Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 41, 10 October 1863 — Page 2

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Kikohua
This work is dedicated to:  HECO Community Service Programs

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Pane no na Palapala.

            E ike mai oukou e na makamaka kakau manao no keia pepa ; ma keia hope aku e nana oukou no na mea i @@@@ aia ʻ ku i ka oukou mau palapala, ka hookomoia @@@ ka ole; ka waihoia a mahope aku hookomo, a pelaaku, ame na leta i paia i ka oihana Kuokoa ma keia Kolamu e paiia ʻ i.

 

MINAMINA KEIKI. Kona Akau, Hawaii-Hiki mai nei no kau leta, nona ke poo. ʻ He mau makua pukapai i na kaikamahine."Ua heluhelu iho makou me ka hoomaopopo i kau mau olelo, a no ko makou manao ana he ano hoinoino me ka hoohilahila wale aku, nolaila, ua hoomoeia e makou ma ka papa.

 

1. KAHAUPIOLUA, o Lumahai, Kauai-Heluhelu iho no makau i kau palapala, i hiki mai nei, nona ke poo. "Poe hoomanamana," No kou hoopuka ana i kekahi inoa hiki ole ke hoomaewaewa ia, nolaila ko makou kapae ana i ua manao ʻ la ou.

 

KALANIKUIHONOINAMOKU, Wailupe, Oahu-Loaa lima mai no kau leta, nona ke poo. "Aloha ino ka makapo" He nui ko makou mahalo i ke kumumanao, aka, o ka hoakaka ana, he ano ole, i ala waiho ana ka hana he inoa ilike ka loihi me ke ia paha, nolaila, ua hoomoeia ia mea e makou ma ka papa.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, OKATOBA 10, 1863.

            Eia iho mahope nei kekahi olelo hoolaha na na makamaka o Ewa, e kahea ana i na poe e manao ana e hele aku i Lunamakaainana no ka apana o Ewa a me Waianae, no ke kau Ahaolelo e hiki mai ana o ka M.H 1861; a no ko makou manao ana he hana maikai keia i hookumuia mai nei e na makaainana o Ewa, nolaila ko makou pai ana i na olelo hoolaha la. A penei no ia:

 

OLELO HOOLAHA.

            No ke koho ana i na Lunamakaainana o keia mau apana koho elua o Ewa a me Waianae, o keia makahiki e hiki mai ana o A D 1864.

            Eia na inoa o ka poe i manaoia e balota ana ma keia mau apana koho elua.

 

K @@@@@, no                   Waianae

J W Mahele na,                       Waianae

G M Koha                               Waianae          Keawaula.

L Kepano                                Ewa,                Honouliuli

D K Kaai                                 Ewa                 Waiawa.

H U Mahi                                Ewa                 Waiawa          

A Kalauhala,                           Honolulu         Puunui

J Maakuhia                              Honolulu         Kaopuana

 

            Ua kauohaia na poe nona na inoa maluna, ka poe e balota ana ma keia mau apana koho elua, e akoakoa mai lakou ma ka la 16 o keia mahina, oia ka Poalima o Okatoba nei, ma ka hora 10 o kakahiaka, maloko o ka Hale Kula ma Walawa, Ewa.

            Ua kauohaia na kanaka a pau o keia mau apana, e akoakoa  mai ia la, a e hoolohe i na mea kupono a kakou i makemake ai, no keia poe e kohoia ana. Oia ka mea hai aku, mai noho aku ia la. E hele nui mai. Na na

MAKAAINANA O EWA A ME WAIANAE.

Manana, Ewa, Oct. 7, 1863.

            Ke ike aela kakou ma keia olelo hoolaha a ka poe o Ewa, he makemake lakou e hui a kuka mua me na poe e manao nei e kohoia i Luna no ko lakou apana, i waha hoi e kamailio no ko lakou mau pono iloko o ka ahaolelo e hiki mai ana, a i ike pono ai lakou i ka mea a ua poe Luna la i manao ai e hooikaika ke kohoia lakou e ua poe makaainana nei. he hana naauao maoli keia, he mea ia e maopopo ai i ka manao o na poe koho a pau, o ke ano o ka Luna a lakou i makemake ai, a me ka Luna a lakou i makemake ole ai; pela ka pono e hana ʻ i, a ma ia mea no hoi e komo ai ka poe kupono, aole hoi o ka poe e kohoia ana mamuli wale iho o ka ikaika a me ka eleu ma ka balota ana.

            Ina pela e hana ʻ i na makaainana o na apana koho a pau o keia aupuni, alaila, he oiaio e komo auanei o ka poe naauao kupono wale no iloko o ka ahaolelo; a ma ia mea hoi, e hiki ai i kela kanaka keia kanaka ke koho e like me kana i ike ai he pono, aole hoi me ka kauo huluhuluia o ka poe koho balota, e like me na kau balota ana i kaahope ae nei. Ua maopopo no i ka poe naauao a pau, o ka poe kupono wlae no ke komo iloko o ka ahaolelo, o ka poe i akamai i na Kanawai, a i ike hoi i ke ano o ka hana ana ma na mea e pili ana i ka oihana Kau Kanawai, aohe ma ke koho i ka poe ike ole ia mea. No ka mea, in a paha i komo oka poe hou i ike ole i na rula o na Aha Kau Kanawai, alaila, e lilo ana lakou me he poe haumana ao hou la, a i ke ao no paha auanei i na rula o ka hale, hele a makaukau, pau ka Ahaolelo, alaila, aohe wahi pomaikai e loaa i ka lehulehu nana oia i koho, no ka mea, ua lilo wale kona manawa ma ke ao ana i na rula o ka hale.

            Ina e hui ana na makaainana , no ke kuka ana no na poe a lakou i makemake ai e koho, ma na apana a pau o keia aupuni, a e hoohalike ae hoi me ke kumu alakai maikai i hoomakaia mai nei e ko Ewa poe, alaila, e mau no ka hamama o ka nupepa a kakou no na olelo hoolaha oia ano, e like no me ka uku mau o na olelo hoolaha. E wiki e na hoa, ke nee loa mai nei ka manawa koho, menei la pono ke hoomakaukau mai, i hilihewa ole ai ke koho ana, i ka pua ula mae o ke kula.

           

            Ke kauoha aku nei makou i na poe e kakau mai nei i na Hanau a me na Make, e pono ia lakou ke kakau pono, no ka mea, o kekahi poe, aole o lakou hai mai i ka la o ka hanau a me ka make ana, a me kahi o ka hanau ame ka make ana, a he kane paha a he wahine paha. E ninau pono, alaila hooili mai, i paiia ia mau mea, a nolaila, e nana ma kahi o ka hanau ame ka make.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

            Ke ku nei ma ke awa elua mau moku kaua Beritania, o ke Tribune a me ke Tartar. E holo ana keia mua moku Iapana.

            HANAU MAI UA MAKE.-Ma ka la 4 iho nei o keia malama, ma Peleula. Honolulu, ua hanau make mai he kaikamahine na Lieut. W. a me Mrs. Kapahukula Ka.

            KA MOIWAHINE KANEMAKE-Ua kaumaha makou i ka hoike aku i ka lehulehu i ka loaahiaia ana o Hazaeleleponi K Kapakuhaili, i ka nawaliwali ano kaumaha i keia mau la. He nawaliwali loa ka ia e noho mai nei.

            LA HANAU O KA MOI O DENEMAKA.-Ma ka Poalua iho nei, oia hoi ka la 6 o keia malama, ua hoomanaoia ka la hanau o ka Moi o Denemaka, ma ke kau ia ana o ka Have e ke Aupuni Hawaii, a me na Have no hoi o ka poe Kanikela o na Aupuni e e noho nei ma keia Aupuni.

           

            MOOLELO O KE KAUA MA IAPANA-Ua loaa mai ia makou ka moolelo o ke kaua mawaena o na poe Iapana, ame ka moku kaua Wyoming o Amerika Huipuia. Aole e hiki ke paiia i keia pule, no ka piha loa o ka pepa, nolaila, aia a keia pule ae hoopukaia ʻ ku. He nui loa ka weliweli o na mea i hanaia malaila, a ua puahi no hoi ke kaua ana ʻ ku a ka moku Wyoming o ke aupuni Amerika.

 

            HALE KALEPA HOU.-Ua wehe ʻ e he Hale Kalepa hou ma Honolulu nei, oia hoi ka Hale Kalepa o Howland & Co., (Haulani ma.) Ua makaukau laua e hana i na oihana Kalepa o na ano a pau, e pili ana i na moku a me na mea e ae.

           

            INA LUNA KUOKOA.-Ke kauohaia aku nei na Luna a pau o ke KUOKOA, e hoouna koke mai i na dala a pau o ka pepa e waiho nei ma ko lakou lima, a e kii koke aku hoi i na dala koena a na poe lawe pepa; no ka mea, ke nee mai nei ka hopena o keia makahiki. Mai HOOHAKALIA OUKOU e na Luna.

 

            KA MOKU HELENA.-Ua hooleleia ka moku i hanaia iho nei ma ka Hale Kamana o Mr D Foster ma Ulakoheo, iloko o ke kai, ma ka hora 9 o ke kakahiaka Poaono iho nei. He moku maikai o ke kii i ka nana ʻ ku, he 60 paha na tona o kona nui. O Helena ka inoa i kanaia iho nei.

 

            NAWALIWALI.-Nawaliwali Ka Mea Hanohano M Kekuanaoa, i keia mau la, ma nehinei nae la, ua hoike mai na Kahuna Lapaau on a, oia hoi o Dr Ford, a me Dr Stangenwald, (Kauka Poka, a me Kauka Minukeole.) ua oluolu loa ia, a ua hiki ia ia ke noho iluna. He anu ka hoomaka ana mai o kona mai, a mahope mai ke ku a wela ana mai, a no ia mai mai kona ano nawaliwali loa. E nonoi haahaa aku kakou i ke AKUA MANA LOA e hoopau mai i ka nawaliwali ana o ke kanaka makua o keia lahui. Ka Mea Hanohano hoi i hania ʻ e la malun.

 

            NA LUNA HAIOLELO.-Maloko o ka Luakini ma Waialua, Oahu, i ke ahiahi, hora 7, o ka la 24 o Sepatemaba. Ua halawai kekahi mau Luna o na Ekalesia, me ke Komite Hooko i ka hana o ka Ahahui o na Ekalesia Euanelio o Oahu. A ua ninau ua Komite la ia lakou, i ko lakou manaoio ia Kristo, a me ko lakou ike ana i ka olelo a ke Akua, a me ke ala e hiki aku ai i ke ola, a me ko lakou makemake e hai aku i ka Euanelio i ko Hawaii nei poe kanaka. A eia na inoa o ka poe i aeia e hoao i ka haiolelo no na makahiki elua. P Kapohaku, W N Pualewa, P Naone, E W Pii, T Hanaloa, Hokuaulani.

 

            HOOPAIIA E LIIA, A UA KAAWE NAE.-Ua hookolokoloia o Kawehena (k,) no ka hihia pepehi kanaka, ma ke kau hookolokolo o Sepatemaba, ma Waimea, Hawaii, a ua ahewaia, a hooholo Ka Mea Hanohano G M Lopikaua, e liia oia ma ka la 6 o Novemaba ae nei, ma Honolulu nei. Mahope iho o kona hoopaiia ʻ na, ua hoihoi ia oia i ka hale paahao, i Kawaihae, ilaila e hoopaaia ʻ i a hiki i ka wa e loa ʻ i o ka moku nana e lawe mai oia ianei. I kona hoopaia ʻ na nae iloko o ka hale paahao, ia po iho no kaawe ua Kawehena nei ia ia iho, a i ke kakahiaka ana ʻ e, aia hoi, loaa ʻ ku la ua make loa iloko o kona keena i paa ʻ i.

 

            HOOPIIIA A HOOUKUIA.-Ua hai ia mai makou, ma ka la 6 iho nei o Okatoba, ua hoopiiia o J W Keawehunahala, Lunakanawai mua iho nei o Waialua, e Ka Mea hanohano D. Kalakaua, ma o J Booth la, no kona aie, ma ka lawe ana i ke dala o ka nupepa Hoku o ka Pakipika; aole nae i hanaia ua hihia nei imua o ka Aha, no ko J W Keawehunahala uku e ana mai no i na dala o kona aie, ame ke koina o ka aha. Ua lawe oia i na dala o ka pepa i haiia e hoolilo aku ma kona makemake, a no ia mau dala kona koiia ana, a ua hookaa mai nei. Ua lohe mai nei makou, ke manao nei o J W Keawehunahala e holo i Lunamakainana no ka apana o Waialua, no ke kau Ahaolelo e hiki mai ana, aka, in a ua hiki ole iaia ke malama i ka waiwai uuku o hai, alaila, aole loa e pono ia ia ke malama i ka pono o ka lehulehu, imua o ka Aha Kau Kanawai o keia Aupuni.

 

KA NU HOU!

 

 

            Ma na nupepa o na aina e i hiki mai nei maluna mai o ka moku Malay a me Yankee, ua ikea iho na mea o ke kahua kaua mai o Amerika, e hiki ana i ka la 5 o Sepatemaba, a na ia mea e hoike mai ka hiki io ana o ka puali koa o ke Aupuni ke lanakila, me ka hoopio iho hoi i keia kipi nui a kipi hala ole no hoi, nana i hoinoino i ka moolelo o na Aupuni a pau. O na Aupuni hoi kekahi o Europa, ka poe i ake nui e lanakila na kipi, ka poe hoi nana e okomo malu mai nei i na mea e kokua ai i na kipi, o ua poe la kekahi i ike mai nei i ka hiki ole o na poe kipi ke lanakila ae, a oiai hoi lakou e manao ana pela, alaila, he oiaio aohe kumu a na makamaka o ke aupuni hui e kunana iho ai me ke kaniuhu makau.

            O na mea e komo nui nei iloko o ka panepoo, o na manao o ka poe a pau, oia no ka hoouka ana aku a na koa a me na aumoku aupuni i ke kulanakauhale o Kaletona, aka, ua like no nae ka maikai o na mea hou i loheia mai, mai na kulana e ae o ke kahua kaua. Mai ka hoomaka ana o ka hoouka ana ʻ ku i ke kulanakauhale o kaletona, a hiki i ka la 31 iho nei o Augate, ke mau la no ka halawai ana mai o na puali o ke aupuni me ka pomaikai, a ke holopono la no hoi ka hana a na koa aupuni malaila. Ua haiia mai ma ka uwea telegarapa, i ka poe o Kapalakiko, ma ka la 29 o Augate, ua lilo pio mai o Papu Sumeta, a me Papu Wagner i na puali koa aupuni; aka, me he mea la, aohe oiaio o ia mau mea, no ka mea, aole kekahi mea oia ano i hai ia ʻ ku i ke kuhina kaua ma Wasinetona. O keia kekahi o ka hoouka ana a na koa aupuni ia Papu Wagner, ma ka la 26 o Augate, a ua kue nui mai no na koa kipi i na koa aupuni, a ua emi hope mai lakou. Ua pau loa o Papu Sumeta i ka hoohioloia, a aohe wahi pu hookahi a na kipi e kau nei ma ia papu. ke hoomau ia ʻ la no nae ke kipu ana ʻ ku ia Papu, i keakea ia aku ai na kipi, mai ke kukulu hou ana i mau pu hou ilaila. Ina paha ua kau a kau ole ka have aupuni ilaila, ua like no me he mea la ke kau la, a ua loaa ka lanaila nui i na koa aupuni, ma ka hoohiolo ana i ka pakaua ikaika a na kipi i haowale mua ai. O ke pio ana o ka Papu Sumeta i na kipi, ka mea nana i hoohanuhanu mai i ka hanu o ka ola no keia kipi nui ana, a me he mea la, o kona pio ana, a me ka hoopio pu ia ana hoi o Kaletona, ka pahuku a na kipi e hoomaka ai e ike iho, a e hoomaka iho ai hoi e helu iho i ka la o ko lakou hoomaka ana e emi ilalo, a hiki i ke lakou pio loa ana.

            Aia no me ka palapala aina e ike maopopo iho ai ka poe heluhelu nupepa i ke kulana o na aoao kaua, imua o Kaletona. O mokupuni Morisa, ua hookaawaleia mai ia wahi mai Karolina Hema mai, e kahi kai kuono i kapaia o Light House Inlet, ma ka hema, a o Light House Creek, ma ka akau komohana. O Light House Inlet, he hapawalu, a he hapaha mile paha kona laula, a o Light House Creek, he ololi loa iho no. He ekolu paha a me ka hapa mile ka loa o ua mokupuni la, a ma ke kihi akau, he lae loihi loa aku la iwaho, a o ka palena o ua wahi lae la, ua kapaia o ka lae Kumina. (Cummings Point.) A ia ma ua wahi la ka pakaua hao kaulana i kapaia o Papu Wagner. He laau Palameto ka mea i hanaia ʻ i, a mawaho hoi, ua apo ia i ka hao alanui kaamahu, a ua hana kamoeia, he kanakolu degere paha, ka hio i hope o ua Papu la, ke umikumamawalu pu nui o luna o ua pakaua nei. O ka lae Kumina, (Cummings Point) kahi a Gen Gilmore a me Adimarala Dalagarina, (Dahlgren,) e hooikaika nei e hoopio. Ma na mea i lohe hope ia mai nei, ua pinepine loa ka hoouka ana ʻ ku a na koa aupuni ia wahi, a ua pinepine no hoi ko lakou hooemi hope ia ana mai e na kipi, a in a e hiki ke manaoio ia ka nui ana a me ka ikaika o ua wahi la, e like me ka mea e hai wale ia mai nei, alaila, e nui ana no ke kumu kuai e pio ai ua pakaua la. He hiki ke hilinai ia iho, o ua pakaua la ma Cummings Point, ke ki nana e wehe mai i ke awa o Kaletona. He ekolu hapaha mile wale no ke kaawale o ia Papu, mai Papu Sumeta aku, a in a no e mau ke akamai a me ka eleu e like me ka Generala Gilmore hana ana a pio ai o Papu Pulasaki ma kahi e pili koke la ma Savana, alaila, aohe no e huhu ka manawa, e hoohioloia ʻ i o ia pakaua, me ia mamao no. O Papu Johnson, he hookahi mile me ka hapa, mai Cummings Point aku, he hookahi mile o papu Moultrie mai Sumeta aku, a o ke kulanakauhale hoi o Kaletona, he ekolu no mile me ka hapa, mai Papu Sumeta ʻ ku. O Papu Sumeta a me Wagner, o laua wale no na pakaua ikaika nana e alai mai ke komo ana ʻ ku o na koa aupuni iloko o Kaletona, a in a e pio laua a elua, alaila, o ke pio no ia o ke Kulanakauhale.

            E hiki iho hoi ke hoomanaoia, he elua a me ka hapa, na makahiki o ko na kipi hoomakaukau ana i na mea e ikaika ai ia wahi, a ua kukulu iho lakou he ekolu mau pakaua ikaika loa, a ua hookau ia hoi na pu nui maikai loa i hanaia ma Beritania, i hiki aku ka nui i ka  400. A no ia mea hoi, aohe no he kumu e kanalua ai, ina e pio ole ia wahi iloko o ka hoouka mua ia ana. Malia paha, aole loa no kekahi wahi o Europa i like ka ikaika me ko Kaletona hoolakoia ana, a malia paha aole no he aumoku e ae i hiki ke hoopio aku ia ia, in a aole o na aumoku hao. O na pu kaniahi o ka Papu Sumeta, mamua o ka hoouka ana ʻ ku a na koa aupuni, he 100 pu ka nui. He 50 o Papu Moultrie. Ko Castle Pinckney, he 25. Ko Papu Ripley, he ewalu. Ko Papu Johnson, he eono. O na pu e ae, aia ma na pakaua ma Cummings Point, Beach Inlet, Mokupuni Sulivana, mokupuni James, (Iakobo) ame ka lae o Manederila, (Mandrells Point.) Aia o Papu Riplet, ma kekahi wahi ahua maloo, mawaena o Papu Johnson ame Castle Pinckney. He papu hao i kukulu hoohioia. He moe pono kona mau poo ma ke kowa o Swash, a in a he moku holo pono mai malaila, alaila, ua kupono loa mai mua a hope o ka moku na pu oia wahi ke kiia ʻ ku, iloko koke no o keia mau mahina i hala iho nei kona paa ana. He wahi papu one wale iho no o papu JOhnson, he hookahi mile me ka hapa, mai Sumeta aku. ma ka hoouka ana ʻ ku a na enemi ma ka aina, a ma ke kowa paha o Stono, ua hiki pono loa ia pakaua, ke keakea ikaika aku i ka enemi i noho mai. He mau papu lana kekahi i hui pu me ia pakaua.

            Aka, iloko no nae o keia mau alai ikaika a na kipi ma na wahi e pili ana, ame na wahi e hoopuni ana a Kaletona, ma na mea hope loa i hiki mai nei, ua hoike ia mai, aole no e loihi ana ka wa e hala ana, a e lilo mai auanei ke kulana maikai i na koa aupuni, alaila, e hiki no ia lakou ke kipaku aku i na kipi, a ke hoohiolo aku no hoi i na paka ua a pau a lakou; a na ia mea hoi e koi aku i na kipi e hoopio mai i ke kulanakauhale i mea ole. I ke kulana no a Gen Gilmore e hoomoana mai nei ma ka mokupuni Morisa, e pili koke la me Papu Wagner, ua hiki no ia ia ke kiola ʻ ku i na poka poha iloko o ke kulanakauhale o Kaletona, ua aneane he elima mile ke kaawale o na koa aupuni mai Kaletona mai, o ka loihi loa o kahi hiki ke ki ponoia ʻ ku na poka poha. Ua kukuluia ia mau pu ki loihi ma ia mokupuni me ka manao e hoao i ke ano o ka hiki io ame ka hiki ole; a no ia mea, i ka wa no i ikeia iho ai he hiki i na poka o ua mau pu la ke kiolaiai kahi i elima mile ka loa, a he hiki pono hoi iloko o ke kulanakauhale kipi, nolaila, kauoha koke aku o Gen Gilmore ia Biurigada, e hoopio koke mai ia kulanakauhale iloko o na hora he 48, mai ia  manawa aku; a in a e hooleia mai kana koi, alaila, e hoomaka koke no oia e kipu aku i ke kulanakauhale me kona kauoha pu aku no hoi ia Gen Biurigada, e hai akea ae ia mea imua o na kamaaina a pau o ia wahi, i hiki ai ia lakou ke hoomakaukau ia lakou iho, me ka hookaawale aku ma akhi e. Ua kue loa ua Generala kipi nei, ia manao ana o ke Generala o ke aupuni e ki aku i na poka poha iloko o ke kulanakauhale, no ka mea, wahi ana, ua kulike ole ia hana ana me na rula mau o ke kaua ana iwaena o na aupuni naauao. No ka hooko oleia ana mai o a Gen Gilmore mea i noi aku ai i ke alii koa kipi, nolaila, ma ka hora 1 o ke kakahiaka o ka la 24 o Augake, hoomaka ka puali koa aupuni e kiola aku i na poka poha iloko o ke kulanakauhale kipi; he 15 poka i kiia, he 12 poka i haule iloko ponoi o kulanakauhale, a he ekolu hoi poka i haule ma kahi e. Aohe no he nui o ka poino, he mau wahi hale waiho ukana wale no ka pau i ke ahi, ma ke kihi pilikai o ke kulanakauhale.

            Me he mea la, aole o ka hoopoino aku i ke kulanakauhale, ame ka hoopoino aku hoi i ka waiwai ame ke ola o na kanaka ka Gen Gilmore mea i makemake ai e kipu aku ia wahi, aka, he makemake wale no kona e hoikeike aku i na kipi, i ka hiki ia ia ke hoolilo aku i ke kulanakauhale i mea ole, me ka hooko pono maoli no hoi i na mea ana i hooweliweli aku ai, ke ae oleia mai kana noi; no ka mea, me he mea la, aole i manaoio iho na 'lii kipi, e hiki ana i na puali koa aupuni ke kiola ʻ ku i na poka poha, mai kahi a lakou i hoomoana ʻ i, oia hoi ua like paha me elima mile ke kaawale, a no ia manao ana pela, nolaila, aole na kipi i hoomaopopo mai i na olelo a ka Alihika ua o na puali o ke aupuni. Aka, i ka wa nae i hoomaka ai o ke kipuia ana ʻ ku o ke kulanakauhale iwaenakonu o ka po,  aole i kanamai o ka holoke o na kamaaina o ia wahi, me ka hoa hele i loaa ʻ i kahi e malu ai, o make auanei i na poka e lele ulawena mai ana iloko o ka poelele. Holoke na kane, na wahine, na keiki, ame ka poe no o na ano a pau i o a ianei. Ua hoomoeia ke kipu ana ʻ ku i ke kulanakauhale, a e hoomaka hou ia ana paha iloko o Sepatemaba iho nei, mahope iho o ke noi honi ʻ na aku e hoopio mai a hooleia mai, alaila kipu hou. Ua lawa kupono loa ka manawa i haawi ia aku i na kanaka a pau o ke kulanakauhale o Kaletona, no ka hoomakaukau ia lakou iho no ka neenee aku ma kahi e; a ua lawa pono no hoi na Luna kipi i ka manawa e hooholo ai no lakou iho, i ka pono o ka hoopio mai i ke kulanakauhale, me ka hookoe i na waiwai o na makaainana, a i ole ia, o ka hoohiolo ia kulanakauhale me ka hooliloia i mea ole, ke ae ole mai lakou e hoopio i ke kulanakauhale.

            Aohe no he mea hou ano nui i hiki mai, mai ka puali mai o ka Potomaka. E like no me ka moewaa mau e hahai ana ia puali mai ka wa mai ia McDowell. Makalelana, Pope, Burnside. Hooker, a me Meade, pela no keia e noho mai nei - aole no paha no na Generala ka hewa, aka, no na Luna Nui no o Wasinetona. Ke ku malie nei na puali a elua o ka Potomaka. O na koa aupui malalo o Meade, eia ke hoomoana nei ka hapanui ma Warenatona, ma kahi e pili pu la me ka muliwai Rapahanoka, a malaila ʻ ku ka hoonoho liiliia ana a hiki i ka Potomaka, i kahi i kapaia o Point of Rocks. A o ke kulana hoi o ko Gen Lee mau koa, ma ke ano i hoikeia mai ma ke Telegarapa, penei no ia : Aia o Gen iwela (Ewell.) ke hoomoana nei ma kahi e pili ana i Orange court House; o A P Hill, aia ma kahi e pili koke ana me Rapidan Station; a o Gen Longstreet hoi, ke noho nei kona mau koa mai ka mano Amerika Huipuia (United States Ford.) a hiki i Feradarikabuga. O na koa kiai waho loa o na laina koa e noho nei ma ka Rapahanoka, aia aku la i Pota Roiala (Port Royal.) O ko Gen Lee wahi ponoi e noho mai nei, aia i kahi he elua mile ma o aku o Orange Court House, ma ke alanui kaamahu o Gordonsville, he nui no ka hoouka liilii ana iwaena o na puali kaua o na aoao a elua e noho nei malaila, a iloko o kekahi o ia mau hoouka liilii ana, i make mai nei kekahi alii koa kipi, oia hoi o Moseby. Ua haiia mai ke puipui nui loa ae nei ka puali koa o Lee, i na koa i kauo maohia mai e komo e kaua e na ʻ Lii kipi. I ka wa a ka lee puali i a-e hope aku nei ma ka aoao hema o ka muliwai o ka Potomaka, he 40,000 koa wale no on a ia manawa, a i keia lohe ana ia mai nei, he 100,000 ka nui o kona mau koa. Ua lilo hou i na kipi ka lae aina e waiho la mawaena o ka muliwai Rapahanoka, ame ka Potomaka. A ua pio aku i na kipi kekahi mau mokukaua ekolu o ke aupuni ma ka muliwai o ka Rapahanoka. Aka, aole paha e loaa ana ia lakou ka pomaikai ma ia mea, no ka mea, ke alaiia nei ka nuku o ka muliwai e kekahi mokuhao kaua o ke aupuni, a ua hoounaia aku no hoi kekahi poe e kii hou e kaua aku i lilo hou mai ai ua mau moku la i ke aupuni.

 

            HE LUNA MAKAAINANA.-Ua haiia mai makou, e balota ana ka o A Kalauhala, Loio, i Luna Makaainana no Ewa ame Waianae no ke kau Ahaolelo o ka M H 1864 e hiki mai ana. Oia no ka mea nana ka Bila Kanawai i hoopauia ʻ i ka auhau kino o na wahine i ke kau Ahaolelo o ka M H 1852, a he kanaka no hoi oia i pilipili mau i na Aha Kanawai. Aohe no paha e poho ana ko Ewa ame Waianae poe ke koho ia ia i Luna Makaainana no lakou iho.

 

Na Palapala

He pane ia " "(Nahokuelua.)

 

            Auhea oe e Nahokuelua: Ua heluhelu iho nei au i kou manao hoowahawaha i " na Kumu Kalawina;" i pai ia iho nei iloko o ke Kuokoa, a ua mahalo au i ka naauao o kou manao e hoopakeleia ʻ i ka lahui Hawaii e kokoke ana e make. Eia ke kumu o kou manao. E ao aku ia lakou i ka olelo Beritania, a e like paha auanei ko lakou ola loa me ko na haole.

            Ke ninau mai nei oe, "Heaha la ke kumu o ko Binamu ma aua ana ia makou i ka waiwai momona lua ole, oia hoi ka olelo Beritania?" Me he mea ʻ la, aole lakou i hooikaika iki e ao ia oukou i ka olelo Beritania. Ke pane aku nei au, malaila ka lakou ao mua ana, aka, ua poho wale ka nui o ka la kou luhi, aole i hua mai ia kihapai i na hua momona, he awahia wale no. Ua liio ka nui o na haumana a lakou i ka hewa, a puahi liilii na kula. O Binamu wahine kai hanai ia H H i haumana. Aka, i kona ike iki ana i ka olelo haole, ua kuai liloia e kona makuakane i wahine na Kap D a pela like pu ka nui o ua kaikamahine hanai. Pau ke ana i iho ʻ la kela, "Aole au i hele mai nei e hanai i na kaikamahine, e lilo wale i ke kuana"

            Eia kekahi. I na makahiki mua o ko makou noho ana ma Hawaii nei, aole i hele iki na keiki i ke kula, a o na makua wale no ka mea ao i ka palapala. Nolaila, aole e hiki ia lakou ke ao ia i ka olelo haole.

            Eia hou, aole makou i hoouna ia mai e a aku i ka olelo haole. Penei ke kauoha a ka Haku, "E hele oukou i na aina a pau e hai aku i ka Euanelio." A mamuli o kela kauoha makou i hele mai nei. Ina i haalele makou i ka hai Euanelio, a lilo mamuli o ke ao ana i ka olelo haole, in a ua puhi wale mai ke Akua ia makou a puehu liilii makou me he lepo la imua o ka makani, no ko makou haalele ana i ke kauoha a ka Haku. Aole Iesu i kauoha i kana poe Lunaolelo, e hele e ao aku i na aina a pau i ka Olelo Hebera, i ka olelo "momona lua ole" o ka wa kahiko. I ko lakou kaahele ana i na aina, hoikeike lakou i ka ke Akua, ma ka olelo a na kamaaina, aole maka Hebera. Pela hoi ka makou hana ma Hawaii nei, a ua lohe lea na kanaka, a hauoli lakou i ka mea a lakou i lohe ai ma ka olelo Hawaii. Ina he olelo haole ka makou imua o oukou, in a ua naaupo ka lehulehu o na kanaka a hiki i keia manawa.

            Eia hou iho. Ua loaa ia makou ka ike pono, aole e naauao ke keiki Hawaii ke ao i ka olelo haole ma na kula maoli. Aole ia hiki ilaila ke heluhelu i na buke a me na nupepa haole, a apo lea i ke ano. Aia wa no ka loaa o ka olelo haole maloko o na kula hanai, kahi e kaawale aku ai ke kamailio ma ka olelo Hawaii, a ma ka olelo haole wale no ka olelo ana ame ke ao ana. Pela e noho ai iloko o ke kula hanai, a pau na makahiki he umi, a ua loaa. Pela ke kula ana a na Moi o kakou ma ke kula hanai a Mika kuke ma. O lakou me na hoa kula pu, o na keiki Hawaii kai ike pono i ka olelo haole.

            E helu kakou i na dala e pono ai ke ao i na keiki Hawaii maloko o na kula hanai, alaila, e maopopo lea paha ka hiki a me ka hiki ole o ko Nahokuelua manao.

            Maloko o ke kula hanai kahi e ao ai i kekahi keiki hookahi. Ina he kumu haole ka mea nana e ao, he $1000 na dala ka uku hanai ia ia me kana wahine i ka makahiki. E olelo kakou i $600 aha kona uku makahiki alaila in a he umi na haumana ma kekahi kula, ua lilo na dala $2,000 i ka makahiki hookahi.

            A no na makahiki he 10, ua lilo he $20,000/

            Uku hanai i na kumu. 10 M H $6,000

            Lilo no ka hale noho o K H $4000

 

            Na dala a pau i na M H he 10, $30 000.

            Oia na lilo ma ke ao ana i na haumana he 10 iloko o na makahiki he 10 ma ka olelo haole.

            Mamuli ia helu dala an, in a he 100 na haumana iloko o na kula hanai he 10, e hoonui ikela puu dala i ka 10, a ua loaa na dala he $300 000 i lilo i ka hoonaauao ia lakou he haneri.

            Iloko o na makahiki he 40 i hala ae nei, ua aoia na haumana Hawaii i ka heluhelu buke, i ke kakaulima, a i ka Helukakau, he 50,000 o lakou, a ua lilo paha na dala $200.000 i ke ao kula ana ma keia pae aina. Ina paha i aoia lakou maloko o na kula Beritania, ma an kula hanai, he 2,000 na dala no ka haumana hookahi i na makahiki he 10. he 1000 ma na mea e ae. E hoonui oe i keia kumu lilo no ka haumana hookahi, me 50,000, ka nui o na keiki Hawaii i ao ia, a ua loaa na haneri miliona ehia? Aole paha e hiki i ka waiwai a pau o na lua gula o Kaleponi ke hookaa? Ooe ka hoi, he mea naauao.

            Aka, aole ka hoahewa wale no kau, o ke kipaku mai no hoi kekahi. "E aho e hoi oe i kou home," wahi au. Aole makou e hele ana pela. O ko makou home aia no ia iluna, a e kali ana makou, na "Kumu Kalawina" kahiko, i ka leo kahea mai."E pii iluna." Ua pau ka makou hana nui maanei, a ua pilikiia na puhaka, ua makaukau e hele aku e halawai me ka Haku, a me na hau-

END]