a kioea e wale no ; i kona wa e lele ai, e mio pololei no kona mau wawae i hope a huipu me ka puapua. He manu akamai no keia i ka lawai-a, he ono no hoi kona io, ua kapaia keia manu mamuli o kana kani penei, a, a kioea aku, a mamuli no hoi o kona kioea launa ole. Manu Kala. He wahi manu hauliuli ke Kala, he peke wini a oi kona nuku, a puipui paha kona

kino, he pekepeke eleele kona mau wawae, ua like kona mau manamana me ko ke Koae, o ka ia ma ka moana kana ai, o na Ana ma na pali kahakai kona wahi noho. Ua ono hoi keia wahi manu ke ai aku, he like no hoi me ko ke Kolea ai ana. (Aole i pau.)

Manu Alala.

Manu Ao.

Manu Kioea.