Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 49, 5 December 1863 — KA MAKE ANA O KA MOI KAMEHAMEHA IV! [ARTICLE]

KA MAKE ANA O KA MOI KAMEHAMEHA IV!

.Mf. hoi ua ]! hal iho, luuluu. im.'nemene,]| ;:;i'.ariiiīta, ;unf kc kaumalin, i l;a ililiiaia» ain ni'u o ka ukaun iuanaonao ia makou, oa ka ijt•;k<• r»na'ku ia Hawaii o Maui o| Ka ()afiti o Kakuhi'iewa. ame Kauai o| Alanokalanipo, i ka haaleh' ana iho o ko ka-| kni M'O a!oha Ahx. Liholiho lolani. i kfia| ■ a ma ka hora uiwa amo l- r > ininul*-' ol k«- knkahiaka l'emkahi ?ho noi la ']0 o Nov»?-S i:inh:i, ih'.- ka hikiwawi* ion; a ua hoont*fMieen nku 'a kt-ia a aia iloko o koua nolio alii Lu-f iii. 1; īhi i nolio u mai ai—a kahi hoi palia i» i;>»iM»i aku ni i ka Makua Uemalole iloko oj§ ka laui. e hooknu mai i ka lioopomaikai ana| iluna o kona ohana aim; kona lahuikanaka® hoio"koa e noho u nei mu ka minamina, no|| kuna haalele ana iho ia lakou i ka muliwaal ii' i. Ile mau mahina iho nei kona ano na-a wuhwiili ana mai, aka, aolo nae i inanaoia e? hiki koke mai ana ka liopona īnau o ko kc| ao n« i iona'la. -Ma Miiuanu kona wahi il huoluolu ai iloko o na la mamua ilu» nei, ag ma ka Poalima iho nei o keln pule kona hoil ana mai me kona Moiwahine i kai nei, i ka| Halealn ma Honolulu ; a ma ia iiope iho.l akuhi no a ikea aku kona ano ohea loa anal mni, aka, aole nae i lioike akeaia'e kona ua-| waliwali nna. Mn ka la Sabati ae. hoomn-| laia ioa ka nnwaliwah, n ano pio-o no hoi| kona oliana nona ; a ua olelo wale la ma ia| la ka. ua hoopuka oia i kona manao, Mole o| i:i e ola ana, aka, aole nae i maliu loaia ial olelo ana aua pela, e na poe alii o kona oha-| na. A ma ke kakahiaka Poakahi ae no, un| iiiii ki no, a ua ai no hoi i kekuhi mau meal e ae. n he wa pokole ma ia hope iho, o konag haalele iho la no ia i keia ola ann, n nuamol ia aku la o ka nianele lani a na Aneia He-| moleie ma ka poli o kona makua iloko o kai lunt. a ua haalele iho i konn Moiwaiiine, ul me kona Ohana. ame konn Lnhuiknnaka, e| kumakena, a e noho u hoi no kona aloha.% Owai ia ka mea e pan ana i kn puuieai wiii oiuin, i hiki ke pomn i nn hana mniknil hi■ lehulehu wale i lianaia, e kn Moi alohn i| haalele mai nei ia kakou ? Ke hni inai neil ka moolelo o ke kau o konn Noho Alii nnn.l aoie ! aole ! he oleloa no. L'u hoohniamuinl na puuwai Hnwaii n pnu me ia—me in lakou eloha oiaio, ame ia no hoi ko lnkous ; mahalo hoehnnhnn ana'ku. A no ke ahn| keia * No kn mea, un hnnaiin kn nanu alohn| alii o ke leanaka Hawaii, e na hana hoalolin-5 loha kannka, n un Lnni In n Hnwnii nei ii hele aku la i ke nla polikun a Kane ; a i han-5 lele mai nei hoi i ka nina ona, kann Moiwa-| iunk Ai.oha, kona Kaikuaana, Kaiki'ahine,| * ame kona Makuakank, ka inen i hoopapa-l huiia ke oho i ki; noho nna o kiai ī ka nohol ana a lakou a ka poe ui, ame konamau nlii, aine konn mnu pokii hoii o na inakaainana o kona Aupuni. He mea hemolele ke kumakena ana, ina ho keiki ka mea i laweia'ku, he hemolele kn naauauwa ana, ina he hoahanau a pilikana e ae ka mea i laweia ; aka hoiJ ina he mnu puuwai elua kn mea i hookna- 1 waleia, a he mau puuwni i hoohuiia e ke aloha. a hooiaioia hoi ma ke kanawai o ka lani. a hoomaikaiia mai hoi e ke Akua, alaila. he mea maopopo loa o ka hahann o ka īlihiaiu ana'ku o ke kaumaha.ame ka minamina ilunn o ka mea i weheia mni, mahope iho o ia hui lokahi ana o ka niho ana, j>ela hoi kn nolio nnn a ko kakou Moiwahine, ua like ko laua nohoana, ua hoonipaain e kealoha,ame ka mahnlo.ua wnoho, ua u haele.a ua pīli waleia no hoi na wahi a jviu e Inua, ma o n maanei ; i keia wa, mehaineha ka noho ana a kona kokoolua o kana Moiwahine, oia jvaha auanei ke ike hookahi aku i kahi u laI : ua e haele ai, a e noho ai no hoi—anoano ; ! mai la—anoano mai la ka aina, ke kuahiwi. i ke kunlono, ka pohu o Kona, kn lai o Lele, 1 | ke sl» hoi o ka nalu o Huia i Hanakahi, a me na leo hoonaueue manao nloha no hoi o , ka waUele o Namolokama. Ua hele aku la kona manno a " Upolipo i hana kulu ia'u kealoha, Ka loakann i kuaalahhi e ke hoii, He ho» Kuna ole uwe ole ma—i." Ua piliia ka hoi «ia la kana Moi kane, inai ka ia wela, ka ua uui, ka inakani, ame na po lailai e ano mai ann. Ua hele laua a me he la, Ho iiniu ulmiw elua me k& manao hookahi, 11 <? aiiiu puumii olua e pa&ai aj\a me he i:\ liookahi no. M L*a hoike mai ka Mea Mana Loa i ka mami, ma ke alohn ame ka lawe nna'ku. oia

S. , l'iO'i iTi,'i l l r.::in;;Ki nani. rnn 1. r"~ |ka inw?. kupono i kn ;ke •*» f;a t.uo kaaakn a aole he pono iki k'; ho<..ki;ikui aku » k*"* •Akua ; —a ;na hoi he īke o!»-» ia kana mau hnn.i. he oinio. o kar..i u00r,.?0 nna, he oen |oni 0i f '. e hke ine na puu. loa paha ao'e a e ole hoi ko kakoa, ike ana ia mea ikana poe i hana'i, he rnea hiki o!e ia kakou ke kme aku i ko kakou rnea nana i hana.ke poo hoi o ko ke .10 nei a pnu: a ina ia ua liio na U'.M'i nna, ar:.e na popiiikia i rnea hiki ole (ioa ke hoomanawanui in. Aka, ua ike nae 3 , jkakou 0 na haawina a pau i hiki mai, oin Lho la 110 : a ua hoao kakou e manaoio ae. 0 [na mea a pau. no ka pono wale r,o. O ke ona'ku, ame ka iioopaapaa ana, me ka hoi hope e hooponopono i na inea i kaahope ae. oiai e ku rnai ana ke au e iu*ie nei. me |ka oiaio hiki ole ke kaj>ae ae, ua iike ia me komohia ana inai 0 na manao ano e iloko 0 ikakou. Maiia paha peia ka hapanui, a o ka s}xiu ioa no puiiaka poe e heluhe'u i keia pepa. Pno ka mea, he mea inau iioko o na wa hana anui a pau, he ano iike ka manao ana a ka Kpoe kanaka. O ka make ana ih® nei o kn I.M(ū Kauieiiameiia IV, ka mea hoi, i ka wa 1 hoik«> iukiwaweia mai ai o kona heie ana, ua hooiiio ue i keia aupuni i aupuni kanikau, a ma ia mea. ua koino ia popiiikia iioko o na !iieiu o na mea i kaa ma 0 aku o ko kakou muu ike ; o ka mea hiki wale no ia kakou ke oh-io :ie o ka huaoieio, 14 E ka makua, e hookohi kou makomake.'' He Aiii iokomaikai oia. iie makuakane aioiia, iie kane maMama nioiia, he kaikaina maikai,iie kaiku|nane pumehana, iie keiki aioha makua, a iie Ihaku iani hiipoi nui hoi i ka pono, ka pomaiame ke oia o kona Laiiuikanaka ;—he Miioi a iie pookela hoi oia no ka naauao, iwaena ''o kona Laiiuikanaka naauao, lie Lam hiehie ikeia iioko 0 na aha ame na anaina a pau ; Mie ia na ano maikai a pau; ka nani, ka iiie?l)ie, ke koiui 110 a koiiu, a 0 na pilikana a ipau ioa o ka huaoielo maih ai, me īa wale no |ia mau iiaawina a pau ; a 110 īa mea, i kona jjka i 1 iia ana me ka hikiwawe nui mai ke aio| raku 0 na mea makamae a pau ana o keia ua aia'e 110 ka manao okipikipi 0 ke ikanaka, a ninau iiio me ke kaniuhu, " I.aha |la hoi i haawiia mai ai keia mau haaiehia fmaihai a pau e ka Mea Mann Lo.n iiuna 0 |ka mea nna i manao ai e kaiii koke nku ?" gAi\*a, maiia paiia, i liookuu mai no ko iaia iioko 0 ka iani, i mea e hiki ai ke £hoikeike i ko keia honua ]ioe, 1 ke ano o kefin mea he maikai, he hoo]>ono. he nani, he ihiehie, a iie puuwai paiupaiu waie iioi i ke |aloha makamae uun i kona luluii. | Ua hanauia ka Lnni Ai,ekanf.dero Lnioluno lolam, ma ka ia eiwa o Feberuari, maIkaiiiki o ka Haku hookahi tausani, ewaiu |iiatieri me kanakolu kuinamaiin, oia kn ka s(-l) o na Moi ma ka iokomaikai 0 ke Akua |Mana Loa, i noiio ma ka īnoa Aiii o ka LOhana Kameiiameiui, keiki oia na ka Mea iKiekie M. Kekuanaoa, iie Aiii Koa Nui no, jno ka wa kahiko, a no ia inea, iie Aiii Kie|kie ioa no ,he kumu aiakai.a he paiekaua i|no na wa piiikia o ke Aupuni. a nno ia. fme ka piiui i na ha?ioha?io a pau, i iiiia ia io. faoie ma kona kulana Aiii waie 110; aka, maemuli o kana inau iiana maikai he lehuiehu »waie, ke ike nei kakou ia ia, he Kianina no Oaiiu ; a no kana Alii Wahine hoi no Kinau. he kaikamahine oia na Kamehameha Nui, ke Koa Kaulana, nana i hoohui ine ke akavmai hiwahiwa i keia mau moku a lilo i hoo|kahi. INO na mea e pili ana i na hana kau-| |lana a ka Mea Kauiana Nui Kameiiameha I, iiie makehewa ia makou ke oielo ae, no ka fmea, ua liio kana mau iiana kauiana kumu fa pau, he.inea i kahakaiiaia, a penaia hoi me Ska hua gitja iloko o na puuwai Hawaii. ame Ika poe e ae no a pau, a ua lilo ioa i mea |paanaau. poina oie i na hanauna ame na a-u |a pau o keia aina. O konn iiooiiina 0 kana Ikeiki 0 Liholiho, ka mea nona ka inoa Aiii iKainehamelia 11, ua make oia ma Beritania, ia laua i holo ai me kana Moiwahine Kamamalu, e noi aku i ka Moi Geor«je IV, e ike mai i ko laua aupuni. Ua make iaua a elua i ka mai puupuu ulalii, (Mensles t ) a |ua hoihoiia mai ko iaua kino kupapau. ma ka mokukaua Beritania Blonde, 0 Lord Bvron (Lo Bailani) ke Kaj)ena, a waiho ma ko iaua one hanau nei; a ua hoi pu mai 110 hoi me laua, ko laua mau puali alii, o KeKkuanaoa kekahi o ia poe. Mahope iho nei, ua hoio aku ko kakou Moi aloha i haia'ku nei me kona kaikuaana pu me ko kakou Moi nei. ma Ainerika Huipuia, Enelani. ame Farani; noiaiia, mailoko ae o na Moi elima 0 ka Ohana Kamehameha, he ekolu i hiki; 1 Euroj>a ; ua hiki ilaila o Kamehaineha IIJ Kamehameha 1\ , ame Kamehameha V. Mahope iho o ko Liholiho, Kamehameha 11, noho aupuni ana, iii iho ka aina i kona kaikaina ia Kauikeaouli Kamehameha 111. he Aiii i aloha nui ia, no kona aloha kanaAa, no kona naau kaia wale i ka hala o ka poe i kue a i hana ino ia ia, ame na hana maikai no a pau, a nolaila, ua hoomanao mau ia kona inoa tn« ke aloha ame ka minamina. a o kona inea mau no o ka inaikai. Ma kn la 15 o Dekem iba, M. H. 1854. make o Kauikenouli, Kamehameha 111. a iii iho ke i kona kaikaina, a keiki hoi ma kona lawe maoli ana a hookama, ia Aiekanedero Liholiho lolani ma ka inoa Aiii Kamehameha IV, o ua Alii akamai luaoie'la. ua Aiii makamae kanaka !a, a oaauao hiwahiwa la no hoi, i haaiele mai nei ia kakou.

lAoie e hiki n mikou ke *, ne ;k- k.ura mau hana nui s hana'i i!:<ko o kona noh<pokole ai;a i:.a ka noho Aiii. a o ka aku e iio» r >pan p e iki ke kainai!io ana a kahi ws aku. no ka mea, ua hele makoa a manaonao i ke* aioha nui nona e r,cho nei. Ka hana i.oi. nana e hookukuia i ko:.a inoa. nme ka:.a Moiwahine Exma. me na hua Daimana. :i >- ko o ka buke mooleio o kona aiua nei—n oia iiana nui hōi, oia ka hookumu ana. ame ke Ikukuiu ana i kn hale manawaiea, i kapaia o 1" Ka Haiemai 0 ka Moiwahine." Mamuii 0 ka hooikaika ana a ka Moi aloha i haia aku ia, ame kana Moiwahine, i kukuiuia'i ua Haiemai la, a ke ku nei oia, he Kia Hooma?iao no ko iaua aioiin, ame ka makainae, Iko iaua poe kanaka e emi iiope nei. Ke hoomanao nei no makou me ka poina oie. i ka ike aku ia ia e hele hookahi ae ana ma ke aianui, me ka heie pu oie o kekahi 0 kona niau aiii, a kiai hoi, mai ia hale aku, a ia haie aku, me kana huke no ina ka lima, a i ka wae kakau mai ai kekahi i kona :noa. e ae lana e haawi i kanalima, a i iianeri daia i mea e kokua ai i ka Haleinai, aiaiia, mohaia mai la na inaka, oiuoiu ka heleheiena ke ike aku; a i ka ike ana iho ona i ke kokua pumehana ia o kana iiana a'oha i hookumu ai, a i hooluhi ai ia ia iiio, aia hoi, ua hoopihaia kona puuwai e ka oiioii, i ka ike ana iho, e liiki ana ia ia ke kukuiu i iiai'?, a i puuhonua hoi no ka poe i popilikia no ka |mai ame ka neie, o kona poe kanaka nei. |Aole 110 paiia i poina i kekahi o ko makou Ipoe heluhelu, ka ieo aioiia o ko kakou Moi i īiiaia aku la ? la ia e iieie mai ai rne kahi ihuke inoa am, a e olelo mai ai, " E ! e ae Imai ia'u i ka hanoiinno o ke kaunna'e i kou linoa, no na daia, e like me kau i makemake Ini e haawi mai," ine ka hoohoihoi mai • ka manao o ka poe ana o kamailio mai ann. lAioha wale ia ieo o ka pane ana mai,—aioIha īa heieiieiena i ka nana oluolu ana mai, | —aloha ia kino hiehie i ke kaniieie ana'e |ma nei mau aianui ia weia o ua ama nei,— gi ka ua mea hoi o ka hele la e imi kino, i Ēloaa ai kahi e hoomaha'i. a e iiooiuoiuia hei Ikona poe kanaka i piiikia ia, a i hune ho:. 3E iike me ka ioihi o ke ku ana 0 kela liaie, 110 e hoomanao mauin'i me ke aioiia \ |nui, ame ka mahaio, ka inoa o ka Moi alolu j jjAlekanedero Liiioiiiio loiani Kameiiameha ! §IV, ame ka Moiwahine Emma. e ko laua I (poe kanaka. I Ma ka Poalua iho nei, waihoia ke kino o ka Moi ma ke keena hookipa 0 |ka Hale Alii, a hookuuia na mnkauinana u |pau e iieie aku e ike i ko iakou ihe hope loa i ke kino hanu ole o ko lakou Moi aioha. j\Vniho iho ua 0 loi.ani, me he mea ia no e [hiamoe ana. He mau tausani ona makaai{nana minamina aiii i heie nku e kumakena |no ko iakou Moi. Ua kauia na ipuka oka ipa aiii, ame ka Hale Aiii i ke kanikau. A o ke aianui mai ka puka a ka Hale Aiii. ua jkukuiuia i na koa o ka Hale Alii, a ma ka Jalapii e komo aku ai iloko oka Hale Alii, nnaiaiia, ua kukuluia na koa puaiu Honolulu |Kifles, 0 kii Moi make, ke Kaneia o ia puali. |Ma ka puka komo o Hale Aiii, malaiia na i'Lii Koa Kiekie kaiii i ku ai, me ke aiak.ii Eaku iioi i ka poe komo aku, a maiiaiia e koImo ai a hiki i ke keena hookipa kahi a lee Ikino kupapau i waiho ai. me kona kahiko Kalii. E a-a ana he mau kukui ma kahi e piii Kkoke ana i ke kupapau, ame na ipu nua i iiooipihaia 1 na pua aia o na ano" lehuiehu wnie. |E noho pu ana ma ka aoao o ke kupapau, Eka Moiwahine Emma, ke aiii kaikuahine, a |me kekahi poe e ae no 0 ka ohana alii. O na | Lii Nui, ame na Kuhina, ame na Lu;ia |iNui 0 ke Aupuni. ame na iiui maiu, o lakou Bna paa kahili, ame na hoa e ae 110 lioi o ka EOhana 'Lii. Ika puka ana'ku mi uka, ua glike no ke kukuiuia ana o na koa, peia a hiki ma uka oka pa o Haie Aiii. Aoie o kanamai ka uwe kuinakena 0 na leanaka; kahea inoa kekahi poe, a hana no lioi i r>a mea ku ike ano kuniakena. Ua puni na waiii a pau i ka uwe, wawaio na ieo inai 0 a 0. E hoike mai ana no ia mea ika apo a ana mai o kekahi pua a a ua hoi aku la i kona wahi mau loa. Ua ike iho no kakou, O ko ko knkou makua makemake ke hookoia, aka ea, me ia ike no la, puapuai mai no ka manao okipikipi 0 ke kanaka, me ke kuhaha 110, i ka ua mea 0 ka heiea maeeie i ke aloha.