Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 41, 10 October 1863 — KA MOOLELO O ELEIO [ARTICLE]

KA MOOLELO O ELEIO

HKLr "l a KEIA wahi e kamailio ka(l l kou no k,i hnpni nna o l;e nlii wahi- - ne, nme ka uanana o ia ana o ko "' * Kau!u!;\nu inoa.) I ka rjfhf> ana o n-i'iii a k<-koke i ka puni, alaila, hoakoakoaia mai la na mnka alo'na a pau i kahi hookahi. no ka men. he mea mnu ia i n i wahine hnnau a piu. ka hookokoke mai ka poe i piii ia ia, no ka mea, oia la. he la make ia. ain a puka ke kei-i iwaho. nlaila pau ka pilikia ; aka. ina nne i paa ka iewe iioko, oia mea 110 ia e piiikia ai na wahine hapai keiki ; a ina e hemo ki' keiki ame ka • iowe. aiaila. o ka pau n<> »a o ka piiikia. A kokoke loa i ka mninwM i hanau ai o ke keiki. alaila. hooiaha ia ae la ka mea nana e hanai ke keiki. oi i no o Kaieihaohia. ke kaikunane o Kelekeleiok uiia. I Ano ka lilo ana o Kaleihaohia ke kahu j nana e hanai ke keiki, a nana hoi e maiama ' ji ka manawa uuku ; a noiaila, u < hoakaawa- ■ le ia ka puali Hikina o !Maui, no ka mea, o , Kaleihaohia, oia iho la 110 ka Haku aiina nojt"»a o Maui Hikina ; a o ka puali Komohana j hoi o Maiii, oia no ka puali i koe ia Kakaa- ! laneo amo kona mau ahi n pau. | la mnnawa. hanau ke keiki. lie keiki ka- ; ne, ainiia, hoomaopopoia ae ia ka ike o na ; Kauia nana i wanana i ua keiki nei. ! A pau na ia leapu oua keiki nei e iike me ■Ua nieu ifiau i ke keiki u uu'iil; ihoiia ae la ke keiki i Kahikinni e hanai ai, a hoi pu ne la no hoi o K iieihaoliia me kona kahu hanai, ame kona mau makaaiuaua no j hoi a pau. i A nnho no hoi o Kaleihaohia me ka hanai i ke keiki, a o na waiwai a pan e waiho ana i kela Hoaaina keia Hoaaina, ma kela Ahupuaa keia Ahupuaa oka puali llikina o L\laui ; ua laa ia mau waiwi>i a pau na un | keiki alii nei. ; Ika hanaiiaana oua keiki nei. ua hikiivvawt» loa kona nuiana ; ua ono maikai ko{na helehelena kino ika n:\na uku. ! Ai ka nui ana ao oua keiki nei, ua pii ; pu mai no kana mau hana, ma ka nana aku ; nae o kona mau makua hanai i kana mau ;hana, he mau hana ku no i ke ano kaiohe. j (Ma keia wahi nne kakou e hoomaopopo ai i ke ano koiohe o Kauluiaau, e like me ka ' mea i wanana e ui mai ai e na Kaula ma- ! mua.)

0 ka Kaululaau hana nui i ka manawa i' mahunhua ae ai kon i kino; oia no ka pepe- ; h\ wale aku «o i na kviki kamaaina o Kahiikinui ; o ke kaili wale mai i na mea paani ia na keiki kāmaaina. O kekahi hana kaln- | he loa a Kauluiaau e hana ai, oia no ke ku-; ! lohe i n * mea kanu a kona kalui hanai. | I ka wa e he'.e ai o Kaieihaoliia i ka mahi|ai me na kanaka, nana aku la o Kaululuau 'i ke kanuia ana o kekuhi inala kalo. a o ke i kahi m»la uala paha; a ina e puni kela mau jmala i ke kanuia, a hele aku I.i o Kaleihao- | hia me na kanaka ma kekahi wahi okoa ! aku, i*laila, o ka Kauiulaau hana ma ia ho ; Ipe iho, o ka uhukiia aku la no ia o kela mau ■ mala i kanuia ai a pau lou, aoie mea i koe. ! A i ka hei aua mai hoi o ka makunkane ame na kanaka, a ike iho la i ka pau o ka mea kanu i ka uhukiia, aluila. minamina iho ia lakou i ka mea kanu, no ka meu, ua luhi ioa na kanaka 1 ka houluhi ia; he mea ole ka hoi ia luhi i ka manao o keia ahikananu, ke aiwaiwa. he hiapaiole. Aole nae i ike ka makua kane hanai o Kaululaau, i ka mea nana i uhuki na mala ui a lakou i kanu ai. Ua kuhi oia, o kekahi ia o na puali o Kakaalaneo.ua hele mu la nia na kuaaina e uhuki ai la i ka ai a nu u aknainana, a e oki ai la hoi i ka pepeiao o ka puaa.aole ka, em no ku hoi o ke kama eu a Kakaalaneo me Kelekeleiokaula. 1 ka pau ana nae o keia mau mala i ka | uhukiia, aoie o Kaleihaohia i molowa i ke ! kanu hoiMina, kanu hou aku la no kela me na makaaiuana. O ka lakou nei h.ina no hoi ke kanu,i ka ai, o ka hana no hoi ia a keia eu. o ka ahliki i na mea kanu a lakou nei. / - Pela mau no ka hana kalohe ana a keia keiki i ua mea kanu a kota makuakane haoai. ,' A no ka nui loa o ke knlohe o ke keiki me ka ike oleia nae o ke kalohe ana; no~ laila, uluhua ioa o Kuleihaohia ine ka hoo- ;

naukiuki Ika pau pinepine o na raca kanu i ka uhwkiia. kauoha nein oin i ke kau'.a ana i'i K-v; kan2 oit! l1o 1 inola e He!e mai e n;in\ polio i i;a n;;a nana e uhuki nei i kana man mo;i ka;ju. no k-i ua mmamina ioa oia i kona luhi i ka uhuki waie ia. 1 ka iiianaiva nae i kiiia aku ai ke kau T a e hele mai imua o Kaieihaohia, aiaiia. ole.o inai Ja kela i kana oleio i ka luna nana i kii aku, " E hoi oe a ia Kaieih .ohia, e oieio aku oe ia la penei, ' i olelo niai nei ke kaula ia oe, apo{>o, e pii na kanaka a pau iuka i ka maiiiai, aolf kanaka e koe. a 0 oe ea e pii aku oe a ka mala kaio a oukou iuka aku nei la. iiaila oe e hoomakakiu malu ai i ku mea nana e uhuki nei i ka aiia manawa e ike pono aua.'iei oi.< i ka mea nana e uhuki nei ka mea kanu a oukou. •• A ina nae i loaa ka mea nana e uhuki nei ka inea kanu, inai noho ia a pepehi, no ka mea, ina oia e pepehiia, o ka pakela loa mni ia o ke kalohe, no ka mea, he ano kupua ka mea nana e uhuki nei, aia no nae 11 ; i ke aio ponoi no oua o Kaleihuohia kahi i i noho ai. " He punahele no paha nana, he aikane aloha paha ; a i ole ia, he keiki hanappha. he keiki hookama paha, aia no nae ia i kana hoomakakiu maiu ana, i " O ka'u kauoha nae ia ia oe, mai hoopoina oe i ka hai aku i ke alii, aole oia e pepehi ī ka mea nana e uhuki nei ka ai a oukou. ' A pau na olelo a pau a Kuka;: (•limoliaoia i hai aku ai i ka luna a Kaleihaohia ; a hoi aku ln hoi kela a hai aku la i na oK lo a ke kn manaq o ke kaula. • A!aila, ia aliiahi no. o ke kukala aku ia no ia o ka iuna i ka iohe i na kanaka o ke : alii. me ka olelo aku. •• O na kanaka a pau o i>e ahi, ke hai aku nei ka lohe ia oukou. apopo, he h.ma ka kealii he mahiai, aia iuka o ka malu koa, aohe kanaka e kue i kauhale nei, o ke knnaka e hele ole i ka hana a ke ahi. ina he punalule a noho i.i la, al >ila. e ! pau ana kona punahele, i na he iwikuamoo ' kai noho. iie kipi no ia o ka aina." A kakahiaka nui ae, kahea mai la ka lui nn, *• E ala na kanaka, e hoomakauka'.i i k» 1 pii i ka hana, aia ka hana iuka o ka malu : koa !" A lohe ae la na kanaka i ka leo o ka luna e kahea ana, alaila, o ke ala ae la no ia o na kanaka, paina a pau ka ai ana, ho m ikaukau no hoi na kanaka 1 na mea paahana no | ka mahiai. a pii aku la i kahi o ka hana. i A pau na kanaka 3 pau ika pii i kahi o

ka hann, a pii pu nku la no hoi mc ke alii. a hiki i kahi i knnu muaia'i o ka ai. a malaiia. noho iho la ke a!ii ine ka manao e ho<»mak;ikiu nmlu i ka mea nann e kalohe nei i na mea kanu. A no ka manao o ke alii, aole he kanaka i koe i kauhale, he wihine wale no knnaka i kne, a o ke keiki no hoi. oia o hnululaau : nolaila, manao ae la o Kaleihaohia e pii pn no ine na kanaka i ka har:a, nolaila, ha.ilele iho la oia i ka mala ai ana i kiai ai, pn aku la no oia mahope o na kanaka. A i kona pii ana a kokoke e hiki aku i kahi u na kanaka e hana ana, i nana mai auanei ka hana i hope, e a aku ana keia ahi i kahi o na maU ai a lakou i kanu mua ai ; alaiia, o ko ia nei hoi hope hou mm la no ia uh' ka manao e ike pono 1 ke ano o keia ahi e a aUu nei malw»p*, i ko id nei hoi hou ana mai a kokoke. alaiia, ike {.K>no mai !a keia i ke ano u ka mea nana ke ahi ame ka mva nana e uhuki mau nei i na mea kanu a lakou. A hniawui kino o Kaieihaohia ine ke keiki ana me Kauiulaau, he maka he maka, he waha he waha, a he kamailio he kamaiiio; aiaiia, hoopuka aku ia o Kaieihaohia i kona manao i kana kei*i. " Kainoa no na hai la hoi e uhuki nei i na mea kanu a kakou. eia no ka hoi nau no e uhuki nei ka ai ? Kupsmatia maoli hoi keia kaiohe ou i na mea kanu o luoa o ka aina, aia no hoi kau kalohe ana pela la, a ua hookiiia oe i ka ai, a i oie ia hoi ia, ua hana ino ia ia hoi oe e maua e na makua hanai; o oe hoi ka maua mea nui e noho nei, a nou hoi keia noho ana o kakou i keia wnhi, no ka mea, rna ou ia i haawi mai ai ko makuakane i keia punii okoa no kakou, a o kakou na haku kanu o keia puali hiiana nei a ka ia mai o a o." j Eia n*e, ua makehewa ia aoana a ka makuakane i ua keiki nei, no ka mea, 110 pau kekahi maKi ai i ka uhukiia e ke keiki. Noiaiia, ua hoopihaia ka makuakane e ka

i u.'.u arne ka iniin.i. ak, v.o ka oie; > kauou " ,e i ki ir-?.kuaknne. ina e loaa ka mea nana i ui:i.ki ka ii:ea kanu aiaiia. aou- pono e pep* i.i a e ho» ha nku i ka «iva mr,a i kali-he. no ka tr.ea. i na no oe e hoo* pai aku. aoie e pau ke kalohe ana. no ka uie;\ ue hana kumu kai aia. A no n ojf!o ana a ke kauia pela. nolaila, aoie ke;a i hunu aku. aka, ī ko lanei hoi ana mai c,e ke k iki a hiki i ka haie, alaila, O;■ o aku ia keiu i ka wahine. " Aole nnei oii .'iaonao i ka naU waie o ke keiki i kekah> :tiau ia. o ka noho nanea waie no ka paha k.ru e noho nei, aoie hoi ou nana pono." Oioio mai la hoi ka wahine i kana oieio i ke kane, •• L.i kuhi n.-> paha wau i ka hele a ke keiki e hr !e nei. eia no ia i ka paani ; noie ka, eia Ka keia ke heie nei i ke kalohe ? Ka noa no paha ka waiaau ae o kamalii e waia:iu kokoke ae nei. oia nei ia kekahi. aoie ka. ei i ka l.eia ua heie aki; nei." Oi*-io hou ;iku la o Ka.leiiiaohia i kana v\'ahine, He he'u- pono auanei ka ke keiki eia uo ka iioi na lanei no uhuki mau nei i iea ni o na ma.la a makeu e k;inu nei, ke kuhihewa nei kak«.u na hai e uhuki nei, aole ka, oia no kn n;i ianei r.o e uhuki nei. No ka mea, i kuu pii ana aku nei me na kanaka a kuu wahi i noho ai, i nana mai auauei ka liana e a ne a;.a keia ahi i na inala ai a ;.makou, i iio! liou mai kuu hana a hiki \ ua nala ai la. o innei no ka ke ho-a ana i ke ahi. na uhuki iho nae i kekahi mala ai a ua pni. o ka uhuki hou aku [taha koe i kekahi niila ai, o kuu hiki e ana mai koe ai ia inaia ai. i na no la ua piu hou no 'w ianei i ka uhukiia. Heaha la uanei ka o keia . -i • l |_l. -i 1 IMIIUIIL- [Mll.l *.) lum.! iii ina no paha i na men nana ke keiki, aole

pah.i e kaloiie V Aiaiia, olelo mai la ka makuahine hacv»i f •• E kaii hoi p.iha kaua a hoi mai ke k.iula, alaia, nana uo e hoakaka pono mai ī ke . no 0 i-.eia hana a ke keiki. i.noai he pono no i ko ke kaula mamo. iioohewa e hoi kaua." fa manawa koke no, hooliolo liio la laua i ko uiua manao, e waiho a hoi mai ke kaula, al iila. nana e hoike mai i ka pono ame ka hewa. A pau ka hana a na kanaka. ma ia hope iho, hoi mai la kt-la kanaka keia k';.naka mai ka hana niui, a hoi pu mai la no hoi me ua ka'ul.i nei.' Alaila, olelo aku la ke aiii, " hoi ha na i-a mea e ae e uhuki i:ei i ka ai a kakou e kmu nei." Oielo mai la ke kaula, " Owai la ka mea nana e uhuki nei." Hai aku la ke alii, "0 Ua han ti no hoi paha a kakou. oia o Kaululaau." Alaiai. ole o mai la ke k .ula, " Ae, e ike kakou i ka hana a keia keiki, e like no nie Ua mea 1 wanana e īa noua mamua. *• E li!o ana keia keiki i k>iki kalohe, a ma o ianei nae hoi e pomaikai ai kekahi aim o keia inau mo{,u. no ka mea. e lilo ana keia i kanaka ikiika. a mnalea no hoi i kekii'i m;'.u mea i hana oleia e kekahi poe o keia mau ama nei. " Nolaila. eia ka pono. e hai aku ka lohe 1 na mnkua i ke kalohe o ke keiki, a ina he inauao ko laua e hoihoi aku me laua ke keiki, alaila, i im no laua i ike pnno iho i ka he.va o ke keiki, na iaua no ia e hoopai iho, oia ka [H»no loa."

I.\ wn nae. honhoioia mai hoi ka lohe ia Kakaaianeo m? Keiekeleiokauia, a iohe iaua i ka hewa o ke keiki. aiaiia, o ke kauoha kokeiā mai ia no ia e hoihoi aku. Aole nae he ma~emakeo Kelekeleiokauia na ke kanaka e ae e hoihoi aku, aia no na Kaleihaohia ponoi no e hoihoi aku. A iohe o Kaieihaohia i ke kauoha a ke kaikuahine no ku hoihoi aku i ke keiki ; ia wn koke no. o ku hoohoio ae ia no ia o ka manao e hoihoi i ke keiki ain i ka iai o Leie ; ma na waa ka hoihoiia ana o ke keiki a hiki i ka lai o Leie ma kapohu o Haunla. A haiawai o Kakaalaneo me ke keiki ana ame ke kaikoeke, a hoakaka aku la o Kaieihaohia i ke ano o Ke kaiohe o ke keiki. a pf»u na mea a pau i ka hoakakaia, a iohe pono iho la iaua i na hana a ke keiki, aiaiia. piii mai ia me laua ka hana: o ke keiki iu manawa. i ka manawn nae i piii n>ai ai o KauluJ iaau me kona mau makua, aoie i haaieie o Kau!u|aau ia hana mua ana o ke kaiohe, hnomau mai ia no keia i kaua hana mau e like me mamua. N'o ka mea, i ka manawa e heleaio KauUuiaau a halawai me na leeiki kamaaaina, I alaiia, ina he mau mea poani na na keiki 1 kamnaina, ua kaiiiia ia mea e Kauiuiaau, a

e uwe ;n*ii nn ke.'ti kar.nair..i. ° .;' v c •• a * ia K;; .iiuiaau e.o <»a i.'.o o ka ia's.oJ mau «i.ei r ptani i ke kaiaia <* kt ia i»:irca « u. 1 A poi i mai; mui no ka ha r. a an:i a Kau- 1 iulaau a haia koknh. m:iu \ i •<•• • a .<.i.o 1 mahuahua ee ia no ho; k? k; ;oo > a e iik» - » mo ka t;«ai «a .hi'.a ana ae o >»o-:a k. 1 no. peia no h« i r.rahuahua ••••a *«♦' k. • ♦ ' hr> oua keiki noi. Ao e nle i noo;vruipopo r.a 1 makua \ Uona kaiohe, n « ka niea. ua j;io ke kalohe ana kahi e aku.