Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 42, 17 October 1863 — Page 1

Page PDF (1.64 MB)

This text was transcribed by:  Joanne Ha'o
This work is dedicated to:  Joseph Kamae Ha'o (KS1939) & Dora Naumu Ha'o (KS 1940)

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE II.  HELU 42.  HONOLULU, OKATOBA 17, 1863.

KA MOOLELO O ELEIO.  HELU 7.

            O KA MANAWA I IKE PONO AINA makua i ke kalohe o Kaululaau, oia no ka manawa e hele ana ke keiki i ka lealea, o kana hana lealea mau ia manawa e hele ana, oia no ke ke-a pua.

            Ia manawa nae a Kaululaau e hele nei i ke ke-a pua, oia ka manawa e lele ai kana pua a kau iluna o ka ulu ; ia manawa e kau ai iluna o ka ulu, alaila, kii aku la kela a hooluliluli ae la i ka ulu a haule iho la ka pua ilalo, alaila, he mea oluolu loa ia ia ia ; aka hoi, i na e kau mau no kana pua iluna me ka haule ole ilalo ke hooluliluli ia ; ia wa e puka ae ai ke kalohe o ua keiki nei a uhuki  i ka ulu o ka maloo ka hope.

            A i ka pau ana o ka ulu i ka uhuki ia. ia manawa i haiia aku ai ka lohe i na makua no ka uhukiia ana o ka ulu e ua keiki nei a laua :  aka, aole no nae i hoomaopopo loa na makua i ke kalohe o ke keiki ia manawa.

            A i ka manawa i hoomau mai ai ua keiki nei i ke kalohe, akahi no a hooiaio ae na makua i ke kalohe, no ka mea, o ka ke keiki hana no ke ke-a pua, kau no iluna o ka ulu, pau no ia ulu i ka uhukiia, a pela mau aku no ka uhuki ana i ka ulu, a oneanea loa kela wahi o Puako.

            A ike iho la na makua i ke kalohe io o ua keiki nei, alaila, inaina loa iho la ka makuakane a me ka huhu i ua keiki nei.

            Alaila, olelo aku la ka makuakane, "Aole e pono ke malama i keia keiki, no ka mea, he keki kalohe, e aho e lawe keia keiki i Lanai e noho ai, he kalohe hoi keia, he kalohe hoi ke akua o Lanai, hookahi na halawai kalohe ana a laua.

            "Akaka hoi ka lilo ana mai o kela aina i kona ano kalohe ; a ina hoi i make mai i ke akua, aole no hoi he kalohe, aka hoi, i na hoi i pau mai ke akua o Lanai i ka luku ia, alaila, ua waiwai hoi ke kalohe ana."

            Ia manawa koke no, o ka noonoo ae la no ia i ka wa kupono e lawe ai i ua keikei nei i Lanai e noho ai.

            Ia wa nae a na makua e noonoo nei no ka lawe ana i Lanai e noho ai o Kaululaau ; ia manawa, halawai mai la me ko Kaululaau uhane ma ka moeuhane kona akua, oia hoi o Lono.  Hai mai la o Lono ma ka moeuhane ia Kaululaau, "E Kaululaau, ke ohumu nei ou mau makua e kiola ia oe i Lanai, i make oe i ke akua, nolaila, ina i olelo mai ou mau makua ia oe e hoolei i Lanai, alaila, e ae aku no oe i ko kaua aina, no ka mea, aole oe e make ke malama oe ia'u, aka hoi, ina oe e haalele ia'u, alaila, make io no oe."

            A lohe mai la o Kaululaau i ka olelo a kona akua, oia hoi o Lono, alaila, lilo iho la ia i olelo malama nana, ame kona maka'u ole no hoi i ka make.

            I ka noonoo loihi ana o na makua i ke kumu e kipaku ai ia ia, ame ka aua ana iho no hoi ia ia e noho i Maui, aole i loaa ke kumu pono o kona noho ana ; nolaila, hookahi mea i holo, o ke kipaku aku e hele i Lanai.

            O Lanai nae, he aina kanaka ole ia mamua, hookahi no o laila kanaka o ke akua, ua hoopuniia ka aina a puni e ke akua, a ua nohoia no hoi ka pane poo o ko Lanai mauna e ke akua.

            I ka laweia ana o Kaululaau i Lanai, aole he ai, he mau wahi pona ko elua, oia iho la ko laua wahi o ka hele ana ma kela aina makamaka ole, hookahi no makamaka o ke akua o Lanai.  Eono kanaka nana i halihali ia ianei a pae keia iuka o Lanai, alaila, hoi mai la ka waa ame na kanaka, a mawaho mai o kuaau nalu, nana aku la lakou ia Kaululaau i ka hele mai i ke one o Kawakee, eia nae ka lakou mea haohao ia manawa.  I ko lakou nana ana aku elua mea e hele mai ana i ke one, no ka mea, hookahi no hoi a lakou mea i lawe aku ai a waiho, o ia hoi o Kaululaau, elua hoi keia mau mea e hele mai ana.

            Nolaila, ia lakou i hoi ai a hiki i Maui, alaila, hai aku la lakou i keia mea imua o na makua ; nolaila, maka'u iho la na makua, no ka mea, :  na io e ola mai ana o Kaululaau i ke akua o Lanai, o ka hoi mai no ia a luku mai i na makua ame na kanaka, a lilo pu me ka aina, a o ka pilikia ka hope.

            I ke kakahiaka ana iho o ua la nei i lawe ia'i o Kaululaau i Lanai, alaila, olelo aku la o Lono ke akua o ua o Kaululaau, "A i ka wa auanei o kaua e moe ai, alaila, e hoi kaua i kela lae la i Waiahoolae, ilaila kaua e moe ai, no ka mea, ua hele aku nei au e nana, a ua ike au, he wahi ana aia ilaila, ua pau pono no kaua i kela wahi ana : o oe mai no maloko, owau no hoi ma ka puka, a pela wale no kaua e pono ai ke noho i keia wahi."

            A Poaha ko laua nei noho ana, a moe ana ma keia wahi ma Waiahoolae, aole laua nei i ike i kekahi mea keakea ame ka hoopilikia mai ia laua nei ia manawa.  Aka, i ka Poalima o ko laua nei noho ana ma ia wahi, a i ke anoano ahiahi ana iho, hele mai ana keia akua io laua nei la, oia hoi o Pahulu.

            I ko Pahulu hele ana mai a hiki i o laua nei, alaila, ninau mai la o Pahulu ia Kaululaau, "I hea oe e Kaululaau e moe ai i keia po."

            Hai aku la no hoi o Kaululaau, "I kela moku puakala e ku mai la la."

            A maopopo ae la ia Pahulu kahi e moe ai o Kaululaau ma, alaila, i keia po no, kuahaua aku ana keia i ke akua o Lanai a puni, me ka olelo aku, "Aia i kela moku puakala o Kaululaau ma e moe ai la, nolaila, i keia po auanei, hoakoakoa kakou a pau ilaila, i na io ilaila laua e moe ai i keia po, alaila, o ke kaikai no auanei ka kakou a hiki iloko o ke kai, a i kahi hohonu loa, ilaila kakou e hoolei ai ia ia, malama o make ia, koe no ko kakou aina ko ke akua."

            I ka moe ana i ua po nei, aole i hele o Kaululaau ma i ua moku puakala nei e moe ai, aka, miki e ae la no o Pahulu ame ka nui o ke akua i ka moku puakala, i miki ae ka hana, aole he mea a loaa iki o Kaululaau ma i ua moku puakala nei.  I ke ao ana ae o ua po nei, hele mai la o Pahulu, a ninau mai la ia Kaululaau, "I hea hoi oe e Kaululaau kahi i moe ai i keia po."

            Alaila, olele aku la no hoi o Kaululaau, "I ka moku puakala no hoi paha."

            Olelo hou mai la o Pahulu, "Ilaila no hoi makou aole oe?"

            I aku la o Kaululaau, "I ka moku puakala nui ae hoi oukou, i kahi moku puakala uuku iho hoi maua."

            I mai la o Pahulu, "Ae, aole no la hoi makou i hele aku i kahi moku puakala uuku, i ka moku puakala nui ae no la makou kahi i huli ai ia olua, eia nae, ua pau loa ka nui o ke akua i ka make, no ke kuku i ka puakala."  Alaila, noho iho la no o Pahulu a kokoke i ke anoano ahiahi, alaila, hiki hou ana no ua o Pahulu i o Kaululaau ma la.

            Alaila, ninau hou mai la no o Pahulu, "I hea auanei o ua o Kaululaau ma e moe ai i keia po."

            Hai aku la no hoi o Kaululaau, "I kela moku nohu no hoi paha e ku mai la la."

            A lohe o Pahulu i ko Kaululaau ma wahi e moe ai ia po, hoi aku la o Pahulu a kuahaua aku i ka nui o ke akua e hele mai e pepehi ia Kaululaau ma, me ka hai pu aku no hoi, "Aia i ka moku nohu o Kaululaau ma e moe ai i keia po."

            Ia manawa, o ka lohe aku la no ia o ka nui o ke akua a pau i kahi a Kaululaau ma e moe nei, i keia kuahaua ana a Pahulu, a o ko lakou hoomakaukau ae la no ia no ke kii ia Kaululaau ma.

            O ka nui o kahi a Pahulu e kii nei e kuahaua i ke akua e hele mai e pepehi ia Kaululaau, mai ka lae mai o Kamaiki a ka wai o Keomuku, o ka lehulehu o na akua maloko oia apana, oia kai koiia e hele mai ia po ma ka moku nohu.

            Ia poeleele ana iho no o ua la nei, hiki no ke akua i ka moku nohu i oleloia, aole nae laua nei i hele ilaila e moe ai, eia no laua i ke ana a laua nei i moe mua'i, a malaila no ko laua wahi i moe ai ia po ; aka, o ke akua o ianei, oia hoi o Lono, ua ike aku oia, a ua lohe pu aku no hoi laua a elua i ka ninau ana mai o kahi akua i kahi akua, me ka olelo mai, "Aia la hoi i hea iho nei o ua o Kaululaau ma kahi i moe ai."

            I mai la hoi o Pahulu, "Eia ianei e moe ai, pela kana olelo ana mai ia'u, he wahahee ka paha, i na paha ia nei loaa ae nei ia kakou, mai ka wa lehulehu mai nei o kakou a ke pau mai nei kahi poe o kakou i ka make i ke kuku i ka nohu :  a ina penei kakou e hana mauia'i, e pau loa ana kakou i ka make, aohe wahi e ola ai."

            Alaila, hoi aku la ka nui o ke akua a pau; ia manawa, hele aku la o Kaululaau ame Lono kona akua, e nana i ka moku nohu, i nana aku auanei ka hana, e ahu mai ana ke akua ua pau i ka make.

            A nolaila, hoi aku la laua nei a moe iho la ia po, a ao ae la, a i ke kakahiaka nui, hiki ana o Pahulu, a ninau mai la oia ia Kaululaau, "I hea hoi ee kahi i moe ai i keia po e Kaululaau?"

            Hai aku la no hoi o Kaululaau, "I ka moku nohu no hoi paha maua kahi i moe ai."

            I mai la o Pahulu, "Ilaila hoi makou aohoi oe."

            Hai hou aku la o Kaululaau, "I ka moku nohu nui ae oukou, i kahi moku nohu uuku iho hoi au."

            I ka pau ana ae o ka laua kamailio pu ana me Pahulu, a hoi aku la o Pahulu i kona wahi noho mau.

            Alaila, ninau aku la o Kaululaau i ke akua ona ia Lono, "E Lono, pehea ko kaua pono noho nei i keia wahi?  Aole no anei e loaa hou aku ua wahi pono o kaua e noho ai, o kahi pono wale no anei keia?"

            Alaila, i aku la o Lono, "Ae, nani hoi na ua ninau mai nei oe ia'u, nolaila, he wahi pono no, aole nae i keia manawa, e aho e hoomanawanui kaua i ka noho ana i keia wahi, a i elua paha o kaua po hou i koe, malama hoi paha o pau ke akua o keia wahi ia oe, alaila, nee aku ana kaua ma kahi i koe o ke akua, ilaila kaua e noho ai a pau ko laila akua, a pela no kaua e nee hele ai a puni o Lanai nei, alaila, pii kaua iuka o ka mauna, no ka mea, ua oleloia, aia o ka mauna kahi nui o ke akua o keia wahi."

            Ia wa a laua e kamailio nei a pau ae, noho iho la no hoi laua nei a ahiahi, hiki hou ana no o Pahulu, o kana hana mau no ia o ka ninau i kahi a Kaululaau e moe ai ia po.  Hai aku ia no hoi o Kaululaau, "Aia i kela moku pohuehue la, ilaila wau e moe ai i keia po."

            Ia po iho no hiki ana ke akua i ua moku pohuehue nei, e like no me na hana ana mamua, pela no keia hana ana.

            A hala keia po, hiki hou no i ke ahiahi o kekahi la ae o Pahulu, o kana puni no hoi o ka ninau i kahi e moe ai.  Hai aku la no hoi o Kaululaau, "Aia iloko o ka ale o ke kai e moe ai ia po."

            A lohe aku la o Pahulu i keia mau olelo a Kaululaau, alaila, he mea lealea loa iho la paha ia i ko Pahulu manao.

            A i ke ahiahi poeleele ana iho o keia po a lakou i kamailio ai, alaila, o ka hiki mai la no ia o ke akua ; a i nana aku auanei ka hana o Kaululaau i ke akua, e pupupu mai ana iloko o ke kai, e huli wale ana no ia Kaululaau :  o ka po no keia, pau loa ke akua o keia wahi i ka make i ka nalu, koe wale mai no o Pahulu, oia hookahi wale mai no ka mea i hoopakeleia i ahailono.

            I ke ao ana ae o ua po nei, miki mai la no o ua o Pahulu i o Kaululaau la, o kana hana no hoi o ka miki, ia hiki ana mai o Pahulu, a ninau mai, "I hea hoi oe e Kaululaau kahi i moe ai i keia po, ua huli wale hoi makou ia oe aohe loaa iki."

            Hai aku la no hoi o Kaululaau, "Iloko no hoi paha wau o ka ale kahi i moe ai i keia po, e like no hoi me ka'u i olelo aku ai ia oe."

            I mai la hoi o Pahulu, "Ilaila hoi makou aole oe, hookahi no nalu, o ka pau loa no ia o ka nui o ke akua o makou i ka make, aohe wahi akua iho i koe."

No ka Hiena.

            Ua like kekahi ano o ka Hiena me kekahi ilio ma@ @ ua @ke @ @ kekahi ano, ua like kona kiekie e me kona @a me ko ka ilio a @ @ @ai kona @oi, elua me ka hapa kona @le, a ae ano e kona m@u helehelena, ua kiekie kona kuai a ai loihi k@ai m@ wawae mua, a pokole kona mau wawae hop@, a ua like ihi kona @ n@e ko ka l@ @e p@p@ nae, aole hoi i o, kona nu@u, a  e kona mau pepelio ua oioi, aole huluhulu, a ma kona ku i a me kona ai, ua loiai ka huluhulu, ae pii no e like me ko ka puaa.  Aneane keokeo ka Hiena, ua like me me ka lehuahi ke keokeo: he mau lalani el@ele kekahi ma na aoao oua, he piip@i wale no kona hulu a oolea hoi, he pokole kona huelo e like hoi me k@ kahi@i, a he ilio in@ no  hoi ia ke nana aku, a he hiaia no hoi ia ke nana aku, a he hiiaia no hoi, aole ilio i@ aku kona ino mamua o ka Hiena, a he ano hae loa kona mau maka e alawaalawa ana i o a ianei, a he haahaa no hoi kona poo e like nae me ka mea i kulou ilalo a kokoke kona nuku i ka lepo, e like me ka mea i hilahila no ke ino.  Ua like ke ino o kana haua ana me ke ino o kona helehelena, o ka i@ i pala wale no kona mea ono, o na mea kino i make, a waihoia a pala.  I ka manawa pilau loa, a hiki ole aku kekahi holoholona e ae no ka pilau loa, alaila, e hiki no i ka Hiena ke ai me ka makemake loa, a ai no hoi ia i na iwi, a i na e pololi, kohi no oia i ka lepo i loaa ia ia kahi iwi i mea ai nana, a ai no oia i na mea ola, aole i na mea make wale no, e luku no oia i na mea a pau i loaa ia ia; a ua like kona huhu a me kona hae me ko ke Tiga, aole i ike i ka lokomaikai, aole loa oia i hoolakaia.  I na i malama ia i ka wa uuku,a hanai ia, aole no e pau iki kona hahu, paa loa no ia i kona ano a hiki i ka wa e ai ai, pepehi no oia i ka mea nana e hanai aku, aole pau ia ano ona a make.  Ua loaa ia ilio ma Asia a me Aferika, aia kona hale ma ke ana, a i ole ma ka lepo.  E like me ka ilio maoli a me ka iliohae, pela no ko ka Hiena hahai ana i kana mea ai, a loaa ma ka mama o ka holo ana, a ma kona wahi e noho ai, hahai pinepine oia i ke kanaka, a no kona hae loa, aole oia i makau i ka Liona, no ka ikaika o kona mau iwi, he mea ole na iwi nui o ka bipi ia ia.  E kanalua paha kekahi poe me ka ninau mai, "no keaha la i hanaia'i keia ilio ino loa?  Aole loa i hana ke Akua i kekahi mea me ka maopopo ole ia ia ka pono o kana mea e hana ai ; aole maikai ka Hiena no kona manao e hana maikai, no ka mea, hana no oia i na mea kolohe a pau e hiki ia ia ke nana, aka, o ka mea nana i hoolilo i ka huhu o kanaka i mea e nani ai kona inoa; a ua hoolilo oia i keia ilio ino i mea e pono ai, a o kela ano i hoopailua loa ai, he mea ia e pmaikai ai ka poe kanaka, no ka mea, ma na aina wela kahi e noho ai ka Hiena, ua nui na holoholona make wale ma ka nahelehele, a pilau loa, nolaila, pilaua ka makani, a he mea mai ke kanaka ke hanu ia ea ino, aka, o ka Hiena, ai no oia i na mea pilau a pau, nolaila, aole pilau ka makani, a pono no hoi ke kanaka ke hanu iho, nolaila paha i hana'i ke Akua i ka Hiena.

NO KA IKAIKA O KA HIENA.

            Eia kekahi mea e maopopo ai ka ikaika o ka Hiena, na Mr. Bineray i hai mai, i ka wa mamua, ua pau kekahi Hiena ma ka hale kiai ma Ladana; a no ka pono ole o kona keena, hele ke kamana e hana pono o hemo hoi ia iwaho, a i ka wa i hana ia ai, laweia aku la ka Hiena iloko o ke keena o koa, a hele aku la ke kamana e makia i ka papa manoanoa i ke kui hao; a he umikumamalua kui, eha paha iniha ka loihi, a ewalu kapuai ka loihi o ka papa, a manao iho la ke kamana e oki i kekahi poo o ka papa, no ka mea, ua loihi, i kona wa i kii ai i ka pahiolo, hele ae la kekahi poe malihini e nana i ka Hiena, a hoihoi ae la ke kahu ia ia i kona wahi paa, ike iho la ia i ua papa hou nei, lalau koke aku la ia me kona waha ma ke poo i pekelo aku ka loihi, a hemo koke ae la ka papa ia ia, a i ka hoi ana mai o ke kamana, ike iho la ia ua hemo ka papa, a ua hemo pu no hoi me na kui, a ua like paha kona ikaika me ko na kanaka eono, a oi aku paha.  Ma keia mau olelo e ike ia ai ko ke Akua akamai nui, a me kona lokomaikai i kona haawi ana mai i keia holoholona i mea nana e hoopau aku i na mea pilau.  I ole paha keia ilio, i na paha ua pilikia na kanaka ma na aina wela no ka pilau o ka makani, i ka pepehi wale ia o na holoholona e ke Tiga a me ka Liona, a me kekahi mau holoholona ano like e ae no.  Me ke aloha,  MIKASOBE.

ILLUSTRATION DESCRIPTION (center of page-above 2nd-5th columns):  O ke kii i pai'a maluna ae nei, o ia ke kii o Gen. Burnside, oiai iluna o kekahi moku kaua o ke aupuni i kona wa i hoounaia'i e ke aupuni, e holo i Luna nui no na moku i hoounaia'i e ka Akau, e holo i na palena kai o Karolina Akau.  O Gen. Burnside no ke kii e ku nei iluna o ka likini o ka moku, oiai e pa ana ka makani ikaika : e hai ana oia i kana olelo kauoha i na'Lii malalo iho ona.  O ke Gen. Burnside keia i noho Alii ai maluna o na ko  : o ka Patomaka, a ae io'io mai nei no hoi me na koa aupuni iloko o Kenetuke.  A nana i kaua mai nei na kipi, a pio o Cumberland Gap ia ia.