Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 3, 16 January 1864 — E noonoo pono. [ARTICLE]

E noonoo pono.

• E kk Kuokoa : No kn hiki oie ia'u ke pa-= lapala pakahi aku i ko'u mau hoa Lunamakaainana i kohoia no keia makahiki Ahaolelo, a no ka hala no hoi o ka manawa koho b&lota, a nolaila, aole e lilo keia i mea keakea aku i ko lakou kohoia ana, a ke nonoi aku nei au ia lakou ame ka poe heluhelu, roai hooliio i keia mau olelo i mea e ,hoano-e ai i ko lakou manao, aka, i kumu paha ia e noonoo pono ai i ke kupono ame ke kupono ole o na mea a kekahi poe i hoolaha mua ai, a i kapae aku ai hoi i na mea hiki ke waiho ia, aoie e hookomo mai i kumu hana a hoopaapaa iioko o ka Ahaolelo. Owau kekahi e hele pu ana me oukou ilaiU, a ua ike au i ka manao o kekahi poe i hoolahaia ma ka nupepa, ame ka manao o kekahi mea mawaho e hoole ana i kA hooioli ana i ke Kumukanawai; a na ia mau m£a i paku mai ia'u e hookaawale ae ia manao maoli, a e koi mai e hele ma ke aianui o ka paio aku i ka paio maikai no ko kakou mau ! pono. Aole no o'u manae nui ia mau olelo, aka, no ka hawanawana hele ana i na pepe-

iao o ka lehulehu, nolaHa ko'u kau leo mua ana aku e noonoo pono. Ua piha loa wau i ka makemake e olelo loihi, a e hoakaka loihi no kela mea keia mea imua o ka lehulehu e pili ena i ka pono a me ka maluhia o ke aupuni Hawaii, aka,' ua kaohiia mai ka lima no ka nui o ka hana ma ka palapala ana, ame ka pilikia hoi i na hana e pono ai ka noho ana. Ke ae aku nei, he pono nui loa ke ioaa i ka lahuikanaka a pau ma Hawnii nei ke hoolaha ia na manao inaloko o ka nupepa, no ka inea, ua oi aku ka hoolaha ana iwaena o na kanaka mamua o ke kaahele maoli ana a puni na moku e haiolelo aku; nka, e pono no nae e noonoo ponoia na mea i manaoia e hoolaha, no ka mea, e lilo ana ia mau mea i kipuka e hoohei mai ai i na manao o ka lehulehu ; a ina e noonoo pono ole ia, alaila, e huki hewaia' auanei, a kauo hewaia ka lehulehu mamuli o ia mau kipuka. Aole paha e manao ana ka Lunamakaainana, o na mea ana i hoolaha mua ai, a hooikaika inua, e pili wale no i kona apana ke. hookoia, aole pela, e pili like no i na apana a pau, ame ke aupuni inai o a o, nolaila, o ka oihana Lunamakaainana, he hana pili pono loa i na mea a pau, mai ka Moi a hala ilalo, nolaila, o ka noonoo pono i ka pono o na mea a\ pau ame ke aupuni, oia ka pono i na, aole o ka hio ma ka aoao o na Makaainana wale no, a haalele i na'Lii, siole hoi e hilinai ia mau poe elua wnle no, a haaiele i ke aupuni ; no ka mea, o ke aapuni iho la no ia, o na kanaka a pau i huiia, a he mau lima lawelawe kona poe paahana; aole i kaawale aku Jfa Moi mawaho, ame na Luna Aupuni, ua huiia iloko o ka hookahi, ke ole-» lo mai nei kekahi poe. E HOOEMI 1 NA LILO O KE AUPUNI. ' Owau no ke kokua ia manao iloko o ka Hale Ahaolelo, aka, e nooiioo ponq nae i ka hooemi ana, no ka mea, i na Ahaolelo mamua, ua hoopuka kekahi poe pela e hooemi ino loa ana i kekahi «īau haawina o kekahi poe, me ka noonoo pomo ole nae i ke ano o ka oihana, ka nui hoi o ka hana, a ma ke ku i ke ano hanohanoo ka noho aupuni ana, ma ia mau kumu e nana'i a noonoo hoi. Ua manao au, no ke ano malihini paha o kakou :i ke ano o ka noho aupuni ana, nolaila ka mea e pane ai pela; aole pela ka pono, e pono e nana i ke ano o ka noho aupuni ana o na aina e, a e ninau hoi, no ke aha la ka like ole o ka uku o ka oihana Kanikela maoli 0 na aina e i hoonohoia mai maanei ma ko na Kuhina noho, a Komisina hoi ? aole anei no ke ano oihana, no ka mea, ua oi aku ka mana ame ke kiekie o kahi i haawiia i kekahi ame kekahi, -a i ka nana'ku, o ke Kanikela ka i piha loa i ka hana, ua emi liae kona uku inalalo ? Pela no hoi e noonoo ai 1 ke ano o ko kakou noho aupuni ana; no ka mea, o na Kuhina o Amerika, aole uku |likeia lakou me ka Paresidem, a pela no hoi a hala ilalo, a pela no na aupuni nui a naau* | ao o ka honua. Aole anei e hiki kakou ke I hoohalike pela ? Ke olelo nei kekahi poe. i KA MEA 1A E PAU AI KA PILIKIA O NA MAKAAINANA. Ke kokua hou nei no au ia manao, o ka hoopau i ka pilikia o na Makaainana, aka, aolē oia ka mea e hoopau ai i ko lakou pilikia, he manao kapakahi no ia, e hoolilo ana i ka noho aupuni ana, ame ka hooponopono aupuni ana i mea ole, a lilo ke aupuni i mea ole, o ka oi loa aku paha ia o ka pilikia; no ka mea, e haalele no ka poe makaukau a kupono i na oihana o ke aupuni, a e lilo i ka poe ike ole a hawawa, a i ole, o ka nele no ia i ka poe hoomalu, a huikau aku, huikau mai, a lilo i mea lapuwale. He oiaio no, e | hooemiia na lilo me ka noonoopono nae i lilo ole kela hooemi ana i mea e hemahema'i j na hana a ke aupuni, aka, aole nae e hoopauia ka pilikia e oleloia nei ma ia hoemi ana. Ua maopopo no i na mea a pau, o ka poe noonoo pono, aole e hiki ia lakou ke hai mai he pilikia lakou e noho nei i keia manawa, no ka mea, ke hooikaika nei lakou me ko lakou mau lima e kokua ia lakou, aka, o ka poe molowa ma ka hana, o lakou ke uwe mai. A ke i aku nei au, o tca auhau Lio, a Ilio e kau nei maluna o »a kanaka, aole ia he mea no lakou t pilikia ai, no ka mea, ina e hanai ole lakou, a malama ole ia mau hoioholona, aole lakou e auhau ia, ina e pepehi i na Lio ino he lehulehu, a koe hookahi a elua Lio kupono, aole lakou e auhauia, no ka houuku ana mai i na Lio, a no ka nele hoi i ka llio ole ; a ina oia ke kumu e hoemi ai i na lilo i pakele i kela mau auhau, aole o*u manao he kumu kupono loa ia, aole

e. hiki ke weheia keia mau auhau ma ia kumu o ka hoemi i na haaioina.

E pono paha i na Lunamakaainana ke ao aku i na Makaainana o iakou i na kumu hikiwawe e hoomama'i i ka auhau iiio a me ka Lio e like me ka'u olelo maluna. Ona kumu maopoopo e pau. ai ka pilikia o na Makaainana, aole ma ka hale Ahaolelo wale e hana ai, e imi ai, a e kau ai i Kanawai, a e hoemi ai i na lilo, aka, mawaho nei no kekahi e hana'i, a ma ka Ahaolelo hoi kekahi, a eii\ no ia. 1. E HANA MAOLI NA LIMA. O ke kuuoha no ia i ko kakou kupunakane kahiko, e hana, e mahi i ka honua, a oia kauoha no a hiki i keia manawa, a mau loa aku, a o ka poe hana mau, ua loaa ia lakou ka noho kuo-ioono ana ; a ua nui loa na hana, ame na wahi e hana'i, a i hana mau ke kanaka me ka malama pono i kekahi hapa o kona loaa, e lilo auanei i kumu waiwai nona, a pii loa iluna, a ike i ka olelo, " aole o'u pihkia."

Ina e noonoo pono ke kanaka, fa e inanao no kona manawa elemakule, kona manawa nawaliwaii, a.o kana mau keiki paha, ame na mamo, a malama i kana loaa me ka hooikaika ma ka hana, me ka hoohana i kana mau keiki, aole e hoopunaheie, o ike lakou i ka pilikia, alaila, aole oja e nele i ka hoopomaikaiia; a e loaa no ia ia ka oluolu, aole hoi e olelo e hoemi i na lilo i pau ka pilikia. Ua lako kekahi poe i ka aina, a o ka poe mea aina ole, ua piha i na hana a puni ka aina mai o a o, kuai, hoolimalima, a hana, a ao i na hana i makaukau, molowa ole, noonoo i ka hopena, alaila, aole pilikia. 2. K HANA 1 KANAWAI E HIKI AI KE LOAA M4l KEKAHI WAIWAI I KE AUPUNI. O ka imi i Kanawai e hiki ai ke hoolako i ke aupuni, oia kekahi mea e hoopau ai i ka pilikia o na Makaainana, a oia ka mea kupono na ka Ahaolēio o keia makahiki e noonoo, ina nmlailaka imiana,ka hooikaika ana, ka noonoo pono ana, alaila, e kokua hou 110 au ia manao, me ka makemake e hanaia na Kailawai a pau me ka maluhia o na pono oka lehulehu; a ina he loaa ko ke aupuni, a pilikia ole oia ke hoopau i na auhau, a o kekahi auhau paha maluna 0 na kanaka, alaila, he kokua hikiwawe ioa wau i ka ae, iwaho nei no au, aole i akoakoa ka Ahaolelo, o ko'u ae eno ia. Oia paha ka hana pili i na Lunamākaainana, oia paha kekahi kumu kupono e olelo i ka iehulehu, a e noonoo ai ka lehulehu, no ka mea, malaila ' ka nana nui ana, āme ka noonoo ana 0 ka poe aloha aina, aloha aupuni, a aloha i ka lahuikanaka—aole me kahookii aku i keaupunia wiwi, a olala, a 1010, a hiki ole ke lawelawe. j A aia no iloko o keia kumu na mea i manao ia he kupono i keia Ahaolelo aku e hana, a e pono e noonoo pono ka Poeikohoia. O NA HOOLOLI O KE KUMUKANAWAI. Ua kokua mai no ia i ka pono o ka lehulehu ke nana ponoia kona manao, no ka mea, ua hoonui houia na pono o ka lehulehu ma 3a hoololi ana.

Aole i like iki ko'u manao me ka kekahi o ko kakou makamaka e kauoha mai nei ma ka nupepa i ka Poeikohoia e hoole i ka hoololi ana, no ka ina 'ua loaa hou mai kekahi pono i ke aupuni āme ka lahuikanaka raa ka hoololi ana, a he pono hoi ia i loaa ole ke hoololi ole ia. E pono anei kakou ke hoole i ka hoololi ana ? lna oukow e hoole, o oukou wale no, aole au, eia no wau ma ka apono i ka hoololi, no ka mea, ina o ka hoololi i ke Kumukanawai a pau loa, ame na Kanawai hoi a pau, he mea ia e haa hou mai ai kekahi mau pono hou i loaa ole mamua, alaila, o ka pono loa i na mea a pau e apano ika hoololi ana. A ina aohe pono ke hoololi ke Kumukanawai, alaila, heaha ka waiwai o ko na Pauku 1057

He wniwai like, ahe pono ia i haawiia mai ia kakou e ka mea nana i haawi mai i ua Kumukanawai la, a he lokomaikai nui ka henkea ana ia kakou i ka poe e ola nei ma Ua Pauku la, a ma ka nana ana i ka manaoio ī hookomoia'i kela Pauku, ua haina no i mea e hiki ai ka hoololi ana mahope, ke ike. ia ua kupono i ko ke Aupuni makaukau ka hoololi ana.

Makemake paha ka poe keakea e hoolauwili a e hoohihia i ka Lei Alii ? ma)cen»ke ole paha i kela hoololi no ka pelolei loa o ka ili ana o ka ohana a Kamenameha, ka mea nana i hookuikahi i ka Hawaii Pae Aina i Aupuni hookahi?

Aole anei e hiki ia*u ke kaheā hilahila ole aku, o keia Pauku hoololi, ua kupono i ka

pomaikai o ka lahui Hawaii iliulaulaa pau ? Ua hiki ia'u ke oleio pela, no ka mea, o ka Pauku kahiko, ua pilikia loa kakou malalo oia Pauku, no ka mea, aole like ka ili ana o ka Lei Alii me'ka ili ana o ka waiwai hooitina ; make kauoha ole kekahi, a lilo kona waiwai ika poe i pili ia ia. Aka, make hoi ka Moi me ka hoolaha mua ole, a ili ia wai? Na na Hale Ahaolelo e koho ma ka balota hui, noloko nae ona 'Lii maoli. Ua p®no no ia, aka, pehea, ina e kipeia kekahi poe o ka Ahaolelo, aole anei e hiki ia lakou ke hookapakahi, a pehea iho la oe e ke kanaka Hawaii? O oe no kekahi e komo i ka Ahaolelo ? Aole oe, aole loa no.

He raea e pomaikai ai na Makaainana ka hoololi no ka waiwai o ka poe e kohoia, i ale e hokai wale ka palaualelo, a hele ilaila 0 nahili wale ai no. A pela me ka hoololi no na Lunakanawai Kaapuni a apana, ame ({ekahi mau hoololi e ae i komo ole iho nei, | pa hoololiia no nae mamua, a ua hoolahaia no. Pomaikai no ka lehulehu, hoemiia na |i(o kupono i ka hoemi; a ina paha o l&kahi | p na hooloh ka hoole loa i ka uku o na Lupainakaainana ke hele i ka Ahaolelo, pehea la e pono ai ? Ke olelo hou nei no au i ka pomaikai oka | lehulehu e loaa ma na Pauku Hoololi o ke Kumukanawai, no ka mea, oia mau o ko'u | manao, aole au e kuemi iki i kuu ikemaka ; he mea nui loa e pili ana i ka hoopau ana i ka pilikia o na makaainana, no ka meu, ina j aole e hooponopono hou ia kela Pauku no na 1 Lunamakaainana, aole loa paha e loaa ka poe kupono no ka Hale Ahaolelo o ka Poeikohoia, ka poe hoi i kupono i ka makemake 0 ke Kumukanawai. Ua ike maopopoia, ua hehi wale ia ka makoho baiota, a ua hokai ia ka lehulēhu e kela mea keia mea e hooikaika ana e hookoia | kona kuko iho, a nolaila, ua imi hou ia i wahi | e holopono ai ke koho baiota ana no ka poe o 1 ia Hale.

He oihana nui ka oihana Lunamakaainana, a malaila ka pono o ke aupuni a me ka lahuikanaka, a o ka poe hele ilaila, oia ka poe imi i ke kaulike, a o ka poe ike hoi, a naauao maoli, nō ka mea, ina e nanaia ka manaoio o ke Kumukanawai, e ikeia no, aole e kohoia ke ole i25 makahiki; no ke aha ia ? No ka maa ma ko kakou kanawai, aia a 20 makahiki o ke keiki kane, alaila lilo ia i kanaka makua, aole nae oia e kohoia ke ole i 25 na makahiki.

Eia no ia, aole xa mea i 20 makahiki i kanaka makua pono, aole i ikaika kona noonooj aole i maopopo loa ia la ke ano o ka hooponopono Aupuni ana, a me ka noho ana 0 ka lahuikanaka, aole oia i maa i ke ano o na oihana, aole i maopopo loa ia ia ke ano o na Kanawai, ua like no ia me ke kanaka 1 puka mai mailoko o kekahi hale paa, aole oia i ike ia luna o kaupaku a me na aoao ke ole oia e hele aku a mamao mai ka pukaaku oka hale; aole no e hiki ia ia ke hapai ika oihana Lunamakaainana, aole kukonukonu loa kona ike, a me kona makaukau, nolaila ke kaupale ana ona maknhiki; aka, nui no ka poe i hiki i kela mau makahiki, a me ko lakou walea ole, me ka noonoo ole, me ka puoho honua me he ala ana'e o ka hiamoe, haukae wale e hana balota, hokai hoi, a liio 1 mea e pono ole ai ka poe kupono, a komo lakou, hoopaapaa, hoohihia, hoolauwili. noonoo ole i ka pono oka lehulehu, no ia kumu, ua kaupale loa ia, aia a ike i%a palapala lima; a no ia kumu, akea hou no ka puka e hokai ai ia poe, aole paa, nolaila, pakui mai ka ike i ka Helu—Oia ka mea i moemalie loa i keia mau makahiki he umi a keu, ua hehiia ma na wawae o ka poe koho balota a me ka poe i makemākeia e koho; aka. ua minamina no nae au—a no ka ike ia, uole he loaa o ka poe kupono (ua loaa no i kekahi manawa, aole nae i pau loa ka hale,) nolaila, hookomo hou ia keia hoololi i inea e paku ai i ka poe pono ole e hele ilaila, a ua makemake loa wau i keia hoololi ana.

O ka moe malie ana o ke Kumukanawai no ka ike i ka Helu o ka m«sa i koh'oia iLunamakaainana, he kokua ioa ia i na kanaka Hawaii i komo iloko o ka Ahaolelo, no ka mea, ina i hoalaia ke ano oiaio o ke Kumukanawai ma ia wahi, ke manao nei au, aneane keakea ia kekahi poe; aka, aole nae i hoonaauao iho ka poe makemake e kohoia ia lakou, a komo keia hoololi hou, manao au, he hooloii i oi aku o ka maikai, a ua hoone-

leia hoi ma ka Pauku i hooholoia mamua, nolaib, pono loa ka hoololi ana ma ke ano waiwai iki o ke kanaka, aole hoi i paku loa aku e nele ai ke kanakaHawaii; aka, ehookaawale aku ana i ka poe molowa nmiloko

aku oia hale, No ka mea, oka poe i imi i ko lakou kuonoono iho, a me ko ko lakou ohana, o lakou auanei ka poe imi i ka noho kuonoono ana o ke Aupuni a ine ka lahuikanaka ; a o ka poe waiwai iki a lako ka noho ana, aole lakou e koi wale e hoilihune i j ke Aupuni, o maluhia ole ko lakou waiwai! a me ka lakou mau hana ponoi, a me kaj maluhia, no ka īnea, ina e hiki i ke kanaka | ke hoolako ia ia iho me ka makemake ole e ike i ka ilihune, a me ka pilikia, o lakou ke lealea ole e ike i ka pilikia a ine ka ilihuae | o ke Aupuni a me ka lahuikanaka a pau, a nolaila, o keia hoololi, he mea la e loaa'i ka poe aloha io i ke Aupuni a me ka lahuikanaka, a imi hoi i ka mea e pono like tii na mea a pau. E huii aku oukou i hope, a e nana d ka Ahaolelo i hala, a e ike i ko ka Hale Alii a me ka Poeikohoia, owai ka poe i hooikaika loa e hoopau i ka auhau Ilio, auhau Lio, a e hoemi i na auhau ? E nana i na moolelo qo na pahipala hoopii i ka Ahaolelo; a e ike, owai ka poe nonoi pmepine e hoopau i na 'auhau ? Aole koi mai ka poe waiwai, aole ae ka Hale o na'Lii, aole kokua qa Lunamakaainana kuonoono; aka, oua poe la e like me ka poe hina, o na makaainana iao hewa ia, o ka poe e hoohuli ana i na makaainana i kohoia, a i koho pinepineia, a o kahi kumu hinii ia e hele pinepine ai i ka Ahaolelo, he okoa no nae ka iini a ka naau.

Maloko o keia mau hoololi e loaa auanei ka poe kupono, a e aoia hoi na makaainana i ka makemake i ka noho lako ana ; alaila, e loaa ka poe imi i ka mea io e pau ai ka pilikia, a e hiki ai ke hoololi i na auhau me ka makemike ole e hoemi wale i ko ke Aupuni pono, a me ka inaluhia.

No ke aha ka nana ole aku i ke kuahiwi a ike e peahi mai. ana ka lau o ke Ki ? A no ke aha ka minamina ole i ke kohu a wai o ka malakeke. a kiola wale ia ? No ke aha hoi ka hoohamama ole i na puka o ka loaa e waiho nei ? A no ke aha ka wehe oleee i ke pani e hemo ai ? Aia no ia mau manao iloko oka poe nuauao kaulike, noonoō pono, hoolako, a aloha Aupuni, aloha i ka aina, hoopaa i ke dala i ka aina, imi hoi i ka waiwai iloko o ka aina me ka noonoo pono no nae 1 ko ke Aupuni maluhia. Aneane e hiki pono ole i ka poe kupono ke imi i ka pono o ka lehulehu ke kohoia, ina aole e hooholoia keia mau hoololi o ke Kumukanawai. 1 Elima Dala o ka La o kekahi LunakaNAWAI KIEKIE. Ua pono no ia, aia nae i ka M. H. 1866, e hooholo ai, ke hoololiia ia Pauku o ke Kumukanawai no ka uku o na Lunakawai Kiekie, no ka mea, ua oleloia ma ke Kumukanawai, aoHe « hoemiia ka uku oiai lakou ma la oihana—a he mea nui no ia, ka hoemi i ka uku o na Lunakanawai i mea e pau ai ka pilikia o ni makaainana. no ka mea, owai ka mea makemake a e ola ma ia uku no ia oi* hana hiki ole ia ia ke hana i na hana e ae.

He oiaio, o ka oihana hookolokolo he oihana no ia no ka malama ana i ka maluhia o ka lahuikanaka, ua like laua me ka Oihana Koa, he mau oihana hoolilo dala, aole i manaoia e loaa mai ka waiwai; aka, eia kona waiwai o ka maluhia, o ka hooko i keKanawai no ka pono o ka lehulehu, ina e hiki ke holoi i keia ao me ke kopa a maeinae, e pono e hoopau ia niau qihana ; aka, aole meae hiki ai ia mea, o ka Mea Ikeoleia wale no.

Ua nui paha na kumu maqao i hoikeia e ka poe makemake e kohoia i Lunamakaainana ma na Apana a pau, a ua ike au i na kumu manao a kekahi poe īloko o ka nupepa, a ma ka lohe waha mai kekahr; aka, i ko'u manao, o kekahi o ia mau kumu ua hiki no paha e noonooia, a i paakiki loa mai no, hookuu no ika Ahaolelo; aka, o ko'u manao hoi, e pono e haalele aku na kumu pono ole, a i ole ia, e pono no e kuka mua me kekahi mamua o ka hoopuka ana i ka Ahaolelo, o ka manawa ka hoi ka mea minamina.

O ka imi ana i mea e pau ai ka pihkia, o ka imi ana no ia i mau kanawai hou, e imi aha i loaa hou mai i ke Aupuni a me ka lehūlehn. i ko'u manao, ina aohe mea keakea, 0 ka noonoo i ka pono o ke Puhi Rama, he kumu !oaa nui no ia, a loaa no ma ka rama 1 puhiia, ma kona palapala, a me ka hoopii ana i ka auhau o na aina e ulu ana na mea i ikeia he pono ke puhiia i rama, a o ka noonoo koke i ka pono a me ka pono ole, oia ka hana e hanaia, i makaukau mamua o ke koho ana i na Luna Heiu o keia makahiki. O ka hoonoa i ka rama i na knoaka maoli, a e kuaiia ma na wahi a pau, ina nae aohe mea keakea, ke lianaia maHaio o ke kanawai, alaila, ua ike ia he l6aa ko ke Aupuni a me

ka pono o ka lekulehu, a e hiki no ke haawiia kela pono kuokoa oke kanaka. A ina he Aupuni kakou, a ina hoi no knkou ke Aupuni, a wahi kuleana pahailokoo ke AdJ>uni Hawaii, he pono anei ke peku ia na k.inaka maoli e like nie na ilio, a e haokuu akti i ka poe o na aina.« e ku hookano mai ina ke a!o o no papa, a ma na noho iloko oia mau hule. O ka pono kuokoa o ke kanaka a ine ka iike o na kanaka a pau ma nn pono o keia noho una, he waiwai makamae loa no ka ]>oc makemake nui i ka noho lanakila ana, a ma e ae wale aku kakou i ko kakou auo o ia pono like me ka papa kumu ole ana, ua pono no ke papaia a ke hookapu ia na kanaka maoli me kekahi mau hana e ae, me ka hoohalahala ole aku, o ke keakea wale ana i ka pono o ke kanaka kuokoa, he hookapakahi 110 ia, aole no ka makeinake e liooinu i na kanaka maoli Ika rama; aka, no ke kohu oKi loa o ke keakea wale i ke kanaka mehe m«a la, he hapa kaiiaK-a. na kanaka Hawaii. a he ka7iaha holookoa ka poe o na aina e, malia io paha o lilo ia i kumu e pau loa ai ka poe i makemake ole ia īnea i ka inu raina; aka, o ka pono kuokoa o ke kanaka ka mea hiki ole ke kiola wale ia. A ina o ka wehe ana e hoao, a e nana a lilo io i mea pono ole ka ae ana, alaila, e hiki no paha ke hookapu hou aku.

He mea nui loa iiTu ka noonoo ana no ka pono o ka hoonoa ana i na kanaka maoli i ka rama, no ka mea, ua nui loa ka poe k&ula e hooiloilo mai nei i ka nalowale koke o keia lahai, ke olelo nei kekahi kumu o ke Kulao Lahainaluna, he umi niakahiki i koe aej»u keialahuikanaka, ke hoonoa ia ke puhi a me ka inu ana, a o kekahi hoi, he iwakalua ma« kahiki i koe, a ke hoowehweli nei i na ka> naka a pa«. Ke ae aku nei au, oia ka mea nui loa hookahi e imi ai n e noonoo ai ka poe Ahaoielo o keia makahiki, a o ka poe aloha i keia lahui, ke noiia'ku nei lakou e kokua mai i keia Ahaolelo, no ka imi ans i mea e pono ai ka lahuikanaka, a e mahuahua hou ai, oia wale no ka piiikia nui, a oia hoi ka hana nui c noonoo ai, aole o na piiikia i oleloia no na auhau, no ka mea, ua loaa no kekahi mea e Kokua mai ai ke hooholoia Ahaolelo.

Ma ka «aoa nna i na papa helu o na hanaa ame na make i hoikeia mai, ua maopopo, ua oi io aku ka make mamua o kn hanau.a ua maopopo ka emi io ana o na kanaka, aka, o keia make, aole iwaena o ka poe inu rama wale no, aia no iwaena o ka-poe inu ole kekahi hopa, a o na keiki hauau hoi kekahi. NoUula, ina emi ka lahui Hawaii iioko o ka manawa e hookapu ana i ka rama, alaila, e nui loa paha ka hoonoa ia. A malia hoi paha o na mea i inuia i keia manawa he mau mee ino loa ia i paipai ia, a no ioko paha o iaila kekahi mau mea i make ai.

O kuu makaikai &na a me ka hoolohe ana ika moolelo ona aina h aohe au i haiia mai ke emi nei kanaka o na aina Puhi Rama & inu rama a waina e like ma Beretania a me Farani, a me Amenka no hoi, ke mahuahua mau nei no, a i na pela, no ke aha e nalowale koke ko Hawaii.

Puiwa wau i ka nui o na leo a me na ©leio e piii ana i ka naiowaie o ka lahui Hawa. ii, a ke hoiaio nei au, e nnlowale io do, ka hoomau ka poe Aioha Hawaii i ko iakou hiamoe ana, a i na e ala mai iakou, ua ma* nao au e hiki no ke hoopauia keia emi nui ana ka noonoo pono ka Ahaoieio a imi i mau Kanawai. e kokuaia'i i na hana e hapai hou «i i ka iahui Hawaii, i ko'u manao, aia ma ka Ahaoleio waie no e hiki ai ka hoola i ke> ia lahui a mahuahoa hoi, aka, aole nae klkl pono loa ia lakou wale no ka kokua ole i ka lehulehu a pau a hooko i na Kamwai, a me ka makemake oka Ahaolelo. Oka ka Ahaolelo hana, ka imi i Kanawai a mau Kaoawai, a me ka haawi i puu Daia e ponaai, a o ka kokua a ka lehulehu e hana ī na mea i kauohaia ia. lakou e hana o piii ke Kanawai ia lakou, aiaiia, ok ka lahui. Ke kokua aku nei au i ka manao o Pahim iloko o ka Nupepa Poiynesia, a o kahi o ka Dala e loaa mai ai ka mea a ka AhaoM© e noonoo ai, aka, aole oia wale oo ka mea • hiki ai ke hoomahuahua i ka iahoi Hawaii* he noi aku ka mea i koe. O na poooleio i hai pinepiue ea iioko o na haiepule, aole ia i kokua nui ioa n>ai i hoomahuahua ana o ka iahuikanaka, no ka mea, aole pau loa na kanaka a pau i ka keie maiaila, a o ka poe i heie, oalKwlohe kekakahi poe ina mea i eiekna, a e kekahi poe, aole i hoolohe, ma na. mea a aa lea maaao ana : aoiehoii ao naiia na kaaaka raa o* j mea o keia ola ana, a me keia noho ana.

na mea o kela do mahope kn nui, ua manao ou, he hookahi hapa haneri paha o na halawai pule iao iki ia ma ia ano iloko o keia mau makahiki he kanaha a kea, a he oleloa aku hoi maloko ona halekuia. A nolaila, nole i hoomahuiia na kanaka ma na hana i pili i ke aloha a me ka imi i mahuahua ka Lahui Hawnii, a o ke kumu iao ka malama pono ele o na makua i na keiki, a e hooktttt walei nna a loaa i na mai ino, a hoolaha ma o a ma o. i ir)a paha hanaia i Kanawai oolea, a kohoia i luna e nana e makaikai aku i ka hooko nna, a i hooko ole, a hoopili ke Kanawai iaia.ua manao au, oia kekahi kumu pono no kn hoomahuahua i ka lahui. O ka hoomaemae i ka noho ana, a me ka hookaawale i na ohana kinikini ma ka hale hookahi, he mea e ponoai ka noho ana, a he pooo kela Luna a makaikai aku i na hale, a me*na ohana, a e ike i ko lakou noho ana, a nolaila, o ka hoopau i ka Auhau no na kahiko hale ka mea koKua i ka noho maemae ana o na hale. O ka hoololi ana i ke oki mare imua wale no oka Aha Kiekie, me ka hoopau i kekahi mau kumu no ke oki i keia manawa, me ka hoomahuahua i ka koina, a me ka ae e mare na aoao elua kekahi mea e kokua mai i ke ola o ka lahui. O ka hooponopono hou i na Kanawai no ka poe mare, a no ka haalele ana, hookaawale ana oia kekahi mea e kupono e hoomahuahua i ka lahui. O ka kau i kanawai maluna o na mākua no ka hookuu wale a no ka malama pono ole i na keilei a hele wale ma kauhale, a ma na alanui. O ka hoonoho i kahukula makaala, a i kuinu hoolohe i ke ao ia e ke kahukula no' ke ao ana i na keiki me ka papa i na mea lea» lea a himeni ano kolohe a me na olelo ino e hoala ana i ke kuko ino iloko o ka naau. O ka hoopai i ka poe hoowalewale a kokua i na kaikamahine i ike ole i ke kane a me ka hoolaka ana i ka poe palaualelo, a me na apana Auhau me ka hoemi iki i kā uku he ano kupono ia no ka hoemi ana i kekahi lilo, ao ka haawi i mau Dala no na alanui ma ka wehe ana i alanui ma kekahi wahi i pono ka mahiai, he mea maikai loa īa e kokua i ke aupuni. Aole paha e pau i keia manawa ka olelo no na mea kupono a ka Ahnolelo e hana'i. Kaumaha pinepine ko'u naau i ka nana ana no ka malama pono ole ia o na keiki, no na kumu, na lunaku.ia, na kahu, ame na makua ka hewa, he mea lapuwale na mele i ao ia, he mea hoonioni i ka manao kolohe iloko o ia poe. He mau paha ia. £ noonoo pono ia no nae. John W. Haleakala Kauwahi. Lahaina, īan. 11, 1860.