Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 1, 2 January 1864 — Page 1

Page PDF (1.37 MB)

KA

NUPEPA KUOKOA:

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE III. HELU 1. HONOLULU, IANUARI 2, 1864. NA HELU A PAU 110.

HE KANIKAU NO KA MOI IOLANI KAMEHAMEHA IV!

Lele ka Lani—e, lele ka Lani; Lele uli e, lele wai e.
Lele ou olani aku nei oe, E ka maka o Iouli,
O
Walekulani o ka mai o ka Lani—e.
I
anoano iu aku nei ka hele ana,
Kahooliliu ana a ke aloha,
Na ke aloha na ka manao kekahi,
Nana'ku i ke aloha ku me he pali la;
Ke wa-hi nei i ka pili o ka houpo—e.

Poniuniu ka maka, walania ka onohi,
Kulu ka waimaka, kakahe, kakahe, kahe—a;
Kakahe ana ke aloha me he
Waipuilani la,
Me he wai mapuna la ka hiki ana mai a ke aloha,

Me he kikiao makani la,

Nani hoi kuu aloha—e,

Na—wai hoi ka ole o ke aloha—e!

Na—na no—e.

Lele la—e. lele,

Lele paumako ke aloha ia ou e ka Lani,

O Iolani oe a ka Pueo kanikani ka ua no Honolu—lu,

I ka wai puka kane i Honokaupu, I hanau no oe i Honolulu, Mo-ka piko i Pakaka,

Kani i Hawea ka pahu mai Kahi—ki.

O Kahiki nui hoaiai,

Ke hoaiai mai la ia'u o Waiouhia ke—we,

O Waipuilani ka honua,
Aloha ia wahi a kaua e hele
ai,
E hoholo ai i ka ua Makalaukoa.

Kohaha ke leo
o ko ua Kiowao me ka Ahihi ,
Kamakahala o Maleilua—e.
He lua ole ka Lani no na moku,
He kamahao ka Lani na makou,

I walea ka Lani i ka ponuhu a ka ua Waahila,
Ke halii mai la i ke pili,

Ohuawa i Makahuna,

Nani hoi kuu aloha—e,

Na—wai hoi ka ole o ke aloha—e,

Na—na no—e.

Lele la—e, lele,—

Lele moopu Lani aku nei oe e ka Lani,

I ka ua ke lehua o Waiomao,

Nana i hoolulu mahinu ke kai,

Pua ka lehua o Kalehuwe—he,

Oni e lele o Leahi i ka makani.

Kani ka poo a Makuaikalai, I kinohi pohaku—e.
Kuhihewa ka malihini he wai ko waena.
Aole ka he hoopunipuni, ae wai-liula na Limaloa.

Loloa ke aka o ka niu, o niu a kapea.
I ka malu o ke kou i Kuema—nu,

O ko hoonoho la o Pawaa i ke Kulaokahua,

I kane laau i ka panalaau a ko kupunakane

He kane puukea i ka imu kanaka, I ka imu hai kanaka a Ku.

I ke kai aloha a ka Lani o Mamalo,

Hoi no ka Lani i ka lulu, i ka pohu o Kuloloia,

I ko hale la o Huehue,

Ku mai ke aloha—e,

Na—wai hoi ka ole o ke aloha—e

Na—na no—e.

Lele la—e lele—

Lele onioni iluna—la,

Me he lupe la e ka Lani.

Ua kaakukua mai nei,

Me he mai nalulu la,

Ua pania mai au e ke aloha—e.

Ke huihui nei i kuu manawa,

Ka hiki ana mai nei anuanu—a,
Aloha ia anu maeele wale no—a,
Aia la i Kaunalewa ka hale ao a Kanaulu,
I malu i ke kaha i Waiolono—e,
Kuu lono wale i ko leo oia au e mapu wale nei—a.

Ke kuhinia, ke kenakena wale iho no,

Ka liliha ia oe a noho nei,

Ke haohao nei au aole ia,

O oe paha kai uka o ka Waiakua la?

Ku kauwahi o ke aloha,

Ke lokuloku nei i kuu manawa—e.

Na—wai hoi ka ole o kealoha—e? Na—na no—e.

Lele la—e lele—
Lele pauma ana paha oe i ka lai.
E mapu leo lea ka leo o ka makani,
O ka leo o ka Lani e au ku ahea,
E hea ana i ka makuakane Lani ona,
E hoi ae me ka Lani makuahine-—e.

Me o maua mua kaikuaana,
O lakou a pau ua nalo ka maka,
O kuu kaikaina ua hala iho nei
Ua hala, ua huhu ia maua,

Ia maua me kona muli mai,

Waiho mai i kana ukana he aloha—e.

O ka maua ia e u ae nei,

E mihi nei i ke aloha Ia Ia,
Aloha wale oe e ka pua, ke pua e,
Pua mohala ula iluna o ka laau,
Laau malumalu lei o maua,
E ka lei; e ka loa aloha—e.

Na—wai hoi ka ole o ke aloha—e?
Na—na no—e.

Lele la—e lele—

Lele ka ua me ka makani,

Ke kanaka hele hau o Lihue,

Haihai pua o ke kupukupu,

Nana ua kolo awa,

Wawa loko uluaoa i ke aloha—e.

O kuu kaikaina ua ula'lena,

Ua lilo ua lawe ia e ka wai Koloa,
Ina la i uka o Mokaihemo,

I hahai i ka ua lei Anuenue,

I hoa hele i ke kula o ke Moo,
Kaua mai ka lena me pule—e.

I hoi e noho i ka hale pua kukui,
I na hale kukui i Maunauna,
He kamaaina ka Lani no ia uka;
No ia mau
aina kuahiwi lua,
Aohe lua o ke aloha e noho mai nei,
Aohe
nal owale iho o kuu aloha ia oe—-e.
Na—wai hoi ka ole o ke aloha—e?
Na—na no—e.

Lele la—e lele,

Lele aku la oe e aala mapu i ka lau laau;
Kuu kaikaina mai ka ua kualau ma ka moana,
I hele ai i ka ino me ka malie,
Keekeehi i ka poohiwi o ka ale—e.

He moku ke ala o maua i holo ai? [

I ia iho la ka moana he uka ka honua,

He ka honua wale no ia maua,

Ua lawe ia ke kai he hoa olelo,

Ke nana ala i ke panana;

Ua ike'ku ka aina;

Eia kakou mamua,
eia ka aina mahope—e.

Hooiho ae no hiki,
Lele pauki ae no kakou,
Ho-ae ka ihu i ka makani,
I maona aku na kapa i na pea i ka pukila ku,
Hookahi no kua ale hamo ka leo ma ka walaau—e?
Aweawe ka holo a ka moku.

Na—wai hoi ka ole o ke aloha—e?
Na—na no—e.

Lelo la—e lele,

Lelekikaha ana oe e ka Lani.

Nana iho haki nuanua,

Lea ka ho-ano ke kaena,

Ka hoohoa i ka lae makani;

He koke wale la no ka moana—e.

Me he ka honua la ka hiki wawe,
I ka honua aina o Panama,
Ia kula mehameha wao akua,
Aohe kanaka, aohe koolua,
Aohe ukali inea ma ka hope.

Hookahi no kanaka o ka leo o ke kaikuaana o maua—e.

I-i mai ai e hele maua e huli i na maka o Alihi,
Ua lilo i ka Aalanukeokane,

Komo aku kaua i ka hale kanaka, hale peapea,
Hale ili, hale pokakaa, hale a
ka lio, nana kaua i lawe,
I ke aupuni o ke lii wahine o na Makaokahai
A hiki kaua i Kuaihelani; —e.

Na—wai hoi ka ole o ke aloha—e? Na—na no—e.

NA KAMEHAMEHA V.

He Oki.

He Kua,

He Hooluu,

He Mele i paa i ka waha o kela mea keia mea.

He Mai .

He mai no Iolani a ka Hulumanu,

Nani wale ka mai o ka Lani e huhuki nei,

A ka alauka e hoonuunuu nei,

Aloha wale ka hua a ka Uluna o ka mai,

Ka huihui paipu a ka mai e amo nei,

E paluku nei i na pali Koolau.

Ai alaala ko i nei mai ke ike aku,

A ike i ka mai Nananuu o Kikakika.

Ko mai kika ke nee nei,

A nae wale ka hoi ke kuapuu ua haki kona

kua,

O ke kane me ka wahine mea laua
E nae au—e nae—e.

O kau pali o ka'u pali—ke,
E nae au—e nae—e,
A nanae, hahau—hau—e, Ko mai—

 

NO NA LIO HOLO LOA.

                O ke Kii a makou i pai iho nei i keia la, i ku ia'i i ka hoomaikai ae i ko makou papalina ma keia makahiki hou, oia no ke ke Kii o Robert Bonner, ka Luana Hooponopono o ka nupepa New York Ledger, he pepa pule ia i paiia ma ke kulanakauhale o New York, oiai oia, e holoholo kaa ana, me kona mau Lio nani kaulana. He 200,000 ka nui o ka poe lawe ia pepa, a iloko hoi o ko makou manao iho, ina paha pela ka nui o ka poe uku i ke Kuokoa, ina la ua hoopukaia na Kii nani loa no keia pepa e kona Luna Pai i na pule a pau. O na Lio i hoikeia ma keia Kii, ua oleloia, o na Lio nani loa ia ma New York, a he $5,000, ke kumukuai pakahi, oia hoi he $10,000, no ka paa hookahi. Ma Ame ri ka , Enelani, a me Farani, ua nui na dala i hooliloia no ka malama hoomaikai ana i ka Lio, a o kekahi o na poe Lio holo loa, ua hiki ke kumukuai i ka $10,000 pakahi. O ka Lio kaulana "Flora Temple" ka Lio mama loa ma Ame ri ka Huipuia, ua make aku nei iloko a Okatoba i hala iho nei. He nui wale na Lio maikai o Napoliona, i like me na Lio i hoikeia ma keia Kii, a ua uku aku oia, he $1,000 pakahi, no kekahi mau Lio ana i kuai ai ma Veremoneta. Ma ia mea e ike iho ai ko makou poe heluhelu i ke kumukuai nui o na Lio maikai, a me ka ma ke u-a hoi o ka hanai ana i na Lio ino e like me koonei, ke hele la no a ane lilo ole no i ka hapalua. U a like no ka nui o ka ai e hanai kupono ia'i ka Lio maikai, me ka ai e lawa'i ka Lio ino; nolaila i pono ai ke malama ma ka Lio maikai.

 

Ke kakali nei, ua poina paha?

                E NA HOA ALOHA, mai Hawaii a Niihau, ke kakali nei ka Luna Hooponopono no ko oukou hoouna mai i ka papa inoa o ka poe e makemake ana e humu b uke ia ka moolelo o Losinehama, e like me ka buke o Laieikawai i laha ae nei. Nolaila, ua poina paha ea! ina ua poina, eia ka b ele hookani ma ka pepeiao. E ala e na keiki kaulana o Hawaii, e kalakala e na keiki mea haku o Lahaina, e puahi e na keiki pookela o ka Mokupuni hanohano, a e eleu mai e na keiki o Kauai a me Niihau, mai hoomauea o oukou i ka, hoouna mai i na inoa, malama o like kekahi o keia hanauna me ua kaao la. Ke kau ik ae la ke aloha no oukou.

L.W. KONOMAUKUKU.

Ulakoheo, Honolulu Dec. 8, 1863,

 

HE KAAO

-NO-

ANA ONOHI GULA,

—KA—

NANI LUAOLE O PELEKANE.

HELU 6.

NO KA HOLO ANA O KE ALII I KAHI O KE KIAAINA E NOHO ANA.

                MAHOPE O KA OLELO KUKALA a ke alii i na mea a pau loa; ia wa, holo aku la oia a hiki i kahi o ke Kiaaina e noho ana, ia ia nae i hiki ai ilaila, nana aku la oia i keia wahine maikai e noho ana, e hanai ana i ke keiki.

                Wahi a ke alii iloko ona iho, "Ka! ua like no kela me kuu wahine me Ana Onohi Gula, ka maikai o na helehelena ke nana aku, ke gula o ka lauoho, a eia hoi ka mea i okoa ai o keia, he lima ko keia wahine, a he mumuku hoi kona, nolaila, aole he like pu me ia ke ano."

                Ia manawa, ninau aku la oia i ke Kiaaina, "Nohea kela wahine?"

                I mai la ke Kiaaina, "He wahine malihini no kahi e mai"

                Ia wa a ke alii i ninau ai i ke Kiaaina, a holo mai la na keiki a ku malalo o ke kaa o ke alii, kahea mai la, "E papa! e papa!"

                Ma keia kahea ana a na keiki i ke alii, kahea mai la ko laua makuahine o Ana Onohi Gula, "Eia'u mau keiki, hoi mai olua, no ka mea, he kapu ia, he make no olua ke hele aku a alaila."

                Ia wa koke no, h oi mai la na keiki imua o ko laua makuahine, a noho iho la; o Ana Onohi Gula, ua maopopo ia ia o ke kane no ia, a o ka makuakane no hoi ia o na keiki, nolaila, hookahi ana hana o ka uwe ame ke kulu mau o kona waimaka.

                Nolaila, ia ianei i hele ai a mawaho o ka lanai o ka hale e hanai ai i ke keiki, no ka nui o ke aloha o ke kane, a no ka makemake e ike i kona mau helehelena.

                Ma keia noho ana a ke alii ma kahi o ke Kiaaina, e haohao ana ia me ka nalu iloko ona iho, i ka like me wahine hanai keiki me kana wahine ponoi, me Ana Onohi Gula.

                A no kona haohaoloa, ku ae la oia a hoi aku la i kona Haleali, kahi h oi o laua i noho pu ai me ka wahine.

                Ia ia i hiki ai ilaila, aohe i poina kona manao i ka wahine ana i ike ai ma kahi o ke Kiaaina, nolaila, ua lilo ia i mea hoala mau i kona manao, ame kona noonoo i ka po ame ke ao.

                A no keia hoonioni mauia o kona manao ia wa, holo hou aku la oia a hiki ma kahi o ke Kiaaina, kahi ana i hele mua ai.

                I aku la ke alii i ke Kiaaina, "E hoolohe mai oe i kua olelo, e hele oe e ninau aku i kahi a kela wahine i hele mai ai, ame kona aina i noho ai. A pau kou ninau ana, alaila, e hoi mai oe a hai ia'u?"

                A pau ka olelo ana a ke alii, hele aku la ke Kiaaina i kahi o Ana Onohi Gula e noho ana, a hiki oia, ninau aku la, "No ka aina hea oe? A mai hea mai kou wahi i hele mai ai?"

                I aku la o Ana Onohi Gu la , " Ma keia wahi wale mai nei no wau me a'u mau keiki, mailoko mai o na laau malumalu o na kuahiwi i uhi mauia e ka noe ame ka ohu."

                A lohe ke Kiaaina i keia maa olelo a Ana Onohi Gula, ia wa, hoi aku la oia a hiki imua o ke alii, a hai aku la no hoi i na mea ana i lohe ai.

                I mai la ke alii, "E hele oe a hai aku ua wahine la i kuu olelo paa; a ina aole oia e hai pololei mai i kona moolelo, ame kona wahi i hele mai ai, alaila, hookahi kanawai maluna ona o ka make me kana mau keiki."

NO KA HAI ANA O ANA ONOHI GULA IA IA IMUA O KE KIAAINA.

                Ma keia kamailio ana e lohe ai kakou i na olelo a Ana Onohi Gula, nona ame kana mau keiki.

                A pau ka olelo a ke alii i ke Kiaaina, hele aku la oia a hiki imua o Ana Onohi Gula i aku la ke Kiaaina, "Eia ka olelo paa a ke alii ia oe; ina aole oe e hai mai i kou moolelo ame kou wahi i hele mai ai, hookahi kanawai maluna ou he make."

                A lohe o Ana Onohi Gu la i keia mau olelo a ke Kiaaina, uwe iho la oia me ka haloiloi o na waimaka.

                I aku la oia i ke Kiaaina, "E hoi oe olelo, aku i ke alii, owau ka wahine ana Ana Onohi Gula.

                "Aka, ua hoohewahewa loa oia ia'u no na lima o'u, no ka mea, he mumuku wau ma mua i ko'u wa i loaa ai ia ia.

                "A no na keiki nei a maua, nolaila, loaa hou mai ia'u keia mau lima, ia makou i hiki ai malalo o ke kumu o ke kuahiwi, e kahe ana kekahi wai maloko mai ona.

                "Uwe mai la ke keiki kane i wai e inu nona, i aku la wau, "E kuu keiki, aohe o'u lima e loaa ai ona wai nou. I mai ke keiki ia'u , ' E moe aku ilalo,' ia wa, moe au ilalo, a hemo kuu lima akau, lalau aku la au i ka wai a hoinu i ke keiki kane.

                "Mahope o ka inu ana a ke keiki kane i ka wai, uwe mai la ke kaikamahine i wai e inu nona, i aku wau, 'Aohe o'u lima e loaa ai ona wai e inu nou.' Alaila, olelo mai la ke kaikamahine , 'Moe aku ilalo; ia manawa, moe au ilalo, a hemo kuu lima hema, nolaila, loaa ia'u keia mau lima mai na keiki ai a maua ka pomaikai i haawiia mai keia mau lima o'u."

KUKULI ANA O KE KIAAINA IMUA O ANA ONOHI G ULA.

                A lohe ke Kiaaina i na olelo a Ana Onohi Gula, alaila, kukuli iho la oia ma ka honua imua o Ana Onohi Gula.

                Olelo aku la oia me ka maka'u nui, "E kuu haku, i keia la o malamaia ke ola o kau kauwa nei, ame ke ola o kau kauwa keiki, a mea a'u i hookauwa ai ia oe, a i ole ia, hana mai no e like me kou makemake."

                I aku la o Ana Onohi Gula, " O kou ola me kou noho ana, me oe no ia, o ke keiki a'u i luhi ai, ua lilo ia na'u, a ua nele oe."

                Wahi a ko Kiaaina , " Ua pono, e hana oe like me kou makemake."

                Ma keia mau olelo a ke Kiaaina me Ana Onohi Gula, e leha ae kakou a nana aku i ke kane alii.

                Wahi a ke alii, "He oiaio, o kuu wahine no kela, no ka mea, ke kukuli mai la ke Kiaaina," ia wa, ua ili mai ia ia ke kaumaha ame na kulu waimaka e hiolo ana mai na maka aku no ka nui o ke aloha i kana wahine ame ka laua mau keiki.

                Ia wa, hiki mai la ke Kiaaina imua o ke alii, hai mai la oia i na olelo, a pau a laua i olelo ai me Ana Onohi Gula.

                Mahope iho o keia lohe ana, ka ae la ke alii me ka olioli nui a holo aku la me kona kaa, e launa pu ai me kana wahine ame na keiki a laua.

                A pau ko lakou aloha ana, alaila, huli aku a lakou a hoi i ko lakou wahi, (oia ka Haealii i noho ai mamua.)

                A hiki lakou ma ka Halealii, hele mai la na'lii ame na makaainana e uwe no Ana Onohi Gula ame na keiki, no ko lakou loaa hou ana me ke ola.

                A hala he mau la mahope iho o ka noho ana, hai aku ia ke alii i kana mau olelo hoolaha ma ke akea, penei:

                "E na'lii malalo o'u e noho ana me ka hanohano nui, na makaainana a pau loa, na kamaaina, na malihini. E hoolohe mai oukou, ekolu la e houluulu ai, a i ka ha o na la e hui ai maanei, aohe kane, aohe wahine, aohe keiki e noho ma ia la.

                "O ka mea ku ae a hina iho, i o aku i na maka a amo ole iho, oia ke noho aku i ka hale, ina e noho kekahi, hookahi kanawai maluna ona he make, make ia, make kona koko, make kona hooilina aku, kana mamo, a hiki i ka umi o na hanauna, oia ka hoopai o ka mea noho ma ia la."

                A paa na palapala ame na hoailona o ke alii, ia wa, hele na luna e kukala me ka hikiwawe loa ma na palena o ke aupuni. A hala na la ekolu, ua akoakoa na kanaka ma kahi hookahi me ka hakalia ole; ia wa i hiki ai i ka ha o na la, hele mai la ke alii, ame Ana Onohi Gula, na keiki, a me na'lii aupuni a pau me ka hanohano nui loa.

                O ka Alihikaua nui ame kona mau hope, o na koa o ka aina ame na koa o ka moku, o na pu kuniahi, ame na pu o kela ano keia ano, o na pahikaua ame na elau, na mea make a pau, ua makaukau lakou me ka lokahi ia mau mea.

KA HOOMAINOINO ANA I KE ALII WAHINE HUHU, AME KA MAKE ANA ILOKO O KE KAI.

                A akoakoa na mea a pau ma kahi hookahi, kona aku la ke alii i ka Ilamuku nui oia la, "E kii oe i ke alii wahine a e lawe mai ianei, i ike ai oia i ka io o kana mau hana."

                A hiki mai la ke alii wahine huhu imua o ke alii , ame ke anaina kanaka a pau loa.

                I aku la ke alii i ka Ilamuku, "E hele oe a e wehe ae i kona kapa mai luna a lalo, a ka kohana kona kino holookoa."

                A lohe ua alii wahine nei i keia olelo, a ke alii i kena ae ai i ka Ilamuku, i mai la ola, "E kuu kaikunane alii o ka pupuu hookahi e ola wau ano."

                I aku la ke alii, "Ae, na ka pupuu hookahi kaua i hanau, a malaila anei oe i manao e ola oe, a nolaila, aole oe e ola ana, no ka mea, ua kii mai hoi oe a kuu ola lawe aku, oia kuu wahine ame a'u mau keiki; no