Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 21, 23 May 1863 — KA MOOLELO O Na Manu o Hawaii nei [ARTICLE]

KA MOOLELO O Na Manu o Hawaii nei

HELU 4. Manu Koloa. > ke Koloa. u;\ like 110 ia ine ke Kaka, ua :!o ?»o'kekahi. a haulaula no hoi e like me Moa haulaula, aole nae he loloa loa kona ua palahalaha kona nuku, aole no hoi he fa kona mau wnwae, aka, ua peke no me kiuana .Moa hanla, oa palaulau nae kona U kapuai. ) ka !imu o ka wni kana ai, a me na I-a r Loko, a me na koe o loko o ka lepo ke» e pili ana ma kapa \vai, a me na lau uu piilupulu. a me ia mea'ku'ia mea'ku. :io mnnu hihiu ke Koloa, a he manu pu*vai 110 hoi. aole ona makemake i na wahi e lele huli no oia i na wahi wai ma*o naanoi. i uka a i kai. He maou aleamai oia i ka au ana iloko o ka wai, e haio iiiai no kona mau kapuai palahalaha, (me ■moala o kona mau huila ia e hoio ai») a ?kakne lue* ilunn o ka ili wai t He guack ke kani a ke Koloa, e like no hoi • ka ko Kaka ; a ma kula no e hanau ai i lakou niau hua ; aka, \ ka wa e kiko ai» *o lakou \va iho la no ia e au ai ilokoo ka ii. Manu Koae. t T a like no ka nui oke Koae me ka Nunu, > peke wini maikai kona nuku, a ponipoui 'ka maikai kona mau maka, a he paianaiki aikai kona poo, a hekeheke nouuou maikai >na a*i, puipui maikai kona kino, ioloa maikona n»au eheu, haulaula lenalena maiū ka ili o kona mau wnwae, a omeo iki la kona mnu maiuu e like hoi me ko ka wau.

He ula hio maikai kona mau koo, ia ia e iele ana, me he pua kao ia ka hele a pololei. ! O ke ana o na pali kona wahi e noho ai, e j like no me ka Uwau ; a o ka I-a no hoi kana ; ai, a he manu ono no hoi ke Koae. A no ka makemake loa o keia manu i na j paii kiekie, nolaila, ua kapaia oia " ke Koae • manu o ka pali kaha-ko." | Manu Hulimaia. | He manu nunui iki ka Hulimaia, e iike ' me ka Uwau, he haulauia kona hulu e like i | me ko ke Kolea, a pela no hoi kona mau wa-; wae, ame na manamana. He manu ono no i hoi keia no ka momona ioa, ua iike me he | Moa kinana'ia e hooiue ana i ka hua. j Aole lele o keia manu ma ka moana, noho I mau no ia ina ka nahele ; a ua kapaia hoi ke- j ia manu mamuli o kana pene : " Huli-1 nm-mmmaiah nolaila, o hulinm-mmmaiah i kana kani, a o Huiimaia ka ioli'na inoa oia | manu. j O keia manu, he hai pololei mai oia i ko- j na inoa e like me ke Kolea; ano ka ike ole j 0 keia manu i ka lawai-a, nolaila, ua komo no keia manu ma ka papa o na manu o ka mauna anu. O ka wai o ka pua lehua, ka haha, ka piiaii maia, a me na mea e aku no hoi kana ai. Manu Kone. 0 ke Kone, he manu nui loa ia e li"ke me j ka Piwai, he haulaula palahalaha ka hulu j ma kona kua,a he keokeo paiapalauli ka hu- j lu ma ke alo, aole nae he ioihi loa o kona a-i I e like me ko ke Koloa, a pela no hoi kona i inau wawae. He manu akamai ke Kone i j ka iawai-a, e like no hoi me ka lwa a ine ka ! Uwau. I ! He manu noho mau loa keia ma ka moana ! me ka pilikia ole. aole ona noho ma ka aina. | He manu hohono loa keia, me he Kao ma- j 1 lailua la, aole no he aiia o kona io no ka ho- j ; horio, lahea iauna ole mai. j He pahaha kana iele ana e like me ka Pu- j eo, aka, ina oia e ike i ka I-a ma ka moana, e upiki niai oia i kona mau eheu i hele kela a palamimo ke mio aku iloko o ka hohonu, | a ioaa aku ka I-a ia ia. Manu Alae. Elua ano o ka Alae, he nuku ula kekahi, a he nuku kea kekahi, ua like nae kona nui me he piopio Moa kane la, a pela no hoi na hakau, a aneane no hoi e like me ia na nuku, aka, he uuku iho ko ka Alae, a ua peke wini no hoi kona, he wiwi kona mau wawae a kioea, he mahaehae no hoi kona mau manamana e like me ko ke Koloa, he pohinahina uliuli kona hulu, e like me ko ka Nunu ano eleele, a ua like no hoi ko laua onohi. O na mea o loko o ka wai kana ai, e like me ke Koloa. He wahi manu uuku leo nui keia, a he wahi mamu mio no hoi i loko o ka wai ke ike mai i ke kanaka. He C kana kani ke kani mai, no laila o C ke kani, a o Alae kona inoa. He wahi manu ono no hoi keia. Manu Aukuu. ; Oka Aukuu, he uuku iho kona kino ma-j ; ialo iho o ko ka Pueo, he hauliuli kona hulu j me he lehu'la, he meumeu kona poo, a aue j j iike iki me ko ka Pueo poo ke uana'ku ma- j ! hope, aoie nae like ko laua maka, he pololei; | kona nuku me he nuku Nunu la, a he palu-1 ; paiu hoi kona wawaē. 1 Oka I-a kana ai, ame na mea oia liilii e ! hoio ana o ka moana a ine uka nei, a o kana kani, he ano iike me he leō ha ia kana kani, ; a he manu ieo nui no hoi. Eiua ano o ka Aukuu, o ka Aukuu iawa- ; i-qs, uo ka Aukuu piii aina. O ka Aukuu ; pili aina, ua ane iike me he Kioea ia, a peia j no hoi na nuku» he peke na wawae, a mahi- | ehae hoi na manamana me he Koiea ia, a he i manu ono no hoi keia. A no kona o'kuu pinepine ma na paii a ma ! na kahakai, ma na makalae a me na Lokoi-a, I a ma ua puu one no hoi, noiaila, ui kapaia kona inoa he Aukuu, he okuu ke ano. Manu Ula. CJa like loa no hoi keia manu me ke Koae, ! a pela loa no kona mau ano a pou; aka, he ? uia hoi ka hulu o kona poo a me ka nuku, ? lie uia puni hoi kona puapua a me kona mau • koo, a ua like uo hoi kona mau wawae me ,; ko ke Koae. i! Oka I-a oia no kana ai, e hke no me ke t j Koae a me ka Gwau, a ihe na mano ai f-ae ■! «e no hoi a pau.

Manu Mamo. ' Ua like ka nui oka Mamo ine ka liwi a ; rr.e ka O-o, he wena lelo kona nuku, a like 'hoi ka loihi rne ko ka iiwi, a pela no hoi ke | kikiwi; he mimo kona poo, ahe poiena kona | mau maka, a ua like na kaina maka o lakou ; me ka liwi, ka Oiokele, a me ka Moho. | He memele lawa puni kona huiu, he poha- | ka uia iki nae kona iiuiu pane poo, a me ke linkala ma ka pili puapua. ua like nae ka io* ; loa o kona mau wawae me ko ka liwi, a he ' punohunohu memele Ka hulu o kona a-i. j He manu ano haaheo keia ke nana'ku, he ! hookano, a me ka hiehie no hoi kona kii, ia | ia e kau ana iluna o ka laau, e kilohi no ia | ma-o a maanei, me he mea'ia e ha-lo ana i | kona nani. He huhu loa keia manu i na manu e ae ke | lele a kau ma kona kumu laau, e kipaku ko|ke aku no oia ia lakou a kaawale mai kona I kumu laau aku, i ole e ai i kana mau mea ! ai o luna ; o ka wai o ka lehua, o ka hu o ka | laau, ka olapa paha, kawau paha, opiko paha, ioia laau aku, īa iaau aku. He manu akamai ioa keia a me ka maalea, ina e ike oia i ke kanaka ma kahi kokoke i kona kumu laau, alaiia o kona oki aku ia no ia, aole e hoi mai i ua kumu laau la ; aka, ina e nalo ka pee ana a ke kanaka kawiii manu, 4 īUe oie ia hoi kona meheu e ka Ma- | mo, alaila e noho paa no kela ma kona kumu | laau, a piii wule hoi i ke kepau a ke kanaka I maaiea. j O kona inoa i heaia'i he Mamo, ua kapaia | mamuli o kona huiu iawa puni i ka memele, |me he hulu e-e ia no ka 00. Ma Hawaii jwaie no e loaa ai keia manu, ao!e hoi ma na ■ wahi e ae. He manu noho keia ika uka ! lae laau loioa. Manu Iiwimakapolena. j Ua like no hoi ka liwimakapolena me ka j Mamo, a me ka O-o, a me ka O-u, he meme|le maikai kona nuku, he loihi a pio maikai hoi, he paianaiki mio maikai kona poo, a he uia hiohio kona huiu, he paiauli eieeie nae kona mau eheu a me ka puapua, he meiemele wena kona mau wawae a me na manamana a hiki i ka maiuu, polena lua kona mau maka. oka wai oka lehua kana ai, ame ia men'ku ia mea'ku, e iike pu me ka Mamo. He manu leo iea ka liwi ke kani mni, ina oia e kani, ala mai kona poo, a hoopunohunohu iho la kona a-i, a ala mai la no hoi kona puapua a ku poiolei iluna, aiaiia kani aku ia. O kana kani ana, penei no ia : ko-koki, a ko aku. He manu makaala ioa keia, he mea e kona |eleu a me kona hoonenenene, e imi ma kela S wahi keia wahi e loaa ai o kana mea ai, me | ka hoihoi nui, e puiaie ana me ke kanaiua |ole, i ka nui o ka hana a me ka iuhi, e halajkau ana io a ianei, me he inea la e hoowahawaha ana ī ka palauaielo a me ka noho nanea ana ma kahi hookahi, me ka [xiiaka a me ka hiamoe. He inea e no hoi ka hoihoi o keia manu iloko o ka hana a me ka luhi, i ke anu a me |ke koekoe, me kona nana oie iho i ke ku-u--llulu o na kuin hau anu o kakahiaka mii, e aa ana e hana iioko o ka hopuepue a ke anu la ka ua-awa o ka mauna kanaka oie, me he I mea la e hooko ana i ke kanawai, •* e haua a I hiki i ka hopena o kona kino. | He mea makemake loa ia keia manu ke ; kani mai iluna o ka wekm o kona noho alii, !oia hoi ka weleiau o na iaau, e hoike ana i ka nui o kona oiioli no kona hala ioa iiuna o |ka iuiu o ka wekiu, e kani haiakau ana iiuna ia i laio. a kauaheaheaku la, oia hoi, ka-kaki a ko aku. me ka oiioli nui. £ hooiea e no oia mamua, a mahope o ko!na inu ana i kahi huna wai uuku o ka lehua. ; aole nae ona ohumu no ka uuku o kahi ioaa !a he nui ka luhi, me he mea'ia, ua iike me • ka olelo a Solomona, M mnikai kahi luau me \ ke aloha pu kekahi." | Ekolu ano oka liwi. 1, oka liwimaka--5 polena ; 2, o ka ; 3, o ka liwipoj polo. Oka liwimakapolena, ob keia i we- ! hevreheia'e ia, a o ka liwiaiokele, oia ka Rwi j weo pooi o kona mau maka; a o ka liwipojpo!o, oia ka iiwi ula hiohio palapaiauli o ka hulu ; aka, o ka liwi i wehewehe mua ia'e nei, ua like no ka aia hīohio, a he meiemeie |nae kona welelau, a malaila oia i ano e iki 1 at ke nana*kti. ; Oka liwi, he nuku kekee a epimo maikai | ke ano, noiaiia ua kapaia kona inoa mamuli o i kona ouku, a me ke ano o na maka, a me ka ! hulu, a no ke ano kiekie a hiehie, a me kn Ihanohano o keta manu, noiaihi, ua knpaia jota w ke Kuhina o na mami o ka uka." (Aole i pau)