Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 31, 1 August 1863 — HE KAAO O NO KE KEIKI ALII OPIO CAMALAZAMANA, A ME KE LII WAHINE OPIO BADOURA. [ARTICLE]

HE KAAO O NO KE KEIKI ALII OPIO CAMALAZAMANA, A ME KE LII WAHINE OPIO BADOURA.

1 unuhna n<:loko mat o ka Anilian Xiyhtt, hoo• makuia mai ka po hv>f.ahi hamn me kanahikn. a pau i kc korna o ka po eiua hanen mc kanaha kumamaiwi.

"KA MOOLELO O NA KEIKI A CAMALAZAMANA, O AMIGIADA ME ASADA."

HKi.r 10 XY> AHOPE IHO. IHO AKU LA UA 0 ' L kaikamaiiine kauwu nei e pepehi ia \r.M7 ianoi, a no ka ikaika loa o ka hiliia l£j" ana, nolaila, inaule iho la keia ; a waiho aku la ua kaikamahine nei i ka paiena ame oua kiaha waikai, a hele aku la ua kaika.nahine nei. Iwaena konu o ka po kona pohala ana ae, ua paa i na kaulahao, a ua pun» kona kino i ka eha ; a haha ae la keia ma kona poo, loaa ia ia ka papaa palena ame ke kiaha waikai, alaila, ai iki iho la keia i ka palena, a inu iki ae la i ka waikai, i mea e mau ai ke aho, a noho iho la me ka hiaa a ao ua po nei. I ke kakahiaka ana ae, iho hou nku la no ua kaikamahine kauwa nei, a huki ae la i ko ianei lole ; ua oki loa ko ianei inau wahi lole i ke koko, a ua pipili i ka ili, nolaila, i ka wa i hukiia mai ai o ka palule, ua lilo pu mai la me ka ili; nolaila, uwe ae la keia a nui, " Auwe !" a kahea ae, " E kuu hauu, i na he pono keia i kou manao, alaila, e hoonui mai ; no ka mea, aole oe e poina ana i ko'u inea nana e hana ino! nolaila, e hoopai oe ia ia no'u !" I keia manawa a pau loa e hanaia nei keia eha maluna ona, e kali mai ana kona kai* kuaana ia ia, a awakea o ia la ; a no ka hoi ole ana aku o ke kaikaina, nolaila, lelele ae la kona oili ; a ikaika loa mai la ka eha no ke kaawale ana aku o ke kaikama, uwe iho la oia. Ia manawa, iho mai la oia mai ke kuahiwi mai. me ka waimaka e hiolo ana i na papalina, a komo ana keia iloko o ke kulanakauhale, a hele loa aku la no keia u hiki i ka makeke. ninau ana keia i ka inoa oia kulanakauhale ; a pane mai ke kanaka, 44 Ua kapaia keia o ke Kulanakauhale o ka Magiana, a o ka nui o kanaka o keia wahi, he hoomana i ke Ahi, mamua o ke Akua Mana Loa." Alaila, ninau hou aku la no keia no ke kulanakauhale o Eboni, a piine mai no lakou la. 4i O ka loihi mai anei alaila, ke hele mauka, hookahi makahiki; a ma ke kai hoi, eha malama. o Amanasa ko laila Aloi, a he Moi no hoi kana hunona, o kona inoa, o Camalazamana." 1 ko ianei lohe ana i ka inoa o kona makuakane, u\re iho la keia ; a no ke akaka ole no hoi kekahi ia ia o kahi e hele ai a hiki ma ia wahi. la inanawa, kuni iho la keia i wahi niea ai nana, a hele aku la keia i kahi e pee ai, a noho iho la e paina ; aka, i kona hoomanao ana ae i ke kaikaina, uwe iho la keia, a pau koke ae la no kana paina ana, a pau ia, hele aku la keia maloko o ke kulanakauhale e ninau ai no ke kaikaina. Loaa aku ia ia he Mahotneda, he Kelahumu lole kana hana, e noho ana no iloko o kahi hale ona ; a noho aku la nohoi keia ma ko iala aoao, a hai aku ia i kona moolelo ; a olelo mai ke Kela, " Ina oia ua loaa i kekahi o ka poe Magiana, alaila, aole paha oe e ike hou ia īa ; malia paha o hoohui hou mai ke Akua ia olua." Mahope koi mai ua kanaka nei e noho pu laua; ae aku la no hoi keia. He nut na la o ko !aua noho pu ana, me ka imi o ke Kela i mea no ianei e lana ai ka manao, a aoia mai no hoi keia i ka humuhumu, a akamai loa keia. Mahope iho. hele keia ma kahakai e hoioi ai i na wahi lole ona ; a i ka hoi ana mai, hele keia i ka auau, a komo hou i wahi lole hou nona, a hele aku la keia ma ke kulanakauhak e makaikai ai. Ia ia e makaikai ana, halawai oia me kekahi wahiue maikai. aohe lua o kooa nani; a i kona ike ana m»i ia ianei, wehe ae la'oia i kona «hi raaka„ e awihi mai ai ia ianei, a olioli mai i keia mau wahi mele : *• Ua ike ®ku au ia oe e hele mai ana, a kulou iho ko*u mau maka ilalo, mc he mea la, o oe ka la e puka mai ana. No ka mea, o oe ka nani loa i hoea mai, a ua oi aku i keia la, mamua o nehinei.

" Ina e maa.-'ieia k?. nani. i hookahi hapeiiima, a o ka hapa o ku lima. no Ju>;ita. i "Ao ke koena iho nou ap.ni ioa ; e noo- | liloia na uhane a p?iu oa. i inoh;»i no kou !" ; I Iko Amigriada iohe ana i ka iala meie. • piha ae Ia kona paawai i ka olioli, a neenee aku la keia i ona'ia, a mahope hoopuka aku , ia no hoi keia i kana wahi mek?. Ika pau ana ae, koi maj kela e kamaiho laua ; no-l-iila, olelo aka keia, 41 ooe ke heie mai i ko'u wahi, a i ole, owau ke hele aku i kou wahi." Alaila, kulon iho la ko iala poo iialo no ka hiiahila. a hoopukn mai no ka haawi ana ma,i a ke Akua i ka «inna i kane maluna o ka wahine. Nolaila, akaka aku la no ūoi ia Amigiada : ; ke ano, e ī mai ana kela e ma ka ianei ; wahi e makemake ai; lilo iho la īa ianei ke alakai, a no kona hilahila i ka 'awe ia iala i j kahi o ke Kela, nohiila. hele aka la oia ma- ' mua, a hele mai la ka wahine mahope; aj , hele aku la laua nei mai kekahi alanui a ke- 1 kahi alnnui, pela ka ianei hoolalau hele ana ; a maloeloe ka wahine, olelo aku, " E kuu | haku, aia i hea kou hale ?" Pane aku keia. ■ i" Eia mamua o kaua, he wahi iki no hoij i koe hiki aku." ! ! Huli ae la laua nei he alanui okoa, o ianei • ;no mamua, o ka wahino mai no mahope, a » j hiki laua nei i ka pau nna mai o ua wahi' alanui nei. Huli ae la keia nana ma ka ao- j ao maluna o ke alanui, ike aku la keia i ka puka oka hale me na noho elua, ua lakaia j nae ka puka ; nolaila, noho iho la keia iluna ' o kekahi noho, a o ka wahine iluna o keka|hi noho, a 01010 mai kela, 14 E kuu haku, I heaha kau mea e kali nei ?" Kulou iho la ! keia ilalo a ea ae, olelo aku la, " E kali ana ' au i kuu kauwa, aia ia ia ke ki o ka puka o ! ka hale, a ua olelo aku au, 4 E hoomakauj kau oe i ka mea ai, ame ka mea.inu no maj ua i kuu wa e hoi mai ai mai ka auau mai." | Alaila, olelo iho la keia iioko ona, " Malie o I kakali kela a molowa, hele aku a haalele iho ia'u i anei." Aka, no ka uluhua loa o ua wahine nei, nolaila, olelo mai kela, " E kuu haku, lohi maoli ka hoi ko kauwa, aole kaua e kala e kali nei maanei, aohe noho a hiki iki mai." j Alaila, ku ae la ua wahine nei, a hehi aku j la i ka puka a naha, a heino ae la ka puka ; olelo aku keia, Heaha keia ou i wahi iho ī nei i ka puka o ka hale ?" Pane mai la kela, " Aole anei keia o kou hale ?" Pane aku Ia keia, " Ae, aka, aohe kumu nui o ka wahi ana o ka puka." Aka, komo aku la no ua wahme nei, a pihoihoi loa iho Ia keia no ka maka'u i ka mea nona ka hale; a pane hou mai no ka wahine, " Heaha kou mea e kono ole mai nei,e kuu haku, k« m;tlamalarra o ko'u mau niaka, ame ka anoi a ko'u puuwai ?" Pane aku keia, " Ua lohe eu, a ke ae aku nei; aka, ua lohi maolike kaawa.aole no hoi au i ike, ua hoomakaukau paha oia i ka'u mea i kauoha aku ai ia ia." Ahila, komo aku la keia me ka maka'u i ka poe nona ka hale, oloko o keia hale, ua hoonaniia a maikai loa, a I ua hoolakoia i na mea ai be nui wale, ame ' na mea inu e kau ana iluna o ke pakaukau. I Iko Amigiada ike ana iho la ia mea, pi- | likia maoli kona manao, a i iho la iloko ona» !" E make ana ka wau ?He oiaio, no ke j Akua kakou,« i ona'la no e hoi aku ai ?" 1 Aka, oka wahine, ua piha loa oia ika oli- | oli, a oleio ae, " Ala o Alahe, e kuu haku, | aohe i poina ko kauwa i kana hana; no ka I mea, ua pau ka ba!e i ka burumiia, a ua moa ! ka mea ai, a ua hiki mai nei au i ka mana|wa kupono/' Nana aku la keia ine ka hoaa \ i ka maka'u i kn poe nona ka hale ; pane hou imai kela, " E kiu haku, heaha kau e ku 1 ne» ?" Alaila, hooi naai la ua wahine nei ia i Amigiada, a uim e like rae ke kukui i ka !wa e wahiia ihooi, alaila, olelo hou mai ia ! kela, " Ina oe i hoomakaukau i keia mea no ! kekahi mea eaku, alaila, owau kana kauwa." No keia mea, akaaka ae la o Amigvida me ka manao i piha i bi huhu ; alaila, hele : aku la keia a noao ma ko iala aoao, a oieio • iho, " Auwe kua make mainoino i ka mea nona ka hale, ke hoi mai ota f O oa wahine nei, aohe ona wahi manao pilikia iki; noho iho la oia a hoolale mai ia iaoei e ai ; a ai aku la keia roe ka 000 ole, me ke kau no : o na maka ma ka ipuka, a hiki wale i ko j iala wa i maooa ai; alaila, lawe ma! ia ua ; wahine nei i ke kiaha uwaina a haawi mai ia ianei, a hopu aku la no hoi keia t a oleio; iho, " Heaha la auanei ka'u mea e ike ai, ;ke hoi mai ka mea nona ka hale r la ia e : paa ana i ke kiaha, a e nana ana no iwnho, \ e hoi mai aoa ka mea nona ka hale.

O kekahi !nna ia o ke kulanakauha!-?. a narui no i hooi,iko ua hale nei īio kona leaiea iiio : ia ia, un knuoha aku oia i kekahi hoaiauna o:,a e he!e inai. oia ke kumu o koiia hoomakaukau ana i ua ha;e nei. I) ka r iuoa o keia kanika. o Bahadela : he kar.;\ka oluo-M nae oia, a he lokomaikai no. I kona htki ana aku i ka hale. iona aku ia ia ka puka e hamama ana ; a i kiei mai kona hana, ike mai la <ria ia Atuig-iada ame ka wahine, nie ke pa hua inomona mamua o laua, ame ka uwaina. Ia wa e paa ap.a no o Am;giada i ke kiaha uwaina i ka iima, a e nana ana no keia ma ka puka, i ka wa i halawai ai o kona mau maka me ko ka inea noua ka hale, ua kahuli ka ike o kona mau īnaki, a haalnlu na a-a o , kona mau aoao. I ka wa o Bahadela i ike Imai ai i ke ano e o ko ianei heiehelena, kau inai la oia i ka manamanalima ona i ka wi!ha, ame he mea la e oielo mai ana, " Mai 'pane oe, a e heie mai i o'u nei." O ko ianei iwaiho iho la no hoi la i ke kiaha, a heleaku! ( Ia ; i kona ike ana aku ia Bahadela, akaka liho la no ia o ka mea ia nona ka hale. | la manawa, hele aku ia keia a honi aku !la i ko iala lima, a olelo aku, " Ma o Alnhe, ;e kuu haku, ke noi aku nei au ia oe, mamua 0 kou hana ino ana mai ia'u, e lohe mua oe ii ka'u olelo.'* Alaila, hai aku la keia i koj aa moolelo mai ka mua a ka hope, i ke kumu o kona haalelo ana i kona one hanau. | I ko Bahadela lohe ana i ko ianei moolelo, jame kona ike ana iho la he keiki keia na ka IMoi, nolaila, komo iho Ia ke aloha iloko ona, a oielo mai, " E hoolohe oe e Amigiada i ka'u mau olelo, alaila au hooia nku i kou mai kau mea e maka u nei; a ina oe e hoolohe ole i ka'u, nlaila make oe ia u.' iPane aku keia, " E oielo mai oe i kau mea |i makemake ai, a e hoolohe aku au." : Alaila, olelo mai kela, " E komo hou oe iiloko o ka rumi, a noho ma kahi au i noho mua si ; a mahope au komo aku, o Bahadela ko'u 'inoa, a i ko'u wa e komo aku ai nuku mai aulanei oe ia'u, a olelo mai, ' Heaha ke kumu o kou noho loa ana ?' Mai noho oe a kala mai lia'u ke mihi aku, aka, kuaeoe ahili mai ia'u; 'a ina oe e hoike i kou aloha ia'u, alaMa oe !make ia'u. Noiaila, e komo aku oe a e hooiluolu i kou inanao, a o kau mau mea a pau lloa e makemake ai, na'u e haawi aku ; o ke- | la po nou, apopo oe hele. Pela wau e hoike jai ī ko'u aloha i ka malihini; no ka mea, he ialoha au i ka mahhini." ! O ko Amigijida komo hou aku la no hoi ;ia iloko o ka hale ; a inahope iho, olelo aku 1 keia i ka wahine, " Ma o Alahe, e kuu waihine, ua lawe paha kuu kauwa i kekahi mau jlei gula o'u, a oia ko'u mea i hele aku nei e Ihuli, a loaa aku nei no ma ko lakou wahi; |aka, aole nae au i īke i ke kumu o kona noho loa ana a hiki wale i keia wa, nolaila, e pepehi ana au ia ia ke hoi mai." Noho īho ; la laua nei, inu, hana lealea a hiki i ka na- ! poo ana o ka la. Ia wa, hoi mai ana o Bahadela, ua hooa- : no e i na wahi lole ona, a honi iho iho la i ka lepo imua o Amigiada, a opea ae la i na liina i ke kua, ame he~frea la e ae mai ana i : kona hewa. Alaila, nana aku Ia o Amigiada me na maka huhu; a olelo aku, " Heaha ke kumu o kou hele loihi loa ana ?" Pane mai kela, " I noho aku nei au e holoi ' i o'u mau wahi lole, aole no hoi au i ike, ua hoi . mai nei oe; o ka wa i oleloia e kaua, o ka po kou wa hoi mai, aole o ke ao ?" Pane aku 0 Amigiada, " He kauwa wahahee oe! no« laila, e aku ana au ia oe." 0 kona ku ae la no hoi ia iiuna, a kulai aku la ia Bahadela, a hahau iTu*lie iho oia me ka laau aka, ku ae la ka wahine a kaiii 1 mai la i ka laau a Amigiada, a pepehi aku la ia Bahadela me ka ikaika loa, a uwe maoli keia no ka eha. Alaiia, olelo aku o Amigiada i ka wahine, " Mai hana oe pela ?" Oielo mai kela, " E hookuu mai ia'u e hooko i ko'u inaina maluna ona. n Alaila, kaiii mai ia keia i ka laau, a ku ae la o Bahadela iluna, a hoioi ae la oia i kona waimaka ; a mahope iho, heie aku ia oia e burumi i na rumi, a e ho~a i ke kukui. 1 na wa a pau a Bahadela e hele mai ai, a puka aku, nuku aku la ka wahine ; nolaiia, , buhu o Amigiada ia ia, a oleb ako, " Ma o Alahe, e waiho malie oe i ko'a kauwa, aole oia i maa i keia mea." . la manawa, noho iho la laui nei ai, inu, a \ kuene mai la no hoi kela ; a aumoe, luhi ke- ; la, a moe iho la iluna o ka papahele ; no ka ; nai loa o ka ooa o ua wahine nei, nolaila, olelo mai la ia Amigiada, " E ku ae oe, a e lawe i keia pahi e kau nei. a oki aku i ke

poo o keia kauwa ; ina ao!e oe e oki, alaua. { imi au i kumu nou e poino ai ?" " Heaha nei ou." w:ihi a Ami«r:ada, " i makemake ai oe e pepehi i kuu kauwa !" Pane nuii keia. *• Aoie e ho'ookoa ko kaua hauoli, ko make 010 oia ; ina aoie oe e ku ae, alaiia, owaa no j ka mea nana e oki kona poo." ' la wa. ku ae la ua wahine nei, a hopu aku la i ka p.ihi, me ka manao paa e pepehi i ua kauwa nei; alaiia, i iho ia o Amigiada iloko ona, •• He kanaka keia i lokomaikai mai ia maua, a ua malama mai no hoi ia mnua. a ua hooiiio ia ia iho i kauwa ua'u ; a pehea la e hiki ai ia maua ke hookaa aku i ko maua aie ma ka pepehi aku ? Aole au e ae ana > la mea !" Alaila. olelo aku o!a i ka wahine, " Ina he make io ko kuu kanwa, aiaila, owau ka inea kupono ke pepehi aku ia ia." Alaiia, kaili mai la keia i ka pahi mai ka lima mai o ka wahine, a oki aku la i kona i poo, a haule īho la ke poo ii'una o ka mea nona ka haie ; a puoho ne la kela, a ike mai la ia ianei me ka pahi ua oki loa i ke koko. I A nana aku la keia a īke ua make ka wahine ; nolaila, ninau mai la oia, a hai aku la o Amigiada i na oielo a ua wahine nei, me ka . olelo aku, " Ua hoopaakiki ioa kela e make! oe, a o kona hoopai keia." Ku ae Ia o Ba- t hadela, a honi mai la i ko ianei mau lima, a olelo mai, " E kuu haku, ke kalaia aku nei \ oe, hookahi wale no mea i koe, o ka lawe i ia ia e huna mamua o ke ao ana." i ! Ia wa, oko mnei wahi iho la no ia a paa! ke kupapau o ua wahine nei, a olelo mai ia i ; Amigiada, " He malihini oe, nolaila, aohe; au mea i ike, e noho oe a wanaao au hoi ; : mai ; ina wau e hoi ole mni, ua imi au i kahi e loaa ai o ko kaikaina ; a ma i puka ka, : la, aole au i hoi mai, alaila, manao iho 00, i , ua hookoia ko ke Akua makeinake maluna ; j o'u ; alaila, me oe ka oiuolu, a o keia hale ; ] ame na mea a pau, nou wale no." i | Ika pau ana o kana olelo, hopu iho la oia i i i ka pakeke-ie kahi i waiho ai ke kupapau, j ; a hele aku la keia ma ke alanui e hiki aku ;ai ma kapa kahakai; a i kona kokoke loa ; ana aku i ka a-e kai, huli ae la keia nana i hope, ua puni oia i na Lunakanawai ame na ; Makai. Iko lakou ike ana mai, hopu mai la lakou i ka pakeke-ie a wehe ae la, a ike iho la lakou, he wahine make ko loko; o kona hopuia iho la no ia, a hoopaaia i ke kau- • lahao, a pau ke koena oia po. Ia kakahiai ka ana ae, laweia aku la keia imua o ka j Moi, me ka pakeke-ie i waiho ai ke kupa- ; pau. Ika ike ana iho la oke alii. piha loa ; oia i ka huhu. a olelo mai, " E make ana j oe ! Peia kau hana mau, a pepehi oe i kanaj ka a hoolei iloko o ke kai, a hao wale oe i I ko lakou waiwai ! ehia au mea i pepehi ma- ! mua o keia ?'' Aka, kulou iho la ko ianei poo • ilalo. A ninau hou mai no ka Moi, " Owai; ika n*,ea nana i pepehi keia wahine ?" Panej j aku keia, " Owau kona mea nana i pepehi; ja hookahi wale no mea mana o ke Akua." ' Nolaiia, piha loa iho la ke alii ika huhu, a kena ae la oia e liia keia ; luwe aku ia ke kanaka ia ianei e li, a heie aku la ka Luna- , kanawai me ke kanaka nana e kahea ma ke ; alanui i na kanaka a pau e hele mai e mai kaikai ī ka liia ana o Bahadela. | Ike kakahiaka ana ae, a no ka hoi oie ana aku o Bahadela, olelo iho la keia, " Hea-! ha la ka poino i loaa ia la ?" Ia ia e naluj 'ana peia, lohe keia i ke kukalaia aku e hele, i na kanaka e makaikai ia Bahadela,e liia'na ; oia ma ke awakea o keia la. Iko Amigia- ' ! da lohe ana ia mea, a uwe iho la oia, a olelo ( | ae, " He oiaio, no ke Akua kakou, a he oia-; I io, i ona la no kakou e hoi aku ai; no ka! ; mea, ua ae kela i kona make no'u, a owau . | ka mea nana i pepehi ka wahine ? Ma o Aia-1 j he, aole e hookoia ana ia mea." 0 kona ku! ;ae ia no ia a hele aku la a ku ana imua o; ; Bahadela, a huii ae la keia a olelo aku i ka ī Lunakanawai, " Mai pepehi ia Bahadela,! oo ka mea, aohe ona hewa ? Ma o Alahe, { \ owau ka mea nana i pepehi ka wahioe." | I ka lohe ana o ka Lunakanawai i keia | ; oieio, hopu mai la oia ia Amigiada, a lawe i ! aWu la ia laua me Bahadeia imua o ka Moi, ;ajiai aku la i kana mea i lohe ai i ka Moi.| j Nana mai la ka Moi ia Amigiada, a oieio j mai, " Nau io no anei i pepehi ka, wahine?"! ; Pane aku keia» " Ae. w Alaila, oielo hou j ; mai Ia ka Moi, •• E bai mai oe i ke kumu ol ; kou pepehi ana i ka wahine, a e hai pololei! ; mai i pakele ai oe." j | Alaila, hai aku la oia i kona moolelo, ame i jko ke kaikaina pu kekahi. He mea kama-! | hao maoli ia i ko ka Moi mau pepeiao ; ia 1 |wa koke no, hooliloia ae la keia i Kuhina ; |a!aila. haawi mai la ka Moi ia laua nei me Bahadeta ina lole hanohaiw, a haawi mai « i hale maikai no Amigiada me na kauwa; a | ina mea no a pau ana e makemake au i ( AoUipau.)