Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 36, 5 September 1863 — Page 1

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Shirley Werner
This work is dedicated to:  Werner ohana

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE II. HELU 36.                          HONOLULU, SEPATEMABA 5, 1863.                  NA HELU A PAU 93.

[Ua hakuia no ke "Kuokoa."]

MOLUHI,

HE KAAO

NO HAWAII NEI.

MOKUNA 3.

--

            IA MANAWA, OLIOLIO KEKAHA laua o Loeau, no ka hoike ana o Moluhi e hele lakou a ekolu ma Hilo e makaikai ai, no ka mea ua lohe pinepine ua mau keiki nei, i ka holo ana o na haole aine na kanaka maoli ma Hawaii.  I kekahi holo ana o ka Mokuahi, he kanakolu haole--a kanaha kahi--a he kanalima paha kahi holo ana, o na kanaka maoli, he nui wale.

            O Kekaha, ua ee pinepine oia ma ka Mokuahi, aole nae i holo ma kau wahi e aku.

            Pela no hoi o Loeau, ake nui laua e holo, a noi nui i ka makuakane, oia hoi o Moluhi, e ae mai i ko laua hele ana ma Lahaina, a ma ia wahi aku ia wahi aku.

            Ia manawa, hoole aku la i ka makuakane, "Aole pono ia'u ke hookuu wale aku ia olua e hele ma kahi loihi aku, oia kekahi kumu o ka haunaele ma Hawaii nei, ame ka poino o ka hele wale ana o na kaikamahine, me ka mea ole nana e malama pono ia lakou."

            O Moluhi, ua holo ma ka moku i kekahi manawa, a ua maopopo ia ia, aole pono i kana mau keiki ke holo, ke ole oia kekahi me laua ; nolaila, ua olelo oia ia laua, "E noho malie olua, a hiki mai ka manawa kupono ; alaila, o kakou pu ke hele."  Pela ka Moluhi olelo i ka makahiki i hala iho nei.

            Ia makahiki, ua koi ikaika o Loeau e holo, me ka i ana aku i ka makuakane, "Heaha ka mea e hoopanee ai, me he mea la aole e holo iki ana?"

            Olelo mai ka makuakane ia ia, aine ka haka pono mai, "No kuu aie nui i keia hale o kakou, hookahi haneri dala ($100.00) i koe ; heaha la auanei?  E pono anei ia kakou e haalele i ka hana, a e hele mamuli o ka makaikai."

            Mai hilahila loa o Loeau i keia pane ana mai o ka makuakane, no ka mea, ua noi pinepine aku ua kaikamahine nei i hale hou ; a mamuli o ke ano kamalii ke noi ana, a penei no ia, "O mea, ua komo i ka hale laau; a o mea hoi, ua komo i ka hale laau, ua paa i ka papa--ua paku pono ia, a he moe nui--he kapa apanapana, a ia mea aku ia mea aku e pono ai ka hale."

            Ina e hookolokolo ka makuakane ia ia no ke ino o kona mau kapa komo, ame na palapala, alaila, uwe koke mai la kela, me ke ano huhu ; a hoopuka mai la oia i ka olelo ma ia ano, "Ma hea kahi pono e waiho ai ko'u mau mea a pau, aole o'u keena, aole o'u pahu paa i ka laka ; aole papa o kahi e waiho ai o ka'u mau palapala, a he wahi ohe ma ke kihi o ka hale ; malaila e kau ai ko'u mau wahi lole, oia iho la no.  Ina e hele iki nu ma kahi e, a hoi mai, ua luia ka'u mau wahi palapala ua nalowale aku kuu penikala, ua pau kuu wahi umekepoi ame ka opae i ka ai ia, ame kuu wahi kilu inamona."

            Ia lohe ana o ka makuakane i keia olelo a kana kaikamahine, a eha iho la kona puka pepeiao, a kupu mai la ka noonoo iloko ona, "Ua oiaio paha keia olelo a Loeau, aole paha, no ka hale paha ka hemahema ; no ke kaikawahine paha ?  E aho e imi au i dala e kukulu ai i ku hale hou, malia o lilo ka hale maemae i mea e laka ai ke kaikamahine auwana wale ma kauhale."  A ua pule aku i ke Akua, e kokua ia ma ia hana, a e hoohuli i kana mau keiki i mau kauwa nana.

            Aole ana wahine e kokua mai ai ia ia, aka, he makuahine kona, he wahine miki oia i ka hana, aia ma Kauai ua makuahine la ; o kana hana oia no ka ulana ana i na eke kaluha na ka poe mahiko.  A i keia manawa, e ulana ana kela wahine ekolu haneri eke, oia no ke kumukuni o ka holoku pahoehoe maikai loa.

            A manao o Moluhi e noi ia ia i dala no ke kukulu hou ana i ka hale ; a ua haawi mai ka makuahine i na dala a pau mamuli o ka manao o Moluhi, pela ka makuahine, nolaila, ua kuai ka lole ma ke kumukuai haahaa i paa koke ka hale, alaila, imi ke dala no ka pahoehoe.  A o Moluhi, kuai aku oia i ka puaa anana, me kekahi mau lio, ame kekahi mau waiwai e ne.

            A ua kukulu ka hale i ikeia ma ka helu mua o keia kaao ; a ua kaa ka aie a pau, a ua paa no hoi ke kihapai nui i ke kanuia ; nolaila, manao o Moluhi e hele pu me na keiki ana, ma kekahi mokupuni e aku.  Hoomakaukau lakou i na mea e pono ai ko lakou holo ana ma ka moku, ame ka noho ana mauka.

            Ia manawa, makemake o Loeau e lawe i kona pahu me ka ukana he nui wale ; a hoole aku la ka makua me ka i aku, "Mai hele kaumaha kakou, me ka ukana kupono ole ; o ka pakeke kapa wale no ka maikai loa, aole e naha e like me ka ipu Hawaii.  Aole no hoi e inoino ke pulu i ka ua e like me ka pahu ili."

            A ua hele i ka hale kuai, a ua kuai i ka pakeke maikai no Loeau, a ua hookomoia o kona mau kapa a pau i kupono no ka lawe ana.  O ka papale ooma, i paa i ka pua lole, aole nae e hiki ke komo, ua minamina loa iho la o Loeau ; makemake oia e nakiikii i ka hainaka, a paa ma kona lima.

            A olelo aku o Kekaha ia ia, "E hoomanao oe i kela kaikamahine a kaua e ike ai, i keia ku ana o ka Mokuahi, ee ae ana kela me ka helelei o ka waimaka, no ka pepe loa o kona papale ooma, ua hihia me ke kapa o kahi moe maluna o ka moku, ua moe oia, a pepe loa a inoino no hoi."

            A o Kekaha, ua makemake e lawe i kona noholio e llike me na haole ana e ike ai maluna o ka moku ; i aku la kona makuakane, "E aho ka hoolimalima ana o ka noho me ka lio ma Lahaina, a ma Hilo paha."

            A makaukau ka ukana kupono no ka hele ana, ee lakou maluna o ka moku i ka hora eha o ke ahiahi ; akahi wale no a holo na keiki ana ma ka moku, a nana pono laua i ka emi ana o Honolulu mahope, ame na hale o Nuuanu, ame na pahu Hae, ame Kawaiahao, ame na wahi kiekie loa ; ua kokoke e nalowale, a po ia la.  Alaila, imi laua me ka makuakane i kahi pono e moe ai, ua hoi na haole ilalo o ka moku, a ua paapu loa maluna i na kanaka maoli ; makena loa ! a e noho ana lakou e paina, a e kamailio ana, e puhi paka ana, a ikaika mai la ka makani, alaila, moe lakou no ka pilikia i ka mai. 

            A ku aku la ka moku ma Lahaina, aole lele o Moluhi iuka, no ka nawaliwali loa o na keiki, oia hoi o Kekaha, ame Loeau, a hala ka la ame ka po, oluolu ko laua mai ; ala ae la laua iluna, a ai iho la i kekahi ipu kahiki, a nana aku la laua i kekahi mau ohua, ua ee ma ka moku ma Lahaina ; o kekahi o ua poe la, he wahi luahine palupalu loa me kana moopuna, a imi nui ke kupunawahine i wahi malumalu ma ka palekai o ka moku, no ka mea, he nui ka wela o ke keiki a uwe pinepine oia.

            Ninau aku la o Loeau ia Moluhi, "Mahea kahi e holo ai keia luahine me ke keiki mai ?"

            I mai la ka makuakane, "I Hamakua, mailaila mai keia wahine ; a o kana kaikamahine hanau kahi, ua holo malu ma Lahaina, ua noho malaila a mare i ke kane, he kane inu rama--pepa--a noho uhauha a hiki mai ka make me he aihue la i ka po.  A o kana wahine, ua noho me ka pilikia maoli ; a loohia i ka mai, a kauoha aku oia i kona makuahine ma Hamakua e holo koke mai ; ia wa, holo koke mai ka makuahine me ka minamina loa i kana kaikamahine mahuka, hiki kela ma Lahaina, ua make e ke kaikamahine, o kana keiki wale no koe, a ke hoihoi nei ke kupunawahine i keia keiki e malama pono ia ia."

            A i keia kamailio ana o Moluhi ma, pii mai la kekahi kaikamahine haaheo mailalo mai o ka moku, e imi ana i wahi malumalu nona iho, no ka mea, na wela loa ka la ; a i ka uwe ana o ke keiki mai, hii ae la ka kupunawahine ia ia, a hele aku la e hoonana i ke keiki, a e imi ana i ka wai e inu nona ; ia wa, ike mai la ke kaikamahine haaheo, ua malumalu kahi moe o ka luahine, hele wikiwiki mai la ua kaikamahine nei, a hapai ae la i ke kapa moe o ka luahine ame ka umeke ai, me ka ipu kuha, ame na ukana a pau, a moe iho la.  Mamuli o ka hoi ana mai a ua luahine nei me ke keiki mai, a nana oia i kona wahi, ua lilo i kela kaikamahine, a ua kiolaia kona wahi moe ma kahi wela loa i ka la ;  nolaila, noho iho la ua luahine nei me ka ekemu ole.

            Nolaila, ua ike o Moluhi ma i keia hana apiki mai ka mua a i ka hope ; a ninau oia i kana mau keiki, "Pehea ko olua manao, ua haki anei kekahi kanawai o ke Akua i keia kaikamahine kaili wale."

            Pane koke mai la laua, "Ae, ua haki no."

            Ninau hou ka makuakane, "Ke kanawai hea kai haki?"

            Pane koke mai o Loeau, "Eia, mai pepehi kanaka oe."

            I aku la ka makuakane, "Mai wikiwiki oe, a hoike aku me ka noonoo ole."

            Olelo mai o Loeau, "Aole, ua noonoo au menei, ina paha e make kela keiki palupalu, no ka moe ma kahi ikaika loa o ka wela o ka la. aole anei e pili keia hana a ke kaikamahine i ka pepehi kanaka."

            Ae mai la ka makuakane, "Ae, ua pololei paha ka noonoo ana."

            I aku la o Moluhi ia Kekaha, "Pehea hoi kou manao ?  Heaha ke kanawai i haki i keia kaikamahine ?"

            I mai la kela, "Eia paha. o ke kanawai umi, 'Mai kuko oe i kekahi mea a kou hoalauna,' i ko'u manao, ua kuko ke kaikamahine i kela wahi malu o ka wahine mea keiki mai."

"Oiaio  no," wahi a Moluhi, "aka, mai huli olua iwaena o na kanawai he umi wale no, e nana oe e Kekaha ma Mataio VII : 12."

            Ia wa, wehe ae la oia i ke poi o ka pakeke, no ka mea, ua lawe mai o Moluhi i ke Kauoha Hou, a ua waiho i ke Kauoha Kahiko ma ka hale, no ke kaumaha oia buke.

            Heluhelu ae la o Kekaha, "O na mea a pau a oukou e makemake ai, e hanaia mai ia oukou e na kanaka, oia ka oukou e hana aku ai ia lakou."

            "Ua maopopo loa, he kanawai aloha keia," wahi a Kekaha, "aka, eia ka mea pohihihi ia'u.  Owai ka mea pomaikai--ka mea malama i keia kanawai, o ka mea malama ole paha, no ka mea, o ke kaikamahine uhaki i keia kanawai, ke moe nei ma kahi malu loa."

            Ia kamailio ana imua o lakou a ekolu, aole nae o lakou nana nui i na mea o ka moku, aia a uwe hou ke keiki mai, nana lakou, aia la, hoohuli ka ihu o ka moku, a ua laweia ka malu o ke kaikamahine aloha ole ; a ua kau maluna o ka wahine ame ke keiki mai.  Kahaha o Loeau ma, noke kokua ana o ke Akua mamuli o ka wahine mea keiki mai ; a waiho wale ke kaikamahine kaili wale, ma kahi wela loa o ka la.

(Aole i pau.)

----

KA MOOLELO

--O--

ELEIO.

HELU 1.

----

            HE PONO PAHA KAKOU KE KAmailio maanei no Eleio, ke kahu o Kakaalaneo kekahi o na 'Lii o Maui, a mahope aku e kamailio kakou no Kaululaau, ke keiki ponoi a Kakaalaneo, ame Kelekeleiokaula kekahi alii wahine o Hawaii, ke kaikuahine o Kaleihaohia kekahi alii o Hawaii.

            Ua olelo ia o Eleio, he kahu no Kakaalaneo kekahi o na 'Lii o Maui, a ua manao wale ia, o Kakaalaneo, oia ka hanaua elima o na 'Lii o Maui.  Ina paha e hoonohonoho ponoia ko lakou mookuauhau mai a Kumuhonua mai a ia Kakaalaneo, alaila, ua hiki io no i ka lima o ka hanauna.

            Aka, no ke kamailio ia Eleio, he pono hoi kakou e kamailio nona.

            O Eleio, he kanaka mana i ke kukini, a no ka mama o Eleio, nolaila, ua koho no o Kakaalaneo ia Eleio i mea nana e hooko kona makemake ma na wahi loihi loa.

            Penei paha kakou e hoomaopopo ai he kanaka ma\ma o Eleio.

            I ka wa e hoomakaukau ai na Aipuupuu a Kakaalaneo i ka ai, ame ka lawalu ana i ka i-a a ke 'Lii.  Ia manawa, hoouna ae la ke 'Lii ia Eleio e holo i awa no ke 'Lii, aia a hiki mai ka awa a Eleio e kii ai, alaila, hoomaka ka ahaaina a ke 'Lii.

            O kahi nae o ka awa a Eleio e kii ai no ke 'Lii, he wahi loihi loa, aia ia wahi i Koolau, o Maui, o Waiohue ka inoa oia aina.

            Ina e hoomaka o Eleio e kii i ka awa i Waiohule, aole e mo-a na lawalu i-a, hiki e  mai no o Eleio mamua o ka manawa e hoomaka ai ka ahaaina a ke 'Lii.  O ka Eleio hana mau no ia, o ke kii mau i ka awa no ke 'Lii ; o kahi hoi e noho ai ke 'Lii, aia ma ka aoao mauka o Kekaa, kela puu e ku la ma Kaanapali, makai ae o Kealakikeekee a Maui.

            Ua nui no na kii ana a Eleio i ka awa no ke 'Lii, aka, aole nae i loaa o Eleio i ka pilikia, aka, i kekahi kii hou ana aku.

            Ia manawa, halawai o Eleio me ka popilikia, no ka mea, i ka manawa a Eleio i hoi mai ai me ka awa mai Waiohue mai, e noho ana keia Akua o Koolau i ke alanui, o "Aahualii" kona inoa.

            Ia manawa, nonoi mai la o Aahualii ia Eleio i ka awa, "E Eleio, e kapu aku no hoi ka awa no ko Alii, i wahi huluhulu  mai no hoi ko'u."

            Ia manawa koke no, hoole aku la o Eleio, "Aole," alaila, @ poho aku la o Eleio i kona lemu ia Aahualii, ame ko Eleio haawi aku i na huaolelo inoino loa.  Ia manawa, huhu loa iho la Aahualii, a o ka uhai aku la no ia ia Eleio, a maanei kakou e ike ai i ka mama launa ole mai o Eleio.

            I ka manawa o Eleio e kii mau nei i ka awa no ke Alii, o ka lima paha ia o kona kii ana i ka awa.  I ka manawa o Eleio i alualuia'i e Aahualii, alaila, hoomau no o Eleio i ka holo imua, me kona hoike i kona ano mana.  Eia nae, ia laua no e hoomaka ana e hookuu i ko laua mau kino i ka mama loa, oia mau no ko laua kowa kaawale ma waena o ko laua kulana, kukino.  Ua holo mai laua mai Koolau mai o Maui, a hiki mai i Hamakualoa.  Hamakuapoko, a pela mai no ko laua holo ana, a hiki i Wailuku, a Kamaalaea., a ka pali o Aalaloloa, a ka ihona o Papalaau, alaila, alawa aku la Eleio i hope, a ike aku la oia i ke akua ia Aahualii e hoomau mai ana no i ke alualu ia ia nei, alaila, hoolele ia ae la ko Eleio luna manao e ka makau, no ka mea, ua aneane kokoke loa mai la o Aahualii, hookahi nae a Eleio mea makau ia manawa a laua nei e holo ana, o ka lapalapa mai o ka waha o Aahualii me he ahi la, me he mea'la ka waha o Aahualii e upoi iho ana ia Eleio.  Hoomau mai no nae keia i ka holo a hala o Ukumehame, hiki keia i Olowalu, a hala Olowalu, hiki keia i Awalua, a hala o Awalua, hiki keia i Kulanaokalai, a hala o Kulanaokalai, hiki keia i Launiupoko, a hala o Launiupoko, hiki keia i Waianuukole, ia ia nei nae i Waianuukole, hookokoke loa ae la o Aahualii mahope o ia nei.

            Ia manawa, nui loa mai la ko Eleio makau, no ka loaa mai ia Aahualii.  Aka hoi, manao ae'la o Eleio iloko ona, ina oia e hoi loa mai ma kahakai, loaa koke mai no oia.  No ka mea, o ke alanui kahiko no ia mamua, ma kahaki mai o Puunoa, a me Molakia a me Mokuhinia, a Luaehu, Pelekane, a hiki mai i Aki, ma ke one mai o Puunoa.

            Aka, i keia manawa hoi a Aahualii e alualu nei ia Eleio, alaila, hoomaka ae la keia e holo mai ma loko mai o ka ulu niu, a me ka ulu, ia Eleio i hoomaku ai e holo mai ma ka ulu niu, a me ka ulu, alaila, hoomaka mai no hoi o Aahualii e holo mai mahope o Eleio, aka, no ka paapu o mua i ka laau, nolaila kuhihewa o Aahualii i ka laau e ku mai ana mamua o Eleio ia, nolaila, hopu hewa o Aahualii i na laau.

            A mamuli o ia hopu hewa ana o Aahualii i na laau, oia iho la ke kokua nana i hookawale aku ia Eleio ia manawa.  A puka aku la o Eleio mawaho o Mala, aia no o Aahualii maloko o ka uluniu, a me ka ulu kahi i hopu hewa ai.

            A i ka puka loa ana aku hoi o Aahualii i waho o Mala, alaila, ike pono aku la o Eleio, aia no e holo ana imua, alaila, hookuu hou aku la o Aahualii i kona ano mama, a aneane no o Aahualii e hookokoke loa aku mahope o Eleio, aka, piha loa mai la o Eleio i ka makau.

            Ia Eleio no e holo ana mamua o Aahualii, ia manawa, ikiiki loa mai la o Eleio i ka naenae a me ka paupauaho.

            Alaila, kahea aku la o Eleio me ka leo nui ia Kakaalaneo.  penei ke kahea ana, "e Kakaalaneo--e ! e wehe ae i ka puka," "e Kakaalaneo--e @ e wehe ae i ka puka," i ka lohe ana mai o Kakaalaneo, a me na kanaka o ka hale i keia leo kahea, ia manawa, wehe ia ae la ka puka o ka hale o Ka kaalaneo, alaila, ike pono aku la lakou i keia mea kupanaha, e ulaula mai ana ka waha o Aahualii me he ahi la, ia wehe ia ana ae o ka puka o ka hale, o ka manawa ia komo ana o Eleio iloko o ka hale.  I ko Eleio manawa i komo ai iloko o ka hale, o kona waiho aku la no ia me he mea ala ua make, no ka mea, ua pau ke aho i ka holo ana, no ka loihi o kahi i holo mai ai.  Ia Eleio no hoi i komo ai iloko o ka hale, alaila, papani ia ae la ka puka, ia manawa no hoi ku ana o Aahualii mawaho o ka pa o ka hale.  (Maanei e waiho iki kakou i ke kamailio ana no Eleio me Aahualii.)

            Aka, e kamailio iki kakou, no ke kamailio ana o ke Alii Kakaaianeo, me Aahualii, ke akua.  I ka wa e ku mai ana o Aahualii ke akua mawaho o ka pa, ia manawa, hoomau mai no kela i ke noi mai ia Kakaalaneo, i ka awa, me ka lana o ka manao e loaa io mai ana no ka awa ia ia, aka, aole nae o Kakaalanei i haawi aku i kahi awa nona.

            Ia manawa, olelo maika o Aahualii ia Kakaalaneo, "He aha la hoi kou mea e Kakalaneo e aua nei i ka awa ia'u, no ka mea, o ka'u mea hoi ia i hiki mai ai i keia wahi loihi."

            Olelo aka ia hoi a Kakaalaneo, "Aole no au e haawi aku i awa nou, no ka mea.  aole no i maa ka inu pu ana o ke kanaka i ka awa me ke Akua, eia wale no penei e launa ai ke Aua i ka awa, aia a pau ka awa i ka mama ia, a ku i ke kanoa, a nini i na apu, a makaukau ke kanaka e inu, alaila, kaumaha aku i ke Akua, oia iho la no ko ouokou kuleana ; a ina no makou e hoole aku, o ka ole iho la no ia."

            I ka lohe ana o Aahualii i keia olelo a Kakaalaneo ke 'Lii, alaila, hilahila iho la oia, ame ka huhu pu no nae ia Kakaalaneo, ia manawa, hoomau hala loa iho la o Aahualii ia Eleio.

            Hoi aku la nae o Aahualii a noho mauka o Hahakea, aia ia wahi i uka pono o Ahikule, he ana ia, a malaila o Aahualii i noho mau ai me ka hoomakakiu malu ia Eleio, me ka manao, ina e loaa hou o Eleio ia ia, o ka make kona hope.

            O ke kumu nae o neia hoomau hala ana o Aahualii ia Eleio, ame Kakaalaneo, oia no ka aua ana i ka awa ; aka, ia Aahualii nae e noho ana i uka o ke ana o Hahakea, aia hoi, e pio mau ana no ke anuenue ma kahi a Aahualii i noho ai ; o ke kumu o keia pio mau ana o ke anuenue, he wahi Akua ano alii no o Aahualii.

            I ka manawa nae e pio mau ana ke anuenue i uka o Hahakea ; iamanawa, ikeia mai la keia anuenue e Maa, oia hoi o Lanikaula, (he inoa hou o Lanikaula, a o Maa no kona inoa mua, aka, no ka ike o Maa i na mea kilokilo, nolaila, ua kapaia kona inoa o Lanikaula.)

            Ia manawa nae a Lanikaula e ike mau nei i ka pio mau o ke anunue i uka o Hahakea, ua ane uluhua loa o Lanikaula i ke anuenue, a ua manao o Lanikaula, he kipi paha keia no ka aina o Kakaalaneo.  Nolaila, hoouna mai la o Lanikaula i kona kanaka e holo mai e ninau pono ia Kakaalaneo.

           

            Ia manawa o ka holo ana mai o ke kanaka a hiki imua o Kakaalaneo, alaila, ninau aku la oia ia Kakaalaneo penei, "E ke 'Lii, i hoounaia mai nei au e Lanikaula e ninau aku ia oe i ka pono ame ka hewa o kou noho ana."

            Alaila, olelo mai la o Kakaalaneo, "Ua hewa ko'u noho ana, eia ka mea i hewa ai, o ke Akua o Aahualii, ua hoomaau ia'u, a me kuu kauwa me Eleio, noka aua ana o maua i ka awa, nolaila, ua hoi aku nei kela aia i uka o Hahakea kahi i noho ai i keia manawa, ke hoomakaulii mai nei ia Eleio ; nolaila, e hoi oe, a i ke kaula ia Lanikaula, e holo mai oia e hana i keia mea e hoopilikia mai nei ia'u ame ko'u mau kanaka."

            I ka hoi ana aku o ke kanaka o Lanikaula mai Maui aku nei a hiki i o Lanikaula la, alaila, ninau mai la o Lanikaula i kona kanaka, "Pehea mai nei ka manao o ke 'Lii o Maui."

            Alaila, hai aku la ke kanaka o Lanikaula, "Heaha hoi auanei ka hana i koe eia no paha ka ke 'Lii i kauoha mai nei e hele no oe e hana i pau ai kona pilikia ame kona kanaka, o kela anunue nae au e ike mau nei i ka pio i uka o Hahakea, he anuenue no ke Akua no Aahualii, oia ke Akua o Koolau o Maui."

            I ka lohe ana o Lanikaula i ke kauoha a Kakaalaneo, alaila, noho iho la o Lanikaula ia mau la e noonoo, i akaka'i kana pono e hana aku ai.

            A mamuli oia noonoo ana a Lanikaula, ia manawa, hoomaopopo iho la o Lanikaula i ke kumu e pau ai ka pilikia o ke 'Lii ame kona mau kanaka.  Hookahi wale no kumu e pau ai ka pilikia aia a make kela Akua, alaila, pau ka pilikia o ke 'Lii ame kona mau kanaka, maikai pu no hoi me kona noho aina ana.

            I ka holo ana mai o Lanikaula mai Molokai mai a pae mai oia ma kahi o ke Alii Kakaalaneo, no ka mea, aia no oia ma Kekaa, kahi e noho ai.  I ka ike ana mai o nakanaka o Kakaalaneo i keia waa, e lana ana malalo iho o ka pohu o Kekaa, alaila, kukui aku la ka lono ia Kakaalaneo.

            I ka lohe ana o Kakaalaneo i ka hiki mai o Lanikaula, alaila pihoihoi loa iho la o Kakaalaneo, a kauoha koke ae la o Kakaalaneo, ia Lanikaula e pii koke mai mai ka waa mai.  A i ka hiki ana aiu hoi o Lanikaula imua o ke Alii, alaila, kauoha koke ae la ke Alii ia Lanikaula, e hoi laua imua enoho ai, i ka hoi ana i mua, malaila laua e kamailio ai no ke akua, no Aahualii.

            Ia manawa, hoakaka mai la o Kakaalaneo ia Lanikauia i ka mea ihana ia e ke @ Aahualii.  A pau ka ke Alii @ alaila, wehewehe aku ia no @ o Lanikaula i kana @ imua o ke Alii, a pau ka laua kamailio ana, alaila, kukakuka ae la laua i ka mea e make ai o Aahualii, alaila, @ pono iho ke Aupuni o Kakaalaneo, a me kona mau kanaka.

(Aole @)

HE MAU WAHI MEA @

No Generala Stonewall Jackson,

i make aku nei

----

            Ua oleloia kekulu walu mea @ no Stonewall Jackson, ka @ o ka Hama, e kekahu walu kauwa @ ana i @ ai i ke Aupuni, iloko o kekalu o na au kaua o ka wa i hala aku nei, a ma ia mea e ikeia'i ke kupanaha o kekalu o kaua mau hana.

            Ua ninauia ua wahi nika kauwa nei a ua o Jackson, i ke kumu a me ke ano o kona alohaia me ka hilinai nui ia ia o kona haku, me ka hoike mua hoi ia ia i na mea a me ke ano o kaua hoouka kana ana, i na manawa a pau, no ka mea, ua ike mua no ua wahi kauwa nei i na mea a kona haku e hana aku ai i na wa a pau.  Eia ka olelo a ua wahi nika nei i kona wa i @ ai, "Aole he olelo mua mai o kuu haku ia'u ; aka, o ko'u mea wale no e ike ai penei--he pule mau no oia i ke kakahiaka a me ke ahiahi ; aka, ina oia e lele iho ana mai kona wahi moe i ka po, a kukuli e pule, alaila hoomakaukau mua au, no ka mea, ua maopopo ia'u e wela ana na hana oia la ae."  No kona ike i ke ano o ka hana a kona haku i ao mai ai e ike iho, o ke kanaka i manaoio i ka pono o ka aoao ana e kaua'i me ka auamo ia mea ilua o kona puuwai a hiki i ka wa ana i u ai me ka hoomanawanui, me ke noi maoli aku imua o ke alo o ke Akua Mana Loa, he kanaka oia e hooikaika mau ana me ka manao emi ole.

            Aole no hoi oia he kanaka i komo ole ia e ke aloha.  Ua oleloia nona, i kekaha wa ka, ua pio i na koa ho o Gen. Ashley, kekahi kahunalapaau o kekahi puali koa o ke aupuni, a me na'lii koa no hoi ehia, a ua laweia lakou imua o ua Generala Jackson nei.  A i kona ike ana mai i na poe pio aupuni nei i hai mua ia ne la, pane mai la oia, "O oukou e na Keonimana, ka mea nana i hoopakele i ka waiwai o kekahi makamaka aloha loa o'u mailoko mai o ka hana ino ia e ko oukou poe koa.  Ke hoomaikai aku nei au @ oukou no ia hana ana.  He mea no anei kekahi a oukou nana e auamo a hiki i kahi o ko oukou puali ?"

            Pane mai la lakou la, "Aole, e ke Generala."  Alaila, haawi mai la oia i na ho no lakou, me na koa nana e malama ia lakou, a haawi aku la no hoi ia lakou he hookahi haneri dala pakalu, a hookuu aku la ia lakou me ka maikai, ma ko lakou parole.

            Ua hoikeia mai e kekahi mea kakau manao i kekahi manawa, no ka nupepa London Times, a i keia manawa ua noho luna kaua oia maloko o kekahi puali kea kipi, he Alii Koa Beritania oia mamua.  O ke poo o ua manao la a ua Alu Koa Beritania la, "He poe iloko o ka hale koa o Stonewall Jackson," a eia mahope nei kana mau olelo :

            "Ua manao au e halawai ana au me kekahi kanaka elemakule, a kohu ole hoi, aka, ua hoolele oluoluia ko'u oili, i ka ike ana aku i kona ano.  He kanaka loihi oia, a he ui no hoi, a he ano ikaika kona hunaia ana, he wiwi nae.  He lauoho aula, a he umiumi aula no hoi.  A o ke ano o kona waha, he anokupaa.  He lahilahi kona lehelehe, a he pilipaa no hoi, he uliuli haeleele kona mau maka, a he ano maka ikaika i ka nana.  Ua haiia mai ia'u, he kanakolukumamawalu ka nui o kona mau makahiki, o kona ano nae, me he mea la ua kanaha.  Aohe ano hookano o ua Generala la, nana ponoi no i wehe ae i ko'u kuka pulu, a nana ponoi