Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 23, 6 June 1863 — KA MOOLELO O Na Manu o Hawaii nei [ARTICLE]

KA MOOLELO O Na Manu o Hawaii nei

| lIF.Li; 5. Manu Nene, O kn Nene kn manu o ka uka lipo, a he | manu nui no hoi, ua like kona ano me ko ka Pelehu, a pela no kona kiekie, ua loloa kona mau \vawae. a ua palahalaha kona manamas na, ua panaiki maikai kona a-i, ua palanaiki kona poo, ua like kona onohi me he onohi Moa la, ua pokoie kona ouku, ua nui maikai kona leo, a o kana kam, unele, unele, unele. Ua oleloia ma ko Howaii nei moolelo kahiko. ua nele ka ! ka Nene a me Nalo, 1 ka haa» v -iua waiwai o lakou, nolaila mai ka ko ka Nene kani ana pela» u unele, unele" a c Naio hoi, koho ae t& oi< i kooa wahi o Ka« . palapiUu, n pela ao oia e hana hei, hr

Aoleaika Nene i k.i lole, a me kekahi maa rnen e ae, e !ike me ka I-o, a me ka Pueo. oka lau weuweu kana a», ame ka puao i ka mamuu. He manu ono ka Nene. ua like loa me ka io o ka Moa a me ko ka Pelehu : he manu I makanahelehele ka Nene, e holonolakou ke ike mai i ke kanaka ; «ka, ina e malamaia,: he mea e kona laka, e like me he Popoki la, | e imi n® oia i kona kahu me he liio la, ina I e nalo kona kahu, he keu aku o kona piolo-! , ke, a me kona heie huli 1 0 a ianei. | He hauiiuli lehu kona hulu, he onionio hauiaula lehu kona eheu welelau, a he pauku ku me ka niea keokeo, e like me ka welelau o ka hulu pekeu o ka Peiehu. Ina e kani mai k\i Nene, ala'e ]a kona poo a lou aku kona nuku, a wiii iki ae la ke poo, a kani aku la oia, unele, unele,- He hulu . maikai ka huiu o ka ekeu o ka Nene, ke'ko- ; liia i huiu kakau no ka pepa. : He helelei wale a hemo ka hulu oka Ne-1 ; ne i ka Laamake, (e like ine ka hao o ke poo o ke Dia, i konn manawa, a e likehoi me ka lau oka Piku i kona wa.) Oia kona manawa ; momona loa, aole e hiki ia ia ke lele, aole 110! 5 hoi e mama oia ke holo, ia manawa e loaa'i t i ke kono manu o ka uka, a o ka Laaulu,oia ■ ka wa e ulu ai ka hulu, oia kona manawa ej . puhalahio ar. j Nui na Nene ma na kuahiwi 0 I.'ualalai, a me Maunakea, a me Maunaloa, e noho no j lakou maloko 0 na lua, a maloko 0 na kumu ! Hinahina, a e hanau no hoi i ka lakou mau j hua malaila. j Manu Naio. j Ua like loa na ano oka Naio me he Nu- ; nu la, aka, he nui ae ke kino o ka Nunu, a ; he uuku iho ko kn Naio, he eleele kona hulu I i ko ka Nunu, he peke wini pololei kona nuku, a he keokeo ka hulu o ka lae, he palaulau kona mau wawae e like me ko ka Uwau, i a he hauliuli hoi kona mau onohi. He manu ai Aku ka Naio, ina e ike ia ka nui o na Naio ma ka moana e akoakoa ana ma kahi hookahi, alaila, ua nui loa ke Aku , malaila. O keia mnnu, he maka keia no ka auwaa pahoe Aku. ; Eai 110 keia manu ina I-a oka moana, a me na I-a 0 loko 0 ka wai, ina e loaa ka i I-a liilii, e ale okoa 110 oia pela. He manu ; io ono hoi keia, a ua ono inaikai kona io, a : me ka aala no hoi. llanu Olokele. | Ua like loa keia manu me ka O-u lae 00, | he liilii loloa na wahi wawae, a ua like no i kona manamana me ko ka O-n, he palauli ■ omaomao kona hulu me he Amakihi la, a he iko alapine kana kani, penei: pi! owau ta! \ He manu ai l-a no keia, e like me na mat nu ai X-a e ne. j | .llanu 00. | Ua like no ka nui okaOome ka Mamo, | he eleele n kikiwi kona nuku, he poni kona I mau maka, he eleeie maikai kona hulu h pu-1 | ni, he mau hulu melemele maikai ma kona | | mau e-e, a me kekahi mau hulu o ka pupua, i ; a me ka lihi puni o kona mau koo. i | He liilii loloa kona mau wawae, a waUae-l ; hae hoi kona inau manamana e like me ko ;ka liwi, u;i hekeheke kupono ia ma kona jano, he manu noho huhu-no hoi ka Oo i ko-! ; na kumu laau. e.like me ka Maino, a ua like' | no hoi ka huia mau mea ai. ] ! He eko kana kani, ano kona noho mau i ka pili kuahiwi; nolaiia, ua oleloia, 4t ka Oo j kani kua mauna," 00, he kipona ke ano, ioiahoi, he mnu hulu melemele i kiponaia! ! mawaena 0 ka hulu eleele. j | Elua no ano oka Oo.he A-a ka manu ka- j | ne, he Pi-pi ka manu wahine ; aka, hookahi: o laua huina he 00. aole like ke kani a ka Pi-pi me ka A-a, he eko ke kani a ka A-a, he; pi-pi no ke kuni a ka Pi-pi. i He mea waiwai ]oa ka hulu o keia manu, oia ka hulu ihakuia'i no ka Ahuula, a me> ;na mahiole haka, a kalali no hoi, a me ka} | lei hulu, ahe mea kumukuai nui no hoi. j I Oke kia, ame ke kawili no hoi ka mea e: I ioaa'i o ka 00. j | Manu Akakane. j He. like no ka Akakuue me ka liwi, hel i uuku nae kona wahi nuku, pokole a kiwiki-1 ; wi hoi, ua Hke me ka nuku o ka Amakihī, a | pela no ka eleele, he ula haekaeka ka, nui o | |jkonahuiu. he onenanena kona hulu alo poli/| jme he lehu la, he kauila kona mau ehea Ime ka pupua. he eleele hauliuli kona mau | Wawae a ine na uianamana. 1 Oka wai oVa lehua kana ai, ame ke Po- | ko, a me ka Huhuh», a meua mea ano like j e aku. *

I He wa'hi manu kani no hoi keia, aole nae iike me ko ka liwi, aole hoi howehowene e like me ko ka Mamo, aole hoi koha e like me ko ka 00, aka, he wahi howehowene iki : no kona. He wahi manu hauohao no hoi keia, a he ' eleu no kona ano ke nana aku, ano like no I hoi me ka liwi. Ina i kona wa e kiko ai i ka wai o ka lehua, e oleha e ae no kona onohi maka, a i ka pau ana o kona inu ana, ala' I mai la kona poo, a nana iho ia i ka pua lehua ana i inu ai, a nana aku la iluna, oieha hou hou aku la. i O ka Akakane. he knni habhalaktni ole ke I ano, aole e like aku me ka iiwi, nolaUa. ua kapaia kona inoa mamuli o ke ano o kaoa ! kani, a ua oieloia oia, he manu no ka wao. j | Manu Moho. ! | Ua nui iki ae ka Moho mamua o ka O'u, ■ he ula owena melemele maikai kona nuk*i, a hekeheke loloa maikai, a kiwi paiamimo me! he nuku liwi la, he e-a maikai kona onohi.l ; he uliuli iipolipo a hinuhinu maik&i koi»! hulu, me he iole Siiika pahoehoe uliuli mai»| |kat la, peia no hoi kooa bulu pupua a mena hulu koo. Palanaiki inaikai kona poo, hoopunouohu nmkai kona a-i, he eaea kooa mau wawae a

nu- na miiianiam, he aheniie maikai koua !e« ke lohe ia auu. Je manu auo oluoin k-ia ke iuuv.\'ku, f»e iiiiu no i.a manu a na«, aole lele keia mann ikma o ka 'ewa. aole hoi maluna o na kiia . ianu ; aka. uoho no ola iloko o ke opu weuweu a me ke 0 naheleh»»le. a imi no oia i kana nimi me:i ai ma t*a iii 0 ka honun. Ao!e ::nkeraake keia manu i ka hoikoakoa me na uiauu e ae. o ka noho kaawale ka mea po:īo ia ia, he nianu huna keia i kona nani • hiwahiwa maloko 0 ka weuweu a me ka nahelehele. Ina i muikai loa na maka 0 kekahi kanaka ui pai. 1. a wahine ui }>aha, ua kapaia kona j i:iaa niaka, me he maka la uo ka Moho-ea. ; He manu keia i laweia noioko o ua OUIO-, ao a na makua i ka lakou poe keiki, a mauj alii puha i h .nai i na keiki nlii, penei : " E kuii ka:kamahine e, i noho a 1 make au, mai: hoi oe me ke alii, e hoi oe a huna i ke opu : wi-uweu, tne he Moho la, eo o hai ka pua o'

ka mauu ia oe," wahi a Kalaniwahamana, i kana kaikamahine. ; Moho-ea, he ulaula maikai, ahe maka lonaona melemele m iikai, a no ka mama loa |o ka Moho i ka holo koio pee, nolaila, ua ka- | paia na kekiki mama i ka heihei, he mau l'Moho, n pela no na mea heihei a pau. ; Aole noho ka Moho ma na aina kelekele a jua pinepme. e like me Hilo; aka. noho no ia )ma na aina maloo, e like me Kona, K3U, a •me Kohaln, aia malaila ka nui o keia manu ; e noho ai. | (Aolt i poa.) I