Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 20, 16 May 1863 — Page 1

Page PDF (1.38 MB)

This text was transcribed by:  Wendy Munar
This work is dedicated to:  Awaiaulu

 

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

No keia kaua ana mai nei @

 

BUKE II. HELU 20. HONOLULU MA NA HELU A PAU 77.

 

KA “NUPEPA KUOKOA.”

@

I kia Poaono keia Poaono.

$2.00 no ka makahiki

ME KA HOOKAA MUA MAI.

[text unreadable]

@H. M W@

KA “NUPEPA KUOKOA.”

is published in Honolulu

EVERY SATURDAY.

$2.00 per annum...........in advance.

[text unreadable]

@

            H. M. WHITNEY

                        Publisher

@

 

KE KAAO O

LOSINEHAMA!

KA PUA  NANI H@ O SEVILA.

[@ mailoko ae o ka Buke a Geheriana.]

HELU 6

            A NO KA LILO ANA I KE ALII KA olelo mua nolaila, hele ae la ka Moi @ a ma ke alo pono o ke kuahu, a huli @ae la i ke anaina me ka olelo ana’ku @

            “E ke Kahuuapule, a me ke anaina, ka p@ he poe kaUwa na ke Akua,’ ina @ aka nei, i ke au o ka hoomaka @, a e noho ana ma ko’u noho Alii. @ nui na mea a’u i hana ai, a i lawelawe ai @ Oihana Moi, a ua ike no oukou, ua @ ae wau maluna o oukou, ko’u @ ka, a ua hoonohoia hoi ma ka pa@ mahana loa o ke aupuni o Geremania @ oukou, he kanaka oi wau @ ike a pau, mai ko’u mau ma@ mai. Aka, aole nae wau i ike i na ku@ mau ai ko’u noho Alii ana ma ke K@ o Geremania nei, a na huki ae wau @ kiekie iluna a oi ae mamua o ka @ ole nei.

            “Ak@ keia mau la koke iho nei, ma@ ko’u hoohaumia ana aku i ka @ o ke Akua@ a ua aoia mai la @ e mau ai o ko’u uoho Alii. @ ike wau i ka pilau a me ka la@ ka’u mau hana ino, no ko’u hoo@ Losinehama, ma ke koi hila@ aku ia ia e komo aku wau i ona la @ menemene ole; no ka mea, elua @ ke kuko o ka hoolapuwale ana i @ Losinehama, na lilo wau i mea w@ me ka hokii. A oia wale no kuu m@ koi ai i ko’u Ahakukamalu e hoolilo ia Losinehama i hea no ka Ahaolelo Alii aka aole @ mama ko’u kuko no Losinehama.

            “A ma ka ike ana a Dr. Ap. Samita, ko’u Kahuna lapaau i keia mai maluna o’u. ua ha@ mai oia i kekahi mea e hui haumia ai ma@a me Losinehama, nolala, wahi a kuu Kauka, “E hoolohia kekahi pauku o ke Kumukanawai, a e kauia i kanawai hou e like me ka oakou e ike nei, a oia wale no ke kumu o ka lilo ana o Losinehama i Kuhina Nui, ma ko maua noonoo lapuwale ana me kuu Kauka Dr. Ap. Samita.”

            “A ma ke ko ole ana o ko’u noonoo lapuwale ana, ma ka hoole wiwo ole ana mai o Losinehama, nolaila, ua lilo ka’u hana lapuwale @ kumu hoohuli i ko’u noho lapuwale ana i Alii Karistiano.

            “A nolaila, ma keia la, iwaena o oukou a me ke Kahunapule, ke ku nei wau a hoohiki ma ka moa o ke Akua, ke eli nei wau i awawa nui mawaena o kakou, a me ka’u hana lapuwale, i hiki ole aku wau ma kela @ a ka lapuwale a’u i haalelo ai, a ke kukulu nei wau i mauna kiekie mawaena o’u, @ me na hana ino a pau, i ole wau e ike aku @ hana ino a me ka hilahila; aole nae ma @o’u makemake wale, aka, ma ka ae ana mai @ ke Akua, e like me kuu manaolana iwaena @ oukou ma o ke Akua la.

            “A i mea a mau ai ka noho Alii mahine o’u; nolaila, ke hoohiki nei wau ano, o ke Akua o Losinehama, o ko’u Akua ia; a ke nei aku nei wau i ka aha a pau@ e lokahi like oukou e lilo i mau alakai no’u ma ke alanui e hiki aku ai i ka hale malamalama o ke Akua o Losinehama.”

            A lohe ka aha kanaka i keia olelo a ka Moi, he mea e ka olioli a me ka mahalo, a hoohui ae la ke Kahunapule i ka Moi ma ka noho ekalesia ana, a lilo iho la ka Moi i poo kiekie ma ka ekalesia o Geremania a puni.

            A o Losinehama hoi, mahope iho o kona lohe ana i keia olelo a ka Moi, i iho la o Losinehama iloko ona, “Auwe! owau e!! ua loaa ka ia’u ka noho Kuhina Nui ma ka manao haumia o ke ke Alii kahuna lapaau, a ua hoololiia ka pauku hoololi o ke Kumukanawai ma ka manao haumia o ua Kauka nei, a ua lilo ko’u kakau inoa ana malalo o na kanawai o keia aupuni i mea pelapela loa.”

            Nolaila, haalele iho la o Losinehama i kona noho Kuhina ana, no ka mea, ua lapuwale keia mau hana a pau malalo iho o ka la.

            I kekahi la, i ka wa i mama ae ai ko Losinehama manao kaumaha maluna ona.

            I aku la o Losinehama ia Raukesila, “He pono no kaua e waiho aku i ka kaua oihana i waihoia mai ia kaua malalo o ke aupuni, a e hoi aku kaua ma ko kauna aina hanau, i ole kaua e pili i ke koko haumia o keia aupuni, e like me ko kaua haalele ana i ka lahui haumia o Ladana.

            “No ka mea, na lohe kaua i ko ke Alii kukala ana ma ka Luakioi i ke ano o kana mau hana, a me ko’u hoa hiia’ua malalo o ke aupuni, nolaila, o kou noho ana malalo o ke aupuni, ua maemae no, aka, owau pei la, a ia malalo o ka haumia a me ka pelapela loa.”

            Ma keia olelo a Losinehama i kana kane, he mea pono like ia laua, alaila, hoihoi aku la laua i na palapala hookohu o ka laua oihana i ka Moi, a hoi aku la laua i Sepania.

            Ia laua ma Sepania, mahope iho o ko laua haalele aua ia Geremania; i ka elua makahiki o laua malaila, make aku la na makua o Raukesila, a me na makamaka pili koko o ua Raukesila nei, ili aku la ka waiwai a pau ia ia, a pela no hoi o Losinehama.

            I ka manawa opiopio ona, mamua o ko Losinehanama komo ana i ke Kulanui o Sevila, ua hana muaia ka palapala hooilina nona e kona mau makua, a ua ili aku ka waiwai a pau ia Losinehama. A no keia mau mea, ua lilo o Raukesila ma i mau mea waiwai ma Sepania, a o laua ka Helu akahi o ka waiwai i komo i ka  papa helu waiwai o ke ao nei.

            I kela manawa o Raukesila me kana wahine iloko o ko laua waiwai nui; hooholo ae la laua, e hoakoakoa ia laua mai na kanaka ae, i ole laua e hoohaumiaia mai e na mea @ ae, e like me na la o laua mamua aka.

            Nolaila, hanaia he pa nui no laua, ua like me hookahi haneri eka ka nui o ko laua pa hale, a maloko, he mau hale he lehulehu no laua ponoi, me ua kanaka he nui malalo o laua, he poe ponoi uo nae no laua i pili i ko laua koko hanauna.

            Iloko o kekahi mau makahiki, ua lilo ia hanauna i lahui nui ma ke koko ponoi o Raukesila am e Losinehama. A no ka makemake nui o Raukesila ma, e malamaia ko laua maluhia, i kaawale ae laua i ua haumia he nui; nolaila, koho iho la laua i mau puali ko@ no laua, a maloko ae o ko laua waiwai ponoi e aku ak@ ai @ na @ kihi @ laua; a ma keia h@, na oi aka ko @ hanohano a me ke kau@ iloko o Sepania a puni, mamua o @ aupuni.

            He mau makahiki @ mahope mai, ike ia ae la ma ka nupepa ka olelo kahua a Piudase, ka Moi o Italia, he keiki maikai a kaulana no hoi no kona ui, a oia hookahi kai heluia ma ka papa Helu o na kanaka maikai ma Europa, @ me Asia, a eia ua olelo kahea la, ma ka inoa o ka Puuku.

            “Ekolu malama i koe, a ma ka Monede mua o ka eha o ka malama, ma ka h@ra ekolu o ke ahiahi o ua la la, e kuk@ia he ahai na nui na Seremaneda Piudase ka Moi o Italia. Oia hoi, mamuli o ke kauoha a ka Moi ia’u e hoolaha aku ma ke akea iloko o na nupepa i ka ahaaina a na Moi nei; nolaila, ua kauohaia ka Moi, na Kuhina, na Lunakanawai kiekie, na Kiaaina, na’lii koa mai ka Major a hala ae iluna, ka poe kaulana, a me na kanaka i komo iloko o ka heluna o ka poe hanohano, ma na auppuni a pau iloko o Europa, a me Asia, ana o na’lii kane wale no, e hiki ke hele mai i ka manawa i kauohaia e like me ka makemake o ka Moi.                       Gelon Anederia.

            Ko ka Moi Puuku Nui.”

            A laha ae la keia olelo hoolaha a puni ka aina, ma Europa, a me Asia.

            Ia manawa, kukakuka ae la o Rauskesila me Losinehama no ka pono o ka olelo kahea a ka Moi o Italia ma o kona Puuku la, a hooholo ae la o Losinehama e hoio o Raukesila i ka ahaaina e like me ka olelo hoohala a ka Moi.

            Mamua nae o ko Raukesila hele ana i Italia, k@oha ae la oia i kana wahine penei:

            “A puka aku wau mailoko aku o ko kaua pa nei, he pono e hoopaaia ka puka mahope o’u, aole e puka aku hekahi oloko nei iwaho, aole hoi ko waho mai iloko nei, a hiki i kuu la e hoi mai ai mai ka ahaaina mai, alaila hemo; nolaila, o ka hua o loko nei ia manawa ‘Abenera,’ aia a loheia kela hua no waho ma@, alaila, e weheia ke pani o ka puka pa nei; pela e pono ai e ma@aia kou maluhia hoi mai wau, ia oe a me na koa wale iho no neia mau mea, nole i kekahi mea a ae.”

            A mahope iho oia mau la, a ke kokoko iki ana aku i na la o ka ahaaina, hele aku la o Raukesila i Italia.

            A hiki i ka la a me ka hoa o ka ahaaina a Seremaneda Piudase, ua huiia na hoa ai a pau maloko o kekahi hale nui hanohano, i hiki aku ka huina houluulu o na hoa ai i ka ekolu haneri, ua hoonohoia na hoa ai ma na noho e like me na hua hela iloko a na palapala kauoha pakahi.

            I ka manawa o ka hoomaka ana e noho ma ka papa aina, aia o Seremaneda ma ke poo o ka papa aina, a i ka makaukau ana o na hoa ai, alaila, haawi ae la ka mea ia ia ka papa aina i ka pule ia Raukesila.

            A pau ka pule, a mamua o ka ai ana, lawe mai la ke Kuene nui o Seremaneda i na mea inu, a ninini ae la iloko o ke kiaha o kela hoa keia hoa.

            A hiki i ko Raukesila kiaha, hoohuli iho la oia i ka waha a kona kaiha ilalo, ia wa, ku ae la o Raukesila iluna, a olelo aku la ia Seremaneda, me kai i aku, “E ke Alii nana ka papa aina, mamua o kuu hoopuka ana’ku i ka olelo imua ou, e hoomaikai mai oe ia’u.”

            I mai la o Seremaneda, “Ua hoomaikaiia oe, nolaila, he pono nou e hai mai i kau olelo imua o’u.”

            I aku la o Raukesila, “Ma ko’u ike ana @ nei i k@ K@ nai o keia papa @ iloko o ke kiaha o @ Alii, ike aka la wau he @ o ka wai a’u i makemake @ nei wau i ka @ o ko’u kiaha ilalo, i ike ai ke K@ Alii, @ hiki ole kuu kiaha ke ae @ komo kekahi wai ulaula wela iloko ona, i @ ia hana a ke kiaha me ka manao o ka mea nana e inu iho; nolaila, ke noi aku nei wau ia oe e ke Alii nana keia papa aina, e hoopihaia ko’u kiaha i ka wai huihui, i inu pu ai kakou me ke aloha pu—aole no ko’u kue i ke Alii nana ka papa aina ke kumu o ko’u nei ana e hoopihaia ko’u kiaha i ka wai huihui. Aka, no ko’u maa ole, no ka mea, he mau makahiki he nui i hala, aole i hoa@, aole no hoi i lawelawe aku; pela wale no wau e pono ai e hai aku imua o ke Alii aka, i pono ole keia mea ia oe e ke Alii, he pono ke hookuu ae ia’u mai keia papa aina hanohano ae.”

            A ike iho la o Seremaneda ua pono ka olelo a Raukesila, hooholo ae la ke Alii a me na hoa ai, e ae aku i ke noi a Raukesila.

            I ka manawa o ka ai ana, a me ka inu ana, na pakolu ua kiaha mea inu o ma hoa ai, a pakolu no hoi ke Raukesila inu wai huihui ana.

            Aka, iloko o kela manawa, ua loohia na hoa ai i ka ona, a ko@ wale no o Raukesila. A ili nui loa iho la ka ona ana maluna o na hoa ai o Raukesila, i ka manawa o ka hoomalelehu ana iho.

            Olelo ae la keia a ma keia o na hoa ai, “Kupanaha, lilo mai nei kakoa i ka ahaaina a ke Alii, mai kahi e @ ke kanaka kalohe, komo ana i na wahine a kakou, hele a pau na la ahaaina o ke Alii he umikumamalima, aohe nao ai i ka paapaa.”

            A lohe kekahi o na hoa ai i keia olelo, alaila, olelo ae la hoi kekahi. “Aole o’u makau, a lele hoi ko’u oili no ka’u wahine, no ka mea, he wahine maluhia no ka’u.”

            A lohe hoi kekahi hoa ai i ka olelo a kekahi no ka maluhia o kaua wahine: olelo ne la ao hoi kekahi i ke kupaa o kana wahine; pela pinepine na hea ai e olelo ai, aka hoi, o Raukesila, he mea maikai ole ia i kona manao, a he mea ehaeha no ia i kona naau.

            A no ka hoopuka pinpine o keia a me keia i ke kupaa, a me ka maluhia o ka lakou mau wahine. Nolaila, ku mai la o Seremaneda ma ke poo o ka papa aina, a hoopuka mai la i kana olelo imua o na hoa ai, me ka mak ikaika, me ka i aku penei.

            “E ko’u mau hoa ai, he meea uluhua loa no’u, iloko o ka oukou olelo pinepine ana no ke kupaa a me ka maluhia o na wahine a oukou; nolaila, ke oleloa ku nei wau ia oukou, he hiki ia’u ke hoowalewale i kekahi o ka oukou mau wahine a lilo mai ia’u no ka minute hookahi, ina e olelo mai kekahi he kupaa oia; no ka mea, iloko o ko’u mau la e noho nei, ina wau e ku imua o na kaikamahine kupaa o ko’u aina nei, ua puni wale mai lakou me ka huaolelo ole mai kuu waha aku, a owau no ka oi ma ka hoowalewale ana ma ke ao nei, i like aku ka hoowalewale kaulana ia Eva laua me Adamu; oia hoi, aole kekahi wahi wahine kupaa ma ka honua nei, ina e olelo mai oia he kupaa, pomaikai kona kupaa ana ke hala eha minute.”

            Elua, ekolu hoopuka ana  a Seremaneda i k @ nui loa ia @ Rukesila @ kaena a Seremaneda i aku la oia me ka olelo aku @ Seremaneda penei:

            “E ke Alii nana ka papa aina, he mea u@ nui loa ia’u iloko o kau olelo kaena ana @ malia p@ha, aole oe i ike i kekahi wahine kupaa ma ke ao nei i ae oie i kau hoowalewale, malia hoi ke noho nei no he wahine makemake o@ na olelo hoowalewale e puni ai ia oe; no ka mea aole oe i makaikai a puni ka honua @ ike ai oe i kekahi wahine kupaa; aka, ua lilo mua nae ia oe ka olelo kaena, a me ka haanui.”

            A no ka Raukesila hoopuka ana i keia olelo, ua lilo ia i kumu hoopaapaa iwaena o Sseremaneda a me Raukesila.

            A no ka olelo a Raukesila, hoopuka mai la o Seremaneda @ olelo imua o Raukesila. “A@a oe, he oiaio ka’u e olelo nei imua o @kou, aole he wahine hiki ke kupaa imua o’u a puni ka honua ke ku wau imua o lakou. Aka, inia ua ike oe he wahine kupaa kekahi, he pono ia oe ke hai mai, i hele ai wau e hoowalewale ia ia.”

            I mai la o Raukesila, “Ua ike wau i kekahi wahine kupaa loa hiki ole ia oe ke hoowalewale aku, a ke olelo nei wau me ke kaena ana e like me kau kaena; o ka wahine kupaa hookahi ke@a o ka honua a puni ke ao nei.”

            A lohe o Seremaneda i keia olelo, ua hoaia ka inaina wela o ke Alii, a olelo mai la ia Raukesila, “Ina ua ike oe he wahine kupaa io ia, e pono ia kaua ke pali; o ko’u waiwai paa a me kuu waiwai lewa nou, e hele, wau e hoowalewale i kela wahine, a i puni ole, alaila, @ mau loa ia mau waiwai, aka hoi, i lilo kela wahine ia’u i ka hoowalewale, aole e mau i kona kupaa ana, alaila, o kou waiwai paa, a me kou waiwai lewa no’u mau loa.”

            @

 

 

[image]

 

KA MOOLELO

( o )

Na Manu o Hawaii nei

HELU 3.

Manu Iwa.

            He mana nui ka Iwa e like me ka Pelehu, pela no koaa lepe, a me ka hookakale ana, aohe wahi lilo iki ke ano o ka Pelehu i ko ka Iwa; ke poo, ka loihi o ka a-i ka nui o kona kino, a me ka loloa o ka wawae a me na eheu @ aka, o na manamana, na like loa me na manamana o ka Uwau a me ka Piwai.

            Aole ai ka Iwa i ka lole a me ka Moa, a me na mea a pau o uka nei. O ka I-a o ka moana, oia ka ka Iwa ai, e lele no ia i na wanaao a pau i ka @ni i-a, a po hoi i ka aina.

            O ka lele ana a ka Iwa, ua ano like no me ka ka lo ma ke kauaheahe ana, a me ke kaha ana, aka, aole like ko laua lele oni ana, he kamoe ka lele ana a ka Io ke oni, aole pela ka ka Iwa.

            Ina ekolu mile, a oi aku paha o kahi a ka Iwa e lele ana, a manao paha oia e pii loa’ku iluna, alaila, e mio iho kela ilalo i hapa mile paha, mai kahi ana e lele mua ana, e upili no kela i kona mau eheu a pili paa i kona kino, a makemake oia e pii iluna, e uweke iki ae oia i kona mau eheu mai kona pili paa ana, alaila, e oni aku no oia a hala @

            I @

            A @

            O ke ka@ a ka Iwa, he @ a no @ pela, ua p@ kona @ a p Iwa @ ka @ laila, @ Iwa ka mea kani @ ni a ka Iwa.

            A no ke akamai o k@ Iwa i ka @ laila, ua kap@ oia ke al@ @ na i-a; a no kona ike lea hoi i @ i-a @ ana mai kahi kiekie loa mai. @ like @ ike, ka Pu@, i @ ua hook@ lakou @ papa @ ua hapaia lakau na manu ano Pa@.

            E ikeia ke Iwa ma ka moana @ lawai-a, a @ ike@ no hoi @ ka poe @ i ka p@, i ka wa e hoi mai ai m@ ka @ ma@. He manu maikai ka Iwa @ like me ka manu Piwai, a he hanoh@ hoi kona ano.

            A no ke kiekie loa o ka lele ana a k@ iluna lilo i ka iu o ka la, nolaila, @ na’lii mamuli oia ano, h@ kamahine i hoohikiia aole e  moe @ i kona la e hoi ai i ka make, ua kap@ ma keia @ like he @.”

Manu Uwau.

            O ka Uwau, oia ka m@ ono @ a pau loa; elua ano iloko o kona @ me he hapa i-a ia, a m@ he m@ kona ono, aole @ hiki k@ ono a me ka momona @ ka Uwau @ ole loa ka ono o na manu @ a @ o na i-a o ke kai; a no kona m@ kapa ia oia “ka oi @ na manu @.”

            Ua like pu ka Uwau me ka M@ k@ uku kona poo e like me ko ka N@ pela no hoi kona hulu, a me kona @ a pau; aka, he ole @na @ k@ wae, he palahalaha k@ me ko ke Koloa, aole hoi he @ maiuu, he poni weoweo kona m@ like me ko ka Nunu.

            I ke ao @ ai ka uwau i kana ai, @ i-a o ka moana, o ke Aku, ka Malo@ Iheihe, a me ia i-a aku ia i-a aku, @ ia ia ma ka moana, aole oia e ai @ o ka aina.

            He manu aukahi k@ Uwau, @ noho  @ laua me kona hoa Uwau wahine, @ laua i ka i@i i-a ka moana, a e @ mai no laua i ka wa ahiahi, aole loa @ lele ka manu Uwau ka@ i ka manu U@ wahine, a pela no hoi ka Uwau w@ Uwau kane, he like loa laua iloko o ka @ a me ka luhi.

            He manu hana ka Uwau, a me ka @ i kona wa hiamoe. He nui kona @ hana, a @a olelo mahaloia ka Uwau, p@ “Ohi ka manu o ke ao,” eia kona a @ Ua ekepue e na manu, no ka ike i ke kokoke ana mai o ka wa e hana’i; 2 ua hili @ 3 ua kokoke mai ka wehe ana o ka pawa @ ke ao; 4 ua hoon@e e mai na manu; 5 @ halakau na manu; 6 ua ane ike ka @ ke kai hahoau.

            O na kuahiwi kahi makemake @ lakou, malaila lakou e noho ai, iloko o na @ oia ko lakou hale, a o na mapoo nanao iloko o n ana, oia ko lakou kaena, a malaila @ hanau ai i ka lakou mau hua.

            Ina e hanau ka Uwau wahine i na hua, alaila, pau kona lele ana me ka Uwau kane, oia no ka lele i ka lawai-a ma ka moana, @ hoi mai no me ka i-a maloko o kona waha hoi no oia a hanai hoolualuai aku la i ka i-a ma ka waha o kana wahine, e like me ka k@ manu hanai ana i kana mau keiki.

            I ka wa e hoomoe ai laua i ka laua mau hua, e mahele manawa no laua ma ka hoomoe ana, penei: Ina e kaa ka hoomoe ana o na hua i ka manu wahine, alaila, lele ka manu kane i ka lawai-a i ola no kana wahine, a pela no hoi ka manu wahine e hana’i, ke