Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 44, 31 October 1863 — KA HAWAII I KAHI E. [ARTICLE]

KA HAWAII I KAHI E.

Ke hooinanao nei no paha ka poe kahiko 0 Hawaii nei i kekahi Kahunapule nona ka inoi o Mr. Eiiki ? no Beritanii mai oia. i ka M. H. kona h;ki ana mai ianei. .Ma Madagnseka oia i noho iho nei iīoko o na la 1 kaahope ae. a ua kakau oia he moolelo no kara mau huakai eko!u nni kahi e aku a i Madagaseka ; a ua kapaia ka Buke Moolelo i kakaua'i o ke auo o kana mau huakai o ka Three Visits*to Madagasekn, (Na Hele .tna Ekolu i Madagast T ka.) Ca heluheiu makou i kekahi niau mokuna o ua Buke la. a ua ike iho makou i kona halawai ana ine kekahi kanaka Hawaii ma na kai kiekie, Ua kahuliia ka moku o ua kanaka Hawaii nei, a e'au hele ana kela iluna o ka moaua, oia, a me ke Kapena nona ka moku i kahuiiia'i; a j>enei no ka mooleio a ua Mr. Eliki nei i kakau ai : '• Elua la ina ia hope iho, oia hoi ka ia 21 0 lanuan, oiai au e noho ana iioko o kekahi rurni o ke Kapena, me ke kali aku i kona hoailona ana iho liuna o ka Paiapala Aina, 1 kahi a ka moku o makou e holo ana, aia hoi, lalau ae la au i kekahi buke e kau ana iluna o kona pahu uine, a iioko oi ka manawa pokole o ko'u heluhelu ana na-! nea loa iho la au. i ko maua nana ana i ka Palapala Aina t pane aku la au, ua halawai au me kekahi makamaka o'u, a'u i manao ole ai e halawai pu iluna o ka Endatri> (oia ka inoa o ka moku a lakou e hoio nei.) la manawa hoike aku la au i ka buke nonal ka inoa, " The Loss of the Winterton, East imeiainaii," i kakauia e Mr. Bukanana, (Buchanan,)o Keloe, (Kelloe,) me ko o haii aku no hoi i ko'a launa ana me ka mea nana l i kakau a me kona hoouna ana mai ia'u i ke kope o ua buke nei iloko o na makahiki loihi i kaahope ae„ Pane mai la o Kapena Dunadasa (Dundas,) he hoahanau no kona makuahine o Mr Bu-

ka:;aru , n o kf Kajv»na a; o ka moku l īert o kua kupunakaue no ia. (Ia nei itto »oi i:a Ka|>*n i a a M; Euk. i holo pu ai. •>'.a ;;oi Dunadasa. v Du:idus.! h.e Kapen-: iho i!!.; oia no ka n.okumahu busi— • i hoJo ;sku nei ī Ki:ia. ;m ka Po.i:ua ino :i-v.. la L'O o Owatob.i. Ma i:\ wa ko«e iu.omanao ae ia au. o Kap'Mia Dundas ka !!ioa ■ k>' K.i;» na o ka moku II i}iter!<jn i kon.i wa i ; ino-a'[. Ma!iojv iho o ko ke Kapen.i hai ana uni ī ku mako'u !n.\!r. io o!e mai kahi ni.ii o u.i moku uei i poino ai, aiaiia lioi ak:: ;a Dundas iiah'. Aohe i upuupu il;o .Oi'.e aku ia ;ui i iv'.i hoohoi:\'na mai, •• He iK'.n.i .' He irokii uaha ." " a i'.o'i.-» koke ;iku ki au i ka oueki maluna ioa o hope, a :!>a niaoj.o;v» aku 'ia au ma ka aoao akau o n:i !!ji'ku. he wahi pahu !aau :ne ka hae uli- ■ r;. he »Mua p:\ha mre ke kaawaie mai ka m.-'ku aku. He mau minuie ma ia hope iho, ike aku U - u e walii iona iuau, na me-n elua e noho ana, he kan ika keokeo kekahi, a he kanaka iii-mai-ia kekahi, e noho ana laua m.iuna o ua wahi iona iu-i, ua iiei - ae !.j ke kui a ka puhaka. l'a hukiia'e ia ka hae o ka moku Enela7ii—i:• * hoailoua uo ke kokua ana'ku—ka hoopakeieia—e hoike aku ana hoi i n» mea i hoopoinoia. ua ikea ka laua hoailoua, a e liooieiiia ae am Ua holo ana a kamoku. Ma ia manawa ua hookuuia ilio ka waapa iioko o ke kai, a ua kau uku eliina poe ikaika, me ke komohia e ka manao nakui, a uaholoaku . i kahi o ua lona nei. I na hoe e kawewe ana, a me lie mea la e liooleleia ana ka waapi luhilahi iluna o na ale o ka moana, a e hookeieia ana hoi oia. (ka waapa,! e ka Hulipahu o ka moku, ua lilo na maka o ka ■ poe q pau oluua o ka inoku i ka n.ina i kahi a ua waapi nei e holo aku ana ; e haiamu ana na luina mamua a ma na likini o ka inoku, • me ke kukulu pono i ka oi o ko lakou onohi ma kahi a ka. waapa e holo ana ; o na'lii ; moku, a me na eemoku e ku hanu inalie i ana ma ka oneki o hope o ka moku ; o na j ladies (wahine) a me na keiki, e hakilo ana ; me ka puuwai kapalili, i ka hoohiki ana'ku |a ka wanpa i kahi o ka lona i lana ai. ; Aole kekahi mea i oni ae ia manawa, aohe : huaolelo i hoopukaia ; a me he mea la, he mea kaumaha ke hanu ae ; aka, i ka hapai : ana'e o ke kanaka mua, a ine ka lua o ke i kanaka—ua la-au, a ua opili tio hoi, a ua ' pehu i ke kai—a hookau pono ia'e !a laua iluna o ka waapa, akahi no a loaa kahi e 1 hoomaha ai o ka nnnao iini pane i hoohai- ; kiia e ka manao eehia, ir.a ka hooho ana o i ka lehulehu, me he mea la i ka manawa hookahi, i ka huaolelo, " Ua p:ikdc laua ! " ua ; loheia ia leo mai mua a hiki i hope o ka moku. Ua uwe maoli kekaiii {x>e e ku koke ana nia ko'u aoao, a o kekahi poe, ua anenne e mauiehia e ka pakela hoohakoikoi a ka manao i ke aloha, a me ka hauoli. Ua liikiwawe mai la ka waapa a piii ana ma ka aoao o ka ineku, me ka pehu a me ka weluwelu, a me ke koko e kahe ana, aia hoi, hapniia'e la ua mau kanaka la a kau iluna o , ka moku, a lawe loa ia'ku Ia ma ke keena 1 hookipa o hope o ka moku. No ko'u manao ' !ana ole e hoomahuahua ioa ole aku i ka poe l e haiamu aku ana ma k;ihi e pili ana, nolaiS la, aole au i hele aku. He mau minute nia i ia hope iho, aia hoi, lohe aku la au i ke Ka- ; pena e kahea mai ana, '• E Mr. Eiiki ! he kanaka Hawaii eia, e hele mai oe e kamaiīio ; aku ia ia." Hele aku !a au iioko o ke keeua ' mahope, kahi a ua mau kanaka nei e nohu ! ana iluna o ka oneki. O ke kanaka keokeo, o ke Kapena ia o kekahi moku i kahuliia i ! na la elua mamua, a ua pau ka poe a pau o ' iuna i ka niake, he iwakaiuakumamalua ka nui, a ua pakeie wale mai no ua mau kanaka nei elua. O ka Hawaii, he kanaka u-i • no, oia kekahi o na luina ; a no kona pane ole aku i na ninau lehulehu a ko makou Kapena naau aloha. nolaila ko'u kaheaia | ana mai. ! E noho ana ua kanaka nei iiuna o ka oneki, me ke kulou o kona poo iiaio, a o kona lauoho ioloa eleie, ua hoohiolo iho ma kona maka a me kona papaiina. Nana aku la au ia la, a pane aku la au, •' Aroha, e hoa-ino, Alt>ha." (Me he mea ia o ke ano o kana j mau olelo i kamailio ai, penei. Aloha, Aioha ioo, Aioha; aka, e like nae me na olelo kawaiawala i haiia maluna, na mea i paiia ' ma kana buke. —Luna Hooponopono.) Ea ae la ke poo o ua kanaka nei iiuna, a polepale ae ia i kona lauoho loloa eleeie, me kona lima, mai kona papalina ae, a nana ; pono rnai la ia'u, me he roea la akahi no a hoomaka mai kona manao pono e hoi hou mai iloko ona, me ka puiwa hoi i ka lohe

1 ! ' , - i O .u;) ; a a\ :;,-t W \.\'\\. N\> ko'u iiuiii!) aua'ku, luu v.\-\\ i\ oia :a'{K no l>ahu 03a, no ka nioaup'iui nnhrr iKq ai kt*k"»h: nian;i\v,\, Hai hua» : ho; oia, ilinu k:\ i:\ o Wo kia. Uahi i pu-n :\\ . Ui\ |vj, a :ra i:i w.i kol»o ;u\ K>ohi;i ih.o :.i * v moku > ko kikuo nukaii'. a hu'inu. ;; ; : ioei ka a paii olun i \ k \ h-.M;»»ioi.\ '.ioko ka hohonu ; ho r<~»o Hawaii o ;\<> n.-> Lo imr i o l --\ niukn nei, aka. ua hik;w.> we lo.\ n »»\ .-i ua pihou'ku i.\ I.iuo!;. Mi \:\ i:\:i:;aw.t h:r>w.ia'ku ia he ai kupono :ia i.m.i, a wai\>..i ?ho la laua iloko o ka hiKuhu. i, a al.n !a e !'.oonnx\ l a iawei.i niai e Kajv;i.i D i.u{ \s, , kahi lona o l.nu, a vta lawe ioa ia nu: ma !>eritan'a, mo ka manao e hookomo ia r,io:i iioko o ka hale a:unni Crysrai Pahee. 1 kekahi iu ae, lu-le akvi ia au i ke keena 0 ke k;inaka Hawaii i waii\o ;\i, a 1.-aanku iti oia ia'u, ua maha 'oa. Maiiop.» iho o ko maua kamailio ana no ka hu!ihu\ ana o ka moku o lakon, a tne ka pau ana o kona mau hoa i k.i inake, ole!o aku ia au ia u, •• C:\ lokonuikai ioa ke Akua īa oc. K pono oo e hoomanao i kona maikai, a e pule aku oe īa ia." Olelo tnai ia kela, " Ua pule no ati la ia iioko o ka po, ia'u iioko o ka moana. A ua pu'.e aku no au ia ia i ke kakuhiaka aua v ia'u i haiawai n\ me kc Ka{HM\a ; ua pui' aku au ia ia. e mai maua. A ua hoouna'ku ke Akua i l;a make ma kīihi e. a hoouna mai i ka moku o oukou, a ei\ inaua la ianei." A olelo aku la au, *• Ua oiioii au no kou pule ana i ke Akua, a e ma-l\m-i aku ia ia, me ke aloha no hoi ia ia. A e aho ia oe e hoomanao hoonam aku i ke Akua ina keia ola ana'ku ou." la wa heluhelu ae la au he mau laina huauklu ltiin«nt, rt o li«L«hi himKlll «'ll i W^L'hU ai, kekahi hoi o nu himeni mua loa i hakuia ma ka oleio maoli, i ko'u \va e noho Misionari ana ma ia aina. 0 ua mau huaoMo'la eia no ia : " Uc Akua Heiuolele, Ke Akua no kakou." Hoihoi mai la na maka o ke kanaka Hawaii i ka lohe ana i keia mau hua mele, a i ke oki ana iho o ko'u heluhelu ana, heluheiu mai la kela i ke koena o ia pauku, a me ke mele holookoa no mai o a o me ka hoihoi nui. (Eia ka himeni ana i heluhelu maiai:) Ke Ak»»tu tila ; . I IIE Akua hemolele, Ke AkuA no kakou ; Muikai waio, hewa ole, Pono i<>a, ola inau. '2 Nani wale ko lohova, Luli 010 k& niAikai ; Ahonui wale kela, l ka hana pono mai. 3 Oia no ka ilaku mana, 0 na inea ilalo nt>i, Nann k.ikou nei i haon, Aole na ka linu e ♦ 4 Pon i hni e pul'S aku, 1 k>; oia no kt: a > ; I oia katiaka ia ia la, / ola nui no kakou. Olelo aku la au, '• I hea kou wahi i aoui ; 1 na huneni !" Pnne mai kela, " I ke ku!;\ a na Mij?ionari ina Oahu." Oia ka mokupw. a'u i noho ai mamua. Alaila, olelo aku ..t au ia ia. "Na'u no i liakn ia hiineni i i makahiki loihi i hala aku, ia'u e noho ;nn ma ka Pae Ama Hawaii." Nana uui !i iō - la u'u nei ke kanaiua, a oleio mai ia, •• l)wi, oe ? " (Jielo aku la au, - O Mika Kiiki . au, a iie mikaneh' au ma Oahu, me iiinaun a me Kukina, a ine kekahi pne •: ae no ho Me iie m« a la, ua puiwa keia, aka ua olu- . i no nae ; 01010 mai keia, ua ike no oi t i i i Misionari e noiio uei nui na Pae Ama H ■ • waii i k»'ia manawa, a o kona kaikuaana. !; kumuao Hawaii, a o kon i k.'ukuahme hn, Karistiano. Ua ilihiaia ia'u ka pomaikai o ka hana hui ana me ni Misionari Amerika, hooikaūa nui a hoopono hoi, oia ka poe mua i hoo inaia rna na Pue Aina Hawaii. .No ko'u skana 1 ka olelo ina Tahiti, he uuku no ho« kano e ana o ia mau olelo, noiaiia, owau k*> kahi i kokua pu ina ka hookumu ana i ka hua piapa, a me ka hookupaa ana i ke ano > ka oleio Hawaii, a me na mea e ae no hoi e piii ana i ka oihana Misionari. He kanakoiu na makahiki a oi ae, niai !rt ma».awTi mai o ko'u haaieie ana i na Pae Aina Hawaii, a he meaoliolino hoi no'u me ka manao mua ole ia, ka halawai ana rae na huaolelo ano Kanaiiano, ma ia wahi himeni pokoie, ka mea hoi \ hakuia me ka manao i kanuia'i ka pono a me ka oiaio iloko o ka manao o ka himeni i hooluolu aku i ka raanao o kekahi kanaka maoli, i kahi mamao a mehameha hoi, iiuoa. o ka moana uliuii; a iwaenakonu o na popilikia o ka hulihia ana

. ka a kn rrnk.? i.o hoi : ua ho'pa-W-i i ;U' .i !;)'■:>. > uea r- b<"»r:<iuk.ki aj o ;i'o uii'ia. >.a l"*"' r>.kr>uakr). a i;>•*■ na p<t:• /i <'ii't !i- o;ir;i!,r) f j kinia aku a; iakmu i k 1 : una o k.i \v;i;. tr.r k;t ho'.'mau a» : r*a ka Īi:iuh -iwa. mc ka hwiaia'na i;<a;. n >V; r;oao oia:o ana. i hounwl*: !ua īa, ina » ;nha •• ik'oa u|n ia ka hopona. ( ' k.\ inok'i noMa mni koia mau kanaka i .v>oj>, kvi< i?.'i. r»1 1 ka nioko lltnry Crapo, 1 >ir:riiOUtri ,M.vaku~eta mai, he moku < a oa piha. a <• iioi ana i ka 'nome. He na rnca liiiii o k«? ano o ko lakou ptlikia t:, i. i hoikeia mai ma ia hope inai, e ke Ka* Oia, ka laua < ij» o hek ana rna ka* • 1 • : •:»•'». v. laua, ui aiualu hfk* ia laua e i *:.aī!'> L'a ku rnai k<<kahi mano e :»o :aai la i.iua ; aka, ua leie laua e iikeme ~-i i,i*■ n i .k; īa laua. a ua oki oku u.u kekahi A :t.; k'ni uuku i loaa ia laua riia!-;ko o ka ii nona iuai ka iaau i iianaia'i o ■• j:;ua 'A i;ii Imia, nolaila. ua holo aku ka :;o. Hc «.'iii.a po. «'iua ao. ko laua iana he- '• '••;; i ;;,;i ka .j)U iuwainwa o ka mnana. o :..• a r.i wai'- uo i komo iloko o laua. he 'ii.; wai noloLo mai o kokah; iiiia Uuni i .aa . ko K.ip' na 'ioko u k*ni,a pakeke, a ua ..i,. iiapai;;;a n»,twa» ua, a iiookaiii iiapa i k.-k i;11. a i i hi>; i k»*kaiii. amo ka apana i pa. i i>>i i ia iana e Sana hok* aua i ka 1 ' 'i;;:i. i k>-k:i)u |a ao. li'< m inawa pok"l»' ma ia hopo iho, iuki : ka !a in ikuu ma <.'aj»' ot (ioo.i Hope, a iiaa* mai ia laua ia makou, a iioi aku ia i Aiii'-nka. ikaiu io nna'ku mai ia waiu aku, !.;;>a aku la makou ;n:i St. Ht*|rna. a nu' ka i ."k ij)Hiii o a mamuli o ka malama a:ia in.ii a ka Mai M<nri f/*i. hiki aku .n,a Kn»'iani, \ ka la *J0 o \l.iraki, M. 11.