Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 39, 26 September 1863 — KA MOOLELO O ELEIO. [ARTICLE]

KA MOOLELO O ELEIO.

lIKLU 4,. qi; MAKAUKAU NA.MEA I HAN'A i.i ho ka ahaainn olioli no ke ola ' ana o ka mea i m.ike o KelekeleioV kaula. Alaila, olelo nku la ka makuakane i ke ; knikamahme, '• Ua makaukau ae nei na mea i pau no ka ahaaina, aka, hookahi mea i koe ; 0 ka hiki ole mai o ko kaikunane ; nolaila, e iilio paha e kauoha ae ko kaikunane e ho!o mai c hui pu me kakou no ko la hookahakaha. M Ae aku la no hoi ke kaikamnhine, '• Ae." la inanawa koke no, o ke kauoha ia aku ia no ia o Kaleihaohi i e holo mai me kon;« : makaukau mai no hoi i na mea e hoonaniai [io kona kaikuahine. i Ua lawa kela i n.i mea hoonani o kela ano; keia ano ; o ka nui o na waa a Kaleihaohia 1 holo mai ai, elua lau, ua like me SQ waa. A hiui mai ke kaikunane me kana mau nnea i hooniahaukau ai, a halawai j»u me ke kaikuahine, alaila. hui aloha ae la lakou me ka olioh nui. i A Poalua ka noho ana o ke kaikunane, a pau ka maiuhiluhi o ka holo ana mai ma ka ivaa ; alaiia. o ka hapai koke ae la no ia o ka ahaaina ana. I ka la i ahaaina ai, ua akoakoa mai ka ! poe i kauohaia no ka ahaaina, ame na ma« i kaainana a pau o ka aina. Nolaila. ua hoi- i keia ka nam luaole o ka mea i make ma keia ola hou ana. i Ua hoonaniia no hoi ka ahaaina a ka mea 1 i make i na mea leaiea o kela ano keia ano; I ;ia na mea lealea i hana ia, ka hula Kuolo, ! luia Olapa, hula Puuli, hula Kohni, hula i Kalaau, hula Paiumauma, ame ka nui aku ? na ano hula. A pau ka «haaina hoaioha- i iohu ana a ka raea i make, alaila, hookuuia ] ko Hawaii e boi i ko lakou wahi. j Aiaila, olelo aku !a ka makuahme o ka I nea i make ia Eleio, Ua pau ae nei ka a īhaaina a ka inea i make, e aho e hoao ae | no oe me ke kaikii.mahine a maua, no ka mea, i ua iapaau iho la oo oe a oia, aiaila, nau no ] ia wahine." i I mai ia o Eleio i ka makuahine o ka mea 1 i make, " Ua olelo aku au ia oe, ina e ola ka mea inake, alaiia, e lilo oia i wahine na kuu !

nak i. no k.i r.oiu koaa ho v kuukawnu e kollU a». -aoU': OW:iu.' ! I.i \v:i ik) hc!. iioopau ho in na tur.kua i ko hn;a rTi;;!) !<• koi nku i k:uv.: o E.eio na 1 Kc kaiknmahino a iaua. (Ma k*'ia wuhi. e r;<»opau kakou i ke kamailio ann no Ivelokt.-!oiokau!a nine na inakua ; a e kanunho kakou 110 ka io;ia ana o Kleio i na kauwa a Kakaalanoo. aino ka iaweia ana unua o ke'lii e make ai, e liko me ka manno paa o ke'lii.) A makaukau ka iawo ia o Eieio imua o k-o'iu, aiaila, haawiia mai la īa ia ka Ahuula a Keiekoh'iokaula i hana ai. a aole nae i p:in loa kekalii poho. make e oia. a i ke ola hou ona. a hoio Eieio, no kona puu make, alaila, kokua wale mai ka mpa make ia makana ia hieio, a haawi pu mai no noi i ka lei Palaoa, oia ka lua o na inea a Eieio i lawe ai i kona \va i laweia'i e make. Ia Eieio nae e iioi nei. ona manao e io ana oia. no ka mea, ua maopopo ia i : . iua no e ike niai o Kakalaaneo ika Ahu« ula ame ka iei Palaoa, aiaila, e kauoha kok; ae no ke'lii e olii oia. Aka, o ko ko'lii manao nme na kanaka.ua kuaki loa lakou ia ia, no kona inahuka ana aku mai ke aio aku o ko ke'lii mau m*ka. i ka manawa i hoi aku ai keia me na kau *va a ke'lii, a kokoke i ke alo o ke'lii ;alaila, iohe aku la o Eieio i ka ho-aia ana o lea imu o:a nei. A i ko ianei iiiki ana aku imua o ke'lii, ua enaena loa ka imu, 110 ka mea, ua kah loihi ke'lii ia ianei 110 ka hikiwawe ole mai. A hiki keia, o ka manawa iho la no ia, keua ae la ke'lii i na kanaka e kiola ia Eif>ir iloko oka imu ahi enaena. " l T a ane iiko paha me ke kio'aia nna o D:miela iloko o ka "Tma alfi i palukuia ka enaena." I keia manawa nae e kiola nei na kauwa la Eleio iloko o ka imu ahi. ua aahu mua ae la o Eleie i ka Ahuula, o waho nae ua hooloiiia malo- : ko, a o loko hoi ua hooloiiia mawaho. A no ke kauo ino a na kanaka ia ianei lioko o ka īmu ahi, nolaila, hookuehuehu ae la keia ī ka Ahuula, i ike pono mai ai ke'lii. A i ka ike pono ana mai o ke'lii i ka Ahuula i ka lele liilii i ka lima o na kanaka; ia , \va, oielo mai la ke'lii, " E na kanaka, e mahma pono oukou ia Eieio o mokumoku auanei ka Ahuula.*' Alaiia. hoomaha iho ia na kanaka i ka lawe ana ia Eleioikaimu ahi. Alaiia, oleio hou niai la ke'lii, " E malama oukou i ke ola o Eieio, aoie make kioia iioko o ka īmu aiii, no ka mea, ua lawe mai keia i ka Ahuula. ua minamina aku ia nae au i ka pau ana ia oukou i ka haehaeia, nolaila, e ola o Eieio aole e make; aka, o ka nana i kiola aku ia Eleio i ka imu ahi, e aho o iakou ke make maloko o ka imu ahi a lakou i hoo :.akaukau ai no Eleio." A make ka poe nana i kio a ia Eleio, alaiia, hoi hou no o Eleio ma kan. oihana kahiko mamua. la manawa, olelo aku la ke'lii ia Eleio, " Ua minamina ioa wau i ka Ahuula i ko haehae aua mai nei." Olelo mai la no hoi o Eieioi ke'iii, " -Mai minamina oe i keia mea, no ka mea, aohe maikai o keia mea i laweia mai nei ; o ka pakeia maikai aku koe, noiaiia, e hoomanawanui oe i keia manawa." Ia manawa, olelo hou aku ke'lii ia Eleio, • l Kupiinaha maoli no hoi oe, o kou hele no ka ia hele loa, kamoa o ka hele kau a hoi koke mai, eia ka oko hele loa no ia. I hea oe i hele loiiji iho nei. aohe no hoi he wa ua niakahiki okoa, hoi e mai nei oe." Alaila, olelo aku ia no hoi o Eleio i ke'lii, " O kuu heie aku no hoi paha ia, aoie au i hele ma Koolau, no kuu maka'u no ia Aahualii, nohila* hele loa au ma kai o Honuaula, a Kahikinui.au, loaa ko'u makamaka ilaila, noiaila, om ko'u mea i noho loihi ai malaiia ; aka, ua haawi aku nei au ia oe ī kane oe na kela wai»ine, oia o Keiekeleiokaula kona inoa, no ka meo. he keu keia a ka wahiue maikai, a ua kohu no keia wahine nau na ke'lii." I mai la ke'lii» " Heaha no la hoi kou mea i lawe ole mai ai i ka kaua wuhine, ke ike ia no ka hoi oe ī ka wahine maikai ?" Olelo aku la hoi o Eleio, - I hoi mai nei hoi paha wau i ko'u puu tnake, a ina no hoi au i make. aiaiia, aoie no hoi paha e piii keia mea maikai m oe, a nooa hoi auaoei ka maikai ea, pili waie mai oa maikaie ae o ke kino ia oe ; a ua koe ae nei no hoi kuu ola, nolaila, e ike auanei oe i kuu kii hou i ua wahine la ame na kahiko leioo a peu. tt Aiaila. noho iho ia o Eieio me ke'iii a ha- 1 la kekahi mau mahina o ka noho pu ana,

aiaiia, hoakoaKoa n;ai :a ke'iii i kaiui ma.i \v.? hine a pau i:nua oj.a. a nkoakea iukou unu l 0 ke'iii. »ia:ia, hele aku ia >-e'jii iniua o K eio Oioio aku la ke'hi, '• E Kleio. ♦» is. ie :v oe e nnna hou i ka'u nnn wahine mua. » '.kf hoi oe i ka mea oi ae o hsk"U. a~t> ka mea o ae o iakou oka mnikai, oia Unu e lun mn ia'u ; a ina o liko mo ia ka maikai o kau ui- r 1 hai mai nei i;<*u ]a. aiai!a, e mahaioaku iu nu i knu wahine i ka nuiikni." A!ai:.>. heie aku la o E' .-io niamui; o makemake o ke'iii : a i ko iahei hei' 1 a:v.\ : hiki i kahi i hoakoakoaia'i na wahine a Ue'iii p.nna aku ia r.o iioi kein i na waln-ie a ke'iii a p;Mi kana nana ana, alalia, iioi aku la kei īmua o ke aio o ke'li*. A iriki k< ia i ke alo o ke'iii, aiaiia. o;el( aku ia keia, " l a nana mai uei au i na \vu hiru?-au. ao!o no e !ike aku :ne kela waiiini a'u i o!e!o aku ai ia oo." Nol:ii;;i, hoolana loai;; mai l'i ko ke'lii ma nao. no keia wahine maikni a E!eio e kjir.a i!io nei. Aoie nae i iko ua wahine a ke'lii ~e ano o keia ho;»koakonia ana o lakou. A pau na ia a Eieio i noh.i ai me ke'ii a|aila, iioomaknukau ae la o E!eio e kii i u nlii wahine nei ia K'n!ekeleiok;iuia. I ka mnnawa n Eleio i hiki nku ai i kah 0 ke aiii wahine ma Kahikinui. alaila. olel aku ia keia ia Kolekeleiokauia, " i kii ma nei au ia oo i wahino na kuu haku, e liko n me ka'u i liooiaa ai ia oe na ke nlii, nolniln ina oo e ae mai. o ka lon;! Un hoi ia o ko ka ua haku n!ii ia o'\" Aohe oieio a ke :i!ii wahine īa manawa, ka ae wale mai ia no kona, e iike me ka inn keinake o ke alii. ia manawa. hnoholo koke mai ia ke nl wahine ame na makua i ko l.kou inanno a no ka hoao ana me Kakaai noo. Alaila, oleio mai ia la-ou ia Eleio. " I aho e kali iiou kakou i ke kaikunane oia ne e kii n.i kanaka ia Kaleihaohia i Hawaii, ; hiki mai oia, alaila, o ka hele ka hoi ia kaUou." O Ua hoolaie Uoke ae la no ia o Ue Uii na UanaUa : oieio aUa la nae Uo alii wahine " I hoio auanei ouUou a pae i Kohaia, waih iho Uo oukou waa ilaiia, aiaila, a o Uo laii waa hoi, malai'a ouk'ou e holo aku ai .i hik 1 o Kaleihaohia la; a i ninau mai auanei i: ouUou, ' Heaha ka oukou huakai i hele ma nei.' A'aila, e olelo aku oukou, i Uii hoi mai nei makou ia oe, e hoao ana Uo UaiUua hine me KaUaaianeo, Ue aiii o Maui." la \va UoUe no, o Ua iioio aku ia no ia o n: UanaUa e iike me Ua maUemaUe o ke aii wahine. A hiki na UanaUa i Uo aio o Kaieihaohia alaiia. ninau mai ia Ue alii. " Heaha Ua ou kou huaUai i holo mai ai ?" Pane aUu la Uekahi kanaUa o iakou, oia < Luaapana Ua inoa, " l Uii mai nei maUoi ia oe, no Ua hoao o Uo Uaikuahinemo KaUa alaneo, nolaiia. eia ke kauoha a ko UaiUua hine ia maUou ia, o na mea maiUai no a pai 0 Hawaii nei, e lawe aku oe ia mau mea n< ka la hilahiia o ko kaikuahine, o kou iohe ka. nau no hoi oe e holo ae, e hoi e no ma kou mainua.*' Alaila, oielo mai ia o Kaieihaohia, " He> aha la hoi auanei ? E hoi no hoi paha oukou e noho ae hoi au e Uauo i Ueia ia ame keia po me U\'u Uahuna, a i oielo mai Uuu Uahuna i ka pono, aiaila ka hoi. o ko'u hoio aku ia, a i pono ole, aole no hoi au e hoio aku." A iohe kekahi kai.aka o ke alii wahine i ke ano kanaiua o ka oleio a ke kaikunane, alaiia. oleio aku la oia i ko iakou mau kana ka, " E aho o oukou ke hoi e aku mamua, e noho ae au a hoio pu aku ine ke aifi. no ka mea, ke oieio kanalua mai nei ke aiii, e hiki ana paha, aole paha ?" O ka inoa o keia kanaka i noho ai e kali 1 ke aiii, " o Kumoho." A hoi na kanaka o ke alii w:\hine o Maui, aiaiia. hele aku ia ke aiii imua o kana kahuna. a oielo aka ia, ,k I heie mai nei au ia oe, ua hoouna mai nei kuu kaikuahine i na kanaka ona. i kii mai nei ia'u e holo au no ka hoao o iaua me K:»W laaneo; ua kauoha mai nei b'u. o na mea maikai no a pau o Hawaii nei, oia ke lawe aku. " Nolaiia, ua oieio aku nei au i na kanaka ona. aiia au e hoio aku. aia a iohe kou kahuna. nolaiia, e naoa mai oe, a ina he pono ke holo au, aiaiia, hoio au ; a ina aoie pono, aoie no hoi au e hoio." Alaiia, kauo ae ia ke kahuna, a maikai, aiaiia, hai inai la ke kahona i ke alii. " Ua hana ae nei au no ko holo ana. a ua ae mai nei ka po iko holo, nolaila, e hoio no e «raiwHi ana nae kaua, nau e noho ka puali hikma o Maui, mamuii o ka haawi a ke alii

o ;a l.n;: i nio ;.f Lo'a; kO kaiK'i-iiiin!', ;i o -:.o r.a o.» .%••. '. ' . o ko k*'iki. ;io koir>i ko,-•' i- * ii -i ? ■ 0 k:i i• ion o k»v\ kih.nui. o Kukatr«\;noltao!a. o ko kahuna no koia nana i \v.\r. . . ; e kn ii!o o k>'kahi puaii o M.u;; ia hi.i. nnio ka ikri.i no o i-.n hip.i n;;i p Kkoleiokau.a ia Kauiuianu, kon.i :»:;•« .. • no. O k'M;i illiU Ui'M i •' :.; Kukair.o!!!iioi.;ioi.?. t; i houk») :••■i.i ».;o • t 1 tn:>.iiojv» aku. A ao |VHio imu !a ko k.ihu' \ ; k' KaK'ihiiohn. A aiia, o!»'Io iiku la ko alii i n.\ k:;v. \'r. •• L rio > , nal.auk:ui koko ko knhu «ii'i •< . ni. >' han:» m wna n p:\ ». a o honi, >ik ; mai na k:\naka aino na hookoio \\a.\ i i. :. hookahi, e iawo nni hoi ka vv.-\:\v :i <> nii oono." I.j iii.m.i\va lio. lu»i. oka in.-io :tku i..\.t >■ na iuna a ko alii, v kuk.i!» nku uo n.\ m-.-.i \ ko aiii i kauuh.i ;u •• hooioakauknu tn. , .\ 0 ka nui o iin waa i makomakoia o k-' a!,. * hoakoakoa mai, o\\v.!u lau, (u i iiko ia i;i" ,i;200 wan.) aoio o kannmaika nuio n i wia. A maknuknu (in mon a pau i ka kaukauia, aiaiia. o kn Ihkmi ao ia no īa o ka hoio ana, noio no hoi o kananmi ka nui o na kanaka. 1 ka po io Akua, oia ka po i qo mni ai k< i . kahuna i ka lioio o Kaioiliaohia. O ka holo mai la no ia o i ikou a \v;\oii \ moana mniainalnma. i nan.a nku uuanoi ki hana o ka auwna pua mnioio o Hann. n:v Kipahuiu. c noo mni ana na waa i k\» moui i. Nolniln, maka'u kn nuwaa o kn hoi ko'.o ! no ia, u\ kuhi i:ikou ho nuwan kaua, no ka mea, noie iakou i loho no Knleihaohin koia i auwaa. he nuwaa e hoio mni nnn no kn h'>in ' o ke alii o .Muiii. me Ko!oko!eioknu!n. Aka nne, i ka nnna aku o Hana, Kip.h ī!u, Kaupo, aini: Knhikinui. ua ;iu<* liko !,>n no me ho mau nuwaa knua ia : noiniia, liiui!e!o e lakou i ka maka'u nmo kn \vt, iiwt ii. Nolailn. hoio e kekaiii kannki o H:\m m hni aku ia Kaknnln'H'o, " ICia ko knua 11 i Haua, no Hawaii mai, nana aku ī »in w.\ i, ' aoio o kanamai ka nui o nn waa, un lik', ee | kn weia i puhiia i ke nlii, peln nn wan <• n> >• mai nni i kn moann. aoie nae i jki" n;ka. hoio e mai nei au e hni aku la 00. (.Jo.V » r-7: ;