Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 37, 12 September 1863 — Page 1

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Richard Tavares
This work is dedicated to:  For Na Lei Hulu I Ka Wekiu from Richard K. Tavares

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE 11.  HELU 37.  HONOLULU, SEPATEMABA 12, 1863.  NA HELU A PAU 94.

 

 

"KA NUPEPA KUOKOA,"

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he UMIKUMAMALUA!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

----------

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi

mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi

ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50;

hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai

ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia

ana mai e pai.

KANIKAU—he hapalua dala ka uku

no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4

keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25

lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

NA UKU NO NA OLELO

HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o

ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na

Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia

Kauka Kulika.

O NA UKU PEPA A PAU E

HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka

inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma

ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa

e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau

rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia

nupepa.

AIA KE KEENA O KA NUPEPA

KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale

Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora

hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke

ahiahi.

L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

 

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding

10 lines, inserted once for $1.00; twice or

$1.50; and $2.00 for one month; all

advertisements must be paid for in advance.

KANIKAUS will be charged 1.00

per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR

ADVERTISEMENTS, Subscriptions or

Kanikaus, may be paid to any of the Agents

of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter

to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be

PREPAID. No names, either of foreigners or

natives, will be inserted on the subscription

list, until paid for. This rule must be strictly

adhered to, on account of the low

subscription price.

THE OFFICE OF THE KUOKOA is

in the South corner of the Sailors' Home.

Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.

L.H. GULICK.

For the Publisher.

Volume I, II, and III of the KUOKOA,

bound, for sale, $3.50 each.

Persons having complete sets of the above,

can have them bound by paying $2.00 each.

He Kanikau no Dema Kapua.

No Dema Kapua Ke alo e la,

Ka maua kama lei hiapo ma la,

Hiapo hii moopuna oe na Kaiopipi e la,

Kamalei he nui oe na ou makua la,

Auwe no Dema kapua a ke aloha e la,

Mee ka mana kamalei ke aloha la,

Aioha no oe i ka malu ulu o Lele la,

Ka manawa mokumoku a hua la,

Moku mai nei oe o ko maua hoa pili la,

He @ he aloha nui nei no Dema Kapua la,

Ka pua laha ole oe o Lihau la e la

A Lihau ka mauna pookela o Lele la,

Auwe ana ka uwe helu mai e la,

Na makana o kona poe hoi la,

Aloha ka mauna kamalei e la,

O kela aina kupa o na makua la,

Aina paa I ka ua noe o Hiku e la,

Ka aina paa I ka ulu nahele la,

Ulu nahele olu i ka Makani e la,

A he aloha no o Dema Kapua la,

Uwe helu maid Doleda Haumea e la,

Kuu keiki hoa pili o ka malu ulu la,

Ulu wale ana au ia oukou hoi e la,

He noho kiai au no kou mau kuaana la,

Kuu mau kaikuaana makua hoi e la,

O Haumea Doleda no he makua la,

O Luusia no he ininamina e la,

Auwe paiauma mai o Kaiopipi la,

Aloha ino no kuu moopuna e la,

Moopuna hoa pili o ka malu hale la,

Halelaau a ka haole I lawe mai o la,

Lawe nouaiki paa i ka hau la,

Auwe ke aloha a Lilikoi hoi la,

Kela ulu kukui olu i ka ua e la,

Ka ua ulalena o Kaupakukua la,

Aohe loa o ka manao kaumaha e la,

Kaumaha ka manao ke hiki mai la,

Hiki mai ka lia kuko uluku e la,

Uluku hia a ka Kuluaumoe hoi la,

Moe maua huli ae aole oe hoi e la

Aole ka maua keiki kama lei hoi la,

Hoi ka manao imi wale ia oe e la,

Mahea la oe i niau iho nei la,

Ma ka ulu ko maia paha e la,

Niau oe i ka la kanakolukumamakhi la,

La hoihoi ea o ke Aupuni paha e la,

Welo ka hele na o ka maua kamalei la,

Hele oe i ka hora ehiku, puka i Haehae e la,

Helw welo ka hae kalaunu o ka uapo la,

Me na kupuna ke aloha nui e la.

                        Na maua Hanale, Pulama.

            Polonui, Lahaina, Maui, Aukake 18, 1863

Ahaaina lulu moni Manawalea.

E ka Nuopepa Kuokoa e: Aloha oe:

Ua hoomakaukau iho makou na hoahanau, i wahi ahaaina luau lulu moni manawalea no ka Halemai o ko kakou Moiwahine; nolaila, ke kahea aku nei au ia oukou a pau e na hoa o ka iu o ka malu uku o Lele, a me na hoa e ae o ke kaona nui o Honolulu, e pono ia kakou a pau e ala like mai a hapai like i keia kokua manawalea.

Aku, aole no i pili keia manao kahea i waena o ka poe opu lokoino, a me ka poe e makemake ole ana e hoolele i ka lakou apana momi, mai loko ae o ko lakou waihona, ua pili no i ka poe aloha manawalea, no lakou keia leo kahea i waena o na hui ekolu, oia hoi o ka hui, “Aloha,” “ Lai ke aloha,” “Anuenue,” a me ka poe e ae e hoonani mai e like me ke kauoha, ma keia Poalua ae, oia ka la 8 o Sepatemaba, ma ka pa o Maria Lanakila, e hele mai ai, e like me ka olelo e kau ae la ma ke poo.

Na makou, na na hoahanau o Lahaina.

Lahaina, Aug. 31, 1868.

[Ua hakuia no ke “Kuokoa”]

MOLUHI,

  HE KAAO

NO HAWAII NEI.

Koena o ka Mokuna 3.

A PAU LOA KA MAI ON NA KEKI a Moluhi, a oluolu ka ho’o ana a lakou; ia wa, nana lakou i ka aina maikai ma Kona Hema, a me Kona Akau, nui na mea ulu; a holo mai la na waa maauauwa, me ka i a, ka niu, ka alani.  Ma kekahi waa, he wahine me kana keiki kane, ua like me Kekaha kona nui; he maia ma jo laua waa, ame kekahi mau ipu kahiki me na alani, amr ka niu he nui wale, ua makaukau ka wahine e hoolei i kekahi mau hua maluna o ka makou, aia na haole me ked ala ma ka lima e hooleilei ana iloko o ka waa o ua wahine nei.

            Ia manawa, ua kokoke mai kekahi waa me na kanaka elua iloko; ike ua mau kanaka nei i ka waa o ka wahine, hoe ikaika loa mai la laua, a hookomo i ko laua waa mawaena o ka moku ame ka waa o ka wahine.  Mai pilikia loa ka wahine; a kulaiia kana keiki, mai lilo i ke kai, a eha i ka moku.

            Ia manawa, ike mai la na haole maluna i ka lokoino o keia mau kanaka elua; a kipaku aku la lakou ia laua me ka i aku, “Aole loa e kuai aku makou me olua, no ka mea, ua hana apiki olua i keia mau mea palupalu, oia ka wahine ame kana keiki kane, nolaila, ou hoi olua.”

            Alaila, kuai nui mai la lakou i na mea ma ka waa o ua wahine nei; ua hea nui aku na mea o ka moku ia ia, “Ea! homai i mau niu, i mau ahui maia, i ipu kahiki, i alani, i mau niu hou;” a pela aku, a pau loan a mea kuai o kela waa I ke kuaiia.

            Olelo mai la o Moluhi ia Kekaha, “He Lunakanawai ke Akua, e hoopololei ana i na hana keekee a kanaka.”

            Nolaila, aole i holo ka moku. a ahiahi ae la, holo ka moku a ku mea Kohala Akau, kahi o na pali kieki, no ka mea, ua mehameha loa ia wahi, me he mea la, o ke Akua ke kamaaina malaila; a o kona mau manamanalima kai kahakahaia i na kahawai nani loa oia mau pali.  Mahalo nui na haole a minamina no hoi, no ka ike oleia o keia wahi nani e ka lehulehu.

            Aka hoi, ua maa na kanaka maoli i ka nana i na pali ame ka wailele; aole Mahalo nui o lakou.  Aka, o Kekaha laua me Loeau, ua makemake nui laua e ike i na pali kaulana elua, ia Waimanu, ame Waipio, na ike powehiwehiia no ka na poo ana o ka la.

            Ia wa, holo ka Mokuahi a ku ma ke awa o Waiakea.  Hilo, ma ke kakahiaka nui; a kii koke mai la ka waapa i na ohua o ka moku, a lele koke aku o Moluhi ma iuka, a nui ka olioli o na keiki, no ka ike ana i ka aina hou – malihini nae lakou.  Aia na makamaka ma kahi e aku.

            Nolaila, ua imi koke o Maluhi ma i ka hale o ko lakou makamaka; a ma ia hele ana, ua loaa lakou i ka ua nui, a komo lakou ma ka hale o kekahi kamaaina.  He hale maoli no – he hale lauhala – he maikai no nae; aole nui o ka waiwai maloko – o ka maemae, oia ka waiwai o ua hale la, aole he papa hele malalo; ua luia i ka iliili mawaena o ka hale, a ua paa na kala i na hiki-ee maikai.  A ua lako i na moena hou – aole welewelu ame ka polopolona; a o ke kapa moe, he kappa Hawaii – he Paiula, a he Ouholowai; a ua lawa pono loa.

            Aole e moe na kamaaina maloko o kekahi welu lole me kea nu, he mau paku lole kalekoa, a he mau ipu nui no hoi, kahi e waiho ai na mea maikai, me kahi pauku iliahi i mea ala no ka lole; no na kupuna mai kekahi o keia mau mea.  Mawaho o ka hale, ua hoonohoia i na pohaku; a he alanui pohaku mai ka puka o ka hale a hiki i ke alaloa.  Ua kanu i ka hala he nui wale ma kana alanui, no ka mea, aole lio e nakiiia ma ka puka o keia hale, e pau koke ai na mea kanu, ua nele na kamaaina i ka lio ole; nolaila, ua maikai ka hale, aole hauna i na holoholona, aole mea kelekele ma ka puka, aole ili kalo ili uala, lau kapiki iwi niu, la-i, lauhala, ili maia, welu kapa, ipu nahaha, ia mea aku ia mea aku.  O ka wahine o keia hale, he hanauna ia no kekahi kula hanai, mamua aku nei; a ua maa i ka ohi opala ma ka puka o ka hale i kela la keia la, nolaila, ua hoihoiia ka hale kahuimu ma ke kua o ka hale noho, a malaila hoi ka puaa me kona kio lepo.

            I ka noho ana o Moluhi ma ma keia hale, kii koe na kamaina e uhaki i kekahi mau hala, a ua koli aku i ka ili, a okioki a pau, a haawi aku i na malihini; a ai lakou, kui koke ka wahine kamaaina i lei hala no Loeau, a hele aku la na malihini.

            A i ka hele ana ma ke alanui, noonoo o Loeau a pane ae, “Akahi ko’u ike i ka hale maoli maikai kupono loa; a ua lako na kamaaina, aohe pololi, a aohe hoi he hokii ko lakou mau kino e like me kekahi poe, i kapaia he waiwai, he maemae ka hale maloko a mawaho; aole pela ka hale kahiko o Moluhi.  No’u paha ka hewa – no kuu palaka ame ka hauke?  No ka make ana paha o ko’u makuahine – aole mea nana e hoohana ia’u me kea o pono ana.”

            Alaila, uwe malu iho la kela me ka makemake nui, i pau ka hemahema ona i hoikela ma na mokuna mua o keia kaao; a ua pule ma kona naau i kokua mai ka Haku ia ia, a hiki lakou i ka hale o na makamaka uwe pu lakou a pau me ke aloha nui, a honi kekahi i ke kahi; a noho malie lakou ma ka hele I keia la a po, i pau ka poniuniu o ka moku.

            A i ke kakahiaka ana ae, makemake o Kekaha ma e hele koke i ka Puka a Maui, oia ka uwapo pahoehoe a Keakaae i hana ai, no ka muliwai o Wailuku; he uwapo ikaika a maloeloe, aole e helelei ke hele na lio eiwa maluna ona, e like me ka uwapo lapuwale ma Hilo.

            Ua lohe o Kekaha i na keiki o Hilo, he moolelo kupanaha no Puka o Maui, mai ka poe kahiko mai; nolaila kona wikiwiki e hele, aka, mea main a kamaaina aole e hiki, ua nui ka ua mauka, a nui no hoi ke poho, ame ka ino o ke alanui; aohe he alanui. he pahoehoe ma kau wahi, o ka nahelehele am eke poho, oia ka nui, nolaila, e’ kali oukou a loaa kekahi mau la malie, ame ke alakai kamaaina i lohe maopopo lakou, i ka moolelo kahiko no Puka o Maui.

Koena o ka Mokuna 4.

IA MANAWA, PAU KEKAHI KEPA i ka weheia a paama ka wawae o Loeau, hoomakahou lakou i ka holo, a oia mau no ka holo lohi ana, aku, o Kekaha, ua hala loa mamua, o mea hou mai ka makuahineia la, e lilo kona lio ia Loeau.

            Pela ka hele kaawale ana a hiki i Olaa i ka hora elua, oia ka hora i puka ai ilaila.  Akokoke lakou i ka hale, ike lakou he mau lio i nakiiia mawaho o ka hale, a he mau haole maloko, mai ka lua pele mai lakou, e hele ana ma Hilo, nana pono o Kekaha i ko lakou hoomakaukau ana e hele aku, no ka mea, ua ao ikiia oia i ka olelo haole, a ua hiki ia ia e pane mai i kekahi hua ma ia olelo, menei: “Yes sir,” “No sir,” “Good morning,” “Thank you.”

            No ka mea, ua loaa ke kunou, ame ka wehe ana o ka papale e like me na haole, a ua makemake i ka lole i heleheleia ma kea no haole, am eke kamaa buti me kahi dala ma ka pakeke, me ka peni kala ame ka pahi, ia mea aku ia mea aku.

            A pau na lio o na haole i ka hoaia a paa, hele mai lakou mawaho o ka hale e ee ai; eha ko lakou nui, elua kane, hookah wahine. a hookah kaikamahine, e like me Loeau kona nui.  A haele lakou me ke akahele, no ka nui o ke kelekele ma kahi kokoke i ka hale, a pau kahi ino, holo maoli na lio ekolu, a o ka lio o ke kaikamahine, huki iuka i kona poo, a hoi hope hou ka lio i ka hale, huki ke kaikamahine i ke kaula waha, a hahau ia ia; a peku ae la ka lio, aole huli iki i kai, no ka mea, huki ka lio a i ka hale.

            Ia Manawa koke no, ike mai la kekahi haole i ka apiki o ua lio nei alualua koke aku kela ia la, a lalau i kona kaula waha; alaila, lele iho la ka haole ilalo a kokua i ke kaikamahine e lele ilalo, a wehe koke ia na noho a elua, alaila. kau ka noho wahine ma kona lio maikai, a o kona noho, ua kau ma ka lio nuha, a holo aku la laua a hui me na hoa hele.

            Ike o Kekaha i keia hana a ua haole nei, a noonoo iho la oia, “Aole pela ka’u i hana aku ai i ko’u kaikuahine.”  Hilahila iho la kela no ia mea.

            A pau ko lakou hoomaha ana, me ka hookomo ana o ka ai, alaila, hoomakaukau lakou e pili i ka lua; hele aku o Kekaha a kau i kona noho ma ka lio o Loeau, e like me ka haole ana i ike ai, a o ko Loeau noho ua kauia ma kona lio iho, a hele aku lakou.

            Maikai keia hele ana, ua maa o Kekaha i ka holo ana o ka lio, aole hanaino loa mai ka lio iaia.  Ua mama ka holo ana, a ua mama no hoi ka naau o Kekaha, aole holo e kela me ka makemake e hookaawale mai ka makua aku. Kamailio oluolu lakou a pau, a puka malamalama ma ka lua o pele, a komo lakou i ka hale, hookokekoke i kea hi, no kea nu, i na la ua mamua iho nei, kau mai ka hau ma Maunakea, a me Maunaloa, a i ka po, ike o Kekaha ma elua mea kupanaha, oia o kea hi o pele, a me ka hau e kau ana maluna o ka pakeke wai, me he aniani la, paa aku Loeau i kau wahi apana o ua hau nei, a ua eha loa ka lima.  A liuliu iki, ua hehee a lilo i wai maoli.

            Hookahi la ka noho ana o lakou ma ka lua, a ua iho ilalo e nana i kea hi, aole nui wale e like me kona mui i kekahi Manawa, ua nui nae, a ua weliweli na keiki ke kokoke aku.  Nui loa ka moolelo no pele, a me ka hoomana ana, aole hiki ke kakou no ka loihi.

            A pau ka nana ana i kea hi, pii lakou ai ka ainaawakea, a hele aku lakou e nana i kahi e puhi ai ke kalapa, kahaha lakou i ka hoopuka wale ia mai o keia mea makemake ia e na kauka, oia ke kalapa i puhi ia i kea hi, a pau ka lepo.  A pau na mea hou i ka nana ia, hoi lakou, a puka poeleele i ka hale.

            A i ke kakahiakanui, iho lakou i kai, aole loaa kekahi pilikia ma ke alanui, ike na keiki i na mea ulu wale he hui loa, ua ike laua i ka iliahi, uuku nae, ua pau na laau nui i ke kua ia e na’lii kahiko.  A helu laua i nap aha hoailona mile, iwakaluakumamawalu o lakou, mai ka lua a ikai.

            Puka pono lakou ma Hilo i ke ahiahi, halawai me na makamaka, a hoomaikai aku i ke Akua, nana i hoihoi pono mai ia lakou a pau.

            A i kekahi la aku, ninau na keiki iaMoluhi, “Heaha na mea hou ma Hilo.”

            I mai ke la, “E hele kakou, a e kuhikuhi au ia olua.”  A hele lakou ma kahakai mua, aia ilaila na hale kuai laau lapaau, - he hale no ke Kanikela, - he hale paikii, - he hale amala, - a he maa hale noho, a hiki i Waiolama.

            A ua holo lakou ma ia wahi, ma ke kao huki kaula, ma kela aoao o ka wai, he halekula, a me ka pa o ke Alii, me kona mau hale he nui, a me ka pahuhae kiekie, me kona hae loihi; a malaila aku, a hiki i Wailoa, he uapo malaila, a mao aku, he mau halelaau, a he makeke, a he uapo okoa kahi e hookokoke mai ai na moku uuku, e hoolele i na ukana.

            A hoi mai lakou, hele iuka, a ua ike i na halekula eha, me na Luakini, elua, me kekahi mau halekuai o na Pake, a me na hale noho, a hele hou ma kekahi alanui, a ua loaa ka uapo o Wailuku, a ma kela aoao aku, he mala ko nui, a me ka wili, a me na mea e pili ana iaia.

            I aku o Moluhii i kana mau keiki, “I ko’u hele ana mai, he umi mahahiki mamua iho nei, aole i ike ia mau mea a pau, hookahi halelaau kuai lole, - a ekolu halelaau noho, oia iho la, me kekahi mau hale maoli kekahi o na kanaka Hawaii, ua kapaia lakou he poe kanaka molowa.  Ua molowa paha, aka, ina aole hana ko Hilo poe kanaka, nohea mai ko lakou waiwai, a me ka waiwai o ko laila poe haole.

            A pau na mea a pau i ka nanaia, hoi lakou i ka hale, a noho me na makamaka I kekahi mau la, a hiki mai ka mokuahi, alaila hoi aku lakou ma Honolulu.

HOPENA.

KA MOOLELO

O

ELEIO.

HELU 2.

                        IA MANAWA, NINAU AE LA O KAkaalaneo ia Lanikaula, “Pehea la au anei ka pono o ke Akua o Aahualii?”  Olelo aku la o Lanikaula, “Aia no ia i ka mea i pono i ko ke’lii manao, ina no he aloha ko ke’lii i ke Akua, oia iho la no; a ina hoi he huhu ko ke’lii i ke Akua, alaila, e hanaia no e like me ka makemake o ke’lii; a o ko ke’lii makemake wale no ke hanaia.  Aka hoi, ma ka’u oihana, oia hoi ka oihana kaula, ke olelo aku nei au ia oe. “E make o Aahualii,” no ka mea, ina no e ola o Aahualii, alaila, oia no ke kipi o ka aina, aohe he kipi e ae,”

            I ka lohe ana o Kakaalaneo i ka olelo a ke kaula, alaila, hoopuiwaia mai la kona lunamanao e ka maka’u, alaila, o kona ae koke aku la no ia imua o ke kaula i ka make o Aahualii.

            A hooholo ke’lii me ke kaula i ka make o Aahualii, alaila, olelo aku la o Lanikaula ke’lii, “E ke’lii, e kala aku i na kanaka a pau o keia pua i o Maui nei, penei ka hana ana : mai Wanaku mai a hiki I anei, e lawe mai i ka wahie ma keia aoao mai, a mai Waiehu mai a hiki loa mai i Kaanapali nei, e lawe mai no hoi ko laola wahie ma ia aoao mai, e hana ka wahie a nui.”

            Ia manawa no, o ka hooiaha ia aku la no ia o ka lohe i na kanaka a pau ma kela Ahupuaa keia Ahupuaa a puni kahi i manaoia e oki i ka wahie, ia lohe ana o na kanaka i ke kauoha a ke’lii, o ka Manawa iho la no ia, ua akoakoa koke mai la na kanaka me ka wahie e like me ka makemake o ke’lii.

            A akoakoa mai la na kanaka a pau me ka wahie, a nana iho la ke Kaula a ike i ka nui o ka wahie, alaiia, olelo aku la ke Kaula i ke’lii, “Ke ike nei au, ua nui ka wahie, aka, hookah mea i koe, o ka awa, nolaila eia ka pono, e kii kekahi poi i ka awa, aia ka awa e kii ai, o ka awa o Kahana.”

            Aia ia wahi iuka pono o Kaanapali, o ka awa nae o Kaanapali a pau, oia ka awa e kii ia ai e na kanaka, o keia awa nae i kiiia’I he awa hoohainu no ke akua, no Aahualii.  A makaukau ka awa, a me na mea a pau i ka hoomakaukauia no ka pepehi ana ia Aahualii, alaila, hoomaka ae la lakou e pii i kahi i noho ai o Aahualii.  Lawe ae la na kanaka i ka wahie a lakou i hoomakaukau ai, hele pu ae la no hoi ke’lii Kakaalaneo me na kanaka, mamuli o ke kauoha a ke Kaula.  A I ka iki ana o ke’lii, a me ke Kaula, a me na kanaka, ma kahi i noho ai o Aahualii, alaila, kamailio ae la ke Kaula me Aahualii.  Olelo aku la o Lanikaula ia Aahualii, “E Aahualii, Ii hele mai nei au e halawai me oe, aia ko puni la o ka awa.”

            Alaila, olelo aku la o Aahualii.  “Aole o’u makemake i ka awa.”

            A lohe o Lanikaula i keia manao o Aahualii. alaila, hooikaika loa ae la o Lanikaula, imua o Aahualii e ae mai i kona manao, me ka inu i ka awa.

            A i ko Aahualii e ae ana mai i ka inu i ka awa, alaila, o ko Lanikaula kena ae la no ia i na kanaka e mama i ka awa, alaila, o ka mama ia ae la no ia o ka awa a nui; ua hoopiha ia ka awa i na umekenui nui he iwakalua.

            A pau ka mama ana o ka awa, alaila, hoka ia ka awa, a pau ka hoka ana i ka awa, alaila, hoohee ia ka awa i na apu, a piha na apu he iwakalua i ka Manawa hookah, alaila, olelo aku la o Lanikaula ia Aahualii, “E Aahualii, ua pau ka awa i na apu, o ka inu wale no koe.”

            Alaila, ala mai la o Aahualii, a hoomaka ae la oia e inu i ka apu awa mua, a i kona inu ana i ka awa, alaila hoomaka hou mai la na kanaka i ka mama hou i ka awa mamuli o ke kauoha a Lanikaula.

            I ka inu ana o Aahualii i ka awa, ia manawa, ua papaya na kanaka aole e lalau, hookah wale no hana a na kanaka, o ka mama mai i ka awa.

            No ka mea, ua hoailona o Lanikaula ma kona ano kilokilo, a ua ike oia e make io ana o Aahualii, no ka mea, ua maopopo i ko ke Kaula manao ka la e hoohainu ne i ka awa, ia Aahualii, oia o Mohalu.  Ua olelo mua aku no oia ia Kakaalaneo, e aia a hiki i ka manawa o ke Kapuhua.  O ke Kapuhua, oia ke kapu i o Mohalu, a e noa ana i ka wanaao o Akua.

            I ka inu ana o Aahualii i ka awa i ka la o Mohalu ka inu ana, a o ka make ana i ka wanaao o Akua.

            A no ka nui loa o ka inu ana o Aahualii I ka awa, mamuli o ka hookina o ke Kaula, nolaila, nui loa mai la ka ona, a i ka ona ana o ke akua, nolaila, maluhiluhi mai la oia, a moe aku la; a i ka moe ana o Aahualii, no ka ona i ka awa, alaila, kena aku la ke Kaula i na kanaka e hoopiha i ka wahie ma ka waha o ke ana.

            A hoopiha iho la na kanaka i ka wahie, e like me ke kauoha a ke Kaula.  A piha ka waha o ke ana i ka wahie, alaila, hoopiha ia ka wahie maluna pono iho o ke ana, a pela i hooili ia’I ka wahie maluna iho a pau pono.  A I ka pau ana o ka wahie i ka hooiliia, alaila, pupuhi ia mai la ke ahii, a i ka waiho ana o Aahualii i ka ona o ka awa, a halawai aku la ka wela o ke ahi ia ia , alaila, oni ae la oia, a wahi ae la i ke ana, a naha ae la ke ana, alaila, komo ae la oia iloko o ka wahie a me kea hi, a la ae la oia i ka wahie a me kea hi, helelei aku la ka wahie, a no ka nuimaoli no o ka wahie i hooiliia maluna iho, nolala, lanakila ole ai oia maluna o ke ahi.

            Aka, na oleloia, ua Poalua, o kona waiho ana iloko o kea hi, a make aku la kona kino ano akua.

            A make o Aahualii mamauli o ke akamai ame ka ike o ke kaula Lanikaula, alaila, akahi no a waiho maikai iho la ko Kakaalaneo manao.  Akahi no hoi a noihoi aku a Kakaalaneo i na makaainana o keia Ahupuaa keia Ahupuaa e hoi i ko lakou wahi, no ka me, ua make ae nei ke kipi o ka aina.

            A mahope mai o ka make ana o Aahualii, ia Lanikaula, alaila, hoala hou mai la no ke’lii i kana hana mau o ka ono i ka awa o Waiohue, Koolau, Maui, kahi no a Eleio @ kii mau ai i ka awa no ke’lii, a kahaiia’i o Aahualii.

            (Maanei e hoi hou mai kakou a e kamailio no Eleio, ame kana mau hana ma ia hope mai.)

            I ka manawa i hoouna hooia’I o Eleio e kii hou I ka awa no ke’lii; ia manawa, holo hou aku la o Eleio mamuli o ke kauoha a ke’lii.

            I keia holo ana nae o Eleio, aole oia i holo ma kahi ana e holo mau nei, no ka mea, ua maka’u loa o Eleio i kela wahi, no kona ulualu ia ana no e Aahualii, nolaila, mau no ia maka’u iloko o Eleio.  Nolaila, i keia holo ana ona, hoohuli ae la oia i kona hele ana ma ka aoao ma Kona, Maui.

            I kona hele ana mai Kekaa aku, a huli ma ka aoao Kona o Maui, hele aku la oia a hiki i Honuaula, , alaila, halawai oia me keia wahine uhane, me Kelekeleiokaula.

            O keia wahine uhane i oleloia o Kelekeleiokaula kona inoa, he kaikamahine hou no oia, aole i ike i ke kane, aka, no kona mai ana a make, nolaila, hele mai kona uhane a halawai me Eleio ma Pohakuulaula; aia ia wahi mauka pono iho o Puumahoe i Honuaula – a ike aku la o Eleio i keia wahine maikai e noho ana i ka puuoioina, kahi aku la no o Eleio, he wahine maoli no keia; aole ka ! eia ka he wahine uhane.  Aka, i ko Eleio ike ana ak nae i keia kaikamahine, aole o kanamai o ka wahine maikai, a halawai kino laua nei, he maka no he maka, he waha no he waha; alaila, aloha aku la no o Eleio ia ianei, aloha mai la no hoi kela ia Eleio.

            Alaila, ninau mai la o Kelekeleiokaula ia Eleio, “E hele ana kau huakai I hea?”

            Hai aku la no hoi o Eleio, “E hele ana au i ka awa no kuu alu.”

            Alaila, ninau hou mai la n hoi o Kelekeleiokaula, “I hea kau awa e hele nei.”

            Hai hou aku la no noi o Eleio, “Aia la ma Koolau, i Waiohue.”

            Alaila, olelo hou mai la o Kelekeleiokaula, “Ua loihi loa kau hele ana mai nei maanei, aia ae la no ke alanui kokoke loa ma o ae o Wailuku, a ma Hamakua ae a Keanae, a Wailua, a malaila ae o ka hiki no ia i Waiohue, aka, maanei ea, ua loihi loa.”

            Alaila, olelo aku la hoi o Eleio, “Ua mua no au e hele mau nei malaila, a ua aluna paha a’u hele ana ma ia wahi, aka, no kuu alualuia ana e ke Akua o Koolau, e Aahualii, a mai make au, e ole ke kaula o Molokai make ai ua Akua la, a ua make oia, aka, o kana mau hana, ua kau wale mai nei no ka weli ia’u; nolaila, kuu mea i hele mai nei ma keia aoao ma kahi aole i heleia eia.

            Alaila, pau ae la ko Kelekeleiokaula manao, a olelo aku la nae ia Eleio, “E ia ae no ka awa kokoke la, o ka awa a kuu Makuakane, e hoi no kaua alaila, huhuki i ka awa, a nui ka awa o ko haku, alaila hoi, i noho no ia a pau ka awa kii hou mai no, ua ike iho la no ia waena eia ka hewa, o ko hookolo ae ia makou, he hele mai no kou a ka awa, huhuki no a noi.”

            Alaila, olelo aku la o Eleio ia Kelekeleiokaula, “Aole e pono au ke uhuki i ka awa o kuu haku ianei, no ka mea, aole e inu kuu haku i ka awa o na wahi e ae, aia wale no o ko Waiohue, i Koolau ka awa, oia wale no kana awa e inu ai.  Ina hoi ha he inu i ka awa o na wahi e ae, i na no hoi ua kii koke ia aku no hoi ka awa no Honokohau, a me Kaanapani a puni, he awa kokoke loa ia, aia no ka ia ala awa makemake o ko Waiohui i Koolau.”

            Alaila, olelo hou mai la o Kelekeleiokaula ia Elio.  “I inu ole hoi paha ko haku i ka awa o na wahi e ae, i kou hoi aku no hai, aka hoi, ina no hoi paha oe e olelo aku ana no Waiohue no keia awa, aole no paha kela e hoole mai.”

            Alaila, olelo aku la o Eleio.  “Aole e nalo ka awa o na wahi e ae ia ia, aole no hoi e nalo ko Waiohue awa ia ia, no ka mea, ua maa kela i ka ona mau o ka awa o na wahi e ae, aole oia e ona iki ana, alaila, o ka hole mai la no ia, me ke kena mai no e holo hou mai no au i ka awa i ka po.”