Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 52, 26 December 1863 — Page 2

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Michelle Baie
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

“KUOKOA,” BUKE III.

NO KE KUOKOA. – Ke neenee mai nei ka hope o keia makahiki a me ka hope hoi o keia Buke 2 o ke Kuo’oa, nolaila, e pono i na makamaka a pau, a me ka poe i lawe i ka poe i lawe i ka pepa o keia Buke, ke hookaa koke mai.  A @ poe hoi e makemake ana e lawe i ke

Kuokoa, Buke III.,

@ no ka M. H. 1864 e pono e hoomakaukau iho ia lakou me ua DALA ELUA; no ka mea, aole no e haawiia ka pepa i kekahi @ ke uku pau ole mai oia i na dala elua i ka hoomaka ana o ka makahiki.

OLELO HOOMANAO. – Ka Helu hope loa keia o ka BUKE ELUA o ke KILOHANA POOKELA O KA LAHUI HAWAII.   Ke uwe aloha aku @ ka Luna Nui i kona hoaaloha, ka poe lawe pepa maloko o keia makahiki i hala, me ka hai aloha, “Happy New Year.”  A ke laua nei kona manao, e hoomau lakou a pau, e hapai a kokua i ko lakou nupepa, mai ka la mua o Ianuari aku, me ka uku ana hikiwawe.  A e like hoi me kekahi wahi olelo kahiko ma ka olelo Italia, oia hoi, “O ke hookaa wikiwiki mai, ka mea nana e hooluhi ka noho makamaka ana.”  Pela hoi iwaena o kakou.

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, DEKEMABA 26, 1863.

NA KE AUPUNI.

  Ua hooluoluia ke Alii ka Moi, e koho i kona Aha Kuhina, e like me mahope nei:

  Ka Mea Hanohano MATAIO KEKUANAOA, Kuhina Nui.

  GEORGE MORISON ROBERTSON, (Lopikana,) Kuhina Kalaiaina.

  ROBERT CRICHTON WYLLIE, Kuhina o ko na Aina e, Kakauolelo Kaua, a me na aumoku kaua.

  CHARLES DE VARIGNY, Kihina Waiwai.

  CHARLES COFFIN HARRIS, Loio Kuhina.

  Ka Mea Hanohano ELISHA H. ALLEN, Lunakanawai Kiekie, me ka mau no hoi o kona noho iloko o ka Aha Kuhina, ma ke kauoha a ka Moi.

  A ua oluolu hou aku no hoi ka Moi, e koho aku ia CHARLES GORDON HOPKINS, i Puuku, a me ke Kakauolelo Oihana na ka Moi.

  Halealii Iolani, Dek. 18, 1863.

  E waiho ana no nae ka hooponopono ana i ka Mea Hanohano Charles Gordon Hopkins o ka Oihana Waiwai, a hiki i ka la hope o Maraki.  Alaila, lawe ae ke Kuhina Waiwai hou i na Buke o ke Keena Waiwai.

  O na mea i hoikeia maluna, oia na inoa o ko ka Moi hou Aha Kuhina.  O ka mea mua i hoakakaia o Ka Mea Kiekie Mataio Kekuanaoa, oia ko ka Moi Kuhina Nui.

  O keia koho ana a ka Moi i kkona makuakane i Kuhina Nui nona, he mea no i apono lokahiia e na kanaka a pau ma ka mahalo ana.  No ka mea, aohe mea a kakou e uku ai, a aohe he waiwai nui a kakou e kaawi ai, i hiki ai i keia lahuikanaka, ke hookaa pau i ko lakou aie nui i ka mea i hoonohoia’e nei, ma ka noho ana Kuhina Nui.  No ka mea, ina kakou e haliu ae i hope, a e hoomaopopo hou hoi i na moolelo o na manawa i kaahope ae, mai ka wa maikai, ame ka wa pilikia no hoi o ke aupuni, alaila, e ike iho auanei kakou i ka lehulehu, ame ka manuanua wale o na hana ana i hoomanawanui ai me ka inea ame ka pilihua no hoi, no ka pono o kona lahuikanaka.  Aka, i ka wa nae hoi i pa-e mua mai ai ka lono ia makou, o kona hoonohoia ana ina ka noho ana Kuhina Nui, aia hoi, ua hoala koke ia mai @ manao aloha me ka ninau pu iho i ke kumu i haalele ai o kana milimili Alii Kalohelani.  Mahope iho o ka uluhia ana mai o ia mau manao, nia hoi, hoomaalili koke makou i ko makou manao welawela o ke aloha, a ike iho la i ke kumu o ka haalele ana a ke kaikamahine Alii i kona noho ana Kuhina Nui no ke aupuni o lakou; a o ua kumu la, oai no kona lilo ana i hooilina no ka Leialii mahope iho o kona kaikunane Moi.  Pela ka noonoo wale aku, no ka mea, aia hoi na ke Kuhina Nui e hoolaha ae ka mea e hoonohoia ana i Moi, pela e pono ai wahi a ke Kumukanawai; a no ia mea, ua apono loa makou i ka waiho ana o ke kaikamahine Alii i ka Oihana Kuhina Nui no ko laua aupuni, me ke kupono maoli no o kona ku ana ma kona moa ame kona hanohano Alii.  A iloko o ko makou noonoo haahaa ana, aole no e poho ana ke aupuni, ke haawi i puu dala no ka hanohano Alii o ka hooilina o ka Leialii o Hawaii nei.

  A eia no kekhai, o ke koho ana i ke KUHINA NUI, aia no ia i ko ka Moi noonoo maikai ana, a oia wale no ka mea pono ke wae i ka mea kupono e hoopiha ia noho ana o kona aupuni.  Anolaila, ma keia koho@na o ka Mea Kiekie i Kuhina Nui e kana Kamalei Moi, he hoike maopopo no ia, nana e hooia mai i ko ka Moi makemake nui e koho aku i na kanaka Hawaii maikai, a akamai hoi, e lilo i poe hoa hoinainau nona, no na mea e pili ana i kona aupuni, ame ka pomaikai no hoi o kona poe kanaka; a e like @ ka makou i olelo mua ae nei, no na mea e pili ana i ke Kuhina Nui hou, pela no makou e olelo nei i keia wa, he makamaka pumehana loa oia na kona lahui, a ua maopopo no ia makou, i na paha o ka haawi i kona ola iho ka mea e hoopomaikai ai i kona lahui, alaila, ua maopopo ia makou, e haawi koke ana no ia ia mea, i hoopomaikaia’i kona lahuikanaka.  O ke kohoia naa o ka Mea Hanohano GEORGE M. ROBERTSON ma ka noho ana Kuhina Kalaiaina, ua pili pono no; no ka mea, ua kamaaina oia i na Oihana a pau o ke Keena Kalaiaina, a oia no hoi kekahi o na Luna Hoona Kuleana Aina iloko o na makahiki mamua’ku nei – ua kamaaina oia i na kanaka a pau, a ua ike maopopo no hoi i ko lakou ano – ua hoao ia kona ano e ke aupuni Hawaii, a ua loaa iloko ona, no ano a pau o ka huaolelo maikai.  He mea oia i manao nui i ka pomaikai o keia lahuikanaka; ua hoikeia mai ia mea ma kana mau hana a pau.  Me ke aupuni Hawaii kona aloha nui i na a@ a apu – iloko o ka wa pilikia ame ka wa maikai, a ua kupono hoi ke oleloia nona, he makamaka oiaoi no Hawaii nei.  Iloko o ko makou kaahele ana ma na wahi a pau o keia kulanakauhale Alii, na kupinai ke komohia ana o ko mmakou puka lono e ka huaolelo apono, apono, apono loa, i kona hooliloia ana i Kihina no ka Moi.  Ma ia mea e hoikeia mai ai ka hiki pono i ke kanaka Hawaii ke ike i ka poe i lilo i makamaka io no lakou, a he poe no hoi lakou (na Hawaii) i hiki ke hoopunana i ke aloha no ka poe makamaka oiaio o ko lakou aupuni; ame he mea la, aohe no ke kanaka e ae i hiki ke hoonohoia ma ia noho ana Kuhina, e like ka makaukau me ka Mea Hanohano nona ke kumu o keia kamailio ana.

  Eia nae iloko o keia olioli nui ana o makou, i kona hoolilo ia ana i Kuhina no ka Moi, aia hoi ua ilihia mai makou e ke kaumaha nui, i ka ike ana iho i ka hookupeia o ka lala Kanawai o keia Aupuni, kahi ana i noho iho ai me ka mahalo nuiia, ame ka hilinaiia no hoi e na haole a me na kanaka Hawaii a me ka poe no a pau o keia Aupuni.  A no ke aha mai la keia mahalo ia, a me keia hilinai nui ia?  No ka mea, ua ike ia oia, he mea e kaupaona ana i ke kaulike i na poe a pau i hiki imua ona – he kanaka hoopono, he mea i hooikaika e imi nui loa, me ka hooikaika mau no hoi, e loaa ka pono kaulike i kela a me keia mea i hiki aku imua ona e hookolokoloia’i.  Aka, ina ma ke ano Kuhina, ame ke ano Lunakanawai, na maopopo no kona kupono me ka hilinai mahaloia e ka lehulehu holookoa, no ka mea, ua lako oia i na haawina maikai a pau, e ku ai ke noho i Luna Aupuni, oi hoi – he kanaka hana, hoopono, me k aike maopopo loa i ka olelo Hawaii, a me ko ke kanaka Hawaii ano maoli no hoi.

  No ka maikai nui, a me ka ike o na poe Kalepa a na aina e i ka pololei ame ke kaulike o na hana a ko kakou lala kau Kanawai, noalaila, ua waiho ia mai iloko o ko lakou Aha Kanawai na hihia Kivila, a me na hihia Karaima i hanaia ma na wahi i kaa mawaho o ka palena o ku mana o keia aupuni. – Ua lilo ia Lala o ke aupuni i mea e mahalo nui ia’i, aole wale o koonei poe, aka, me ko na auuni e kekahi. – O kekahi kumu nui o ke kaua pinepine ana o Mesiko, ame na aupuni e ae, oia no ke paewaewa nui o ka hana ana a na Luna Hooko o na lala kau Kanawai o ia mau aupuni, a ke ike nei kakou i kona mau kapakahakai i keia mau la, e muimuiia ana e na malihini, a o kona Leiallii hoi, ke manaoia nei e hookau aku iluna o ke Duke Nui Maximiliana – he Alii aole noloko ae o kona one maoli iho.  Aka, ma Hawaii nei, iloko o na makahiki i kaahope ae nei, ua hiki ke kanaka waiwai iluna lilo, a me ke kanake ilihune o lalo loa, ke inu i na haawina a pau o ke kaulike, a me ka hilinai i ka loaa io mai o ke kaulike a me ka pono io, e like me ka pono i hoakakaia imua o ua Aha nei.  I keia wa nae la, ua hoonawaliwaliia ka Aha Kiekie, ma ka laweia ana’ku o ke kokua Lunakanawai mua o ia Aha, a ua koe hookahi iho no o ka Mea Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai o ka Moi; he mea i maopopo ua oi ka pono o na poo elua mamua o ke poo hookahi, a no ia mea, he hakahaka nui hiki ole ke paniia, kahi i hookaawaleia iho nei, ma ku hoonohoia ana aku nei o ka Mea Hanohano nana i hoopiha iho nei ia wahi iloko o na makahiki i kaahope ae, ma ka noho ana Kuhina.  Owai la auanei ka mea kupono ke pani ia hakahaka nui?  Aia o ka poe hoopono, ka poe kuokoa, a me ka poe i aoia a makaukau i ke Kanawai, a i kamaaina hoi ina Loina nui, a me na Loina liilii o ia mea, i hilinaiia ai e ka lehuehu.

  O ke kumu nui o ka makou kamailio kuonoono ana no na mea e pili ana i ka Aha Kiekie, no ko makou ike iho, ina e kohoia kekahi i Lunakanawai no ka Aha Kiekie, alaila, o ka mau iho la no ia a hiki i ka make ana o ka mea i kohoia.  No ia mea i pono ai ke wae mua ia ka opala mamua o ka hookohu ana i kekahi mea, i Luna no ia wahi kaumaha, a hana nui no hoi.

  He manao loihi ko makou no ke Kuhina Waiwai hou, aka, no ka piha o ka pepa, nolaila, ua waihoia a keia pule ae, alaila, hoopuka aku.

  HE I-A KUPANAHA. – Ua loaa mai ia makou kekahi palapala mai a G. S. H. Kolii mai, a penei kana mau olelo.  Ua loaa ia’u ma ke kai o Kapapaapuhi, Honouliuli, kekahi i-a kupanaha loa, a penei kona ano; he haliu kona waha iluna, he ili kalakala me he mano la, he kikokiko ma kahi aoao, he mau lima elua, me na manamana he 10, he mau lepe elua e like me ko ka moa, aole ona holo maoli, he hele no me he kanaka maoli la, a aole he mau halo e holo ai.  He 6 iniha ka loa, a o ke anawaena @ iniha.  Eia ma ko’u lima i keia wa@

KE AHA HOOMALU. – Eia malalo nei ka papa helu a me na mea o na hihia i hanaia imua o ka Aha Hoomalu o Honolulu, no na pule e pau na ma ka la 17 o Dekemaba.

Dec. 1, John Ba@, holonui, belaia $6.00.

Dec. 1, B. Mary, holonui, belaia $6.

Dec. 1, Andrew Del, ona, belaia $6.

Dec. 1, Keliiwaaoie, ona, belaia $6.

Dec. 1, Luukia (w.,) holonui, hoopaiia $6, me $1 koina.

Dec. 1, Antune Reeves, aihue wau, waihoia i ka Jiune.

Dec. 2, Kale ona maluna o ka lio, belaia $6.

Dec. 2, Manuela, ona belaia $6.

Dec. 2, G. W. Volum, ona hoopaiia $6, me $1 koina.

Dec. 2, Joe Flous, ona, belaia $6.

Dec. 3, Joe Boneta, ona, me ka holo nui, elua hopuia ana, hoopaiia, $10, me $1 25 koina.

Dec. 3, Ramond Macy, ona me ka holo nui, alua hopuia ana, hoopaiia $12, me $1 25 koina.

Dec. 3, William Fillips, ona, belaia $6.

Dec. 3, Keoki ona, hoopaiia $4, me $1 koina.

Dec. 4, Amos George, ona, holonui, hoopaiia $17, me $1 87 koina.

Dec. 4, Geo McDonald, ona hookuuia.

Dec. 4, Alfred Davis, aihue i ke kaula, elua pule maka hana oolea, hoopaiia $25, me $1 koina.

Dec. 4, William Wiley, aihue i ke kaula, elua pule ma ka hana oolea, hoopaii $25, me $1 koina.

Dec. 5, William Phillips, ona, belaia $6.

Dec. 5, Puaalahaole (w.,) holo nui, hoopaiia $5, me $3 koina.

Dec. 7, Kalilie, holo nui, hoopaiia $5, me $1 koina.

Dec. 7, Kekipi holo nui, belaia $6.

Dec. 7, Kawaimaka, holo nui, belaia $6.

Dec. 7, Joseph Gomez, holo nui, belaia $6.

Dec. 7, William Reynolds, holo nui belaia $6.

Dec. 7, Kahele, holo nui, belaia $6.

Dec. 7, Eilert, holo nui, belaia $6,

Dec. 7, Reagroot, holo nui, Belaie $6.

Dec. 7, Paahao, holo nui, belaia $6.

Dec. 7, Ludi, ona, belaia $6.

Dec. 7, Charles Fisher, ona, hoopaiia $4, me $1 koina.

Dec. 7, J. Monday, ona hoopaiia $4, me $1 koina.

Dec. 7, Robert Dick, ona, hoopaiia $4, me $1 koina.

Dec. 7, D. Brown, ona belaia $6.

Dec. 7, Joe Kahialii, ona, hoopaiia $5, me $1 koina.

Dec. 8, Geo Gaylord ona, belaia $6.

Dec. 8, Jeo Nawelu, ona, hoopaiia $5, me $1 kona.

Dec. 8, Fanny (wahine Guama.) ona, belaia $6.

Dec. 8, Keoholaumaewa (w.,) holo nui, hoopaiia $5, me $3 koina.

Dec. 8, J. Monday, aihue kii, hookuuia.

Dec. 9, Kuaana, ona, hoopaiia $4, me $1 koina.

Dec. 9, Akiana, (Pake,) aihue, hookuuia.

Dec. 9, J. Montam, hoana me ka pahi, belaia 15.

Dec. 10, Wahie, holo nui, hookuuia.

Dec. 10, Keaho, ona maluna o ka lio, belaia $6.

Dec. 10, J. Walgan, ona me ka holo nui, hoopaiia $17, me $1 25 koina.

Dec. 10, Kawaii, holo malu mai kona haku hana mai, a hoi hou no.

Dec. 12, Kepio, aihue papa, na Kimopelekane, hana ma ka hana oolea, 12 malama, hoopaiia $20, me $4 37 koina.

Dec. 12, Samuela, holo malu ana mai kahi o Wood, a ua hoihoi hou ia me kona haku, uku $3 koina.

Dec. 12, Kawaii, holomalu hou no mai kona haku hana mai, hoopaiia elua mahina e hana ai, me $3 koina.

Dec. 12, Robert Love, ona, belaia $6.

Dec. 14, Kealohanui, ona, hoopaiia $6, me $1 37 koina.

Dec. 14, Kailianu, ona, hoopaiia $3, me $1 kona.

Dec. 14, William Tullock, ona belaia $6.

Dec. 14, Thomas Kerruish, ona, hookuuia.

Dec. 14, Thomas Kerruish, pepehi i na makai, hoopaiia $9, me $1 12 koina.

Dec. 14, Keakai, holo nui, hoopaiia $5, me $1 kona.

Dec. 14, Kui, (Pake,) hoohaunaele, hookuuia.

Dec. 14, Akina, (Pake,) hoohaunaele hoopaiia $3, me 1 12 koina.

Dec. 14, Kalamau, kue i ka Pauku 62, o ke Kanawai Kivila, me kokua e hoomahuka, hoopaiia $65 me $4 88 koina.

Dec. 15, Segelkin, holo nui, belaia $8.

Dec. 15, J. Walgan, holo nui, belaia $8.

Dec. 15, Koa, holo nui, hoopaiia $5, me $1 koina.

Dec. 15, Daulon, Willben, ona, hoopaiia $4, me 1 25 koina.

Dec. 16, H. Dannenbery, ona, hoopaiia $3, me $1 12 koina.

Dec. 16, S. Koaa, holo nui, belaia $8.

Dec. 17, John Foley, ona, belaia $6.

Dec. 17, Adam Myers, kuai rama ka palapala ae ole, kookuuia.

[Eia iho mahope nei ka haiolelo a J. W. H. Kauwahi, Esq., imua o ke anaina Aha-hui Aloha, i ka la 28 o Nov., M.H. 1863.  O ka moolelo o na mea i hanaia ma ua anaina Ahaaina la; aka, no ka piha loa o ka pepa nei, noalila, ua kapae ia a kahi wa e aku hoopukaia, a ua lawe wale mai no makou i ka haiolelo i paiia mallao nei.  L. H.]

Ka haiolelo a J. W. H. Kauwahi, imua

O KA AHA-HUI ALOHA, MA KA LA 28 O NOVEMABA, M.H. 1863

  (Ma ka hora 11 o ke kakahiaka o ia la ke kii kino ana a ka Luna Nui ia J. W. H. Kauwahi, e hele mai e haiolelo imua o ka Aha, a ma ka hora 2 ka akoakoa ana o ka Ahahui maluna o na papaaina i hoomakaukauia, me ke kauoha ana’ku ia ia e olelo koke, o kakali loa ka ai ana o na hoa a pau o ka Ahahui a me ka poe i kaheaia; nolaila, ua haiia ka haiolelo me ka pupuahulu nui.)

  “E na hoa o ka Ahahui Aloha, a me ka poe i akoakoa mai maanei i keia la.

  “Ke okoli nui nei au me oukou, i ko kakou akoakoa pu ana maanei e hauoli, a e olioli hoi i ka la o ko kakou kuakoa ana; aka no ka pokole o ka manawa a aoukou i haawi mai ai ia’u no keia hana nui, nolailia, aoile e hiki ia’u ke hai aku i na mea a pau loa i pili no keia la, no ko kakou kuokoa ana.

  “Aka, he oiaio no, ua kupono io ko kakou hauoli ana a me ko kakou olioli ana i keia la, no ka mea, o ka la keia i loaa’i ia oe e ke kanaka Hawaii ke kuokoa ana, a ua like kou kuokoa ana me ke kanaka o Amerika e noho pu nei me oe maluna o keia mau papaaina.  Ua loaa ia oe e ke kanaka Hawaii ka hanohano, a me ka hookiekieia ma keia, aole e hiki i ke kaaaka o Beritania ke kaniu mai i kou lae, aole e hiki i ke kanaka o Farani e noho pua na me oe i keia la, ke olelo mai ua oi aku ia mamua ou; e olioli pono oe e ke kanaka Hawaii, no ka mea, aole e hiki i na aupuni e ke hokae mai i ka ulaula o kou ili.

  “E ke kanaka Hawaii, he oiaio, o kou la keia i kuokoa ai, ka la i kakau paaia’i o kou kuokoa ana ma Ladana, a ua kakau inoa ia hoi e Haku Aberdeena, ko ka Moi Wahine o Beritania Nui Kuhina no ko na aina e, a me St. Aulien, ka Elele nui ano e o ka Moi o Farani, a hoopaa pakolu ia na papapala me na Sila o laua.  Ua like pono au i kela palapala a me na inoa o ua mau Alii la, a na’u i kope i kona unuhi ana ma ka olelo Hawaii.  Nolaila, e ke kanaka Hawaii, aole oe e hilahila i kou hapai ana i ka la o kou kuokoa, ua like oe me na’lii nui, a me na Emepera, i ko lakou hanohano, pela no oe ke kanaka Hawaii i keia la o kou kuokoa ana, a o ka iwakalua keia o na makahiki o kou noho kuokoa nana, a ua kupono no ia oe ke hapai a ke hookiekie ia oe iho, no ka loaa ana ia oe o ke kuokoa, no ka mea, o kou kuokoa ana e ke kanaka Hawaii, ua loaa mai no ia oe iloko o ka oluolu a me ka lokomaikai, aole i hookaheia ke koko aole i mae kou waha, aole i eha kou ili i ka loaa ana mai ia oe o kou kuokoa.

  “O ke Aupuni nui o Amerika Huipuia, aole i like ka loaa ana o kona kuokoa me kou e ke Aupuni Hawaii, ke Aupuni i like kou mau Mokupuni me na pukoa ma na lae kahakai o na Aupuni nui, a o kou mau wahi kanaka, ua like me na koa ma ka papa hookahi, malalo o ke Kanela ma ke kahua kaua, he uuku io no oe; aka, aole nae oe i mainoino i ka imi ana i kou kuokoua, aole oe i like me ua Aupuni nei la, ewalu makahiki i kaua ai oi na kona kuokoa, a he lehulehu wale na uhane i kenaia e hele i ka po, a he nui hoi ke koko ihookaheia.

  Olioli au i kuu ike ana ia oe e ke kanaka Hawaii e hapai ana, a e hauoli ana i kou kuokoa, me kou hoomanao ana hoi i kou aina hanau, ua hoike mai oe i kou aloha i kou aina, ma ka lawe ana mai i keia mau kaikamahine liilii he umikaumamalua, e like me ka helu ana o kou mau wahi Mokupuni au e noho nei mawaena o keia moana nui.  He oiaio no, e like me ka liilii o keia mau kaikamahine imua o ka poe nunui, aole nae e e hiki ke hoowahawaha aku ia lakou, a pela no oe e ke kanaka Hawaii, a me kou wahi Aupini liilii imua o na Aupuni nui o ka honua, aole e hiki ia lakou ke hoowahwaha mai ia oe, no ka mea, he mea hilahila ia ia lakou me ko lakou ike no i kou uuku a me kou nawaliwali.  Ke hoomaikai aku nei au ia oukou i ka oukou hana maikai i ko oukou hapai ana i ko kakou kuokoa ana, a me kuu nonoi pu aku e aloha mai oukou ia’u a e kala mai hoi.”

Halawai makaainana ma Hauula.

  Ma ka la 21 o Dec. 1863 halawai na makaainana o ka pali Koolauloa, ma ka halepule o Hauula, e kuka no na mea kupono e koho ai i Lunamakaainana no ia Apana.

  Kohoia o J. Kupau i Lunahoomalu, a o J. S. Keau i Kakauolelo.

  Hoomaka ka hana.  O ka hana mua, o ka imi i mau Rula noia Aha.  Eia na Rula.

  1.  E kamailio kela mea keia mea e manao ana e balota ma keia Apana, ma na mea ana i manao ai e hele i ka Ahaolelo.  Aole ma na mea pili kino e kue ai kekahi i kekahi.

  2.  A pau ka haiolelo a ka poe i manao e palota ma keia Apana, alaila, e ninaninau ia ka Aha ia lakou ma na mea a lakou i manao ai, i maopopo ka mea kujpono.

  3.  A pau ka ninaninau ana, alaila, e hookaawale ia ka poe haiolelo ma kahi e.  A e kuka ka hale i ka mea kupono e koho ai, a o ka mea i holo i ka hapanui, oia ka lakou e koho ai.

  A pau ia.  Ku mai ka poe e manao ana e balota e haiolelo, o G. B. Ukeke ka mua, o J. W. Makalena ka lua, a o S. M. Naukana ka hope.  Ua nao like no na mea a lakou i hoike mai, a he mau mea no e pomaikai ai ka lehulehu ke hana io, aka!  Ua oi aku nae ke makaukau o kehahi i kekahi.  Hookahi no mea o lakou i hai ai i ka Rula.  Oia no ka elemakule.

  A pau ka haiolelo a na Luna, ame ka ninaninau ana, ua hookaawaleia na Luna, a ua kuka ka hale no ka mea kupono ke kohoia noia Apana.

  Eia ka mea i hooholoia ma ke kau ana o na lima.  O S. W. Naukana, ame J. W. Makalena na Luna i makemakeia e balota noia Apana.  A o ka mea e oi aku o laua, oia iho la no.

  Ku mai kekahi o na mea i makemakeia e noi i ko ka hale, e noi aku ia J. B. Ukeke e haalele i kona balota, ua noi ia, aole nae oia i ae e hookuuia ka Aha, a o ka pau noia.

J. S. Keau.

Kakauolelo.

 

KA NU HOU!

  Ma ka Poalima o ka pule i hala iho nei, ua ku mai ka moku kalepa Princess mai Kapalakiko mai, a ua loaa mai ma ona la na eke leta o ka Hikina, a me na nupepa oia wahi, e hiki ana i ka la 26 o Novemaba, a me na nu telegarapa hoi o ka Hikina o ka la 25 iho.  He loihi na la o ka holo ana mai o ua moku nei, oia hoi he 22 la.  E holo ana oia i na mokupuni Lepo manu, a e hoopihaia ana ua moku la i ka lepo manu, a holo aku i kekahi awa o Enelani.

  Ua hoikeia mai ka hoomaka ana o ke kaua aku iwaena o na puali koa aupuni ma ka Patomaka, ma Katanuga a me Nokevili.  Aole nae i hoikeia mai na mea i hanaia ma ia hoouka ana, a, aia paha a ku mai kekahi moku i keia mau la ae, alaila, lohe mai kakou i na mea i hanaia malaila.  Ua hiki mai ka lono ma ke telegarapa, ua olelo ka ka Paresidena o Amerika Huipuia, o na pule elua e hiki mai ana, mahope iho o ka la 23 o Novemaba, e lilo ana he pule kaua nui loa.  Ma keia mea makou i manao iho ai e kaua koke ana i ka wa hookahi, na puali kaua a pau o ke aupuni e noho nei ma ka Patomaka, malalo o Gen. Meade, ma Katanuga hoi, malolao o Gen. Grant, a ma Nokevili hoi, malalo o Gen. Burnside.  O ke kumu o keia kaua ana i ka wa hookahi, oia no, i hiki ole ai i kekahi o na puali koa kipi ke hoounaia aku a kokua ia Gen. Lee, a aole no hoi e hiki ia Gen. Lee ke hoouna aku i kona poe koa e hele e kokua i na puali koa e ae, ina hoi e hooukaia ke kaua me na puali a pau o ke aupuni.

No Vereginia.

  WASINETONA, NOVEMABA 23. – Penei ka olelo a ka pepa kaulele o ka nupepa Republican.  I keia kakahiaka nui, wawahi iho na puali koa o ka Potomaka i ko lakou mau hale lole a pau e ku ana ma ka aoao akau o ka muliwai o ka Potomaka, a ua a-e aku ma ka aoao hema o ka muliwai o ka Rapidana, me ka lawa o kela a me ke keia koa i ka ai kupono i hoomoaia no na la he umi.  A ke hele aku nei i o na enemi, mamuli o ke kauoha a Gen. Meade.  Ua manaoia, ma ke awakea o keai la, e pau holookoa ana ka puali koa o Meade ma ka aoao hema o ka puali o ka Potomaka.  Elua wale no a Lee mea e hiki ai ke hana mai, o ke kaua ia Meade, a i ole ia o ka holo aku, a ina na keakea mai o Lee i ko Meade hele ana imua, alaila, ua kaua mai la no i keia la.  A ina hoi aole oia e keakea mai ia Meade, alaila, he me maopopo no, ke hoikeia no kona nawaliwali, a me kona hiki ole ke kue mai i na koa aupuni mawa@o ae o kona mau pakaua.  A ina pela, alaila, he mea i akaka lea e emi hope aku ana oia i Godonavili, a i ole ia i Rikemona no.  O ka oleloia, aia ko Lee puali i kahi i kapaia o ka “Hookuina o Hanova,” he mea kamailio wale.

PUALI O KA PATOMAKA, NOVEMABA 24.

-- Aole no i nee mua aku ka puali o ka Patomaka, e like me ka mea i olelo wale ia mai, ua maikai no ke ano o na me a pau ma keia kakahiaka.  He nui nae ka ua i haule mai, aka, aole nae i hoinoinoia ke alanui.  Ua hoikeia mai e ka mea kakau moolelo o ka nupepa Herald, o ka la 24 o Novemaba.  I ka maopopo loa o ke kaua nui e hooukaia ana ilaila, iloko koke o ia mau la iho, ma ka aoaoa akau, a ma ka aoao hema paha o ka muliwai o ka Rapahanoka.  Ke hilinai nei ka poe a pau i ka hikiia mai o ka lanakila, ma na kapuai o ka puali Pototmaka.  Ua noonoo nui o Gen. Meade i kana mea i manao ai e hana aku, a ua oo kupono no ia mau mea.  Aole nae i like ke ano o kana mau mea i manao ai e hana aku, me ka mea a na poe e ae i manao ai he pono; aka, oia nae paha na mea maikai loa i hiki ke hanaia, i hiki ai ke hooko pono ia na mea a ka poe o Wasinetona i manao nui ai, oia hoi ka malama hiipoi ana i ka maluhia o ke kulanakauhale alii.

No Katanuga.

  Ua hoike apuhi wale ia mai e kekahi mea kakau moolelo o ka nupepa World, na olelo penei:  Ke olelo wale ia mai nei ianei, ke nee mua aku nei o Gen. Grant, a me kona mau kia imua, a @ a ka i Atalanata, mokuaina o Geogia, a ke holo nei o Gen. Bragg mai mua aku ona.  Aka, ua haiia mai, aohe oiaio iki o ia mau olelo.  Aole no hoi i manaoio ia ia mau olelo e pili ana i ka holo hope o Gen. Bragg, e na poe i ike i ke ano o nei mea he kaua.  Aka, malie nae paha, ua hooemi hope iki aku kela i hemo ae ai o Gen. Grant, mailoko ae o kona mau pakaua.  Ua maopopo no e kaua koke ai a iwaena o Bragg a me Grant, he hanaia no ka hora, aohe na ka la; nolaila, ua kaua aku la paha i keia manawa.

  WASINETONA, NOV 24.  Iwaenakonu o ka po. – Ua loaa mai i ke keena kaua ma Wasinetona i keia ahiahi, kehahi palapala ano nui na Grant, mai Katanuga mai.  Aia no mamua ponoi mai ka hoouka kaua ana, a ua hoomakaia ma nehinei, a ua hoomauia no ia ka okoa a po.  Ua hooikaika nui no, a me ke kupaa no hoi na kipi, ma ka hoouka na mai i na koa aupuni, me ke alai mai hoi i ko lakou nee mua ana aku; aka, ke ano mai mei nae i kulanalana me ke kamolmola o ko lakou hoomaka ana mai, a ke nee hope aku nei na kipi.  Aohe no he mea nui i loheia mai nei, mai a Burnside mai, aka, no keia hoopilikia ia nae paha hoi o na kipi e Grant, e hiki ai ke hoopauia kona noho pilikia ana – ma ia mea e pau mai ai ka poe kipi e ku nei imua ona, i ka hele e kokua mamuli o Bragg; a ina lakou e hele pela, alaila, ma@a ko Burnside noho ana.  A ma ka Grant alualu ana aku i na kipi, e holo ai lakou, me ka waiho malie iho i kahi a Burnside e noho nei.

Na Palapala.

E hoololiia ka Oihana Lunahanawai

APANA.

  E KA NUPEPA KUOKOA E:  ALOHA OE: -- E honi kaua i ke ala mapu o ke kiele, a e hoomoe aku i kou kino ma ka pela moe o kou la haaheo, ke loaa nae ka mea ia ia ke ki o ka ipuka nui o ka hale o ka ike i ka oluolu.

  Eia no ia:  E hooloina ka Oihana Lunakanawai Apana o Hawaii nei, i mea akamai ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Enelani, ina paha he kanaka Hawaii a he haole paha, oiai, ke ae mai na haole o na aina e ma ke kikala o ko kakou mau mokupuni, a, ke noho mai nei, a ke hoi la.  Nolaila, ua manao iho ka mea e kakau nei i keia Episetole, he mea pono ke hoololiia, oiai he mau Lunakanawai kanaka maoli no kekahi e noho nei ma kaupaku o ka oihana o ke Aupuni, aole hoi i pilipili aina aku i kahi o ka Enelani.

  Nolaila, ke pii ae nei ko kakou lahui nei ma ka naauao ana, a pela no e kowelo ae ai no oihana o ke Aupuni ma na kuahiwi o ke kaulana ana, o keia mau mokupuni uliuli iwaena o na hunakai o ka moana Pakipika.  Ina paha he Lunakanawai kanaka Hawaii ka mea nana e hana o ka hihia Karaima a Kivila paha, o kekahi mau haole, he mau kamaaina a he malihini paha, a aole nae he oaka aku o ka waha ma ka kakou olelo, alaila, pehea kela Lunakanawai ike ole i na oelo elua?  Ho-a-a paha ia ka poheoheo o ka bale bele ea?  Pela io no.  A pela auanei e kinai aku ai au i ka uwiki o ka ipukukui hopiopio o ka @ ana.

  Pehea, ina he Lunakanawai haole no kekahi apana, aia nae ua laweia kekahi kanaka maoli no ka hihia i oleloia maluna, aka, aole kela Lunakanawai Apana haole i ike i ka kakou olelo, pehea kela Lunakanawai?  E! e!! ua like pu laua, ua ho-a-a, ua lalau.  E nana i kela mau Lunakanawai haole ma ka mokupuni o Maui, o Dr. Rae ma Hana, a o W. Ap. Jones ma Lahaina.  Ua kupono ia laua ka hihia haole a me ke kanaka maoli, oiai, ua lehia laua ma ka olelo Hawaii.

  E pono e hoololiia keia ma ka Hale Ahaolelo o na Lunamakaainana, a me ka Hale Ahaolelo o na alii o keia kau Ahaolelo ae o ka M.H. 1864.  Me ka mahalo.

                        J. WAIALEALE.

Kona, Kauai, Dec 11, 1863.

Mai kanalua ka manao.

  E KE KUOKOA E: -- Aloha oe:  E ahonui oe ame ka Luna Hooponopono e hookomo iho i keia mau wahi huaolelo maluna, ame kona mau ma@la olelo malalo nei.  No keia mau huaolelo e kau ae nei maluna, ke kumu o ko’u manao e hoike aku ma ke akea, i ike mai ai ko’u mau makamaka Karistiano a pau, mai Hawaii, a Kauai.

  Aia ma ka Buke II, Helu 47 o ka la 21 o Novemaba, malaila au i ike ai i na huaolelo e kau ae la maluna, “Mai kanalua ka manao.”  Mai kanalua ka manao i ke aha?  I ke koho ana i kekahi kanaka kupono e lilo i Lunamakaainana no ka Ahaolelo o ka M.H. 1864 e nee mai nei, ina e noho pu ana ua kanaka nei me kana wahine manuahi, aole pono e kanalua ka manao i ke koho ana; pela ka mea i haiia e W. P. K. of Waialua, i kona kukulu manao ana imua o ka lehulehu.

  E o’u mau hoa ame o’u mau makamaka a pau, mai ka la puka i Kumukahi, a ka la