Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 45, 7 November 1863 — KA LEO HAWAII. [ARTICLE]

KA LEO HAWAII.

Ike hue,\n.i. Ke iUt*:m nei mn'lolai ou ka hoop.iakankaii aiia o kvkahi niau Apaiui koho i ko 1..k-o\i Lnnainakaaimiia 110 ka Aha-ole-io o-156-1 e hiki mai a<\i ; a na hoike mai hoi oe nui-kou olelo ponoi ana i ke kupono o L'eia Ikiiki, oia hoi ka h.alawai mua o ka poe koho me ka poe e manaoia an i e kohoia, a e hoike mai i ko lakou ma.u kumu inanao, a me na mea a lakou i hoomakaukau ai i pono no ka lehuiehu. I ko'n manao aua. o ka hoakoakoa mua ana a me ka hai mua ana o ka poe i manaoia e koho. ua kupono no ia i kekahi nianawa, a i kekahi manawa hoi aole i kupono; ua oleio nae au p>j]a. no ke ano o ka noho ana a me ka manao i ikeia i«'aena o ko kakou lahui i koia manawa. no ka mea, ina paha i hoike mnopipo mni kekahi mea i manaoia e koho i Lunamakaainana. a he maikai nae ia meu ke liio i mea e noonooia a e hooholoia a e hooleia paha e ka Ahnolelo; aka, ua kue nae ia i ka manaoo kekahi poe, alaila, e iilo no ia i kumu e keakeaia'i ke koho ana i ka mea i hoike mai ia manao mamua o ke koho ana ; aka. he kanaka naauao nae ia, kupono hoi ke helo i ka Ahaolelo, hiki ke imi, i: hana, a kokua ika pono oka lehulehu malnko o ka Ahaolelo, a he mau mea eae paha kek.ihi ana i noonoo mua ai a hoomakau kau hoi. he mau mea maikai nae ia a aipono e hooheloia ; aka, no keia manaoana

; hoike ai, o kona keakeaia no ia a nele iho \i i ke kohoia, a e waiho wal« ana keia mau

pono. Ua kupono ioa keia hana. o ka hoakoakoa jhki ana e like me na mea i oleloia he maitai no, aole e iiooleia la mea ; aka. o kela *vale no ke kumu kanaiua, a ina paha i huna keia mea i manaoia e koho i kona manao, a hele i ka Ahaoielo, ia manawa hoike aku ii niea, a hooikaika uo hoi, a iohe ka poe i ko'no-ia ia, o ko lakou kue no ia, aole nae hiki ke kipaku mai ; aka, i ikeia kona ano he'hokamani, aole paha na kanaka e koho hou ia ia. O ka o'elo, a me ka hana hoi me ka hookamani ole imua o na mea a pau, me ka hoike manpoj)o aku no hoi i ka manaoio o ka.naau. o ko'u manao maoli no ia e noho nei. a pela e hana aku ai. Eia ke kumu o ko'u oieio ana pela, no ka nea, ina kekahi Heiu i hala iho nei, ua hoopukaia ko'u inoa i'ioko o ka nuj>epa, i Lunauiakaainana no Laiiaina, na kekaiii kauaka 0 kona inoa. « aole nae au i iauua tne ia a kuka pu no ia mea ; aka. aoie au e hooie aku. ;na peui ka manao o ka poe koho ma ia Ajx\na. Ua maopo;>o no nae i na Apana koiio a pau. o Lahai.'ia ka Apana kue ikaika loa 1 na biia kanawai e piii ana i ka rann, a me na waiona e ae ke hoopukaia i ka Ahaoielo ; ua apono au i ke kue o ko Lahaina ke noonoo pono ia. a kuka pono ia, a hoohoioia me ka maopopo o na kumu e hoole loa ai īa mea. aiaila, aoie he waht iihi iki e ha- ! pai hou ia'i ka noonoo ana, no ka mea„ ua maopopo ioa ka pono oie. Aka hoi, kue au 1 ka manao o ko Lahama. no ka hooie waie iho no me ka noonoo mua oie ia a maopopo, a kue no hoi au i ka hooiaha ana'ku iwaena 0 ka poe koho, - Aole e koho ia mea, no ka mea, he kokua oia e noa ke puhi, a me ka inu raina, a peia'ku." Aoie nae i kakali a i i hnoiohe pono a ike hoi, ua hooholo mua no ka mea i kohoia i kona manao e ae aku i ka; noa ana o ia rama, a waiona paha. j Aoie inu raraa mua kekaiii poe a ike i ka! hewa o ia niea e kupouo ai ke oieio, aole hoi I 1 puhi rama mua, a no ka maopopo ole, nolaiia, hauhiii wale niai na olelo, he mea ma-1 ke, a he mea ino nae, a pela aku, aok au e : kue aaa i ka hooie ana a kela poe; aka, o

ko i\kou r.oc> wi.e m-e ka i iwe t»a i\ko.; :no ! ka mana i haav\r.a -».\ Anao.- o -•» r..v.-:'. o;a ka rr.e\ a'u itr akemake oi"'. No ka nea. 0 kekah: inu r,iira nui ioa m'.waho. o iako-: kekaii: roe h.-*o'.e :ka-kj ir.a*oko n:r ka hoakak;: o;e ::.a: ; ka r m:o a nolaiia. ua puk.i inai na manao po:u.. ame na koi-u e ok; ai ka p*v e koi ana ; t;o ka :r.ea. o ka po*' koi n»ai, ::a koi «aKOi; r.-a ko '.ikor. r.ooi;,'o pakahi ana ma ka pono wa.e n-\ a o ka poē kue. ua kue wa;*' 1 IaKOU no ko iakou noonoo m;:a ana tr.e ka lioahewa \\.:;e :r\ ;• nawai e hooho'o ioa ia mau mea. r.o':e ar.ei e pono i ka Ahnoieio '< No k.>'i: nninao ana ;.v-'a. no!a:i.i. ke manao ii nu e hoike aku ma ke akea 1 na mea a'u • i-.oonoo mua ai ku|>ono ke n<*ono«"»ia iioko o ka Ahaoie o e inki mai a'na. 1 ike mua ka Ap.ana e n.anao ana e k..ho ra'n i Lunaniaknainana. a aia no ia lakou ke koho mai a ine kn ole ; nka. aole t».ae keia o ka pau o na mea a'u i noonoo ai. nka. ua hoakaka waie no nu ma kekahi mau mea, i ike mua ia mai ko'u nianao ka poe e koho ana,) me ka hookamnni o'ie. 1. No ka Hoonoa i kk Pnu Hama. Owau no ka mea nnna i hoomnhui mua uku i ka lehuleini 110 ka pono o ka noonoo ana e hoonoa i ke puhi r,ima, oiai au ia manawa e noho Luna Nui nna no "Ka Hoki' oka Pakipika. a e ikeia ma ka manao o ka pepn, Helu 1, 5, o ka M. H. IS6I ; aka, o ka poe 1 kamaiiio ma na nupepa nia ia hope niai, ua oi loa nku 1 ka mea i oieloia nmmua, no ka nien, inn e heiuhelu ka p<»e a pnu ia nvau oieio, ua like no ia nie ko,n manao maoli, i

keia manawa he pono e noonoo ponoia a maopopo ioa ka pono ole, alaila. e hoole no, a i pono hoi. e pono ke ae aku : no ka mea, iie makehewa ka hoole mua a me ka ae mua, me ka noonoo mua 010 ia e ka pje nona ka m.ina ma ia huna. i ka akoakoa ana o ka Ahaoleho IS6'J, na noo.uooia no ia mea, a ua hooholo ka Hale o na'Lii i ke kanawai e ae ana ; aka. ma ka Haieoka Poeikohoia, ua liookia, a ma ka hoiko ana o ke Komite o ia iiaie, ua kue no ka hoike ana, a ua ano like me ko'u manao mua kekahi olelo a ka hapa uuku o ia Komiie. ua hoopuka oia no ka heinahema iioko o ka hila, a me ka pokole o ka manawa i koe o ka Ahuolelo, a ma u men, un innopopo he kumu no i koe no ka noonoo hou ana i keia Ahaoielo aku, a ina e hooholo keia Aiiaolelo aku. alaiia o ka ka .Moi noonoo ana ka mea i koe. Ma keia mea. wa wale na hoole aua, n na ana mawaho. a e iiiki no i ko Lahaina a me na Apana e ae, e hilmai i ka naauao o ka Moi, a ike hoi. pehea ia kona manaoana i kekahi Kanawai e honnoa i ke kuai liiiii ana i ka rama ma Lahania, ua hooiiolo no na hn]e elua o ka Ahuoielo ; aka.aole i apono ka .Moi i kela Kanawai. ua piii ia ia Lahaina wale no, a e hiamoe anei ka Moi me ka noonoo ole i ke Kanawai no ko puhi rama pili ana i ka lahui mai l'a naauao ioa anei ka poe koho ma na Apana e ae, a he hawawa anei ka Moi ka mea i iioopuniia i na ho\kuka naauao, a lehuiehu A i ike hoi i na moooleio o na Aupuni ? Ke '.)"!010 aku au mamua, ina i kohoia wau ī Lunamak-iai-nana, e ae aku no au e iaw»-ui mai i oko o ka Ahaolelo ke kumu manao no ka noonoo ana i ka noa ana o ke pnhi ramr>, a īna ; pau ioa ko'u manao kanaiua no ka pono oir. a!ai ! a, e ae no au e hoonoa ia no ; a ina hoi e o' aku ka pono o ka hoole ana mamuu o ka ae ana, aiaiia, e hoole no au, aoie e hiki ia'u ke hoohoio e ī keia manao t keia manawa mamua 0 ko'u ike ana i na kumu pono no ka ae ana a me ka noole ana. •J. No KA HOONOA t KA RAMA i NA KANAKA MAOLI. O keia kekahi kumu e keakea aku ai i ka mea e manao ana e kohoia, no kona ae aku e hoonoaia ka rama i na kanaka maoh, a ua ulunui mai mamua aku nei na manao o kekahi poe. ua ikeia hoi ma na halawai ana ma Kaumakapiii. maioko o na nuj>_*pa,a ua hoopaapaaia hoi imua o ka Aha Kiekie innnua iho nei, no kekahi hihia s hoopiiia. Mamua iho o ka hoopuka ana o ka Aha Kiekie i ka oieio hoohoio no keia hihia, ua hoopuka wau i ko'u manao iloko o ka nupepa. Ka Hoku oka Pucipijca," o ka la 29 paha o Feberoari, 1962, e kue ana ī ka mea 1 hoopiiia me ka apono i kona hoiihewaia ana malaio o ke Kanawai, no ke kuai a haawi i ka waiona i ke kanaka maoh; ua hoike no au maU\ib, he kupono i ka Ahaolelo e noo» noo ma ia mea. Ke raau nei ko'u manao pela, e ae no e hookomo i ka Ahaolelo e noo-

r. .1 ir.o s:i r <v .;o o.e, a c P.eonoi-•K.-r. ? ..ve 'ā.\ ror.o ; iie-opo.Wa: i i-v.v ' •v ". a~a k:; k\*l , l uH-a ir.ike. a :l;hn:H\ a ;vi.l K;k; ~u ka \« ; ;ka on.i .1 !;oo:r. \a ; > i:mi an\ ; a ua oioloi.-* hoi, he ivt*o .v--ioo. kw.a. ao'.o r.;c i\:\ '.\\ww e ao. A'-".f ;sko ioa ko'u manao po!.i. u;v 'ike :•• na .:\\vu :\ {\au. n\ako no lioko o kn •m. i. '•!i;'.in-> no /.ok.-» o k.\ oaa. a poU'ku ; ak'. niki no nao i k« v kaht poo ke uv.j pof,«\ a ha. ; i;o. a make 010 no hoi k«'saiv. poo. I hoomaka w.ui o mu nuia īua ka M. H. a i..i inu k:ipono na a hik: i ka ir.a' ; .j:n.'. lvil\\ o ki'ia makahiki. \ia ike i ka o. a ko noho :>>; ino ka paa t> ka manao •> ii;>. ie!r'; a no k«: :tl;.\ kuu :n.\ko «>ic ? l'a i'.iiui•. no n;u\ a h»- kumu :.\ o noonoo ai ;r.:t!n\m» 1 ka h;;i; 010 o hai i ko .\o i.iai. Aolo au o hov'!o ana ;i i ii-'wa o!»' k.i ; raina. a ho kunui la o kokahi ir.au !:tw:i lehn'oiiu ; aka, aole ia ho knnui «- r.-vi\- a i ka noonoo ana. oiai ua komo kakou ho A puni kunkoa nu> na Avipuni o ka !\o;r;a. loaa iike ī na Aupnni a pau ka pono o * kaleana iwaena o ko kakou Aupnni.el;* me kakou iloko o ko lakou Aupuni naai'": ona kanawai iwaena o na l.ihui. N.m \;! ko'u ae ana he pono ke noonoo ka A!;.iielo e hiki mai ana, a ina e kohoia wau, • .< no au e noonooia no. n. No NA KOOLOLI 0 KK Kl'MI kAX AW.\.. Ao!e au i ike iki i ke kumu e hiki oie ka Ahaoleio o 1861. ke kanalua i na ho \ ■ 1 hoolahaia ma na nupepa, a i hoohoioia i\ e ka Ahaolelo i ha!a iho nei, no kā mea. :i.-! loa ī hooneleia, a hoohnikiia na pono o ,t lehulehu ma ia mau Pauku i hooloh \ hoakea hou ia na pono, a ua hoakaka io.» . hoi ka ili ana o ka Lei Alii e like ioa in«' k kauoha a ka Moi aloha, Kamehameha li! make aku nei, a me na pono no hoi nn Pauku e ae. La ae loa aku au <• !iooir ia mau hoololi ana, no ka mea. ua pono. a u like ko'u manao me ko ku Ahaolelo nar..'. hooholo ; aka, hookahi a'u mea i ku«\ o; hoi ka uuku loa o na dala i oleloia i kupon. no na Lunamakaainana i kohoin.oia ho: k--! hooioii ma ka Pauku 77 o ke Kumukanawa I ko'u manao, ina eiima hanen, e aho ia, a ka hoololi mua loa iiookahi tausani (lala. i. poiio ioa ia, no ka m»-a, aoio ktij>ono io.i k p<v nele loa e he!r i ka Ahaoielo, !i>

nnopopo lo;t i;i i k;i pc: i k.i ; ho kuonoono ana ; uka, i ka poo niolow;*. 1 hewa ia ia iukou. Aka, ini he r,i.-a m iiooioiele ai i ka hoohoio aua i na P.iuk'i ae, ua pono 110 ke hoohoio kok<\ :t .• >.: lelo no au 1 ko'u manno iioohalahaia. Eiua nae a'u mau hooioli i mmainin.i ! no ka haule ana. oia hoi ka ae ana n. ■. . Kumukanawai i na Kuhma e nniio i.,i Haie Ahaoleio o ka Poeikohoia, a m»- ka pau aini i na Lunamakaam.Hia. i pani i,■■ uku ana nm ka la, an;.»au i ike iki i k o ka iiooie la ana o ia mau {'auku ho./.i ; m:ui iiooioh maikai no la, ;»"!•' e nui :i i .. aoV hoi v iioonahiii ka iiana ana. A r.■> r. Kuhiua hoi, e hiki koke k«' mnaui.i iak • e hiki no hoi ke kauohai i i;k- me i; 1 r:. īloko o ja Hai»'. Ma keia kumu ma;iio, a me na mea ; ( hope aku nei, aole piha ia he niau -,v i • k-.akea aku i ke ko.ho a;i.i o k»'kaii; : a;.; hoike aku a.na w,ui, no kutj manao ma •• >• keia wau no n t kuinu : •>;.•;<) ;••■ ; ■ aiaiia, e haui» wale kei i ma:: j;j'.a i:. •' •>;• ao.e {viiia e hoopukaia, a •: hoopsik k:i paha, n ve 1 maopopo ia u. 1. No ke Ok: Make. U ke Kanawai e piii mna i ke oki imr •. . • piii loa i ke kuinu manao i oie'o ne.iia i« emi ana a me ka mahuahua anio k:i L kanaka, no ka inea, o ka Lahuikanaka a maikai i kupono i ke Kanawm, 011 . |>oe i loaa maiioko ae o ka poe i mar'*;a, ■ inaloko wale mai no o iakou ka hooia:;i a:: . o ka iahui a me ka hoomahuahua ar;a :: hoi, a o ka lakou rnau mamo hoi ka p..>hanau na ka mare, o lakou ka poe kupon-: ko ke Kanawai manao. Maioko wale no o £-t poe i mareia e hiki ai ke hoomahuahua • ki lahui pono a maikai, nobila, he mea por. .'oa ke noonoo koke a imi i ka pono o la p»> O ka papa aoa i ka mare am, ua like ia r: ke kena aku e moekoiohe maoii. la'u iioko o ka Hale o ka Poeikohoia i ka M. H. 1863, ua hooikaika wau e hoole i k . papa ana i ka mare aua o ka poe i okna. i ua kokua ia mai au e Ka Mea. Hanohar:. R. C. Wyllie, no ko'u ninau ana i ke ano ke Kanawai ma Beritania no ke oki manaka, ua makehewa loa ko'u hooikaika ana,

■ ... : K; , j. ; . V T :r. : ' " V. i: '•> K* ~.1 !;-• A ;v . s i.-. p: *■■■■ ; : mn - r,- . -,a. r: J r*; h\) , ; r." .£. K• : .'1 k«'kaL: p-t :s • :^\) n r\ pry<: ; nkm < ho; f - noho wa!»- ht: ini'i inakah'.ki, k';•, n> -<« : . c ;, .0 mo na Ki! 1 ;'.v:i •• r'i ': nn <■. r,o kn rn'--3. m* kt-.i i-i- i :,<• r- h«:r:113 kn hhu . n 'i 1. 'i :■ > ho» .: I.' \ ;-t'.. r:.•• ; . r:.'-i I 1. :i !,.•:<• i'.'.'u i k«- K*r:nav.:ii. W 11. 1 > i l M'; a ■<•..-» ni l\■ • | '..ri ,k- ;nar- . u 'iiki i . tA. I» l-00, ia (,) .•'» -ih'! k'" <<o!oa. a :na A. iK JsVi. wa h«x>hi<v» iki ia. a: ka A |) ]. '' i . ; . k-'ku n.;tkr»:.ik'. !:- ('• 'i' -i !1 " !.;ki . !-.-t ;■:•;« 1 <••-..k«- 'unui i .»'•• : ikj-'. k īko i!oko n i;: i:.:u»:t'»va. a j>.hea .1 '• <•:•• :j ho'.A'.aln'Auiinia o ka inar«.- aua ? I .1 |U) < I 'i. l j.ji<'j.i na >.v;!i; :<;.;. iu<"'ko!'jli" k" L'ipai i iia !»■ ;ki. a m'< tiiia ka lioouian. 1 oh' <»; 1 ; ■<>" i oki:a i !oa Ika y<}*- kwpoiio ikc Ka!.'i'.vai ' He p'>!»(.< 1 k:i jior- kiH: ana <: hoike a.»'ika I;i'i k'* ak.-a, i !»'»: kunin e hiki o'e ai y;*> a• •ia k"iii m.'a. k'. kahi, li-hule.Mi !oa i,u kuinu e uki aj • Ka t; : :;r.., hoowaMawnha kf*kahi. a haa!#••!♦.• 'i •;':!i.i* inaii maka!nki, hookahi no aioa i <■ •■•■ ■' J 1 ;ii, noh«? 1 iii <fpii pi!)<•■ ji; r»o kahaa1. a oke ()|;i 111. ia. K" a<.- n<'i au e i;no- ' ' ; l.'-:a n.a i i;,< :i •• h""|iau ai na ni«:*a i.oo- ! ik' :a 1 1;a •• h":no ai ka 111:tr«- :iua. f'• <•"!• v'.a;• •no n 1 nnakaka ai.a ii" ka Imhi I. •• ; :h:t >■ ka i "{a. NNA I!■ :.Oi:-I.".\A H} I.i.Hl'A'\. N'.i k< k!ih;h< 'a a « k<'kaln poo Loio a h<.xt- :. :.i ii- v.a :a na Lnnakauawai ma kekahi i:.a ■. A }<ana, a n<> ;»a hoakaka o!e ia ina ke Ka na'A ai. aa pon« e i:oo! ili hou kekahi i'au- !. 1 a inaii i'au'uii, 1.0 k" kapiii ana i na Olo- •" U"o!ai»i, a ma k<* 'uala ana a na Luna a ;:i" !i 1 Apana. a 1 n•.- ka jio:io ke hoopiiia ::i '. aiin Kivila ka inanao o k'a inea i honr"i:i N" k'i ! >!f!i loa. a i;o"piha hoi 1 ka pepa, e p-o iii. i.'i'u k" ii<. 1 k<• uaie aiiii 1 kekahimau I :|<' a 1:1 *i ke j">o. 1 1:1«-:i e !i:ki ai iko Lahaina k»' ike 1 na ne>a a'u i mnoao aiehana. Af)!e au e oleio nni e hookoia : aka, e noonoo ia. a o hofih"!<'ia <• !ik«* iik' i.a iiuinan o ka A haoleio. •>. N.» k<' koho ana i Kon::to im ka waiwai o <.:i po" 1 m;tke. 7. \.i l;a hoaie ihila. e kukua ai 1 ka ma"v \o ka j>o<' l'aiaualei". !». \o !,■: jnie 1 lo..kaniak:>iua. K». \.i r,:i makua ame na inakua hanai. 11. \o ka j»oe ni:ire. iL 1 \t. na K ole.'i na i ['oina. A o i-a uiea e ne e juli ana 1 na poiio 0 ka \; ma. he okoa ia. nole i hookomoi:i, a 1110 :.a ri:u.••:<■ <• hoopuk'.i iiou ia inahopo akll. < Ma iho l:i ka'u »• hoike u.'i uia ke al.- a, a i.aa e koho ko Lahaina. a wahi e ae paha 1:111 i l. winmakaaiimiA. 1:1 lak'ou :a, n;t ike '• ' .' 1 !:: 1 ■"i i l""'u laanao. .1 NV. II K.\; waii:.