Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 4, 23 January 1864 — Page 2

Page PDF (1.61 MB)

Ka Nupepa Kuokoa.

                Eia hoi maloko nei o ko kakou nupepa, na mea hou o ke alo Alii; a ke ike nei hoi kakou i ka manao Hanohano o ko kakou Moi Ilihia, Aliiiolani, Lota, Kapuaiwa, Kamehameha V, i hai aku ai i kona mau Hulumanu." A ina oukou e lawe ole i ka pepa, alaila, pehea oukou e ike ai i na manao Hanohano o ko kakou Moi Aloha lua ole. Aole no i ike, no ka mea, he lohe pepeiao wale no aole ka ike maka. Nolaila, e lokahi ko kakou manao, a e hapai like, i ike like kakou i ka momona a me ka makolukolu, o na kohikelekele a Kapuhikolu, o na manao o ko kakou pepa.

                Owau iho no me na lehua o Kaana, i awili pu iho hoi me ka maile laulii o Pohepohe, D. W. P. KAHANANUI.

 

E LOHE OUKOU!

                E LOHE OUKOU e ka poe a pau i lokomaikai ma ka hookaa mua ana no ka Nupepa Kuokoa Buke III., i na dala auhau o kona ola; ke mahalo aku nei makou ia oukou a pau, a ua hoopili paa iho makou ia mau manao mahalo, iloko o ka iho a me ka papa-ku o ko makou puuwai Aloha Lahui Hawaii. A ia oukou hoi e ka poe i makemake e lawe i ka pepa, me ka makaukau ole i ke dala e hookaa pau mai ai i kona auhau, ke haiia aku nei ia oukou, e loaa no ka pepa mai ka HELU MUA mai o ka Buke III., i na wa a pau, a oukou e makemake ai e kii mai me ke dala. E wiki a e eleu mai nae oukou.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, IANUARI 23, 1864.

He Mau Leo Aloha.

                MA ka po iho nei o ka Poaha, ua hoikeia aku na poe Himeni ame na poe Mele Kanikau no ka Moi Aloha Iolani i hala'ku nei; ma ke Alo ponoi iho o Hale Alii kahi i haiamu ai o ka poe olioli, ame ka poe Mele i na Himeni. O ka poe wale no o ko Ka Mea Kiekie Kaninaulani Alo, ame ko Ka Mea Hanohano M. Kekuanaoa, kai komo iloko o ia kau o ke kumakena ana. A o na Kanikau i hakuia e Ka Mea Kiekie Kaninaulani, o ia na Mele i Himeniia, a o ke Mele Kanikau a ka Moi Kamehameha V, ka Mea Kiekie Kamamalu, ame ka ka Moiwahine Ema Lani, kai Mele olioliia ma ia po.

                He nui wale no ka poe i hele ae o ke Alo Alii, a ua ku no na huaolelo i ke aloha, a me he mea la, ua hiki ole i kekahi ke hoolohe ia mau leo hoalohaloha, me ka hoonaueue ole ia o ka Pouhana o ko lakou mau luna manao; no ka mea, ua hookaakukuaia ko makou mau puuwai e ke aloha, i ka hoolohe aku i na leo hoalohaloha e kiolaia'ku ana iluna o ka Moi Aloha i naue aku nei. Me he mea la, o ka Lani Kiekie kekahi i komo iloko o ia aloha ana, no ka mea, ua kiola mai ka mahina i kono lilelile nui iluna o ka ili honua, a o na ao poluluhi hoi e hoohehelo ana ma ke alo o ka lani, ua uai a-e ia lakou mai ke alo ae o ka mahina, o alai auanei lakou i ke olinolino a ka mahina i manao ai, e hookau mai iluna o ke anaina uwe makena e haiamu ana ma Hale Alii Iolani.

                ia hoi kekahi mea aloha nuiia, o ke Kaikuahine Alii o ua o Kalanikualiholiho, i ke Mele mai i ke Kanikau o kona Kuaana i hala aku la ; ua hoohaliu like ia na kiionohi o ka poe a pau iona la, a ua puia ka poe a pau i ke aloha menemene i kona Himeni mai i ke kumakena kukonukonu no kona Kaikunane Lani, i akoia'e nei, mai waena konu o keia ola ana. Ua ikea iho no hoi, o na Mele ame na Himeni i hakuia, a i oli ia, ua hookawowoia, ma ke kihapai o ke aloha oiaio -- he mau olelo hiki ole ke konoia e ka puuwai i ike ole i ke aloha, a ua maopopo no hoi, he mau huaolelo i koiia e ka puuwai i hele a mokumokuahua i ke aloha o na aloha.

                Ua maikai, a ua lea pono no hoi na mea a pali i Mele ia e ke Alii Kaninaulani, ame na 'Lii o kona Alo Alii; a ua maikai pu no hoi ke oliia ana o na Mele Kanikau olioli. He kanawalu paha ka nui o ka poe olioli, aka, ua like nae ka leo mai o a o, a me he mea la, he mau puali koa i aoia a makaukau no ke kaua ; ma ia mea i hoikeia mai ai ka makaukau o ka Makua Alii nana i ao ia poe.

                Ua hoomaka ka hoike ana i na Kanikau mai ka hora 7 o ke ahiahi, a ua hoomau aku no a hiki i ke ao ana. A me he mea la, o ka poe a pau i lohe a i ike hoi i ke ano o na mele i meleia, ua hoi aku i ko lakou mau wahi, me ka luuluu oiaio i ke aloha, no na Lani Aloha la i hala'ku nei, i ka aoao mau o ko ke ao nei.

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

                MAI KAHAHA. -- Mai kahaha oukou e na makamaka, no ke pai ole ia o ka moolelo o na hihia o ka Aha Hoomalu o Honolulu, no ka piha loa wale no o ka pepa ke kumu e panee nei o ke pai ana, a keia pule ae e paiia

                KAHI WAIHO OPALA -- Ma ka olelo hoolaha a ka Ilamuku, ua hoakakaia o ka loko o Poki kahi e kiola ai o ka Opala, aia ia wahi ma kahi e pili koke la ma Kukuluaeo, ua hoailonaia ua loko la me na hae keokeo ekolu, mai lawe hou i Aina Hou.

                I loko o na Hebedoma i kaa hope ae, ua mahiai iho na Haumana o Lahainaluna, ma kekahi aina i haawi ia mai e ke Aupuni, a ke holo pono nei ka hana; ua ulu ka uala, e ano hou ana paha ua Aina-hiwahiwa 'la a ke aloha i noho ai; o ka mea nana e hooponopono o S. T. Alexander, Esq.

                NO KE ALOHA.-- No ka nui o na mele Kanikau o ko kakou Moi aloha, nolaila, ua haawi nui ia ka pepa i keia pule no na Kanikau, a no ka maopopo no ia makou he mau puuwai aloha alii ko kakou, nolaila ko makou kuihe ole i ke pai ana ia mea. O ka kakou wahi makana hope loa iho la no hoi ia, i ua Lani nei i hele aku nei.

                KUMU OLELO HAWAII. -- He olioli makou i ka hoike aku i ka lehulehu, ke aneane mai nei ka manawa no ka pai ana i ka buke Dictionary, a Rev. L. Anaru, ua makaukau ka pepa, a me ke kepau no ke pai ana, a he wahi mea liilii wale no ka mea e kaliia nei, e ku koke mai ana paha iloko o keia mau la ma ka moku Yankee.

                KALOHE NUI. -- Ma kela mau la aku nei, ua kalohe hoomainoinoia kekahi Lio o Mr. J. Montgomery, ma Kaalaea, Koolaupoko, a penei ke ano o ke kalohe ana. Ua kii malu ia ua lio nei ma ke kula, a kahiia kona huelo, a me ka hulu o ka a-i, a ua olohelohe loa, a mahope iho o ia hana ino ia ana, hookuu ia ua lio nei. He keu keia a ka hana ino nui wale, no ke kanaka ka manao ino ana, aia nae hoi ua hoomainoinoia i ka holoholona ekemu ole mai. Hilahila ole no. Aole i loaa ka mea nana i kalohe.

                UA PII AE. -- E oluolu paha na poe makamaka a pau o Samuela C. Limaikaika, i ka hai aku o makou i kona hookiekieia ana'e iloko o ka oihana kaua o ke Aupuni o Amerika Huipuia. Ua hoike no makou i kona mau hele ana mai ka hoomaka ana o keia au kaua hulimahi ma Amerika, a ua pii ae oia mai ka noho ana Kapena, a i ke kaua ana mai nei ma Getebuga, no kona koa hiwalua, a me kona ano hoopono, nolaila, ua hooliloia oia he Major, hookahi no nuu i koe, a o kona lilo no ia i Generala. A nolaila, o ka makou e olelo ai ano la, "o hele imua e Hawaii."

 

He Hana Lokomaikai.

                E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe: A me kou Luna Hooponopono. E oluolu oe e hookomo iho ma kou mau kowa i keia mau hunahuna o ka wai hu o Kauila, a nau ia e lawe ae imua o ka poe puni i kou kino, a na lakou ia e hoonuu a ana, a i mea hoi nana e hoopulu i ke kihapai.

                Ua lele ka hauli, a hoomalule ia na a a o ka puuwai hoolele hauli a ka makemake e hoohele ai, no ka ike ana iho ma kou Helu 46, e hoike akea ana i ka hana lokomaikai a ka Mea Hanohano R. C. Wyllie, (Wale,) i haiia ma ke akea, aia paha ia ke lolii nei me na puuwai a puni makamae i ka pono o ka lehulehu, o ka Hu, a me ka makaainana, kupanaha ke kaa o ke aloha i na kanaka o na aina e, a o ka lahui nona ke koko a me ka ili, o ka lakou no ka hoomaunauna a me ka palaualelo.

                A no ia auamo ia ana mai nei o ka hinahina o Pelekane, ke kumu e wehe ai i kahi mau hualu o na maka moowini i hihia i ka hoomaunauna wale, a lilo ia hana hemolele a ka poe puukani e noho mai la i ka ua lokuloku o Hanalei, i aniani e kilohi iho ai ka poe e hiipoi nei i kou kino, a lawe ae hoi a kau maluna o na poohiwi, me ka hoomaopopo iho, o ko kakou makua io no ia.

                A no keia kukuluia ana mai imua o kakou, nolaila, eia hoi ma Kau nei kekahi hoku lilelile e noho nei, me ka hana maikai ame ka hoopomaikai i koonei poe hune, oia hoi o Mr. Charles N. Spencer, he haole kalepa, o ke kolu keia o na makahiki o kona noho ana ma keia Apana, a ke noho nei oia me ka imi i ka pono nona, a me ko hai, kokua no oia i ka poe i hoopilikia wale ia.

                Ua kupono kana hoolimalima mawaena o ka mea naauao, a me ka mea hupo, aole hoi e nahili i o ianei, e like me kekahi poe e ae, a he makepono na hana a pau, a he kupono i ka poe e kepa nei e holo pono i kahi o ka Hokulilelile, oia o C. N. Srepence, (Kale Kepoonahoahoa,) oluolu kana hana, hana pono me ka pololei, a me ka hoopaewaewa ole.

                O keia ka oi aku o na haole a pau ma keia Apana kalepa o Kau nei, a ke hoomau nei no i ka ohi Pulu, ua nui ka poe hoolimalima ma ka ohi Pulu. Ina ma ka malama, $7 00, e hoopauia ana no nae ka hana ana ma ka malama elua pule, nolaila, he makamaka kupono keia no kakou, a o ka poe e makemake ana e ike i ka oiaio, e naue mai no i pau ke kuhihewa. J. A. KAWAIHUOKAUWILA.

  Kau, Hawaii, Dec. 21, 1863.

 

NA MEA O NA AINA E!

No Amerika.

                PAPU MONORO, DEK. 24. -- Ua paiia kekahi palapala oihana no Dalatona Geogia mai, iloko o na nupepa o Rikemona, a ua hoikeia malaila, ua hoopau ia ko Bragg noho Generala Nui ana maluna o na koa kipi o Tenesi, a ua paniia kona hakahaka e Gen. Johnston. Ua emi hope mai la ko Gen. Sherman puali koa aupuni, mai Nokevili mai, a ma kahi i kapaia o Kalivilena (Cleveland,) ka hele ana'e i ka la 19 o keia malama.

                Hiki ae no i Rikemona kekahi leta no Kaletona Karolina Hema, e hoike ae ana, ua kipu mai na koa aupuni i ke kulanakauhale, ma ka hora 2 o ka la 20 o Dekemaba. He 35 ka nui o na poka poha i hooleleia iloko o Kaletona. Aole no nae he poino nui i ilihiaia mai iluna o ia wahi. Aohe no he mea ano nui i hanaia ma ka la 21 ae o ia malama.

No Iapana.

                Ua hiki mai ka lono no Iapana ma Parisa mai, e hai mai ana, i ka wa i halawai ai o na'Lii nui o Iapana, no ka noonoo ana i ka pono a me ka pono ole o ke kaua ana'ku i na aupuni haole, a ua hoole iho ka hapanui, mamuli o ka hoapono ole i ke kaua, a penei ke koho ana: ka nui o ka poe kue, kaua he 60 ; a o ka nui o ka poe makemake i ke kaua he 47.

No Inia.

                He kaua nui no kai hooukaia mawaena o na poe Inia, a me na poe Beritania, ma na palena kai o ia aupuni. Ua ala mai na kanaka kamaaina a me na hanauna a pau, o ia aina, a kue ikaika loa i ka hooponopono ana a na poe Luna Beritania, a ua hoouka mai lakou i ka puali koa Beritania malalo o Gen. Chamberlain, me ke kupaa nui, aka, ua hooemi hope ia mai no nae e na poe koa Beritania. Elua Alii Koa Beritania i make, a elua hoi i hoehaia, a o ke Generala pu kekahi iloko o ia hoeha ia ana. He kulana maikai no ko Gen. Chamberlain, a iloko o kona manao ana, e lanakila koke ana no ia.

No Geremania a me Denemaka.

                Eia iho penei ka olelo a ka nupepa Constitutionel, no na mea e pili ana i na aupuni nona na inoa i haiia'e la maluna. O na Komisina i kohoia e na aupuni hui o Geremania eha, e halawai koke ana ma o ko lakou mau Kuhina la, ma kahi kapaia o Holstein. Ua kauohaia mai o Gen. De Motke, ko Perusia hope, e noi aku i na aupuni e ae e hui ana malaila, e ae mai, a i hiki ai hoi ke komo aku kekahi o na koa Perusia i kapaia o ka Corps de resesve, he 50,000 ka nui o ia poe iloko o Holstein, me na koa mua i aeia e komo iloko olaila, ma ka ae like mua no ia halawai ana.

                O ke kumu ka o ia noi ana, i hiki ai ke malamaia ka maluhia o na koa i aeia e na aupuni e hui ana ilaila, oia hoi he 6,000 koa ka nui ; no ka manao wale ia o kimo po mai auanei na koa o Denemaka ia poe koa, a na aupuni i ae iho nei e hele pu me lakou ilaila ; no ka mea, ua hiki no i na koa a pau o Denemaka, ke hooleleia mai iuka ma kahi i kapaia o Eckenforde. O na mea i ikea iho ma kekahi leta mai Berlin mai, ke hooikaika nei ka o Enelani, no ka hiki mai o ke paniia o na awa kumoku o Geremania, e aeia ke awa o Hamaburga, i wahi e komo ai kona mau moku kalepa ; aka, ua kanalua ia no nae ka hiki ke aeia mai o keia noi a ke aupuni Beritania.

                Haiia mai nei e kekahi nupepa o Leipsic, o ka nui ka o na koa o ka puali a Saxony i ae ai e haawi aku i na aupuni hui no ke kaua'ku ia Denemaka, he 3,000, ke huiia na koa lio, koa pukaa, a me na koa helewawae. Ua hiki e ae no ke kauoha i ua poe koa nei, e hoomakaukau ia lakou iho, aia lakou malalo o Major Gen. Schimpff, ka haiamu ana i keia mau la.

                Aole i hooholoia mai nei ka mea e hoonohoia ana i Alihikaua maluna o ka poe koa o Saxony a me Hunova, a nolaila, o ua olelo e ae e i ana, ua hoonohoia ka Alihikaua, aole no i oiaio. Aole no i hiki mai ke kauoha e hele aku na koa imua. Ua oleloia e kekahi nupepa oihana o Slokholun, aole no e ili aku ka hewa ma luna o Denemaka, ina e hoonioniia ka noho ana maluhia o Geremania i keia manawa iho.

Perusia.

                Ua kauoha ae la ka Moi William o Perusia, e halawai kona mau Hale Ahaolelo hou, ma ka la 9 o Dekemaba, ma Berlin, (Belina,) a me he mea la o ka hana mua no a ia poe e hana'i, o ka hoopuka i ko lakou manao hoowahawaha loa, a me ko lakou inaina ia CountcBismak, a me kona mau hoa Kuhina. Aole no i maopopo ko ka Moi hele kino mai e wehe i kona mau Hale Ahaolelo.

                Penei iho ka mea i hoikeia mai e kekahi nupepa oihana o Berlin, no na mea e pili ana i na Luna o na Hale Ahaolelo i koho hou ia mai nei no Perusia. He 106 poe Luna hou i noho ole mamua'ku nei iloko o ka Ahaolelo ; oiai hoi o ka nui o ka poe i noho mua iloko o ka Ahaolelo, mamua'ku o ke kipakuia ana e ka Moi, he 236 ko lakou nui i koho hou ia.

                Ua pakeu loa no ka poe Progressist, ma ke koho ana i ko lakou mau Luna o ka Ahaolelo; a o ka poe Clerical, hookahi no a lakou ; a o ka poe Conservative, hookahi; a pela no hoi ka poe pili Polani. He ekolu o na Lunamakaainana o kekahi o na apana koho o Polani, ua holo aku i na aina e e noho ai; he elua hoi i auaia i komo ole ai iloko o ka Ahaolelo. O na mea nui loa i hiki mai nei mailaila, oia no ka lanakila nui o na poe Progressist, ma ke koho ana ma na kulanakauhale kanaka nui a pau. Ma Berlin, a me na apana kanaka nui e ae a pau, ua pakela loa ka nui a me ka lanakila o ia poe ma ke koho Luna Makaainana ana. He kakaikahi wale no na wahi i hooikaikaia'i ke koho ana ; aka, ma Berlina, Breslau, Konigsburg, Dantzic, Stettin, Posen, Madgeburg, ame Cologne, he uuku wale no ka poe kue mai ia poe.

                Ua hoikeia mai ka makemake nui ia o ua poe kue aupuni nei, e na makaainana, ma ke koho balota ana, ma Madgeburg, Halle, ame Elberifield, a ua hiki no hoi ke olelo hooiaioia, aole loa e hiki ke olelo ae, ua lanakila iki na poe pili aupuni, ma na kulanakauhale nui o Perusia. O Pomariana Hikina, a me Silesia, e moe la ma ka hikina o ka Oder, kahi hoi he hapalua o na kanaka he poe Polani, o lakou kai koho nui i na poe o ka aoao Conservative, i poe Luna Ahaolelo no lakou, oia hoi, he 27, noloko ae o na Luna he 10.

                Ua hoike mai kekahi mea kakau moolelo o kekahi o na nupepa o ia wahi, no ke ano o ka halawai aupuni ma Nuremburg, penei: He umi wale no o na aupuni Geremania, i hiki ae ma ka halawai ma Nuremburg. Aka, oiai no nae, he mea ua maopopo o keia mau aupuni Geremania he umi, i hiki ae ma ua halawai nei, he poe i pipili mamau mamuli o na mea a Auseteria i makemake ai. Ua hiki mai nae ka hopena o ia halawai ana, me ke kue loa i ka Auseteria i manao mua ai. Ma na mea e pili ana i ka olelo pane e hoouna'ku ai ia Perusia, ua hooholoia ma na mea nui wale no, aole mau mea hooponopono i hooholoia, no ka mea, e kakau pakahi mai ana no paha ka Moi o Perusia, i na keiki alii a pau o Geremania, e like me ka mea e ku ana i ka makemake o kela, a me keia alii o Geremania. A o ka hoike pau ana o ke ano o na mea a pau i hanaia, a i iini nui ia hoi e Auseteria, ma kona hooikaika ana, e hoohui i na aupuni Geremania a pau, e kue ino ia Perusia, ua maopopo lea, ua haulehia lo ia mea la, a ua o Auseteria nei i makemake ai. Ke hoaiaiia mai nei ka pono o ka hana a ke Diet o Frankfort, ma kona ku ana ma ka inoino, me kona komo ole ana aku iloko o ia hana.

Helene.

                Ua hiki ae ka Moi hou o Helene ma Helena, ma ka hora 9 o ka la 30 o Okatoba, 1863. Ua hoohoia mai na leo pumehana o ke aloha o ka lehulehu no ua Moi hou nei, ia ia i hiki ai ma ia wahi, a me Atena, ke kulanakauhale kaulana o Helene. Ua hele ka Moi i ka pule Te Duem, me na Luna Aupuni a pau. Ua maluhia ka noho ana o Atena, a ua oluolu no na makaainana.

 

Ninau a ka poe Akamai.

E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:

                Ua lana maikai mai ko'u manao e pane aku ia oe, e hui ae me ka poe akamai, mai Hawaii o Keawe, ame Maui o Kama, ame Oahu o Kakuihewa, ame Kauai o Manokalanipo. No ka ninau ana i ka poe akamai, penei na ninau:

                1. - O ka malama owai ka malama i make ai o Kamehameha IV, ma ka helu Hepera, ame ka helu Helene, ame ka helu Hawaii ?

                2. - O ka la owai ma ka helu la ma ka helu Hepera, ame ka Helu Helene, ame ka Helu Hawaii ?

                3. - Ma kahi hea o ka helu Hawaii kahi i hoikeia mai ka make ana o ka Lani Iolani ?

                4. - Ma na hoailona ame na aouli hea i maopopo ai ka make ana o ka Lani Iolani ?

                5. - Ma keia mau hua eha, Y. D. R. F., ma ka hua hea i akaka ai ka make ana o ka Lani Iolani Kamehameha IV ?

                He ma-u keia mau wahi ninau, na ka poe akamai e hai mai; me ka lana no o ko'u manao, e loaa ana no i ka poe noiau. Me ka mahalo. F. K.

Hilo, Hawaii, Dek. 23, 1863.

 

Na Palapala.

I aha ka kakou e hana'i i ola'i ?

                E haulehia na hooikaika ana a pau ana i kukuluia maluna o ka manao kuhihewa au i komo pu ai, oia hoi na hua o ke alakai hewa ia o ka ike wale iho no i na ano Hawaii, ma ko Honolulu a me ko Hanalei noho ana, aole no ka maikai ole o ke kumumanao, aka, no ka nele maoli no i ka ike i ke ano o ka mea kupono no ka noho ana o ka aina, a aole no e nele ana ka ike ia iho oia mea, e na Luna Makaainana naauao o kuaaina, a no ia mea, ua hana lakou ma ka lakou hana mau, oia hoi ke kiola loa ia mau hooikaika ana ma ka paia.

                E pono oe ke hele e kaapuni ae i ka mokupuni o Hawaii, kahi a ka hapalua o na kanaka o ke aupuni i noho ai, a ilaila oe e ike maopopo iho ai o na mea a pau au i ike iki ai, o ka noho ana ma Honolulu, a me kou holo iki ana'ku ma Kalihi, Nauanu a me Manoa, he ano kulike ole ia me ka noho ana o kanaka Hawaii.

                Ma ia mea oe e ike iho ai, o ka mahele ana o na apana kulana koho ewalu, e hiki ana ka nui o na kanaka no ka apana pakahi mai ka alua, a ka aha (4) tausani, aole no e hiki ke hoomaikaiia'e, oiai o ke ano no o ka noho ana i keia wa, aole no he ano moakaka. Pehea la e hoomaikaiia'e ai ka noho ana o ka apana e like me Hamakua, Hawaii, kahi e loaa'i ia oe, (me ka hui ole mai no i ke awaawa o Waipio,) he elua haneri ohana, i hoonoho kauliiliiia, maluna o ka aina i ane like me elua haneri mile kuea ka nui, me ke awa kumoku he iwakaluakumamalima mile ka mamao, ame ke alanui kupono ole no hoi me ka piula ke hele. Ilaila oe e ike iho ai, iloko no o ko lakou ilihune, ma ke ano o ka noho ana, na hana iho no lakou he mau Halepule laau ame na Halepule pohaku no lakou iho, -- he umi ka nui o ia mau hale; ua mahele iho no ia poe ia lakou iho, ma ke ano o ka noho ana perish, e like me ke kupono i ko lakou makemake; he mau kula apana no ko lakou, he Kahukula, he Kumukula, a he Puuku kula, ua ukuia no-e ia apana, a ua hooponopono no i ko lakou mau kula, e like me ko lakou manao ana he pono, malalo o ka hooponopono ana a ka Papa Hoonaauao o ke aupuni, a na lakou no hoi e uku i ko lakou Luna Auhau, ame ko lakou Luna Helu, ame ka hana i ko lakou mau alanui, ame ko lakou mau alahaka, ame ko lakou mau pono kuloko, me ka hoolako, ame ka uku i ko lakou mau makai hoomalu ame ka hoihoi aku no hoi i ka puu dala ahona iki no, iloko o ka waihona o ke aupuni.

                Ke kapae ae ia Waipio, ame Hilo, alaila, aole no he mau wahi e ae ma ia mokupuni, nana e apono mai ka noho ana ma ke ano parish, me ke ano o ka nui o na kanaka, a i hiki ai hoi ke noho ma ke ano akea o ka noho ana parish, a i hiki ai hoi i na kanaka ke noho kaokoa ae ma ia ano. O na mea a'u i olelo iho nei maanei no Hamakua, ua pili no ia i na Apana e ae o Hawaii, oiai lakou e uku ana i ko lakou auhau me ke kaniuhu ole, ua malama no i ko lakou pono iho o ka noho ana, me ka hoolilo uuku loa i ka waihona o ke aupuni, iloko o na makahiki he umi i kaahope ae nei.

                O ke alahaka wale no ma (Wailuku) Hilo kai kokua ia e ke aupuni "Honolulu," a o na mea e ae a pau, ua hooliloia he mea ole, (oiai o ka elua hapakolu ia o ke aupuni,) ma ke ano mea hoomaikai kuloko, a ua loihi no i ka manawa i hala mamua o ko Honolulu ae ana e haawi aku i mau wahi dala e pono ai ka hana ana o ua alahaka nei.

  (Aole i pau.)

 

He olelo pane ia A. Kalaohonolulu.

                E KA NUPEPA KUOKOA E; -- ALOHA KAUA: -- Ua hiki mai ka manawa kupono e hiki ai ia'u ke pane aku i ka mea nona ke kukulu manao ana ; ma ka helu 48 Buke elua, Nov. 28, A. D. 1863 i hala ae nei, ka mea hoi nona ka inoa i hai ia ae maluna, A. Kalaohonolulu, a nona ke poo "Ke puhi Rama." Ua kuhikuhi mai oia ma na manao elua ana i wehewehe ai, he mea pono e puhi ia ka rama ma Hawaii nei, o ka manao mua. He mea pono e puhi ia ka rama ma Hawaii nei mea e loaa mai ai i ke Aupuni kekahi dala. Ua hai mai oia, he nui ka poe o olelo ana he mea waiwai ole ka rama, olelo mai kekahi ma ka waha, a olelo mai kekahi ma na nupepa, aole hoi ia he mea e waiwai ai ke Aupuni, ke puhi ia ka rama ma Hawaii nei, a pela aku wahi ana, Aka, me he mea la, aole i ku like kona manao me ko lakou, ua akaka ia ma kana olelo ana. No ka mea, ke olelo nei ia, he mea waiwai nui loa ka no ke Aupuni, ina ka e ae ia a e hana ia i Kanawai, e ae ana e puki ia ka rama ma Hawaii nei.

                A ke ninau nei ia. He mea waiwai ole anei no ke keia aupuni ka hana ana i mau hale puhiko ma Hawaii nei ? Nolaila, aia ma keia ninau ana, e hiki paha ia'u ke wehewehe i ko'u manao, ina nae, aole au e kuhikuhi ma ia mea. Aole no hoi au e wehewehe i ko'u manao ma keia, ina he pili pono ka ninau, i ke kumu olelo, a ka mea nona ke kukulu manao ana, ke olelo nei au, he mea waiwai ia no keia Aupuni, ka hana ia ana i mau hale puhiko. Aka, ea, auhea la ka like ana o na hale puhiko me aa hale puhi rama ? Ke hai aku la au ia oe, aole like no ka mea' ua ano okoa na mea e loaa mai ana ma kela, a me keia mea, no ka mea, ua hana ia ma na hale puhiko, he mau mea e pomaikai nui ai ka lehulehu, o ke kopaa, me ka malakeke. A heaha la ka mea e loaa mai ma na hale puhi rama ? Aole anei o na wai awaawa, ka mea hoi e inu ai na kanaka a lilo i poe ona, oia no, aka, aole au e hoole aku, he mea waiwai ole no ka rama, aka, he mea waiwai, a e lilo auanei ka manao ana o ke Aupuni wahi au, i mea e poino ai, a wahi a ka mea e ninau mai ana, owai ke poino ? Ke hai aku nei au me ke kamalua ole, o na makaainana, pehea la e akaka ai ? penei: ina paha e manao kekahi e kukulu i hale puhi rama, me ka loaa pu mai o ka palapala hoopaa, e ae ana ia ia e puhi rama, mai ke Kuhina Kalaiaina mai, me ka uku i elima tausani dala, ($5,000) paha, a me elima haneri dala, ($500) a he tausani paha, paha no ka palapala ae i kona puhi rama ana. A kukuluia i hale puhi rama ana e ke kanaka e manao ana pela, he oioio, ua waiwai ke Aupuni i na tausani dala elima; aka, i ka manao ana o keia kanaka e hoihoi mai i kona puu dala i lilo, a, mahea oia e hoihoi mai ai i kona dala kumupaa i lilo. I ko'u manao, e kuai aku no oia me na kanaka e makemake ana e inu mai i kona rama, pela no, elike me ka hale inu rama i ike ia ma Honolulu, Lahaina i ka wa mamua i hala ae, inu iho la ka poe makemake mai, a ona, hopa ia lakou e na makai; uku i na dala eono ($6.00) a i ole ia, paa i ka hale wai, a kau ole ke dala, hoohana ia.

                Kekahi manawa, inu kekahi poe a ona, kau i luna o ka lio, holo a no ka ona loa, haule iho, nahoahoa ke poo, eha ka maka, kaihu, me na wahi e ae o ke kino holookoa, a make loa kekahi, nolaila ea, pehea na kanaka no keia mea, pomaikai ea ? Ina paha e aui na hale puhi rama ma keia aupuni, a nui ka poe e inu ana a ona, hakaka, kuikui, a make kekahi poe, emi loa na kanaka uuku, poino ke aupuni, no ka mea, nolaila, ke ano hua olelo Aupuni, ina aole kanaka, aole Aupuni.

                Eia kekahi, i kou manao ana, uuku wale iho no na kanaka Hawaii e pono ko ae ae e puhi i rama; i waiwai ai ia mau kanaka, he pono nae ia, a e aho iki paha, aka, i nele loa no, no ka mea he poe ilihune kuu Lahuikanaka, a kupono no na haole, no ka mea, he poe waiwai. Eia kekahi, he poe ike ole no keia poe i ka imi waiwai ana ma ka rama, aole no i maa i ke kalepa ana ma ia mea. Nolaila, e A. Kalaohonolulu e, ke pane aku la a'u ia oe, me ko'u kanalua ole, ma kou manao mua i wehewehe ia aku maluna ae, oia hoi kou manao. Aole e puhi ia ka rama ma Hawaii nei, he mea ia e poino ai ka lehulehu, a e ilihune ai.

                Manao elua ( 2) He mea pono e puhi ia ka rama ma Hawaii nei, no ka mea, he mea make ole ka rama. Auhea oe o A. Kalaohonolulu, e ka mea nona ke kukulu manao ana a'u e olelo nei, pela io auanei kou manao ana, au i olelo ai i mua o ka lehulehu o Hawaii o Keawe, Kauai o Mano, a he mea mak ole ka rama; aole ku like o ko'u manao me kou, aka, aia ma ka pepa o ka la 21 o Nov. i hala ae nei, ua ike au malaila i ka manao o ka mea nona ke kukulu manao ana, oia hoi o A. K. Mahiaiopio no keia mea, a ua ku like ko'u manao me kona, ina nae au aole e kuhihewa. Ke hai mai nei oe ma kou manao, a me kou kuhikuhi ana hoi, he mea make ole ka (rama) ke inu ia e like me na rula kupono ia mea, aka, i kou manao, ina e inu ia me ke kupono ole i na rula, alaila, make ea, me kou manao hoi he mea make ka wai ke inu ia, ina kupono ole i na rula, a ina e kupono, aole e make pela paha, aka, i kuu manao, kakaikahi wale paha oia poe, na lakou i malama pololei na rula me ka haule ole, a o lakou paha auanei ke ola ae; a o ka poe no e noonoo malama ole ana i na rula, pehea lakou, ola no; i kuu manao, make lakou, a ke olelo nei no oe, e make ke kanaka ke inu nui i ka wai, ke kupono ole ina rula. I kou manao hoi, aole e make ke kanaka ke inu i ka wai pela, no ka mea, i ko kakou wa e hele ai ma kekahi wahi wai ole, a nui loa ka la, a nui loa ka ono o ka wai, aka, i ka wa e loaa ai o ka wai, pehea kakou, inu kupono anei ? Aole, i kuu manao, e like me ka nui o ka ono, pela ka nui o ka wai e pono ke inu, aka, ua oi aku keia mamua o na rula kupono no ia mea, aole nae he make.

                Pela no ke kanaka inu rama, ina e noho wale ia i kekahi manawa, a i kekahi la paha, aole anei ono loa iho la keia mea nona ka noho wale ana; i kuu manao ono no, a i kona wa e inu aku ai i ka rama, ina nui paha, no ka mea, e like me ka nui o ka ono, pela no e inu ai.

                Eia keia, ina e inu kekahi i ekolu kiaha rama, a i kona ona ana iho, malama ole ia i na rula oia mea, inu pono ole aku a lilo i ka poino.

                Nolaila, e like me ka pohaku e kaa ana ma kekahi pali, au i ike ai i kona kaa ana, i kona hoomaka ana e kaa mai, aole wikiwiki ma ka mua a ka hea, me ke kolu o kona kaa ana, aka, ina e liuliu iki kena kaa ana, wikiwiki loa ia a ku malalo o ka pali; a pela no ka poe inu rama, a me ka poe i puni malaila, lohi iho ma ka mua, pela ma ha lua, me ke kolu, a liuliu, a maa, holo kiki loa ma ka palena ka poino, a o ka make hoi.

                A ke ninau nei oe, me ka olelo ana, ua hana ia anei ka rama mamua o ua manawa