Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 42, 17 October 1863 — KA MOOLELO O ELEIO. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KA MOOLELO O ELEIO.

lIKI.I* 7. V KA .MANAWA I Ik'E POXO Al NA innkua i ke knlohe o Kauiukinu. oiii . iio ka inanawa c helf ana ke kfik*. ika • ; iealea, o karia hana leaiea man la maiwa e hele ana. oia no ke ke-a pua. I t inanawa nae a Kaululnau e hele nei i ;;f-a pua, oi.i ka ninnawa e lele ai kana i i a kau i!um n ka ulu ; ia manawa e kau ai i!una o ka ulu. alaila, kii aku la kela a ;:• >n,tiiilvili a{> la i Ua ulu a haule iho la ka p'i i iialf>, alaila. he nioa oluolu loa ia īa ia : ;;ka hoi, i na e kau inau no kana pim iluna ine ka haule 010 ilalo ke hooluli'uli ia ; ia wa e puka ae ai kr > kalohe o ua keiki nei a nhuki i ka uiu o ka maloo Wa hope. ; A i ka pau ana o ka ulu i ka uhuki ia. ia mauawa i haiia aku ai ka lohe i na makua no ka uhukiia ana o ka ulu e ua keiki nei a: laua ; akn, aole no nae i hoomaopopo lon na ' makua ike kaiohe oke keiki ia manawa. j A i ka manawa i lioomau mai ai ua keiki nei i ke kalohe, akalii no a hooiaio ae nn ; m ikua i ke Ualohe, no ka mea, o ka ke keiki; h ina no ke ke-a pua, kau no iluna o ka ulu.; pau nn ia ulu i ka uhukiia, a pela mau aku i iio ka uhuki ana i ka ulu, a oneanea loa ke-! la wahi o Puako. A ike iho la na makua i ke kalohe ioo ua 1 keiki nei, alaila. iuaina loa iho la ka makua-i Lane a ine ka huhu i ua keiki nei. I Alaila, olelo nku la ka makuakane, " Ao-| 'e e pono ke malama i keia keiki, no ka mea,; !u; keiki kalohe, e aho e lawe. keia keiki i! Lanai e noho ai. he kalohe hoi keia, he ka-| lohe hoi ke nkua o Lanai, hookahi na hala-, wai kalohe ana o laua. " Akaka hoi ka lilo ana mni o kela aina i ! kona ano kalohe ; a ina hoi i make mai ī ke akua, aole no hoi he kalohe, aka hoi, i na ' hoi i pau mai ke akua o Lanai i ka luku ia.! alaila, ua waiwai hoi ke kalohe ana." j Ia manawa koke no, o ka noonoo ae la no j ia i ka wa kupono e l?we ai i ua keikei nui; i Lanai e noho ai. . j la wa nae a na makua e noonoo nei no ka! lawe ana i Lanai e noho ai o Kaululaau ; ia J inana*A , a. halawai mai la me ko Kaululaau' uhane ma ka moeuhaue kona akua, oia hoi \ o Lono. Hai mai la o Lono ma ka moeuha-| ne in Kaululaau, "E Kaululaau, ke ohumu j nei ou mau makua e kiola ia oe i Lanai, i ; make oe i ke akua, nolaila. iua i olelo mai (»u mau makua ia oe e hoolei i Lanai, alaila, j e ae aku no oo i ko kaua aina, no ka mea,j an!o oe e inake ke malama oe ia'u, aka hoi. j ina oe e haalele ia'u, alaila, make io no oe."

A lolie mai la o Kaululaau i ka olelo a liona akua. oia hoi o Lono, alaila, lilo iho la ia i olelo malama nana, ame kona maka'u ole no hoi i ka mako. j I ka noonoo loihi nna o na makua i ke ku-; nm e kipaku ai ia ia, ame ka aua ann īho no ; h.n ia ia e noho i Maui, aole i loaa ke kumu • pono o kona noho anu ; nolaila, hookahi mea! 1 holo, o ke kipaku aku e hele i Lanai. } 0 Lanai nae, he aina kanaka ole ia ma-j mua, hookahi no o laila kanaka o ke akua,j tia hoopuniia ka nina a puni e ke nkua. a ua; nohoia no hoi ka panfc poo o ko Lanai mau^ na e ke akua. ; | 1 ka laweia nna o Kaulalaau i Lanai, aole j he ai, he mau wahi pona ko elua, oia iho la « ko laua wahi o o ka hele ana' ma kela aina | inakamaka ole, hookahi no makamaku o kej akua o Lanai. Eono kanaka nana i haii- ; hali ia mnei a pae keia iuka o Lanai, alaiia,| hoi mai la ka wan ame na kanaka, a mnwa-' ho mai o kuaau rialu, nana aku la lakou ia j Kaululaau i ka hele mai i ke one o Kawa-j kee, eia nae ka lakou mea haoliao ia mana-; wa. I ko lakou nana ana aku elua mea ej hele mai ana i ke one, no ka mea, hookahi; no hoi a lakou mea i lawe aku ai a waiho, o| ia hoi o Kaululaau, elua hoi keia mau mea| e hele mai ana. | Nolaila, ia lakou i hoi ai a hiki i Maui, alaila, hai aku la lakou i keia mea imua o na makua ; nolaila, maka'u iho la na makua, no ka mea, : na io e ola mai ana o Kaululaau i ke akua o Lanai, o kahoi mai no iaa; luku mai i na makua ame na kanaka, a lilo pu me ka aina, a o ka pilikia ka hope. | l ke kakahiaka ana iho o ua la nei i lawe ia'i o Kaululaau i Lanai, alaila, olelo aku la o Lono ke akua o ua o Kaululaau, A i ka wa auunei o kaua e moe ai, aiaila, e hoi kaua i kela lae la i Waiahoolae, ilaila kaua e moe ai, no ka mea, ua hele aku nei au e

nana, a ua ike au, he wahi ana aia ilaila, ua |xau pono no kaua i kela wahi ana : o oe mai no maloko, owau no hoi ma ka pnka, a pela wale no kaua e pono ai ke noho i keia wahi.' A Poaha ko laua nei noho ana. a moe ana ma keia wahi ma Waiahoolae, aole laua nei i ike i kekahi mea keakea ame ka lioopilikia mai ia laua nei ia inanawa. Aka, i ka Poalima o ko laua nei noho an» ma ia wahi, a i ke anoano ahiahi ana iho, hele mai ana keia akua io laua nei la, oia hoi o Pahulu. I ko Pahulu hele ana mai a hiki i o laua nei, alaila. ninau mai la o Pahulu ia Kauluiaau, »' i hea oe e Kaululnau e inoe ai i keia po. M Hai aku la no hoi o Kaululaau, " I kela moku puakala e ku mai la la." A maopopo ae la ia Pahulu kahi e moe ni 0 Kaululaau ma, alaila, i keia po no. kuaha- | ua aku ana keia i ke akua o Lanai a puni, ; me ka olelo aku, u Aia i kela moku puakala ; o Kaululaau ma e moe ai la,tnolaila, i keia ; po auanei, hoakoakoa kakou a pau ilaila. i ! na io ilaila laua e moe ai i kem po, nlaila, o I ke kaikai no auanei ka kakou a hiki iloko o I ke kai, a i ktihi hohonu loa, ilaila kakou e 1 hoolei ai ia ia, malama o make ia, koe no ! ko kakou aina ko ke akua." | I ka moe ana i ua po nei, aole i 1 hele o I Kaululaau ma i ua moku puakala nei e inoe ai, aka, miki e ae la no o Pahulu ame ka nui o ke akua i ka moku puakala, i miki ae ka hana, aole he inea h loaa iki o Kauluiaau |tna i ua moku puakala nei. I ke ao ana ae o ua po nei, hele mai la o Pahulu, a ninau mai ia ia Kaululaau, » I hea hoi oe e Kau--1 lulaau kahi i moe ai i keia po." Alaila, olelo aku la no hoi o Kaululaau, u I ka moku puakala no hoi paha. 1 Olelo hou mai la o Pahulu, 4i llaila nohoi makou aole oe ?'* I aku Ia o Kaululaau, " I ka moku pua-

kala nui ae hoi oukou. i kahi moku pnakala ; uuku iho hoi maua." I mai la o Puhulu, lk Ae, ao!e no la hoi makou i liele aku i kahi moku puakala uuku. i ka moku puakala uui ae no la makou kahi i huii ai ia olua. eia nae, ua pau loa ka nui o ke akua i ka make. no ke kuku i ka puakala." Alaiia, noho īho Ia no o Pahulu a kokoke i ke anoano ahiahi, alaila. hiki hou ana no ua o Pahulu i o Kaululaau ma ia. i Alaila, ninau hou mai la nooPahulu, '• I hea auanei o ya o Kaululaau nm e moe ai i keia po." • Hai aku la no hoi o Kaululaau, u 1 kela moku nohu no hoi paha e ku mai la la. f ' A lohe o Pahulu i ko Kaululnau ma wahi e moe ai ia po, hoi aku la o Pahulu a kuahaua aku ī ka nui o ke akua e hele mai e pepehi ia Kaululaau ma, me ka hai pu aku no hoi, " Aia i ka moku nohu o Kaululaau ma e moe ai i keia po." Ia manawa, o ka lohe aku la no ia o kanui o ke akua a pau i kahi a Kaululaau ma . e moe nei, i keia kuahaua ana a Pahulu, a j 0 ko lakou hoomakaukau ue la no ia no ke j k.i ia Kaululaau ma. ( 0 ka nui o kahi a Pahulu e kii nei e kua- ; i haua i ke akua e hele mai e pepehi ia Kau- f lulaau, mai ka lae mai o Kamaiki a ka wai 1 o Keomuku, o ka lehulehu o na akua malo- , ko oia apana, oia kai koiia e hele mai īa po \ ma ka moku nohu. ; Ia poeleele ana iho 110 oua la nei, hiki no > ke akua i ka moku nohu i oleloia, aole nae | laua nei i hele ilaila e moe ai, eia no laua ] i ke ana a laua nei i moe mua'i, a maiaila no ko laua \vahi i moe ai ia po ; aka, o ke > akua o ianei, oia hoi o Lono, ua ike aku oia, i 1 a ua lohe pu aku no hoi laua a elua i ka i ninau ana niai o kahi akua i kahi akua, me ka olelo mai, 44 Aia la hoi i hea iho nei o ua o Kaululaau ma kahi i moe ai."

I mai ]a hoi o Pahulu. " Eia ianei e moe ai. peia kana olelo ana mai ia'u, he wahahee ka paha, i na paha ia nei loaa ae nei īa kakou, niai ka wa lehuiehu mai nei o kakou a ke pau mai nei kahi poe o kakou i ka make i ke kuku i ka nohu ; a ina penei kakou e hana mauia'i, e pau loa ana kakou i ka make, aohe wahi e ola ai." A!ailu, hoi aku la ka nui o ke akua a pau; ia mauawa, hele aku !a o Kaululaau ame Lono kona akua, e nana i ka moku r.ohu, i nana aku ananei ka hana, e ahu mai ana ke akua ua pau ī ka make. A i.olaila, 'noi aku la laua nei a moe iho la ia pn, a ao ae la, a i ke kakahiaka nui. hiki ana o Pahulu, a ninau mai la oia ia Kauluiaau, I hea hoi ee kahi i moe ai i ' k.Ma po e Kaululaau V Hai aku [a no hoi o Kaululaau, " I ka moku nohu no hoi paha inaua kahi i moe ai." I mai !a o P.ihuiu, "Ilaila hoi makou ao- ; le hoi oe." Hai hou nku la o Kaululaau, •• l ka moku | nohu oui ae oukou, i kahi moku nohu uuku ; iho hoi au." , 1 ka pau ana ae o ka laua kamailio pu ana . me Pahulu, a hoi aku la o Pahulu i kona • wahi noho mau. Alaila, ninau aku la o Kaulu'aau i ke ; akua ona ia Lono, " E Lono, pehea ko kaua I pouo e noho n«i i keia wahi ? Aole no anei ;e loaa hou aku ua wahi pono o kaua e noho ! ai, o kahi pono wale no anei keia ?" Alaih, i akn la o Lono, ,4 Ae, nani hoi na us ninau mai nei oe ia*u, noiaila. he wahi pono no, aole nae i keia e aho e , hoomanawanui kaua i ka noho ana i keia | wahi, a i elua paha o kaua po hou i koe, i malama hoi paha o pau ke akua o keia wahī I ia oe, abila, nee aku ana kaoa ma kahi i • koe o ke akua, iUila kaua e noho ai a pau ko laila akua, a peia no kaua e nee hele ai

a puni o Lanni nei. a'.aila, pii kana iulea o ka inauna, 110 ka moa, ua aia o ka mauna kahi nui o ke akua o keia wahi." la \va a laua e kamailio nei a pau ae. noho iho la no hoi laua n«'i n ahiahi. hiki hou ana no o Pahulu, o kana hana mau no ia o ka ninau i kahi a Kaululaau e mw ai ia po. Hai aku ia 110 hoi o Kaululaau, " Aia i kela moku pohuehue !a, ilaila wau e moe ai i keia po.' ! Ia po iho no hiki ana ke akua i ua moku pohuehue nei, e like 110 me na hana ana mamua. pela no keia hana ana. A hala keia jw, hiki hou no i ke ahiahi o kekahi la ae o Pahulu, o kana puni no hoi oka ninau i kaiii e nioe ai. H':?i aku la no hoi o Kaululaau, " Aia iloko o ka ale o ke kai e moe ai ia po." A lohe aku la o Pahulu i keia mau olelo a Kauluiaau, alaila, he "īea lealea loa iho la paha la i ko Pahulu manao. A i ke ahiahi poele«.-ie ana iho o keia po a lakou i kamailio ai, alaila. o ka hiki mai la no ia o ke akua ; a i nana aku auanei ka hana o Kauluiaau i ke akua. e pupupu mai ana iloko o ke kai, e huli wale ana no ia Kaululaau : o ka po no keia, pau loa ke akua o keia wahi i ka make i ka nalu, koe wale mai no o Pahulu, oia hookahi wale mai no ka mea i hoopakeleia i ahailono. ' I ke ao ana ae o na po nei, miki mai la no o ua o Pahulu i o Kaululaau la, o knna hana no hoi o ka miki, ia hiki anamai o Pa* hulo, a ninau mai, •* I hea hoi oe e Kaololaau kahi i moe ai i keia po, ua huli wale hoi makoa ia oe aohe loaa iki." Hai aku la no hoi o Kaululaau, ** Iloko no hoi paha wau o ka ale kahi i moe ai ī ke» • po, e like no hoi me ka'u i olelo aku ai ia oe. n | I mai ta, boi o Paholu, •• Uaila boi makoa | aole oe, hookahi no nalu, o ka pau loa no la o ka nui o ke akua o makou i ka make, ao-1 he wahi akua iho i koe."

Okc kii i pai'a mnluna nei, oia ko kii o C.len. Bnrnside. oi.ii iiuna o kekalii nioku kaua oke at:puni i kona \va i lioounaiu'i eke aupuni, e holo i Luna nui no na moku i hoounaia'i eka Akau. e holo ina palenakai o Karolina AUau. O Gen. Burnsiile no ke kii eku ne; iluna oka likini oka moku, oiai e p.n ana ka makani ikaika ; e hai ana oia i kana 01010 kauolui i na'Lii nmlalo iho ona. Oke Gen. Bnrnside keia i noho Alii ai maluna ona ko: oka Paiomaka, a e i.o'io mai nei no hoi me na koa aupuni iloko o Kenetuke. A nana i kaua mai nei na kipi. a pio o Cumberlani) Gap ia ia.