Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 37, 12 September 1863 — MOLUHI, HE KAAO NO HAWAII NEI. [ARTICLE]

MOLUHI, HE KAAO NO HAWAII NEI.

[hakuia ne k< " k'u?koj."]

Koena o ka Mokuna 3.

CA: PAU LOA KA MAI ONA KEIKI a Moluhi. a oluolu ka ho'o ana a lakou : ia wa, nana likou i ka aina maiV kai ma Kona Hema.ame Kona Akau, nni na mea ulu ; a holo mai la na waa maauauwa, me ka i-a. ka niu. ka aiani. Ma kekahi waa, he wahine me kann keiki kane, ua like me Kekaha kona nui : he inaia ma ko laua wna, ame kekahi mau ipu kahiki me na alani, ame ka niu he nni wa!e. ua makauknu ka wnhine e hoolei i kekahi mau hua maluna o ka makou.aia na haoie me ke da!a ma ka lima e hooleilei ana iioko o ka waa o ua wahine nei. la manawa. ua kokoke mni kekahi waa me na kanaka elua iloko ; ike ua mau kanaka nei i ka waa o ka wahine. hoe ikaika loa mai la laua, a i ko laua waa ma-; waena o ka moku aine ka waa o ka wahine. : Mai pihkia loa ka wahine ; a kulaiia kana keiki, mai lilo i ke kai, a eha i ka moku. Ia manawa, ike mai la nn haole maluna i, ; ka lokoiwo o keia mau kanaka elua ; a kipa- : ku aku la lakou ia laua me ka i aku, " Aole , loa e kuai nku makou me olua, no ka men, ; ua hana apiki olua i keia mau mea paiupa- • lu, oia ka wahiue ame kana keiki kane, nolaila. ou hoi olna." Alaila, kuai nui mai la lakou i na mea rnn ka waa o u.i wahine nei ; ua hea nui aku na mea o ka moku ia ia, " Ea ! hoinai i ! mau niu, i mau ahui mnia, i ipu kahiki, i alani. i mau niu hou a pela aku, a pau loa na mea kuai o kela waa i ke kuaiia. i Olelo mai la o Moluhi ia Kekaha. "He ; Lunakanawai ke Akua, e hoopololei ana i na ; ' hnna keekee a kanaka." | iNolaila, aole i holo kri moku. a ahiahi ae 1 ln. hoio ka inoku a ku ma Kohala Akau, kahi o na pn 1 i kieki. no ka mea, ua mehameha ! loa ia wahi. me he mea la, o ke Akua ke I kamaaina malaila ; a o kona n.au manama- ' n:ilimn kai kahakahaia i na kahawai nani loaoiamau pali. Mahnlo nui na hao!e a ' minninina no hoi. no ka ike oleia o keia wa- ! hi nani e ka lehulehu. | Aka hoi, ua maa na kanaka niaoli i ka . nana i na pali ame ka wailele ; aole mahalo ; nui o lakou. Akn, o Kekaha laua me Loeau, ua makemake nui laua e ike i na pali kaulana ehn, ia Waimanu. ame Waipio, na j ike powehiwehiia no ka napoo ana o ka la. f \ wa, holo ka Mokuahi a Uu ma ke awa 0 Waiakea, Hilo, ma ke kakahiaka nui ; a kii koke mai la ka waapa i na ohua o ka moku, a lele koke aku o Moluhi ma iuka, a nui ka olioli o na keiki, no ka ike ana i ka ainn hou—malihini nae lakou. Aia na makamaka ma kahi e aku. iNolaiia, ua imi koke o Moiuhi ma i ka hale o ko lakou makamaka ; a ma i.« hele ana. ua loaa lafcou i ka ua nui. a komo lakou ma ka hale o kekahi He hale maoli no—he hole lauhala- —he maikai no nae ; aole nui 0 ka wniwai maloko—o ka ; moemae. oia ka waiwni o un hale la,ao!e he papa hele malaio'; ua luia i ka i'iili mawae-; na o ka hale, a ua paa na kala i na hiki-ee , maikai. Aua lako ina moena hou—nole ! [ weluwlu ame. ka polopolona ; a;o ke kapa moe, he kapa Hawaii—he Paiula, a he Ou-| holowai ; a ua Inwa pono !oa. ! Aolē e moe na kamaaina maloko o kekahi welu lole me ke anu. he mau pnku lole ka-j lekoa, a he mau kaula kupono, e kau ai ke| ' kopa ; he mau ipu nui no hoi, kahi e waiho lai "na mea malfeai, ?ne kahi pauku īliahi i mea aln no ka lole ; no na kupuna mai kekahi o keia mau mēa. Mawaho oka hale. ua hoonohoia i na pohaku ja he nlanui pohaku mai ka puka o ka hale a hiki i ke alaloa. Ua kauu ika hala he nui wale ma ! alanui. no ka mea, aole lio e nakiiia ma ! ka puka o keia hale, e piiu koke ai ria mea | kanu, ua nele na kamaaina i ka lio ole; no- ! laila» ua maikii ka hale, aole hauna ina ' holoholoua, adl*mea kelekele ma ka pttka, 1 aole ili kalo, lau kapiki, iwi niu, l«-i, lauhala, i)i maia. welu kapa, ipu nahaha, ia I mea aku ia mea ak|*. Oka wahine o keia hale, he haoauna ia no kekahi kula hanai, ; mamua aku nei; aua maa i ka ohi opaia ma ka puka o ka haie, i kela la keia la, dolaila, ua hoihoiia ka hale kahuimu ma ke ikua,o ka a malaila hoi ka puaa i me ionl lio lepo.^

! I ka. noho nna o Moiuiii nv.i ma ki-ia h-.i!- 1 . kii koke nu kamnaina e uhaki i kek;-.hi man h 1 i;i. a ua koli aku i ka iii, n okieki a pui. a h?.aui aku i na maiihini : a ai lakou, kui koke ka wahine kamaaiua i it'i 'nala no L<» au. a holeaku Ia na malihini. A i ka heie ana ma ke aianui. noonoo o Lo*?au a pane ae, " Akahi ko'u ike i ka hnle maoli niaikai kupono loa : a ua !ako na kamaaina. aohe po'oii. a aohe hoi iie hokii ko iakou mau kino e hke me kf.kahi poe, i kapaia he waiwai, hr maemae ka haie mali>ko a mawaho ; ao!e peia ka hale kahiko o Moluhi. No'u paha ka hewa—no kuu palaka ame ka hauke ? No ka make ana paha o ko'u makuahine—aoie mea nana p hoohana ia'u me ke ao pono ana." Alaila, uwe maiu iho la kela me ka makemake nui, i pau ka hemahema ona i hoikeia ma na mokuna mua o keia kaao ; a ua pule ma kona naau i kokua mai ka Hoku ia ia. a hiki lnkou i ka hale'o na makainaka uwe pu lakou u pau me ke a!oiia nui, a honi kekahi i kekahi ; a noho malie lakou ma ka hale i keia la a po. i pau ka poniuniu o ka moku. A i ke kakahiaka aria ae, makemake o ; Kekaha ma e hele kōke i ka Puka a Alnui, oia ka uwapo pahoehoea Keakaae i hana ai. no ka mnliwai o Wailuku ; he uwapo iknika a. maloeloe, aole e helelei ke hele na lio eiwa maluna e like me ka uwapo lapuwale nia Hiio. . Ua lohe o Kekaha i na keiki o Hilo. he nioolelo kupanaha no Puka o Maui, mai ka poe kahiko mai; uolaila kona wikiwiki e hele, aka, moa mai na kainaaina aole e hiki,' ua nui ka ua mauka, a nui no hoi ke poho, ; ame ke ino o ke alanui ; aohe he ala- ; nui, he pahoehoe ma kau wahi, o ka naheiehele ame ke poho, oia ka nui, noluila, cktili oukou a loaa kekahi mau la malie. ame ke alakai kamaaina i lohe maopopo lakou, i ka moolelo kahiko no Puka o Maui. Koena o ka Mokuna -4. j JT A MANAWA, PAU KEKAHI KEPA i ka weheia, a paa ma ka wawae o Loeau, hoomaka hou lakou i ka holo, a oia mau no ka holo lohi ana, ak;i, o Kekalia, ua hala loa mamua, o mea hou mai ka makuakane ia la, e lilo kona lio ia Loeau. Peia ka heie kaawaie ana a liiki i Oiaa i ka hora elua. oia ka hora i puka ai ilaila. A kokoke lakou i ka hale, ike lakou he mau lio ī nakiiia mawaho o ka hale, a he mau haole maloko, mai ka lua pele mai lakou, e hele ana ma Hilo, nana pono o Kekaha i ko jlakou hoomakaukau ana e hele aku, no ka ' mea, ua ao ikiia oia i ka olelo haole, a ua hiki ia ia e pane mai i Uekahi hua ina ia olelo, menei : " Ves sir," ik No sir," " Good morning," •» Thank you," No ka mea, ua lona ke kunou, ame ka wehe ana o ka papale e like me na haole, a ua inakemake i ka lole i heleheleia ma ke ano haole, ame ke kamaa buti ui, me kahi dala ma ka pakeke, me ka peni kala ame ka pahi, ia mea aku ia mea aku. A pau na lio o na haole i ka hoaia a paa, hele mai lakou mawaho o ka hale e ee ai ; eha ko lakou nui, eiua kahe, hookahi wahiIne, a hookahi kaikamahine, e likemeLoeau , kona nui. A haele lakou me keakahele, no ka nui o ke keiekele ma kahi kokoke i ka hale, a pau kahi ino, ho!o maoii na lioekolu, )a o ka lio o ke kaikamahine, huki iuka i ko-. na poo, a hoi ho|">e hou ka lio i ka hale, huki jke kaikamahine i ke kaula waha, a hahau ia j ; a peku ae la ka lio, aole huli iki i kai. no ku mea, huki ka ho a hoi i ka hale. j Ia manawa koke no, ike mai la kekahi ihaole i ka opiki o ua lio iiei, alua'ua koke ! aku kela ia m, a lalnu i liona kaul* waba : alaiia, lele īho la ka haole ilalo a kokua i ke i&Io. a wehe koke ia ina noho a elua. alaila, kau ka noho wahine : ma kona lio maikni. a o kona noho, ua kau ma ka lio nuha, a holo aku la laua a hui me na hoa hele. Ike o Kekaha i keia hana a ua haole nei, ia noonoo iho la oia, " Aole pela ka'u i hana aku ai i kou kaikuahme." Hiiahila iho la ! kela no ia »nea„ A pau ko lakou hoomaha ana, me ka hooikomo ana o ka ai« alaila, hoomakaukau la- \ kou e pii i ka lua ; hele aku o Kekaha a kau i kona noho ma ka iio o Loeau, e like me ka haole ana i ike ai, a o ko Loeau noho, oa • kauia ina kona lio iho, a hele aku lakou. ī Maikai keia hele ana, ua inaa o Kekaha i iika holo ana o ka lio. aoie hanaino loa mai L ! ka lio iaia. Ca mama ka holo aoa, a ua imamanohoi ka naau o Kekaha, aole holo

k"ia :ne ka nnk'.-mak-.' •• nookaawaie mai ka makua aku. Kamaiho oiuolu iakou a pau. a nuka inalainaiar.vA k;\ iua o {H'ie, n ko '.io l.ikou i ka in>?. :;r.okokoke i ke aiii. iK- p.nu. i na ia ua namua iho nei. kau mni ka hau id:i Maunaken, n me Maunaloa. a i ka po, ike o Kekahn nri elua mea kupana)ia, oia oke ahi o p» j ie, ame ka hau e kau ana ma'una o ka pak» ke wai, me he uniani la. |ma aku o Loeau i kau wahi apana oua hau nei. aua eha loa ka limo. A liuiiu īki, ua hehee a li'io i wai inaoli. Hookahi !a ka noho aua o lakou ma ka !tla,a ua iho ila!.> e nana i ke nhi, aole mii wale e !ike me kona nui i kokahi manawa. ua nui naf\ n ua we!;we!i na koiki ke aku. Nui loa ka mooleh» no peie. ame ka hooi.no na ana, aoie hiki ke kakau no ka loihi. A pau ka nana a:va ī ke ahi, pii lakou ai ka ainaawakea.a hele aku lakou e nana i kuhi e puhi ai ke kalapn, kahaha Inkou i ka hoopuka wale ia mai o keia mea makemake ia e na kauka, oia ke kalapa i puhi ia i ke ahi. a pau ka lepo. A pau na mea hou ika nana ia, hoi lakou, n puka poeleele i ka hale. A i ke kakahiakanui, iho lakou i kai, aole ioaa kekahi pilikia ma ke alanui, ike na keiki i na mea uiu wale he nui loa, ua ike laua 1 ka iliahi. uuku nae, ua pau na laau nui i ke kua ia e na'iii kahiko. A helu laua Ina pahu hoai!ona mile, iwakaluakumamawalu 0 lakou. mai ka lua a ikai. Puka pono lakou ma Hilo i ke ahiahi, halawai me na makamaka. a hoomaikai aku i ke Akua, nana ī hoihoi pono mai ia laj kou a pau. A i kekihi Ia aku, ninau na keiki ia ; Moluhi. ,k Heaha na mea hou ma HiW f mai ke la, " E haele kakou. a e kuhi- . kuhi au ia olua.'' A hele lakou ma kahakai mua, aia ilaila na hale kuai iole ekolu, a he hale kuai laau lapaau,—he hale no ke Kanikeia, —he hale paikii,—he hale amala,—a he mau hale noho. a hiki i Waiolama. . Aua holo lakou ma ia wahi, ma ke kao hnki kaula, ma kela aoao o ka wai, he haleku!a,a me ka pa o ke Alii. me kona mau hale he nui, a me ka pahuhae kiekie, me kona hae loihi; a malaila aku, a hiki i Wailoa, he uapo malaila, a mao aku, he mau halelaau, a he makeke. a he uapo okoi Uahi e mai ai na moku uuku, e hoolele i na ukana. A hoi mai lakou, hele iuka, a ua'ike i na halekula ei«a,me na Luakini, elua, me kekahi mau halekuai o na Pake. a me na hale noho. a hele hou ma kekahi alanui, a ua ioaa ka uapo o Wuiluku, a ma kela aoao aku, he mala ko nui, a me ka wili, a me na mea e pili ana iaia. t I aku o Moiuhi i kana mau keiki, " I ko'u hele.ana mai. he umi mahahiki mamua iho nei, no'e i ike ia mau mea a pau, hookahi halelaau kuai lole. —a ekolu halelaau noho. ' oia iho la, me kekahi mau hale maoli keka-i hi o na knnaka Hawaii, ua knpaia lakou he| poe kanaka molowa. La molowa paha, aka,l ina aoh hana ko Hilo poe kanaka, nohea' : mai ko lakou waiwai. a me ka waiwai oko laila poe hnole. A pau na mea a pau i ka nanaia, hoi iakou 1 ka hale, a noho me na makamaka i kekahi mau Ja. a hiki mai ka mokuahi, ala'.la hoi aku lakou ma Honolulu. J hopena.