Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 47, 21 November 1863 — Page 2

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Lesa Griffith
This work is dedicated to:  To kumu Kaleo Akim, who taught me so much.

@ in places where words can be made out. Over 10 minute file

 

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Pane no na Palapala.

@

@

@

@

@

@

@. P. @@@@@@@, @ Hauaihopoe, Hawaii.—Ua @@@@@@@@ kau @@@@ @@ ka papa.

@.@. o Lahaina, Maui—E paiia no kau puolo i @@@una @@@ @@ ko kakou pe a i kahi manawa k@@wale aku paha

S. P. WAINIHI—O kau ieia nona ke poo "Wahine @@@@ @@@," ua kap@@@@, no ke ano ole o na mea i @@@@@ ma kau palapala.

W. P. K. KAUANOE— Aole e paiia kau leia nona ke @@@@ @@ @@@ Pia @@ Hanalei, Kauai," no ka @@@ @@@@ @@@p@p@ iki o ke ano o kau mau olelo.

J. NAWAHINE@@@@, o Wailuku, Maui. —No kau i koi @@@@ @@@ ia makou, e pono oe e hooponopono iho me @@ @@@@ Nupepa K@@@@@ a kou wahi, a nana no hoi e @ @@ ponopono mai me makou

J.W. KAINUWAI @, o Ko@@@@@@@@, Hilo, Hawaii.—@@ @@@@ mai ke kanikau o "Mere Kaupe," a me ka @apalua dala pu ; aka no ka lawa oie o ua ha @@@@@ @@ @ ka uku ana no ke kanikau, polaila, ua @@@@ eia a loaa hou mai ke koena, oia hoi he @@@@@ @@ dala @@@.

@.M. KEAKAL@MA, o O@hi, Hamakua, Hawaii.—O @@@@@@ @@@@ k p@@ "Alakai hewa," ua k@paeia, @@ @@ @@@, he ano @@@@@@@@ wale aku no i kou @@@@@@@@ wahine loa oe ua lohe i ka olelo ana a @@@@ @@@@@ wahine pela, alaila, o ka @@@ kupono @@@@@@@@@, o ke @@@ @ku i ke Akua, e hoihoi @@@ @ @@ naau. @@@ ka @@@@ i ka maikai. @@@@

@

@

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, NOVEMABA 21, 1863

Nawai ole Emi.

   MA ka la 12 iho nei o keia malama, ua hoopi@@a, a hoopaiia o Kekuaiwa (w.) ame Papahanu (w.) no ko laua kue ana i ka pauk@ akahi, ame ka pauku aiwa, o ka Mokuna XXXVII o ke Kanawai hoopai Ka@@ima. No ko laua hoowalewale ana i kekahi mau walu ka@kamahine uuku loa, e hana i ka hewa hookamakama. He umi paha makahiki a oi iki ae o ua mau wahi kaikamahine nei, a iloko no oia uuku, aia hoi ua weheia ka maluhia o ko laua ano Veregine. Ua hoopaiia o Kekuaiwa he $250, a o Papalimu hoi he $100, a me na koina o ka Aha, a iloko o ko makou noonoo maikai ana, ua hoopai ka mea Maholoia ka Lunaka@awai o ka Aha Hoomalu o Honolulu, i ua mau wahine la, me ka hoomaopopo makamae i ka pono, ke ola, a me ka pomaikai o ka Lahuikanaka. He mea hou no keia, a he kumu nui no hoi e hiki ai ke manaoia, oia kekahi kumu nui o ka emi ana o keia Lahuikanaka.

            Ua maopopo i kela mea keia mea, aia wale no iloko o ka noho pono, noho malama, a me ka noho maluhia ana o na makuahine, e hiki ai, ke aua ia keia lahui e hoomau i ka noho ana iluna o keia pukoa awaawa uliuli o ka moana Pakifika—aia wale no ma ka maikai o ke ola, a me ka maikai o ka noho ana o na makuahine, e hiki ai ke hoomauia ka huaolelo Lahui Hawaii; no ka mea, ma e maikai ka malama ana a me ka noho ana o ke kino maikai o ka wahine, alaila, aole no e @@@@ ana ka hanau mai ona i ke keiki, ka noho pono oia me kana kane; aka, ina e maikai ke kino a me ke ola o ka wahine, a kuupau oia i ka hele ana e lalau haumia me kela mea, keia mea, alaila, he oiaio, e like auanei ia wahine me ka paakai i kap@@a a pau ka li@; no ka mea, ina e kapiia ka paakai, a liuliu kona ua ia ana, alila, e pau a@anei kona liu, pela hoi ka wahine i kuupau i kona kino ma ka hana ana i na mea haumia; ina oia e u-a ia ia, alaila, e pau no hoi auanei ka hiki ana ia ia ke hapai i ke keiki. Pili nae hoi keia mau olelo i na poe wahine kino maikai, a i ulu hoi a hiki i ka pono mau no ka halawai ana me ke kane Aka, e nana kakou i keia mau wahi kaikamahine liilii loa, a ke hele mai nei no laua i ke kula; aka @@, ua weheia ko kaua maluhia, a ua hoo@@@a iluna o keia mau kaikamahine ka huaolelo Ikaboda; a ina he lehulehu wale, a ina he hana mau keia mea, o ka hoowalewale ia o na kaikamahine liilii, e uhaki i ko lakou maluhia, alaila, e olelo no makou, "Nawai ole Emi," no o ka Lahui Hawaii ina pe@ei ka hana mau ia ana mai o ua kaimahine opiopio o ka hanauna e ulu nei; no ka mea, no ka lakou ike ana i ke kane i ko lakou wa opiopio, aole e nele ana ka malili o ka lakou hopena aku, a na ia malili o lakou, e hookau i keia Lahuikanaka iluna o ka waapa nana e aloalo aku a hiki i ke awa kumoku o ka make, a me ka holoiia e hoi o ka io o ka inoa Hawaii mai ke alo ae o keia hoku.

            Ua ala ma@ he ninau nui iloko o ko makou manao, oia hoi, pehea la e hiki ai ke alaiia ka hoomauia ana o keia mau hana hooemi lahui? Ua maopopo no ia kakou, aole keia hewa e hiki ana ke hoopio loa ia e ka makaala o na Makai o keia kulanakauhale, a me na wahi e ae, no ka mea, he mau poopoo huna no kekahi e hamama mau nei, no ka poe e makemake ana e hana i keia mau hewa malalo o ka uhi o ka po.

            A no ka mea hoi, he nui ka poe e akena nei ia lakou @ho no ka minamina lahui, a he poe loko maikai nui no hoi na kanaka Hawaii, a me na haole e noho nei ianei; no ka mea, e ku hoike mai no ka moolelo o ka wa i hala, a me ke au e hele nei, no ka naau lokomaikai o keia lahui a me ko lakou mau makamaka @li keokeo e noho nei ma na kapa kahakai lailai wale o keia mau Mokupuni, ke ake mau nei e ka-uaia ka emi hope ana o keia @@@@—a na ia mau manao no i kono mai i ko kakou mau Moi e hooikaika i ke kuku@u ana i Halemai no ko laua mau kanaka i poinoia i ka mai, me ka hiki ole ke malama ia lakou iho—he mau hoike kakou no ko na Moi kaahele kino ana iloko o ka weia, a me ka luhi, i ka wa i hoomakaiai ka huli ana i ka puu dala e lawa ai ke kukulu ana o ka Halemai, a ke hoomau nei no laua i ke kokua me ka makaala, no ua hale la, a mai ka wa mai no hoi o ka hoomaka ana a hiki mai i keia wa, ua kokua nui no na kanaka Hawaii o na Moi, a me na malihini i hookupaia ianei, a me ka poe e ae no hoi, i ka hoomau ana i ke ola a me ka hooholo mua ana i ka Halemai i kukuluia e ka lokomaikai, ka naau minamina kanaka, a me ka naau ake hooulu lahui, o ko kakou mau Moi aloha. Ke ninau nei makou, no ke aha keia hooikaika ana o na Moi e kukulu i ka Halemai? No ke aha keia kokua o ka na Moi mau kanaka mamuli o keia hana maikai a na Moi? Ke pane nei makou, no ko laua makemake e hoomauia keia lahuikanaka, a na ia kumu no hoi i koi mai i ka pu@@wai i o ko laua mau makaainana makamae alii, e kokua aku i ka hana maikai i hookumuia e laua, na makua o keia lahui.

            O ka ninau a makou i olelo mua ae nei, @@ "Pehea la e hiki ke alaiia, ka hoomauia ana o keia mau hana hooemi lahui?" Iloko o ko makou manao he hiki no, a p@nei ka hiki ana. E hanaia i hale kula paa, e like me na hale kula o kekahi mau mokuaina o America Huipu@a, i kapaia he House of Refuge, oia hoi ka hale kula e malamaia'i o na keiki hoolohe pono ole i na makua o lakou, a me na keiki e hoolohe pono ole i ka rula mau o na keiki maikai, nele i ka makua, alaila, pau lakou i kaana hoihoiia iloko o ua hale kula nei, ua pa ia a puni, aia malaila ke kumu, aole lakou e aeia e puka, a e hookuuia hoi, aia a hiki i ka wa e ulu ai ko lakoou mau kino a hiki i ke kanaka makua ana; a o na kaikamahine hoi i hoolohe pono ole, a i hana ino, ua hookomaia iloko o ua hale kula nei, a ilaila e noho ai a hiki i ka wa e kiiia mai ai e mare i ke kane, a e hoolimalimaia no kakahi hana. Ua a@ia lakou a ike, a ua maikai ae no hoi ka hopena o ia poe. Pehea, aole anei e hiki ia kakou ke hana i mau hale kula e like me ia, ma Hawaii nei? Ke manao nei makou he hiki no. E olelo mai paha a@anei kekahi o oukou, "Pehea e hiki ai, aohe dala o ke Aupuni?" Ina ua ike kakou aohe dala o ke Aupuni, alaila, e ala ae no kakou na makaainana, a e hele aku e noi dala iwaena o kakou iho, (he pono loa hoi o kekahi kanaka hanohano ka mea nana e hookumu ia hana maikai,) a loaa ka puu kala, alai'a, kukulu i hale kula, e like ke ano me ka makou i hai mua ae nei, a e hoihoi i na keiki kane hele hewa, a me na kaikamahine pu, i ua hale nei e malamaia'i, a hiki i ka wa e maopopo ai ko lakou noho maikai ana, a me ka haalele loa i ka hana hewa; alaila, hookuuia lakou e hele e mare i ke kane, a e hana paha i mea e pono ai ko lakou noho ana, me ke akakuu o ka manao. A o na keiki kane no hoi, e aoia i na oihana pili pono i na kane, iloko o ua kula nei, a hookuuia lakou i ka wa e maopopo ai ko lakou ano maikai, a me ko lakou haalele ana no hoi i ka hana hewa. A o na lilo a pau, e ukuia no ia penei: i ke Aupuni kekahi hapa, a i na makaainana kekahi. Ua manawalea kakou i ka Halemai, no ko kakou manao e kokua ana ia meaa i ka hoomau i keia lahui, a e ana mai no hoi ia ia, mai ka emi hope ana. He hale maikai no ia, a ua kokua nui no hoi i keia lahuikanaka; aka, ke olelo nei nae makou, o ka huelo ia ka hana, a o ke poo, oia no ka malama ana, a me ke ao ana i ke kanaka, a i ka wahine paha, i kona wa opiopio, a na ke ano maikai o kona aoia ana, e aua ia ia mai ka hele ana e hana i ka ino nana e hoae mai i ka mai iluna o lakou, me ka hahai mau ia hoi e na poino. Aole lakou e loaa mau i na mai, a aole no hoi lakou e hana i na mea e kipa mai ai ka ilihune ma na ipuka hale o lakou, a o ua ilihune la hoi me ka mai ka mea e ho-a hele aku i na kanaka i na Halemai me ka mai.

            E like me ke aoia ana, pela no e ikeia iho ai kona ano. Nolaila, ina e malama pono ia na kaikamihine a me na keiki kane opiopio, e ulu nei o keia hanauna, he mea maopopo no, e ulu hou mai ana no ka lahui, a e mau no hoi ko lakou hoomanao maikai ana i na huaolelo o ka hoailona al@@, Ua mau ke ea o ka aina i ka pono; a ina kakou e hana ole me ka hooikaika ole hoi i na mea e keakea ai i ka holo hope ana o keia lahui, alaila, ehia mea aloha, o ka iliia mai iluna o na inoa o ka poe kanaka a pau o keia hanauna, o ka inoa. "Poe nana i uumi ka lahui Hawaii." A e ala mai hoi ka poe i hookahe i na koko makamae o lakou ma @a kahua kaua, me ke koa kaulana o Hawaii nei, a e i mai auanei lakou. "Ka poe hokai wale i ke ola o ka lhuikanaka makamae iloko o ko makou manawa."

LA HOALOHALOHA I KE AKUA.—Ua ike iho makou, ua hoolaha'e o Ka Mea Hanohano James McBride, ke Kuhina o Amerika Huipuia ma Hawaii nei; mamuli o ka hookaawale ana a ka Paresidena o kona aupuni, nolaila, ua kauohaia na haole a pau o Amerika, ame na poe e manao like ana me lakou, o ka Poaha hope o Novemaba, oia ka la i hookaawaleia, i la hoalohaloha'ku i ke Akua. Aia ma ka Halepule ma Kaukeano, e haiolelo ai o Rev. E. Corwin, i kekahi mau mea e pili pono ana ia la.

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

MAI MAKE.—Mai make kekahi keiki i keia mau la iho nei, i haulehiaia iloko o kekahi ipuhao malakeke, ma ka Hale Hoomaemae Ko o Honolulu; aka, ua hopu koke ia ua wahi keiki nei, a ua pakele mai no.

HUI A KA POE KANU KO.—Ua hoohui iho na poe kanu ko o Hawaii nei ia lakou.. i hiki ai ke kuka, a noonoo pu no hoi i na mea e pomaikai ai, a e holo mua'i no hoi ka oihana kanu ko ma keia pae aina.

HE AETO.—Ua laweia mai kekahi Aeto e ke Kapena o ka moku Okohola Cicero, a eia ma Honolulu nei i keia wa. Ua hopuia ua manu nei i ka moana, i kona wa i lele mai ai a kau iluna o ka moku. Hoopaaia ua manu nei a hala kekahi mau la, ano e loa mai ana kela, a manaoia e make ana; nolaila, hookuuia ua manu nei. Lele aku no ua manu nei a aneane nalowale, o ka hoi hou ma@ no ia a kau iluna o ka moku ; i a wa, ua hoopaa hou ia, a laweia no hoi ka ia liilii hou, a me ka manu, a o ka ia ia i hanaiia'i a hiki i ka wa i hiki mai nei. Aia ma ka Halemai o na Luina Haole Amerika kahi e hiki ai ke ike i ua Aeto nei.

KE ALO ALII.—Ma ke kakahiaka il@@ nei o ka Poaha, ua hele aku na Moi, a me Ka Mea Kiekie V. K. Kaahumanu, ma Waikiki, a malaila ae a Keokea, ka Loi nui a ka Moi i hooikaika iho nei ma ke kanu ana, ua pau holookoa ua loi la i ka mahiia, a ke ulu nei ka ai. He kumu ao maikai keia a ka Moi i waiho mai nei imua o kakou, a he kumu kupono no hoi e mahaloia'ku ai ka Mea Hanohano C. Kapaakea, ka Luna nana i hooponopono ka mahiai, a me ke kanu ana i ua loi Keokea nei.

            Eia iho malalo nei ka papa hoike o na dala i loaa mai ia'u, ka Puuku Malama Dala o ka Ahahui Hawaii, mai ka la 15 o Sepatemaba, a hiki i ka la 18 o Novemaba, 1863.

Kawaiahao, Mahina Hou, Sept................................$36.06

Ekalesia Alanui Papu, Mahina Hou, Oct...................16.22

Ka Ahahui o na keiki misionari, hapa makahiki.......2@5.0@

Ekalesia Alanui Papu, Mahina Hou, Nov...................18.12

Kawaiahao, Mahina Hou, Oct....................................32.50

Ekalisia o Makawao, ame kona kahu..........................60.50

Na ka A. B. @. F. M. Hoonaauao kaikamahine.......150.00

Kawaiahao, Mahina Hou, Nov..................................36.37

Na na kanaka Hawaii, ma Coloma, Kalaponi.............12.10  

                                                            Huina.        $586.87

E. O. HALL, Puuku Malama Dala.

Honolulu, Novemaba 18, 1863.

NA MEA O NA AINA E.

—Ua olelo wale ia nae, ua hooholo iho na Moku Hui o ka Hema, aole e hookuu aku i na moku kalepa e komo ana iloko o na awa o ka Hema e holo, ke ae ole mai ua mau moku nei e lawe aku i ka ukana a ke Aupuni, oia hoi i hookahi hapakolu o ka opu o ka moku, e piliia me ke Aupuni o ka Hema, a i elua hapakolu no ka ukana a ka poe o ae.

            —He elima paha haneri nekelo e noho nei iluna o na aumoku manuwa o ke Aupuni o Amerika Huipuia.

            —He $20,000,000, maloko o ka uku poo leta mai, a eia ia iwaena o Amerika Huipuia kahi i waiho kauliilii ai.

            —Ua hopuia kekahi kanaka ma Detorita, no ka haalele i na wahine mare ana eha, a me ko@a haalele ana i na papa (poe) koa elima.

            —O ka nui na makai o ke kulanakauhale o Nu Ioka, he elua tausani me hookahi haneri me kaualima. Aole no i kanamai ua meea he nui o na poe makai o ia wahi.

            O ka nui o na dala i loaa'ku iloko o ka waihona o ke Aupuni o Amerika Huipuia, iloko o ka la 3 o Sepatemaba i hala iho nei, he $107,402.63.

            TELEGARAPA.—Ua hooholo loa ia ka hana hou ana i ka waea telegalapa - ma ka Atalanika, e holo ana mai Beritania a hiki i Amerika Huipuia. Ua hooholo ia ka uku no ka hana ana i ua uwea telegarapa nei, oia hoi he $3,000,000 oia ka uku no ka hana ana, a me ka hoomoe ana i ka uwea. O Glass Elliott & Co., na mea nana e hana ana ua waea nei. Ekolu hapa iniha ke anawaena o ka uwea. Ina e paa mai iloko ae nei o Aukeke M. H. 1864, alaila, e lohea mau ia mai ana na mea o Europa, me ka hikiwawe loa. E hoomaka ana ka hoomoe ana o ka uwea, iloko o ka malama o Iune, Iulai, a me Aukake. Ua manao na mea nana e hoomoe ua uwea nei, o ka moku Hikina Nui, ka moku nana e lawe hele mai ua uwea nei, a e hoouna ana paha o Enelani i kekahi o kona mau moku kaua, e hele kokua i ka hoomoe ana i ka uwea telegarapa ma ka moana Akelanika.

            FARANI, MESIKO, A ME AMERIKA HUIPUIA.—Ke hoomakakiu malie ia nei ka hana, a me ka wehe ia ana mai o na mea a Farani e manao nei hana ma Mesiko. Ua hoike maopopoia mai ka mea a ka Emepera Napoliona e mano nei e hanaku. O keia kii ana mai a Farani e hoopio ia Mesiko, he mea no ia i manao nui ia, a i kuko loihi ia no hoi e ka Emepera Napoliona,—he hana nae e kue ana i ka pono a me ka pomaikai o Amerika Huipuia, a mai kii ole mai no o Farani, e ole wale no ke kipi ana, a hoala ia mai nei ke kaua kuloko o Amerika, aka, aole paha e hiki ana i ka Emepera Napoliona, ke hoomau aku i kana mea e hana nei, me ka alai ole ia mai o kona alanui e Amerika Huipuia.

            Hookahi no nae mea i maopopo, ua kauoha ia mai ka Mea Hanohano Yhomas Corwin, ma kona palapala hookohu, e hele mai e noho Kuhina, i ke alo Alii o Mesiko. A ua kauoha ia mai nei ua Kuhina ala, aole e ike aku, a e kamailio aku hoi ma ke ano aupuni, me na Luna aupuni hou o ka Emepera i hoonoho ai ma Mesiko. He mea maopopo no paha e ikea mai ana no ke ano hou o ke aupuni o Mesiko e na aupuni o Europa, aka, aole no nae e ike aku ana na aupuni o Amerika ia ia. A ina paha e inaina ka Emepera o Farani no ia mea, alaila, aia no ia ia ia, heaha la ua nei ka hopena o ia mea? Ua olelo wale ia mai, e ike aku ana ka ke aupuni o Mesiko i ke aupuni Hema. Heaha ka hewa ke ike aku kekahi i kekahi, i waena o ia mau aupuni. E hiki mai ana no ka manawa, e lilo ai ia mau aupuni, i mau mea, i kaa mao loa aku o kahi e hiki ai i na poe kanaka Amerika, a me ke aupuni no hoi ke ike aku. E kali ana no makou no ka manawa, a e hilinai no hoi ko makou e hiki io mai ana no ia, pela ke ano o ka olelo o kekahi Nupepa Amerika.

            Ma ka mokuaina o Peneselevenia, malaila, kahi a kekahi kanaka mea lua nanahu i noho ai, i kekahi la @ inaninau nui loa mai la kana wahi kaikamahine uuku i ke ano o ka lua'hi i oleloia ma ka Bibala, a hai aku la ka makuakane i ke ano, me ka i aku he moana ahi nui, a he wahi noho hoi no ke Diabolo, alaila, pane aku ua wahi kaikamahine nei. "E papa, aole e hiki ia oe ke kamailio me ke Diabolo, i kuai mai ai kela i ko nanahu?" Hu ka aka a haalele wale o ka poe e hoolohe ana i keia kamailio ana.

Na Palapala.

No ka Rama.

            He pinepine ka olelo ana iloko o na mupepa no keia mea he Rama ; olelo mai kekahi, he mea maikai ka Rama, olelo mai kekahi, he mea mo, a o kekahi olelo mai, he mea pono e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, a o kekahi olelo mai, he mea pono e kuaiia ka Rama, a pela wale aku no na olelo no keia mea he Rama. A me keia mea, ua koiia mai au e hai ae i ko'u manao ma ke akea no keia mea : nolaila, ke hoike nei au i ko'u manao, a e nana pu mai kakou a pau. Ina e ninau mai kekahi ia'u, he mea pono anei e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, i mea e waiwai ai ke Aupuni, a e pomaikai ai hoi ka lahuikanaka? alaila, e pane koke aku no au, aole pono e ae ia e puhi Rama keia Aupuni.

            Akahi. Aole pono e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, no ka mea, he mea make ka Rama.

            Alua. Aole pono e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, no ka mea, he mea waiwai ole no kanaka maoli ka Rama.

            1. Aole pono e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, no ka mea, he mea make ka Rama. He pinapina ka poe olelo mai, he mea waiwai no ke Aupuni ka Rama, pela no hoi ko'u manao, ua lokahi loa ko'u manao me ko ka poe e olelo mai ana, e pono e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, i mea e waiwai ai ke Aupuni, ua ike pu kakou ia mea i keia wa e noho nei ma na kanawai'i hanaia no na palapala ae kuai liilii i ka Rama, a ua loaa ia puu dala nui i ke Aupuni malaila ; aka, eia ka hewa, ua ike pinepineia ma na wahi a puni o ka honua, ma na wahi i puhi nuiia'i ka Rama, a i aeia'i ka Rama e kuai liilii aku, ua ike pinepineia ka make nui ana i nei mea he Rama ; i mai paha auanei kekahi, aole he mea make ka Rama. Eia ka'u lamaila, kainoa hoi aia a inu oe i ka Rama a ona, koe aku kahi noonoo i koe a luna o ka lio, pouli loa ka noonoo no ka nui loa o ka ona, a holo a haule a make loa kekahi, eha kekahi, a ona hakaka a make loa kekahi, a inu a ona, a pepehi i ka wahine a make loa, a pela wale aku keia mea o ka ona Rama ; i keia'e paha ka oiaio o keia mea ma Hawaii nei ma na makahiki i hala aku nei, a e nana hoi i na moolelo no na aina a pau i komo ka Rama i o lakou la, e hoike nui mai ana lakou i ka nui o na kanaka i make no ka Rama. A ina he oiaio keia a'u e olelo nei, alaila, he pono anei i ke Aupuni ke haawi i palapala ae e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, ke oiaio he mea make keia he Rama? Ina olelo mai kekahi he mea waiwai nae no ke Aupuni, alaila, eia ka ninau, he mea pono anei e hoololiia ke degere akolu o ke kanawai e pili ana i ka pepehi kanaka, ma ke kapae ana i ka huaolelo "make," a me ka hookomo ana mai i ka huaolelo hookahi tausani dala, i mea e waiwai ai ke Aupuni, a e lao ai, a e pau ai hoi kona mau hemahema, pono anei e aeia e ke Aupuni kela hoololi ana? Eia ko'u manao, aole pono e aeia kela hoololi ana, no ke aha? no ka mea, he mea make no na kanaka. Aia ma ia hooloii ana e pilikia nui ai ka lehulehu a me keia Lahikanaka holookoa ; aka, he mea waiwai nui loa nae no ke Aupuni, pela ka oiaio, wahi au, ke kuhihewa ole nae au, a ina aole pono i keia Aupuni ke hana pela, a hoololi i keia kanawai i mea e waiwai ai oia, a aole no hoi e pono ke hanaia i kanawai e ae ana e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, i mea e waiwai ai ke Aupuni, me ka maopopo mua no nae he mea ino ia e make mau ai o keia Lahuikanaka. Nolaila, penei ka ratio ana, me ka pono ole i keia Aupuni ke hoololi ae i ke degere mua o ke kanawai e pili ana i ka pepehi kanaka, ma ke papae ana i ka huaolelo "make," a e hookomo iho malaila i hookahi tausani dala, i mea e waiwai ai ke Aupuni. A pela no ka pono ole i keia Aupuni ke ae aku i ke puhi ana o ka Rama ma Hawaii nei, i mea e waiwai ai oia ma ia hana ana, oiai he mau kanawai ano like no lahua, o Rama a me pepehi i ke kanaka, ua ratio like no laua i luu mano ana.

            2. Aole pono e puhiia ka Rama ma Hawaii nei, no ka mea, he mea waiwai ole no na kanaka maoli ka Rama, pela wahi a'u, ke ole au e kuhihewa. Aka, aia ma ka nupepa i hala mua'e nei, ua oleloia he mea waiwai no na kanaka aina ole, a he mea waiwai no hoi no keia Lahuikanaka. Aole no paha he oiaio oia mea, no ka mea, wahi a'u, aole i maa keia Lahuikanaka ma ka imi waiwai ana ma ka Rama, a kalepa hoi ma ka Rama. Eia ka mea a'u i ike ai, a i maa ai hoi i keia Lahuikanaka o ka inu, a me ka hoomaunauna aku hoi i ke dala i loaa, i mea hoi e loaa mai ai ka Rama, inu no a ona, a pupule, a naaupo, a lilo no ke dala a kekahi no ka ona i ka Rama. Aole anei he mea waiwai ole ia no keia Lahuikanaka o ka Rama? Ina maa lakou i ka @aawai dala i loaa mai ai ka Rama inu, pela ko'u manao, aole he waiwai o keia Lahuikanaka i nei mea he Rama. E ololo mai paha auanei oukou a pau, aole he kanawai e ae ana i ke kanaka Hawaii e inu Rama, pela wahi a oukou a me a'u pu no hoi. A aia ma ke kanawai e manaoia nei e hanaia ma keia Aupuni, he palapala hoopaa, e olelo ana, "Ina e ikeia kekahi kanaka e inu ana a ona ma kekahi hale kuai Rama, e hoopaiia paha ka mea hale ina dala $500, pela paha ka uku ma ka hookolokolo ana ; "aka hoi, i akamai mai no hoi paha kela i ka noonoo ana a olelo mai, aole no hoi au i ike i ke kii ana a keia kanaka i ka Rama, pela paha wahi a ka mea nona ka hale kuai Rama, a i ka hookolokolo ana, puka kela imua o na aha hookolokolo, a pela wale aku no paha na mea a pau oia ano ; aka, kuai malu liilii aku no nae i loaa mai ai ke dala ana i lilo nui ai, alaila, eia ka mea oiaio malaila, he hoolilo dala nui i a o ka lehulehu. Nolaila, wahi a'u, ke hoike nei au imua o ka lehulehu a pau, aole pono e aeia ke puhi Rama ma Hawaii nei, i mea e waiwai ai oia ma keia mau kumu, a me ka lakou la mau kumu mai hoi. Me ka mahalo. A. K. MAHIAIOPIO.

Honolulu, Nov. 17, 1863

Keakea wale i ka pono o ke Kanaka.

@@a Nupepa Kuokoa e ; Aloa @e

E oluolu oe e hoolaha ae i keia wahi inanao imua o ko kaua mau makamaka. Oia hoi kela olelo e kau ae la maluna; "Keakea wale i ka pono o ke kanaka."

            Ma waipio Hawaii ua kau lakou he Kanawai e keakea wale ana i na pono o ke kanaka. Ma na Kanawai o ka aina o kakou e noho nei, aole e kauia kekahi Kanawai o kahi aina a kulanakauhale paha, e kue ana i na Kanawai o ke aupuni.

            Ma Waipio, makemake lakou e hoopai i ke kanaka i manao e hele e kuai i kona ai i pono nona, a no kona hale iho, o ka hoopai aku la no ia $5,00, aole e hiki ke hele.

            E kahea mai ana o na mea makemake no i ka ai e hele no i Waipio e kuai ai, 30 a niki i ke 40 paona o ka holoai, he $0.25 keneta, uku lakou i ka luna o lakou elua holoai, no ka umi holoai.

            A me keia mau la mai nei, ke paewaewa hou mai nei, eia maluna o ka poe mea dala ka uku o ka luna a lakou i koho ai, he 10 holoai he 25 keneta ka uku a pela aku. Nani ka uku maule, uku makehewa wale, aole na ka poe mea dala i koho aku i luna no lakou; keakea wale i ka pono o ke kanaka.

            Ua keakea i ka maluhia o ke Kanawai, aole i hooluhi aku ka poe mea dala i ka luna, aole no i kokua iki i ka pono o ka mea dala, kakaikahi ka ai e hiki he 30 paona a oi ae, o ka nui he 18 paona a oi iki ae; a he aha la ko lakou kuleans iloko o ko lakou nei dala? Aole i hooluhiia e ka poe mea dala, aole loa no; hu ka aka i ua mea he alu@u i ko hai waiwai, a me ka makee wale i ko hai wahi ola, a lakou nei ae nei ka hoi paha ka oi o ke keakea wale i ka pono o ka lehulehu, a pakela hoi o ke kue i ke Kanawai o ke aupuni; weliweli ole. Ua oki hoi au maanei, e aloha auanei oukou. S. D. MANUIA.

Kawaihae, Hawaii, Oct. 16, 1863

Kekahi Pauku Kanawi i

MANAOIA E HOOLOLI

            PAUKU 4. E hoololiia ka Pauku 77, p@nei:

            "Aole no e kohoia kekahi no ka Hale Ahaolelo o ka poe i kohoia ina ua pupule, a hupo paha, a ua hihia paha i kekahi Ka@@@ma nui ma ka hookolokolo ana, a i ole ia h@ kanaka maoli a kupa paha o keia aupuni Hawaii, a ua hiki ole aku oia i na makahiki he iwakaluakumamalima, a ike ole hoi i ka heluhelu a me ke kakaulima, a me ka helu, a i ole hoi oia i noho keia aupuni i hookahi makahiki mamua o kona kohoia ana, aole hoi ona waiwai paa, hihia ule iloko o keia aupuni, ua like me na dala elua haneri me kanalima, a i ole ia, o kona loaa i kela makahiki keia makahiki, aole e emi mai malalo o na dala elua haneri me kanalima."

             Mae ka hapa hope o keia pauku ke mailio kakau ana, a malaila kakou e noonoo a@ i ka pono a me ka hewa, i ka pono o kela aoao a me keia aoao, i ka pololei a me ka ewaewa, i ke k@pono i ka ae a me ka hoole, i ka hoololi a me ka hoololi ole.

            Penei ua hapa hope la o ua pauku nei: "Aole hoi ona waiwai paa, hihia ole iloko o keia aupuni, ua like me na dala elua haneri me kanalima, a i ole ia, o kona loaa i kela makahiki keia makahiki, aole e emi malalo mai o na dala elua haneri me kanalima.

            Elua mahele nui o keia heakaka ana.

            @ O ka pono o ka hoololi ana.

            @@. O ka pono ole o ka hoololi ana.

            O ka pono o ka hoololi ana, oia no hoi ka elua haneri dala me kanalima, ina he waiwai paa a he waiwai lewa paha ko ke kanaka, alaila, he pono ia ke lilo i Lunamakaainana.

            1. O ka $250 i oleloia no ka pono ka balota, he kumu no ia o ka hana e loaa'i ka waiwai, he kumu ao ikaika, he kumu alakai i ke kanaka e manao ana e balota, he kumu hoeueu i ka hana e pono ai ka noho ana, he kumu e mano ai ke kanaka i ka hana.

            2. He kumu hoemi i ka noho wale me ka palaualelo, he kumu aua i ke kanaka e hana, e kuai aina, e kukulu hale, houluulu dala ma ka waihona, hoomaemae ma ka nono ana, a ma ka hele ana, malama i ka ohana a me na loaa.

            3. He mea e hoopau ana i ka hookipa i na makamaka noho wale me ka hana ole, he mea e aua ana i ka hoaa aole e haawi wale i kela mea keia mea, he mea ia e hookaawale ana i ka noho naaopo a me ka noho maauao ana.

            4. Ma keia hoololi ana, aole i pilikia na kanaka, aole i nele i na pono o keia ola ana, nole i kaumaha ka noho ana o ka ohana a me ka Lahui okoa.

            5. Ua lilo i mea waele mai i ka noho wale o ka manao o kela mea keia mea e noho ana, ina he kamaaina, a ina he malihini, ina he naauao, a he naaupo paha.

            11. Ka pono ole o ka hoololi ana, oia no ke ano mau e like me na kau balota a pau loa, e hiki no i kela mea keia mea ke balota me ka hoike ole i kana mau dala $250.

            1. Ina ua haaleleia ke ano mua o ka balota ana, alaila, ua keakeaia ka noonoo maikai o ke kanaka ilihune e pili ana i ka pono o ka lahui okoa. Ua paniia kona waha aole e ekemu, ua nalo kona @oonoo iloko o ka hoi honu o ka opu.

            2. E hiki i kela kanaka waiwai keia haole waiwai ke wawahi i ka pono o ka poe ilihune, a ke haalele i ko lakou pono ma ka ahaolelo ana.

            3. E komo kela mea keia mea ma ke ano kapulu, ma he naaupo, ina he hookiekie, ina he poe waiwai, ina he poe lokoino, ina he poe aloha ole, ina he poe hewa, ina he kamaaina, ina he poe malihini.

            4. Alaila, e hana ino loa ka poe e balota ana i ka poe ilihune, e hoolimalima i ka balota me ke dala, e hoahaaina, e uku, e kip@, e kauo ia lakou iloko o ka pilikia.

            5. He mea e pani ana i ka pono o ka lehulehu ka hoololi ana, he mea e aua ana i ka pono kaulike o na aoao elua, he mea e hana ana i ka pono kapakahi wale no.

            6. O ka poe ilihune ka hapanui o keia Lahuikanaka, i loaa ole na dala $250, a he uuku loa ka poe waiwai iwaena o keia Lahuikanaka, nolaila, auhea ka pono?

            Ua hoakaka aku au i keia mau mea elua imua o oukou, e na hoa paikau o ka ike a me ka noonoo, oiai me kakou ka mana balota i keia wa.

            Nolaila, mai moe oukou ma ke kae o ka lua o ka hoopilimeaai, e nana oukou la ua o mai na kukuna malamalama ma na kai ewalu @ai Hawaii a Niihau, ua wehe laula ae ia maluna o na puu a me na awaawa palipali a pau o keia pae moku.

            A i moni ole oukou i keia manao leta o ko oukou hoa aloha, e hiki io mai ana no ke kao kane a Daniela i ike ai ma ka hihio, e paio ana me na makani eha o ka lewa. Ma ka pakaua o Sutana, ma ka aina o Erama, ma kapa o ka muliwai o Ulai.

            Pela no ka manao lana o ko oukou makamaka nei, @ noho ana malalo o ka Amene hookahi, i hookahi manao o ka eleu, me ka noonoopono, i hookahi olelo, o ka ae ka ka lehulehu, i hookahi waha olelo no kakou e na hoa paaua o ke one hanau.

S. D. KEOLANUI