Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 23, 6 June 1863 — Page 1

Page PDF (1.47 MB)

This text was transcribed by:  Sandra Kekahuna
This work is dedicated to:  Sandra Kekahuna / Rory Kekahuna

KA NUPEPA KUOKOA

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii

BUKE II.  HELU 23.  HONOLULU, IUNE 5, 1863.  NA HELU A PAU 80.

 

"KA NUPEPA KUOKOA,"

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he UMIKUMAMALUA!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

----------

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi

mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi

ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50;

hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai

ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia

ana mai e pai.

KANIKAU—he hapalua dala ka uku

no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4

keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25

lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

NA UKU NO NA OLELO

HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o

ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na

Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia

Kauka Kulika.

O NA UKU PEPA A PAU E

HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka

inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma

ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa

e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau

rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia

nupepa.

AIA KE KEENA O KA NUPEPA

KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale

Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora

hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke

ahiahi.

L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

 

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding

10 lines, inserted once for $1.00; twice or

$1.50; and $2.00 for one month; all

advertisements must be paid for in advance.

KANIKAUS will be charged 1.00

per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR

ADVERTISEMENTS, Subscriptions or

Kanikaus, may be paid to any of the Agents

of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter

to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be

PREPAID. No names, either of foreigners or

natives, will be inserted on the subscription

list, until paid for. This rule must be strictly

adhered to, on account of the low

subscription price.

THE OFFICE OF THE KUOKOA is

in the South corner of the Sailors' Home.

Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.

L.H. GULICK.

For the Publisher.

Volume I, II, and III of the KUOKOA,

bound, for sale, $3.50 each.

Persons having complete sets of the above,

can have them bound by paying $2.00 each.

 

Kanikau no Kaluaikaawaloa.

O oe ia e Haupu e halia nei, o Laialoha oe,

O ka uhane o kuu mea aloha-e-aloha oe,

Kuu kaikamahine mai ke kula mamaolena wai ole,

Aia ka wai i ka maka o ka opua-oe,

Kuu kaikamahine mai ka ua naulu kuhewa i ke pili,

Mai ka ua pee pakaiaulu o ka aina,

Mai ke alanui ula i ka lepo o ka aina,

E ku mai ana ka ea iluna me he uahi la,

Mai Kahuwa no a Waimea e aloha-e.

Kuu kaikamahine mai ka wai ula i ka Laukoaie,

Mai ka ua lei kokoula i ka nahele,

Hele aku la oe noho au me ka u i ko aloha,

Kuu kaikamahine mai ka wai huihui o Waikoloa,

Mai ka ua hehi mai iluna o ka laau,

Mai ka Puukolea kulai kanaka o Mahiki,

Hiki mai no ko aloha uwe no au e aloha-e.

Kuu kaikamahine mai ka pali o Pueohulunui,

Nana aku kaua o ka wailele o Hiilawe,

E lele aweawe mai ana i na pali,

He pali aloha na kaua o Anoilele,

Lele mai ana ko aloha ia'u me he ao naulu'la,

Kuu keiki mai ke aeloa o Hamakua,

Mai na pali po i ke ehu a ke kai,

Ke popoi ae la i ke oho o ka hinahina-e!

O a'u keiki mai kela aina makamaka ole,

Hookahi no makamaka o ka una o ka honu,

Kuu hoa hoolono i ka leo o ka wai,

E nehe mai ana i ka lau o Kaawapuhi-e.

Kuu kaikamahine mai ka hale lewa i ke kai,

Pukui aku kaua o na ale o ka moana,

Ua ana hoi au i ko aloha e noho nei e aloha,

     " O oe ia e Hoalohaka nahele la,

     Me he ipo la ke one liula,

     Me he kane la na'u la,

     Na'u e hele ka waokoa,

     Ke kuahiwi laau la i Awa ka nahele,

     I awa ka wa,

     Owau ke hele mauka,

     I ke kuahiwi kapu o Lono,

     I ahaina au i ka nahele,

     Ka pua pala o ke Aalii-e-aloha-e."

Kuu kaikamahine mai ka ua kukalahale o Honolulu-e!

Luuluu ka manao kaumaha i ko aloha e noho nei,

Kuu hoa mai ka i-a hauna lima o Ulakoheo,

Mai ka ai haaheo i ke kua o ke kanaka,

Kuu keiki mai ka ua kuahine o Manoa

E hiolo mai ana i  ka lau o ke kukui,

Kuu hoa mai ka ululaau hihi ma ka moana-e-aloha-e.   D. WAIANUHEA.

Pueke, Kohala Akau Hawaii, Aper. 30, 1868.

KA MOOLELO

-O-

Na Manu o  Hawaii nei

HELU 5.

Manu Nene.

     O ka Nene ka manu o ka uka lipo, a he manu nui no hoi, ua like kona ano me ko ka Pelehu, a pela no kona kiekie, ua loloa kona mau wawae, a ua palahalaha kona manamana, ua panaiki maikai kona a-i, ua palanaiki kona poo, ua like kona ohohi me he onohi Moa la, ua pokole kona nuku, ua nui maikai kona leo, a o kana kani, unele, unele, unele.

     Ua oleloia ma ko Hawaii nei moolelo kahiko, ua nele ka! ka Nene a me Naio, i ka haawina waiwai o lakou, nolaila mai ka ko ka Nene kani ana pela, "unele, unele" a o Naio hoi, koho ae la oia i kona wahi o Kapalapilau, a pela no o ia e hana nei.

     Aole ai ka Nene i ka lole, a me kekahi mau mea e ae, e like me ka I-o, a me ka Pueo, o ka lau weuweu kana ai, a me ka pua o ka mamuu.

     He manu ono ka Nene, ua like loa me ka io o ka Moa a me ko ka Pelehu : he manu makanahelehele ka Nene, e holo no lakou ke ike mai i ke kanaka ; aka, ina e malamaia, he mea e kona laka, e like me liio la, ina e nalo kona kahu, he keu aku o kona pioloke, a me kona hele huli i o a ianei.

     He hauliuli lehu kona hulu, he onioonio haulaula lehu kona eheu welelau, a he pauku ku me ka mea keokeo, e like me ka welelau o ka hulu pekeu o ka Pelehu.

     Ina e kani mai ka Nene, ala'e la kona poo a lou aku kona nuku, a wili iki ae la ke poo, a kani aku la oia, unele, unele. He hulu maikai ka hulu o ka ekeu o ka Nene, ke koliia i hulu kakau no ka pepa.

     He helelei wale a hemo ka hulu o ka Nene i ka Laamake, (e like me ka hao o ke poo o ke Dia, i kona manawa, a e like hoi me ka lau o ka Piku i kona wa.) Oia kona manawa momona loa, aole e hiki ia ia ke lele, aole no hoi e mama oia ke holo, ia manawa e loaa'i i ke kono manu o ka uka, a o ka Laaulu, oia ka wa e ulu ai ka hulu, oia kona manawa e puhalahio ai.

     Nui na Nene ma na kuahiwi o Hualalai, a me Maunakea, a me Maunaloa, e noho no lakou maloko o na lua, a maloko o na kumu Hinahina, a e hanau no hoi i ka lakou mau hua malaila.

Manu Naio.

     Ua like loa na ano o ka Naio me he Nunu la, aka, he nui ae ke kino o ka Nunu, a he uuku iho ko ka Naio, he eleele kona hulu i ko ka Nunu, he peke wini pololei kona nuku, a he keokeo ka hulu o ka lae, he palaulau kona mau wawae e like me ko ka Uwau, a he hauliuli hoi kona mau onohi.

     He manu ai Aku ka Naio, ina e ike ia ka nui o na Naio ma ka moana e akoakoa ana ma  kahi hookahi, alaila, ua nui loa ke Aku malaila. O keia manu, he maka keia no ka auwaa pahoe Aku.

     E ai no keia manu i na I-a o ka moana, a me na I-a o loko o ka wai, ina e loaa ka I-a liilii, e ale okoa no oia pela. He manu io ono hoi keia, a ua ono maikai kona io, a me ka aala no hoi.

Manu Olokele.

     Ua like loa keia manu me ka O-u lae oo, he liilii loloa na wahi wawae, a ua like no kona manamana me ko ka O-u, he palauli omaomao kona hulu me he Amakihi la, a he ko alapine kana kani, penei : pi ! owau ta  !

     He manu ai i-a no keia, e like me na manu ai I-a e ae.

Manu Oo.

     Ua like no ka nui o ka Oo me ka Mamo, he eleele a kikiwi kona nuku, he poni kona mau maka, he eleele maikai kona hulu a puni, he mau hulu melemele maikai ma kona mau e-e, a me kekahi mau hulu o ka pupua, a me ka lihi puni o kona mau koo.

     He hilii loloa kona mau wawae, a mahaehae hoi kona mau manamana e like  me ko ka liwi, ua hekeheke kupono ia ma kona ano, he manu noho huhu no hoi ka Oo i kona kumu laau, e like me ka Mamo, a ua like no hoi ka laua mau mea ai.

     He eko kana kani, a no kona noho mau i ka pili kuaiwi ; nolaila, ua oleloia, "ka Oo kani kua mauna," Oo, he kipona ke ano, oia hoi, he mau hulu melemele i kiponaia mawaena o ka hulu eleele.

     Elua no ano o ka Oo. he A-a ka manu kane, he Pi-pi ka manu wahine ; aka, hookahi o laua huina he Oo. aole like ke kani a ka Pi-pi me ka A-a,he eko ke kani a ka A-a, he pi-pi no ke kani a ka Pi-pi.

     He mea waiwai loa ka hulu o keia manu, oia ka hulu i hakuia ai no ka Ahuula, a me na mahiole haka, a kalali no hoi, a me ka lei hulu, a he mea kumukuai nui no hoi.

     O ke kia, a me ke kawili no hoi ka mea e loaa'i o ka Oo.

Manu Akakane.

     He like no ka Akakne me ka liwi, he uuku nae kona wahi nuku pokole a kiwikiwi hoi, ua like me ka nuku o ka Amakihi, a pela no ka eleele, he ula haekaeka ka nui o kona hulu, he onenanena kona hulu alo poli, me he lehu la, he kauila kona mau eheu a me ka pupua, he eleele hauliuli kona mau wawae a me na manamana.

     O ka wai o ka lehua kana ai, a me ke Poko, a me ka Huhuhhu, a me ano mea ano like e aku.

     He wahi manu kani no hoi keia, aole nae like me ko ka liwi, aole howehowene e like me ko ka Mamo, aole hoi koha ie like me ko ka Oo, aka, he wahi howehowene iki no kona.

     He wahi manu hanohao no hoi keia, a he eleu no kona ano ke nana aku, ano like no hoi me ka liwi. Ina i kona wa e kiko ai i ka wai o ka lehua, e oleha e ae no kona onohi maka, a i ka pau ana o kona inu ana, ala mai la kona poo, a nana iho la i ka pua lehua ana i inu ai, a nana aku la iluna, oleha hou hou aku la.

     O ka Akakane, he kani halahalakau ole ke ano, aole e like aku me ka liwi, nolaila, ua kapaia kona inoa mamuli o ke ano o kana kani, a ua oleloia oia, he manu no ka wao.

Manu Moho.

     Ua nui iki ae ka Moho mamua o ka O'u, he ula owena melemele maikai kona nuku, a hekeheke loloa maikai,a kiwi palamimo me he nuku Iiwi la, he e-a maikai kona onohi, he uliuli lipolio a hinuhinu maikai kona hulu, me he lole Silika pahoehoe uliuli maikai la, pela no hoi kona hulu pupua a me na hulu koo.

     Palanaiki maikai kona poo, hoopunonohu maikai kona a-i, he eaea kona mau wawae a me na manamana, he aheahe maikai kona leo ke lohe ia aku.

     He manu ano oluolu keia ke nana'ku, he hilu no na manu a pau, aole lele keia manu iluna o ka lewa, aole hoi maluna o na lala laau ; aka. noho no oia iloko o ke opu weuweu a me ke o nahelehele a imi no oia i kana mau mea ai ma ka ili o ka honua.

     Aole makemake keia manu i ka hoakoakoa me na manu e ae, o ka noho kaawale ka mea pono ia ia, he manu huna keia i kona nani hiwahiwa maloko o ka weuweu a me ka nahelehele.

     Ina i maikai loa na maka o kekahi kanaka ui paha, a wahine ui paha, ua kapaia kona mau maka, me he maka la ao ka Moho-ea.

     He manu keia i laweia noloko o ua oleloao a na makua i ka lakou poe keiki, a mau alii paha i hanai i na keiki alii, penei: "E kuu kaikamahine e, i noho a i make au, mai hoi oe me ke alii, e hoi oe a huna i ke opu weuweu, me he Moho la, eo o hai ka pua o ka manu ia oe," wahi a Kalaniwahamana, i kana kaikamahine.

     Moho-ea, he ulaula maikai, a he maka onaona melemele maikai, a no ka mama loa o ka Moho i ka holo kolo pee, nolaila, ua kapaia ua kekiki mama i ka heihei, he mau Moho, a pela no na mea heihei a pau.

     Aole noho ka Moho ma na aina kelekele a ua pinepine e like me Hilo ; aka, noho no ia ma na aina maloo, e like me Kona, Kau a me Kohala, aia malaila ka nui o keia manu e noho ai.        (Aole i pau.)

KE KAAO O

LOSINEHAMA!

KA PUA NANI IUIU O SEVILA.

[I unuhiia mailoko ae o ka Buke a Geberiana.]

HELU 8

     I KA EHIKU O KA LA O SEREMAneda maloko o kela wahi, ma ke ahiahi, kauoha ae la oia i kona kuene e hanaia i kaa nona e holoholo ai ma ke kakahiaka nui ae o kekahi la.

     I ua la nei, manao maopopo ae la o Seremaneda i ke kupaa io o ua wahine la, a he mea pono ole ia i kona manao no ka mea, ua ili mai ka naau kaumaha maluna ona e lilo io ana na waiwai a pau o ua Seremaneda nei ia Raukesila, e like me ka palapala hoopaa i hanaia iwaena o laua ma Italia.

     I ke kakahiaka ana ae, i ka manawa i makaukau ai ke kaa, ma ke kakahiaka nui, kaa aku la o Seremaneda maluna o kona kaa, a holoholo aku la.

     I kela manawa, hookele pono aku la oia ma ke alanui e kupono ana i ka Hale Alii, kahi hoi a Losinehama e noho ana.

    No ka mea, ua manao mua no ua Seremaneda nei mamua o kona kauoha ana i kona kuene e hana i kaa, i hele aku ai oia e hoowalewale ia Losinehama, me ka manao e halawai ana laua ia kakahiaka, he maka no he maka, aole nae i hookoia ia noonoo ana ona pela.

     A hiki aa Seremaneda nei malalo pono o ka Hale Alii, kukulu iho la i ke kaa, pii aku la oia maluna o ka hale, a holoholo iho la ma ka lanai o ka hale malalo, me ka manao nui e halawai me ke Alii wahine, aole nae i launa iki; aka, e koloholo ana nae kela i o a ianei o ka lanai o ka Hale Alii, me ka hoike ia ia iho me kona nani a pau.

     Ia kakahiaka, i ka manawa e hiamoe ana o Losinehama; hikilele ae la kona hiamoe ana, lohe ae la oia i ke koele o ka papa hele o ka lanai, oiai e holoholo ana o Seremaneda. Aka, he mea malihini loa keia ia Losinehama, ke koele mau ana o ke kamaa mawaho o ka lanai o ka hale o lalo.

     Ia manawa, puka ae la oia mawaho a ku ma ka lanai o ka hale o luna, kiei iho la oia, aia hoi, e holoholo ana o Seremaneda, a no ka ike maopopo lea ana'ku o Losinehama i ke Alii kane, holo koke aku la oia iloko o ka hale, a kakau iho la i wahi palapala me na wahi huaolelo penei :

     "E ke Alii e; e hoi oe ma kahi i hoomakaukauia nou,no ka mea, aole i haawiia'ku ka olelo ae nou e hele mai maanei, kahi hoi i ae oleia nou."

     Ia manawa, opiopi iho la oia i ua wahi palapala nei, a hookuu pololei iho la ma ke alo o Seremaneda; ia manawa, puiwa koke ae la ua Seremaneda nei, me ka manao ua hiki mai ka hookoia'na o kona makemake.

     Aka, i ka heluhelu ann i ka palapala, he okoa loa ka olelo, aia hoi, he olelo kipaku; ia manawa, akahi no a iii pono iho la kona manao kaumaha maluna ona, no ka minamina nui i kona waiwai, he oiaio e lilo aku nei ia Raukesila, aka, aole o Seremaneda i hooki i kona holoholo ana.

     Ia kakahiaka no, i ko ke kauwa manawa mau ma kana oihana kauwa lawelawe, aia ae la oia mai kona hiamoe ana. lalau aela i ka hinai ie kuai mea ai, a hele aku la ma ka Makeke kuai o na mea ai o kela ano keia ano.

     I ua kauwa nei i puka aku ai mai ka hale aku, aia hoi, e ku ana ke kaa o Seremaneda a e holoholo ana kela ma ka lanai

     Ia manawa a ke kauwa i ike aku ai ia Seremaneda, aia hoi, ua ano e kona mau helehelena, aole e like me kona mau la mamua aku.

     No ia mea, hookokoke aku la ua kauwa nei ma kahi a Seremaeda e holoholo ana a haawi aku la i kona aloha i ke Alii, a aloha pu iho la laua.

     I aku la ke kauwa i ke Alii me ka ninau aku, "E ke Alii e, heaha ka mea i ano e ai kou helehelena i keia kakahiaka? No ka mea, ke ike nei wau, aole keia o kou helehelena i kou hora i halawai ai me a'u o ka la au i hiki mai ai maanei. Aka, i keia kakahiaka, ua ano kaumaha kou mau maka, me he mea la, he hana nui kau e noonoo nei, a e nele ana paha oe ia hana au  i noonoo ai, nolaila, ua kaumaha oe, a oia ke kumu o ke ano e ana o kou helehelena i keia kakahiaka."

     A no keia olelo a ke kauwa, hookuke mai la ke Alii Seremaneda i ua kauwa wahine nei me ka olelo mai penei:

     "E hele oe pela mai kuu alo aku, no ka mea, aole pela e pono ai oe ke olelo mai ma kuu alo ; a heaha la i kupu mai ai kau ninau lapuwale no'u? No ka mea, ke ike nei wau o ko'u ano mau no."

     A no keia olelo a Seremaneda, hele aku la ke kauwa, ua hookahi paha kaulahao a me ka hipa, ke kaawale mai ke Alii aku; alaila, manaolana mai la o Seremaneda o ke kauwa ka mea e pono ai kana mea i hele mai  ai, me ka hoahewa loa o ke Alii ia ia iho iloko ona, no kona kue ana aku i ka ninau a ke kauwa wahine.

     Ia manawa, kahea koke aku la o Seremaneda i ke kauwa, "E ke kauwa e! e ke kauwa a Losinehama e !! e ku oe pela a hiki aku wau."

     A lohe ke kauwa i keia leo, alaila, ku iho la oia e kali ana i ke Alii. A hiki aku la o Seremaneda, a halawai iho la me ke kauwa.

     I aku la ke Alii, "Ia oe i hala mai ai, mahope iho o ka'u hookuke ana mai ia oe hoahewa loa iho la wau ia'u, no ko'u kue ana mai i kau ninau kupono no'u; a no ka mea, kahea mai nei wau ia oe e ku oe maanei, i hai aku ai wau i kau ninau, a mamua o kuu olelo ana aku, e hoomaikai mai oe ia'u, a me kou manaopaa hoi."

     "Ua maikai oe," wahi a ke kauwa, "aka he mea pono no ke Alii ke olelo mai."

     "Ae," wahi a Seremaneda, "ua pololei kau ike no'u, he oiaio, he hana nui ka'u i hiki mai ai ma Sepania nei, a ua ike iho nei wau i  ko'u kaumaha nui ma keia mea.

     "No ka mea, o ke kane a ka Haku wiline-o oukou, kekahi o ko'u mau hoaai, oia ka mea nana i olelo iwaena o makou iloko o ko makou manawa ai he wahine kupaa kana.

     "A no ia mea, owau ka mea nana i aa aku e hele mai e hoowalewale i ua wahine nei, ka Haku wahine hoi o oukou; no ka mea, ua ike no wau, a me na mea e ae ma ko'u aupuni, owau no ka oi ma ka hoowalewale iloko o ko'u mau la.

     "Nolaila, ma keia mau mea, ua pili aku, a pili mai maua i  na waiwai paa a me na waiwai lewa o maua, i na ua puni ka Haku wahine o oukou ia'u, alaila, e lilo ia'u na mea a pau o Raukesila, a ina hoi i puni ole ia'u, alaila, e lilo ko'u mau mea a pau ia Raukesila, he umikumamalua nae la i haawiia mai ia'u e hoowalewale ai.

     "Nolaila, ua hanaia he palapala hoopaa iwaena o maua, a ua kakau inoa aku maua ma ua palapala hoopaa'la.

     "A i kuu hiki ana mai nei maanei, nolaila, ua ike maopopo io iho nei wau, he wahine kupaa io keia; a no keia mea, ua kaumaha io wau no ka lilo o ko'u mau waiwai a pau, no ka mea, he uuku na la i koe, e hookoia na mea a pau i hanaia ma ka palapala hoopaa, oia ko'u kaumaha e noho nei.

     "Aka, ina he mea hiki i ke kauwa a ke Alii wahine ke hoomohala i keia maka kaumaha o'u, a e kala hoi i keia ukana kaumaha mai o'u aku, alila, e loaa ia oe ka pomaikai a me ka hanohano nui i oi aku ma-

KA MANU OSTRICH.

     O ka manu i paiia ma keia kii nona ka inoa Osotilika (Ostrich,) a manu Kamelo wahi a kekahi, kapaia e ka poe Arahia, oia ka manu kii nei loa ma ka honua nei a puni, mai ka eono a hiki i ka ewalu kapuai kona kiekie. Ua puni o Arabia a me Aferika ia ia, he noho nui oia ma kahi mehameha, aole he noho ma kahi pili kanaka. Ua like oia me ke Kamelo, ke ola ma na wahi wela o ke one, Aole he ikaika o kona mau eheu, he pokole wale no, a no ia mea, ua kaumaha : aka, ua lilo nae ia mau eheu i mau pea nona, ma kona wa e holo ai. Ina oia e holo, ua hiki ole i na lio mama oa ke hookokoke aku mahope ona. Ina e hopuia oia, ua hikiwawe no kona laka ana, a ua kauia kona kua, a ua hooholoia e like me ka lio. He ano uuku ke poo o keia manu, aole i kulike me ka nui o kona kino; he he mau maka nui maikai no kona, a o kona huelo hoi, ua kahikoia i na hulu maikai wale, oia na hulu i kauia maluna o na papale o na alii wahine, a me na koa. Ua noho lehulehu keia poe manu ma ke kula o Arabia, a ua nui ka hua i hanauia ma kahi hookahi. He nui ka hua, ua hooliloia i kiaha wai e na poe kamaaina o ia wahi. Ina e ike iho ua manu nei, ua hikiia kona punana e ke kanaka, alila, o kona wa iho la no ia e wawahi ai i na hua a pau me ka punana, He keu no a ka manu kupanaha.