Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 39, 26 September 1863 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Kelly Murray
This work is dedicated to:  Kelly Kaleialoha Pili Murray

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE II         HELU 39.                   HONOLULU, SEPATEMABA 26, 1863.    NA HELU A PAU 96.

"KA NUPEPA KUOKOA."

HOOPUKA MAU IAMA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00 no ka makahiki.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA - aole i oi mamua o 20 @ ka hoo@ (@ WHOLE SECTION)

KA "NUPEPA KUOKOA." is published in Honolulu EVERY SATURDAY.

$2.00 per annum ………… in advance.

ADVERTISEMENTS no exceeding 20 lines inserted once for $1.00; twice for $1.50 and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.

KANIKAU  will be charged 50 cents per page.

PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID.  No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for.  This rule must e strictly adhered to, on account o the low subscription price.

H. M. WHITNEY., Publisher.

@ Volume I of the Kuokoa, bound, for sale $1.oo each.  If Persons having complete sets of the above, can have @ exchanbed for bound volumes, by paying $2.00.

I na Wahine.

E ka Nupepa Kuokoa e;  Aloha oe:

He wahi manao aloha ko'u, no na wahine maoli o Hawaii nei, a nau ia e hai aku ia lakou.

Aloha nui oukou e ua makamaka o Hawaii nei.  O na wahine no nae, me na kaikamahine ko'u manae nui loa me ke aloha.  Ua halawai no nae kekahi poe o kakou i keia mau makahiki i hala iho nei - ma Molokai ka nui, a ma Lahaina, ma Onomea, a me Hilo, Hawaii; ma Kohala, a ma Waimea, Hawaii, a ma Honolulu.  O ka mea ia e aloha nui ai kakou, o ka ikemaka a kamailio pu, ma na mea e pono ai kakou ma keia noho ana, a i kela noho ana mahope.

Eia ko'u manao no kakou, i hookahi ko kakou ala e hele pu ai; oia ke ala o ka pono, maemae, pololei, a hiki aku i ke ola mau loa; no ka mea, he pokole wale na la i koe o kakou, aole kakou i ike i ka wa e hiki mai ai ka hopena.

He poe mana kakou na wahine, mai ke Akua mai, he mana ko kakou ma ka aoao hewa, ke hele kakou malaila, e huki ana i na kane, a me na keiki, a me na kaikunane, ma ia aoao; a loaa ka pilikia ma keia noho ana, a me ka pilikia mau loa o ke ola ma kela noho ana e hiki mai ana.

E noonoo iki kakou, mai a Eva mai ka mana o na wahine, ma ke alakai hewa ana i na kane, a heaha ke kumu nui i hele hewa ai na kane i keia wa?  Aole anei o ka wahine ke kumu nui o ka pepehi kanaka pinepine ana i keia wa?  A he mana ko kakou i ka pono, ke paa kakou ilaila, e alakai ana i na mea e pili ana ia kakou i ka pomaikai o keia noho ana, a i ka pomaikai mau loa ma keia hope aku.

A nolaila, auhea oukou na wahine, a me na kaikamahine, e makaala oukou i ka hoihoi hou ae i ka pono, a o ka poe i auwana, a o ka mea nana i hana i na mea a pau, ko kakou Akua.  E hoolana ka manao, a hana.  Na ko oukou makamaka aloha keia mau manao.

HIKIKOKE WAHINE.                     Hilo, Hawaii, Sept. 16, 1863.

Ka hope poino o ke kauhale hoomaloka.

Ua hookumuia i kauhale hou, e kekahi mau haole Geremania hoomaloka, ma ka moku aina o Minesota, ma Amerika Huipuia, a kapaia o Nu Oina.  Ua hoole loa lakou aole loa e kukulu ia i Halepule ma ia kauhale.  Ua noho uhauha wale ua poe kanaka la ma ka la Sabati, a i mai lakou, ina e hele mai kekahi Kahunapule e ao mai ia lakou i ka olelo Hemolele, e hoopalemo ia ia i ka wai, a i ole ia, e li ia ia a make.  Ma kekahi la Sabati i keia makalii iho nei, ua hana lakou he mau kii o Iesu, ma ke ano kino kanaka, a puhiia i ke ahi ma na alanui.  Iloko no o ia hebedoma, hiki mai na Inikini, mai ka ululaau mai, a hana ino wale mai, a puhiia na hale o ua kauhale nei, he 150 e keu aku, a hooneoneo loa ia ia.

O kahi keena nui, kahi a ua poe la i uhauha mau ai, oia ka hale i koe, e hooliloia i hale halawai no na koa i hoonohoia ilaila e hoomalu ai; a ua haiia ka olelo o ke ola, ma ia wahi i hoomaewaewaia oia mamua.  Malaila i hookoia ka olelo o Iehova, "Ua hiki i ke Akua ke hooli o i ka inaina o kanaka i mea e hoonani ai i kona ino."         E.J.

Ka make ana o Radama II, Ka Moi o Madagasaka.

Ua hiki mai makou e ka lono no ka make ana o ka Moi Radama II o Madagasaka; a na nui loa kona minamina ia, no ka mea, he alii oia i mahalo nuiia no kana mau hana maikai, a ua hooikaika oia e hoonaauao i kona lahui, a e hoolilo hoi ia lakou i poe Karistiano; ua holo pono ka hana a na Kahuna Katolika o ka Haku ma ia wahi, a mai lilo hakalia ole ke aupuni o Madagasaka i aupuni Karistiano, ina e mau kona ola ana, aka, ua kiia mai nae oia e kekahi o na poe enemi o kona aina ponoi a pepehi maluia.  I mea e ikea ai kona ano, ame ke ano e na mea ana i manao ai e hana'ku i na kanaka o kona aupuni, ma na mea e pili ana i ka pono ame ka noho Karistiano ana, nolaila, ua pai iho makou i kekahi o na palapala a ka Mea Hemolele ka Pope Pio IX, ame ka olelo pane a Radama II no ia mea.

Leta a ka Pope Pio IX, ia Radama II.

E KE ALII NUI LOKOMAIKAI; ke pule nei au i ka Haku e hoopumaikai mai ia oe.  Ua loaa mai ia'u me ka olioli kau leta, i kakau mai nei ia'u me ka puuwai Alii oiaio.

O keia palapala i hoopiaia me na olelo o ke aloha, ka mahalo, a me ka lokomaikai aloha mai, ua hoopa hohonu mai ia'u.  Ua lohe mai no hoi au me ka olioli nui, i kou ae ana maluna o na alai a pau, malalo o ka malama ana mai o ka Mea Mana Loa, a ua lawe ae hoi oe i ke kaula kaohi o ke Aupuni iloko o kou lima ponoi, a o kou uhane lokomaikai a maikai hoi, ua hoopoina iho i na ino i hanaia mai e na enemi, a ke makemake nei e kala pau loa aku ia lakou.

O keia mau manao i piha i ke aloha, he mea ia nana e hoike mai i ka maikai a me ke aloha o kou puuwai.

Hookahi mea nana i hoopiha loa mai ia'u i ka hauoli, oia hoi, o ke ola ana ou e ka Moi, me ka manao lokomaikai mau a me ke aloha aku, e ao aku i kou poe kanaka, a me ke kuhikuhi aku hoi ma na mea a pau i loaa ia oe, ma ke ao ana aku ia lakou, e komo ma ke alanui o ka pono a me ka naauao.

Ano la ua maopopo ia oe, o ka Hoomana Katolika a me kana mau ao maikai ana, na mea mana nui nana e hoohalawai mai ia oe i ka hopena au i makemake ai.

A pela oe i nakui ai e kikoo mai i mau Misionari Katolika e hele aku i kou Aupuni e hoike aku ai i ka manaoio, a e ao aku hoi i kou mau kanaka a pau i na hana o Iesu Kristo, me ke kuhikuhi aku i na pono a pau e loaa mai ana mai ia mea mai.

A no ia mea, ke aloha hoomaikai aku nei au ia oe e ka Moi, me ka piha a pau o ko'u puuwai, no na mea a pau au i hana'i no ka nani o ke Akua, a ke koi aku nei au ia oe me ko'u ikaika a pau e hoomau ma ia mau hana maikai.

A, pono wale hoi ke mau aku hoi kou lokomaikai i na Misionari Katolika, a me ka nui ae hoi o ko lakou hooikaika ana, me ko lakou hoolilo ia lakou iho hou e ka Moi, a me na mea e olioli ai kou poe kanaka.

A nolaila, e hana oe me kou mana a pau, ma ka hoolaha ana i ka Hoomana Katolika Hemolele, a me kana mau ao ana; e hoolilo ia ia i mea mahaloia, a malamaia ma na wahi a pau o kou Aupuni.  E ike iho auanei kou poe kanaka, he waimapuna ia no ka maluhia, a me ka hauoli, a e loaa ana hoi ia oe iho ke kokua luli ole.

E hilimai oe he makemake nui makou e hana aku e like me kou hui ma na mea e pili ana ia makou, me ke kokua aku hoi ia oe me ko makou puuwai a pau, ma ka imi ana i na mea e ko ai ka iini a kou puuwai. 

Aole makou e poina i ka pule aku i ka Haku ko kakou Akua hou, ka Mea nona mai na maikai a pau, a aole makou e hooki i ke noi ana e malama mai ia oe e ka Moi, a i haawi mai ai hoi i ka noho Aupuni loihi ana me ka maluhia, a me ka hauoli, a o ka mea oi loa hoi, i oo ia mai ai ka nui o kona aloha a me ka maikai iluna o ka Moi maikai, i hiki ai ia ia ke ike aku i ka oiaio, i apo aku ai oia ia mea, e hiki aku ai oia i kahi o ka hauoli mau loa.

Haawiia ma Roma, ma ko makou Hale Alii o St. Petero, i ka la 22 o Mei, 1862, i ka umikumamaono o na makahiki o ko makou Pope ana.                POPE PIO IX.

Leta paue mai a Radama II, ia Pio IX

TANANARIVO,        24 O Sepatemaba, 1862.

E KA MAKUAKANE HEMOLELE;

Ua loaa mai ia'u kau leta a me ka mea hoonani au i lokomaikai mai ai a hoouna mai nei ia'u, a ke hoomaikai aku nei au ia oe, mai ka hohonu ae o ko'u puuwai.

O na olelo au i hai mai nei ia'u, ua komo iloko o ko'u uhane:  Ua ike iho au ma ka heluhelu ana, aole ia he mau hua na ke kanaka; aka, o ka leo o ke Akua.

E ka Makuakane Hemolele, e hoao ana au me ko'u ikaika a pau e hahai mamuli o kau mau  olelo ao.  Ua ike iho au o ka Hoomana Katolika ke kokua kupaa o na Aupuni, a aole au e hoonahili i ke kukulu ana ia mea iloko o ko'u Aupuni a pau.

Ke hilinai nei au ma keia mea, ma ke kokua ana mai o ka Misionari au i hoouna mai nei ia'u, a me na poe hou aku no hoi paha, a'u e hilinai nei e hoouna mai ana no oe.

Ma ka palapala hope a'u i hoouna aku ai ia oe, ua olelo aku au, no ko'u hahai ana mamuli o ke kumu alakai Ana, ka mea nona kou Viear (Vaika) ana, ua kala aku au i ko'u mau enemi a pau; aka, aole nae ia i lilo i mea e lawa pono ai ka makemake a ko'u puuwai.  Ua makemake nui au i kala ia na hewa a pau o ka poe i hana i ka ino.

A ke olioli nei au i ka hai aku ia oe, ua loaa mai ia'u ka mana e haawi aku ia mea ma ka la 19 o Sepatemaba, ma ka hora ewalu o ke ahiahi; ua makemake au e hoikeia keia mea maikai ma ke ki ana i na pu he iwakaluakumakahi.

Ma nehinei ka la 23 o Sepatemaba, ua hooaliia wau, imua o na kanaka, na puali kaua, ame na Kuhina o Farani ame Enelani.  He oiai he elua haneri tausani ka nui o na kanaka malaila; aka, e hoomaikaiia ke Akua, ua holopono ka hana me ka maluhia, a me ka ilihia ole ia hoi e kekahi poino iki.

Ke nonoi aku nei au ia oe e ka Mea Hemolele, mai poina oe i keia la 23 o Sepatemaba, a e noi aku no hoi au ia oe e pule aku i ke Akua, i kupono au i ka lei ana i ke Kalaunu, a i lilo ai hoi au he Moi mamuli o kona puuwai ponoi.

E lawe aku e ka Makuakane Hemolele, i keia hooia hou ana o ko'u aloha mahalo, a me ko'u kupaa ana.     RADAMA II.

KA MOOLELO O ELEIO.

HELU 4.

A MAKAUKAU NA MEA I HANA ia ai no ka ahaaina olioli no ke ola ana o ka mea i make o Kelekeleiokaula.

Alaila, olelo aku la ka makuakane i ke kaikamahine, "Ua makaukau ae nei na mea a pau no ka ahaaina, aka, hookahi mea i koe; o ka hiki ole mai o ko kaikunane; nolaila, e aho paha e kauoha ae ko kaikunane e holo mai e hui pu me kakou no ko la hookahakaha."

Ae aku la no hoi ke kaikamahine,  "Ae,"

Ia manawa koke no, o ke kauoha ia aku la no ia o Kaleihaohia e holo mai me kona makaukau mai no hoi i na mea e hoonani ai no kona kaikuahine.

Ua lawa kela i na mea hoonani o kela ano keia ano; o ka nui o na waa a Kaleihaohia i holo mai ai, elua lau, ua like me 80 waa.

A hiki mai ke kaikunane me kana mau mea i hoomahaukau ai, a halawai pu me ke kaikuahine, alaila, hui aloha ae la lakou me ka olioli nui.

A Poalua ka noho ana o ke kaikunane, a pau ka maluhiluhi o ka holo ana mai ma ka waa; alaila, o ka hapai koke ae la no ia o ka ahaaina ana.

I ka la i ahaaina ai, ua akoakoa mai ka poe i kauohaia no ka ahaaina, ame na makaainana a pau o ka aina.  Nolaila, ua hoikeia ka nani lauole o ka mea i make ma keia ola hou ana.

Ua hoonaniia no hoi ka ahaaina a ka mea i make i na mea lealea o kela ano keia ano; eia na mea lealea i hana ia, ka hula Kuolo, hula Olapa, hula Puuli, hula Kolani, hula Kalaau, hula Paiumauma, ame ka nui aku o na ano hula.  A pau ka ahaaina hoalohaloha ana a ka mea i make, alaila, hookuuia ko Hawaii e hoi i ko lakou wahi.

Alaila, olelo aku la ka makuahine o ka mea i make ia Eleio, "Ua pau ae nui ka ahaaina a ka mea, i make, e aho e hoao ae no oe me ke kaikamahine a maua, no ka mea, ua lapaau ihola no oe a ola, alaila, hau no ia wahine."

I mai la o Eleio i ka makuahine o ka mea i make, "Ua olelo aku au ia oe, ina e ola ka mea make, alaila, e lilo oia i wahine na kuu haka, no ka mea, oia koaa hoa kaukaunu e kohu ai, aole awau."

Ia wa no hoi, hoopau ae ia na makua i ko laua manao koi aku i kane h@ o Eleio na ke kaikamahine a laua.

(Ma keia wahi, e hoopau kakou i ke kamailio ana no Kelekeleiokaula ame na makua; a e kamailio kakou no ka loaa ana o Eleio i na kauwa a Kakaalaheo, ame ka laweia ana imua o ke'hi e make ai, e like me ka manao paa o ke'lii.)

A makaukau ka lawe ia o Eleio imua o ke'lii, alaila, haawiia mai la ia ia ka Ahuula a Kelekeleiokaula i hana ai, a aole nae i paa loa kekahi poho, make e oia, a i ke ola hou ana, a hoi o Eleio, no kona puu make, alaila, kokua wale mai ka mea make ia makana ia Eleio, a haawi pu mai no hoi i ka lei Palaoa, oia ka lua o na mea a Eleio i lawe ai i kona wa i laweia i e make.

Ia Eleio nae e hoi nei, aohe ona manao e make io ana oia, no ka mea, ua maopopo ia ia, ina no e ike mai o Kakalaaheo i ka ahuula ame ka lei Palaoa, alaila, e kauoha koke ae no ke'lii e ola oia.

Aka, o ko ke'lii manao ame na kanaka, ua kuaki loa lakou ia ia, no kona mahuka ana aku mai ke alo aku o ko ke'lii mau maka.

I ka manawa i hoi aku ai keia me na kauwa a ke'lii, a kokoke i ke alo o ke'lii; alaila, lohe aku la o Eleio i ka ho-aia ana o ka imu oia nei.

A i ko ianei hiki ana aku imua o ke'lii, ua enaena loa ka imu, no ka mea, ua ka@ loihi ke'lii ia ianei no ka hikiwawe ole mai.

A hiki keia, o ka manawa iho la no ia, kena ae la ke'lii i na kanaka e kiola ia Eleio iloko o ka imu ahi enaena.  "Ua ane like paha me ke kiolaia ana o Daniela iloko o ka imu ahi i pahikuia ka enaena."  I keia manawa nae e kiola nei na kauwa ia Eleio iloko o ka imu ahi, ua aahu mua ae la o Eleio i ka Ahuula, o waho nae ua hoololiia maloko, a o loko hoi ua hoololiia mawaho.

A no ke kauo ino a na kanaka ia ianei iloko o ka imu ahi, nolaila, hookuehuehu ae la keia i ka Ahuula, i ike pono mai ai ke'lii.

A i ka ike pono ana mai o ke'lii i ka Ahuula i ka lele liilii i ka lima o na kanaka; ia wa olelo mai la ke'lii, "E na kanaka, e malama pono oukou ia Eleio o mokumoku auanei ka Ahuula."  Alaila, hoomaha iho la na kanaka i ka lawe ana ia Eleio i ka imu ahi.

Alaila, olelo hou mai la ke'lii, "E malama oukou i ke ola o Eleio, aole make kiola iloko o ka imu ahi, no ka mea, ua lawe mai kela i ka Ahuula, ua minamina aku la nae au i ka pau ana ia oukou i ka haehaeia, nolaila, e ola e Eleio aole e make; aka, o ka poe nana i kiola aku ia Eleio i ka imu ahi, ae aho o lakou ke make maloko o ka imu ahi a lakou i hoomakaukau ai no Eleio."

A make ka poe nana i kio a ia Eleio, alaila, hoi hou no o Eleio ma ka@ oihana kahi ko mamua.

Ia manawa, olelo aku la ke'lii ia Eleio, "Ua minamina loa wau i ka Ahuula i ko haehae ana mai nei."

Olelo mai la no hoi o Eleio e ke'lii,  "Mai minamina oe i keia mea, no ka mea, aohe maikai o keia mea i laweia mai nei; o ka pakela maikai aku koe, nolaila, e hoomanawanui oe i keia manawa."

Ia manawa, olelo hou aku ke'lii ia Eleio.  "Kupanaha maoli no hoi oe, o kou hele no ka ia hele loa, kamoa o ka hele kau a hoi koke mai, eia ka o ko hele loa no ia.  I hea oe i hele loihi iho nei, aohe no hoi he wa ua makahiki okoa, hoi e mai nei oe."

Alaila, olelo aku la no hoi o Eleio i ke'lii, "O kuu hele aku no hoi paha ia, aole au i hele ma Koolau, no kuu maka'u no ia Aahualii, nolaila, hele loa au ma kai o Honuaula, a Kahikinui au, loaa ko'u makamaka ilaila, nolaila, oia ko'u mea i noho loihi ai malaila; aka, ua haawi aku nei au ia oe i kane oe na kela wahine, oia o Kelekeleiokaula kona inoa, no ka mea, he keu kela a ka wahine maikai, a ua kohu no kela wahine nau na ke'lii."

I mai la ke'lii, "Heaha no la hoi kou mea i lawe ole mai ai i ka kaua wahine, ke ike la no ka hoi oe i ka wahine maikai?"

Olelo aku la hoi o Eleio,  "I hoi mai nei hoi paha wau i ko'u puu make, a ina no hoi au i make, alaila, aole no hoi paha e pili kela mea maikai ia oe, a nona hoi auanei ka maikai ea, pili wale mai na maikai e ae o ke kino ia oe; a ua koe ae nei no hoi kuu ola, nolaila, e ike auanei oe i kuu kii hou i ua wahine la ame na kahiko kino a pau."

Alaila, noho iho la o Eleio me ke'lii a hala kekahi mau mahina o ka noho pu ana, alaila, hoakoakoa mai la ke'lii kana mau wahine a pau imua ona a akoakoa lakou imua o ke'lii, alaila, hele aku la ke'lii imua o Eleio.

Olelo aku la ke'lii, "E Eleio, e hele ae oe e nana hou i ka'u mau wahine mua @ ike hoi oe i kam ea oi ae o lakou, a o ka mea oi ae o lakou o ka maikai, oia kau e hai mai ia'u; a ina e like me ia ka maikai o kau mua i hai mai nei ia'u la, alaila, e mahaio aku no au i kau wahine i ka maikai."

Alaila, hele aku la o Eleio mamuli o ka makemake o ke'lii; a i ko ianei hele ana a hiki i kahi hoakoakoaia i na wahine a ke'lii, nana aku la no hoi keia i na wahine a ke'lii a pau hana nana ana, alaila, hoi aku la keia mua o ke alo o ke'lii.

A hiki keia i ke alo o ke'lii, aliala, olelo aku la keia, "Ua nana mai nei au i na wahine au, aole no e like aku me kela wahine a'u i olelo aku ai ia oe."

Nolaila, hoolana loaia mai la ko ke'lii manao, no keia wahine maikai a Eleio e kamailio nei.  Aole nae ike na wahine a ke'lii i ke ano o keia hoakoakoaia ana o lakou.

A pau na la a Eleio i noho ai me ke'lii, alaila, hoomakaukau ae la o Eleio e kii i ua alii wahine nei ia Kelekeleiokaula.

I ka manawa a Eleio i hiki aku ai i kahi o ke alii wahine ma Kahikinui, alaila, olelo aku la keia ia Kelekeleiokaula.  "I kii mai nei au ia oe i wahine na kuu haku, e like no me ka'u i hoolaa ai ia oe na ke alii, nolaila, ina oe e ae mai, o ka loaa ka hoi ia o ko kaua haku alii ia oe."

Aohe olelo a ke alii wahine ia manawa, o ka ae wale mai la no kona, e like me ka makemake o ke alii.

Ia manawa, hooholo koke mai la ke alii wahine ame na makua i ko lakou manao ae no ka hoao ana me Kakaai neo.

Alaila, olelo mai la lakou ia Eleio.  "E aho e kali hou kakou i ke kaikuanane oia nei, e kii na kanaka ia Kaleihaohia i Hawaii, a hiki mai oia, alaila, o ka hele ka hoi ia o kakou."

O ka hoolale koke ae la no ia o ke kii o na kanaka; olelo aka la nae ke alii wahine.  "I holo auanei oukou a pae i Kohala, waiho iho ko oukou waa ilaila, alaila, a o ko laila waa hoi, malaila oukou e holo aku ai a hiki i o Kaleihaohia la; a i ninau mai auanei ia oukou,  "Heaha ka oukou huakai i hele mai nei."  Alaila, e olelo aku oukou, i kii hou mai nei makou ia oe, e hoao ana ko kaikuahine me Kakaalaheo, ke alii o Maui."

Ia wa koke no, o ka holo aku la no ia o na kanaka e like me ka makemake o ke alii wahine.

A hiki na kanaka i ke alo o Kaleihaohia, alaila, ninau mai la ke alii.  "Heaha ka oukou huakai i holo mai ai?"

Pane aku la kekahi kanaka o lakou, oia o Luaapana ka inoa,  "I kii mai nei makou ia oe, no ka hoao o ko kaikuahine me Kakalaneo, nolaila, eia ke kauoha a ko kaikuahine ia makou la, o na mea maikai no a pau o Hawaii nei, e lawe aku oe ia mau mea no ka la hilahila o ko kaikuahine, o kou lohe ka, nau no hoi oe e holo ae, e hoi e no makou mamua."

Alaila, olelo mai la o Kaleihaohia,  "Heaha la hoi auanei?  E hoi no hoi paha oukou, e noho ae hoi au e kauo i keia la ame keia po me kuu kahuna, a i olelo mai kuu kahuna i ka pono, alaila ka hoi o ko'u holo aku ia, a i pono ole, aole no hoi au e holo aku."

A lohe kekahi kanaka o ke alii wahine i ke ano kanalua o ka olelo a ke kaikunane, alaila, olelo aku la oia i ko lakou mau kana ka, "E aho o oukou ke hoi e aku mamua, e noho ae au a holo pu aku me ke alii, no ka mea, ke olelo kanalua mai nei ke alii, no ka mea, ke olelo kanalua mai nei ke alii, e hiki ana paha, aole paha?"

O ka inoa o keia kanaka i noho ai e kali i ke alii, "o Kumoho."

A hoi na kanaka o ke alii wahine o Maui, alaila, hele aku la ke alii imua o kana kahuna, a olelo aku la,  "I hele mai nei au ia oe, ua hoouna mai nei kuu kaikuahine i na kanaka ona, i kii mai nei ia'u e holo ua no ka hoao o laua me Kak@laaneo; ua kauoha mai nei ia'u, o na mea maikai no a pau o Hawaii nei, oia ke lawe aku.

"Nolaila, ua olelo aku nei au i na kanaka ona, aha au e holo aku, aia a lohe kuu kahuna, nolaila, e nana mai oe, a ina he pono ke holo au, alaila, holo au; a ina aole pono, aole no hoi au e holo."

Alaila, kauo ae la ke kahuna, a maikai, alaila, hai mai la ke kahuna i ke alii,  "Ua hana ae nei au no ko holo ana, a ua ae mai nei ka po i ko holo, nolaila, e holo no oe, e waiwai ana nae kaua, nau e noho ka puali hikina o Maui, mamuli o ka haawi a ke alii o @ e loaa ana nae @ @ na ko kaikuahine, a e @ ana @ @ o ke keiki he keiki @ @.

O ka inoa o keia kahuna, e Kukame@ @ o ke kahuna no keia nana i @ e ka lilo o kekahi puahi o Maui ia Kaleihaohia, ame ka ikeia no o ka @ ana o Kelekeleiokaula ia Kaululaau, ame kona a@ loke no.  O keia mau mea i @ @ Kukamolimoliaoia, ea hooko@ @ mea mahope aku.

A ae pono mai la ke kahuna i @ Kaleihaohia.

Alaila, olelo aku la ke alii i na @  "E hoomakaukau koke ke kahu ana @ , e hana na waa a paa, a e hoakoakoa@ mai na kanaka ame na hookele waa i @ hookahi, e lawe mai hoi ka waiwai o na @ eono."

I manawa no hoi, o ka hele aku la @ @ na luna a ke alii, e kukala aku no na mea @ ke alii i kauoha ai e hoomakaukau mai.  O ka nui o na waa i makemakeia e ke alii e hoakoakoa mai, ewalu lau, (Ua like ia me 3,200 waa,) aole o kanamai ka nui o na waa.

A makaukau na mea a pau i ka hoomakaukau, alaila, o ka hoeu ae la no ia o ka holo ana, aole no hoi o kanama i ka nui o na kanaka.

I ka po io Akua, oia ka po i ae mai ai ke kahuna i ka holo o Kaleihaohia.

O ka holo mai la no ia o lakou a waena moana malamalama, i nana aku auanei ka hana o ka auwaa pua malolo o Hana, @ Kipahulu, e nee mai ana na waa i ka m@.

Nolaila, maka'u ka auwaa o ka hoi ko@ no ia, ua kuhi lakou he auwaa kaua, no ka mea, aole lakou i lohe no Kaleihaohia keia auwaa, he auwaa e holo mai ana no ka hoao o ke alii o Maui, me Kelekeleiokaula.

Aka nae, i ka nana aku o Hana.  Kipahulu, Kaupo, ame Kahikunui, ua ano like loa no me he mau auwaa kaua la; nolaila, hikilele e lakou i ka maka'u ame ka weliweli.

Nolaila, holo e kekahi kanaka o Ha@ a hai aku ia Kakaalaheo, "Eia ke kaua la i Hana , no Hawaii mai, nana aku i na waa, aole o kanamai ka nui o na waa, ua like @ ka wela i puhiia i ke ahi, pela na waa e @ e mai nei i ka moana, aole nae i pae @, hele e mai nei au e hai aku ia oe. 

Manao Hauoli.

E @ Nupepa Kuokoa ; Aloha oe:

U halawai pu mai me makou @ ia @ ae makani kolonahe oluolu o hauula, i ka la 29 o Augake iho nei, (oia no o Rev M. Kuaea.) ua hiki mai oia i Hilo nei @ la i haiia maluna ae, a ua halawai pu oia me kekahi mau hoahanau o keia ekalesia, ame na haumana o ke Kulahanai ma ka @ Haili.

A i ka la 30 ae, ua haiolelo oia ma Haili a ua hele nui mai na kanaka a piha loa ka Luakini, a hookeke no ka piha loa; nolaila, ua hooponopono ia e na luna ma ka mea @ haunaele ole.  A pau ka aha i ka hoomaluia, ua hai mai oia i ka olelo, aia kaua poolelo ma Ioane 2: 16, hapa hope, penei,  "Aloha oukou,"  Oia wale iho la no; aka, i ka wehewehe ia ana mai makena ua mea he nui o ke ano, ua like me ka pahu i piha @ ka waiwai a paa i ke ki, a hemo ae ke @ i ke kiia, alaila, ike ia ka mea iloko, pela no ko makou lohe ana i na mea i wehewehe a no ko Iesu aloha ana i kana poe haumana.

Aole oia wale no, aia kekahi ma Hebela 2:3, hpamua, penei,  "Pehea la ua nei kakou e pakele ai ke malama ole i ke ola nui nei,"  Oia wale iho no, aka, i ka wehewehe ana mai, ua haale haloi mai na puuwai lana malie i ka olioli, a ua hoonaue ia hoi ke ana kaumalie o na mea a pau, a ua haka pono mai na mea a pau, mai ka hoomaka o ka halawai a hiki i ka pau ana.

Eia hoi kekahi mea maikai ma keia halawai ana, o ka malu loa o ka aha, ua nui loa ka poe i hele mai a piha ka hale.  Aka, aole i loheia kekahi leo hawanawana, aole hoi haunaele e ae, o ka hauoli wale no ka mea i ike ia, aole ka makehiamoe, a me ka hawanawana.  He nuhou keia ia makou, oiai ua lohe wale no iaia ma ka lohe pepeiao, akahi no ka ike maka ana.  Nolaila, e olu no paha ke Kilohana Pookela o ka Lauhi Hawaii, e hookomo iho i keia wahi puolo ma kahi kaawale o kou mau kowa, a e hai hou aku hoi i ko makou aloha eehia no Rev. Mose Kuaea.

Ua pau, me ka mahalo,

J. H. KAUHAKAHU.                                   

Hilo, Hawaii, Sep. 10, 1863.