Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 5, 30 January 1864 — Page 4
| This text was transcribed by: | Doorae Shin |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Kapalahaku ma Makalawena
E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe: - Ua koiia mai au e ka makani he Olauniu o Kekaha e hoike aku in a mea i hanaia malaila oia hoi “Kapalahaku,” ke oluolu ia i kou manao ame kou Luna Hooponopono, e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino holookoa; oiai hoi e lana ana ka manao o ko laila poe kamaaina, ame na malihini i hele ilaila ilaila e ike a ii ka nui o “ Kapalahaku” i luluia ma ke kokua ana i mea e kukoluia‘i ka hale o ka inoa o Iehova. Ma ia kahakai aina panoha o Kona, malie o lilo ka lakou hana maikai i kaula e huki a ii ko lakou mau ubane i ke ola mau loa ma o Iesu Kristo ola.
Ma ka Poaha, i ka la 24 o Dekemaba, ua akoakon iki main a malihini o kahi e mai, a me ua kamaaina, ua kookipaia mai makou e paina ana maloko o ko lakou mau hale, ma na mea o ke kino e oluolu ai. Ma ke awakea oia la, ua kenaia‘ku kekahi kamaaina oia hoi o Siliona Ami-kekahi hoahanau e hea ana me ka leo nui, e akoakoa main a hoa a pau maloko o kekahi Lanai nu i hanaia e na kamaaina, ua uhiia o luna me na lau niu amme na pea waa, ua hele wale no kela a olu i ka makani pili-a o ua Kaha nei.
A komo main a hoahanau a pau maloko o ka Lanai, ame kekahi poe e ae i makemake a hauoli hoi, e ike in a mea i hanaia; ia wa, ku mai o M. Kahionamaka, a hoike mai imua o ka aha, e koho ia o Nakapalaui; Luna Hoomalu, a o D.R. Poheepali i Kakauolelo. Ma ka ninau a ka Luna Hoomalu, ua hooholoia; e kope maikaiia ka moolelo o ka aha, a ahoouna aku ke Kakauolelo e paiia ma ka Nupepa Kuokoa. Hoomakaukauia na manao no ia halawai.
Na ka Luna Hoomalu ka hai ana ma ka Himeni 195, “ E hoonani aku ia Iehova,” na ke Kaklauolelo ka pule ana, “E iho mai ka uhane o ke Akua iloko o ka naau o ka poe hoomaloka, a e hooliloia lakou i poe nana e hoonani i kona inoa hoano.”
Na kekea ka haiolelo ma na mea e pili ana i ka lulu hua; aia ke poolelo ma Solomona 11:24, “Hoohelelei kekahi, a nui hou ae no nae,” aole oia i wehe mai i keia olelo, e hoohelelei kakou i “Kapalahaku” no ke aupuni o ke Diabolo ma ka noho lealea ana iloko o kela hewa keia hewa ; a hihia i ke Kanawai o ka aina, ame ko ke Akua mau Kanawai. Aka, e kokua nui aku kakou i ke aupuni o ke Akua Mana Loa, nana i hoopomaikai ma ii keia Lahuikanaka, ma na mea o ke kino ame ko ka uhane.
Na Kaaloakauhi i kokua mai ma keia poolelo, a wehewehe mai no ka anoano i kanuia ma na kihapai. Ina he hookah anoano i kanuia a ulu, a hua mai he lehulehu wale, a pela no hoi kana olelo hoohalike; a ia ma Halelu 133:1, “Aia hoi, nani ka maikai ame ka oluolu,” o ka noho lokahi pu ana o na hoahanau. Ma keia olelo, ke ike nei kakou, a ke kauohaia mai nei kakou o ka lokahi pu ana o ka manao ma na mea e pomaikai ai ko kakou mau uhane; e lulu hua kakou, e kokua nui aku i kona aupuni, i mea e hoonaniiaku ai kona inoa i keia ao, a i ka wa pau ole. A pau keia mau manao paipai; elua mau hoahanau pule, a mahope ku mai o Kanuku, a hoike mai no ka poe pi, aua,l no ka hele ole i ka pule ma ka la Sabati, e noho lealea ana ma ka honua me ke kualala loa, e kupalu ana no ka la e make ai. Aia hoi kekahi olelo ma Mataio 13:32, “Ua hoohalikeia me na hua i luluia ma ke kihapoi; a o ka mahiai nona ia kihapai, o lesu no ia,” a no ko Takina ma lulu ana i ka olelo a ke Akua ma ke kihapai o Hawaii uei, ua hoike mai oia a kuhikuhi ma ii ka Aha Halawai, no ka noho ana a ka poe hoomaloka; me ke kuonoono ole. E nana kakou i ko lakou noho ana he mau hale liilii pelapela oloko, he pepepe kahi puka o ka no hoi na wahi moena e moe ai, he pelapela kuonoono ole ka noho ana; nolaila, ke ike nei kakou i keia mau manao maluna, pehea ko kakou manoo? E ala mai kakou, e hana mau ma ka honua.
Na Kahionamaka ka manao hope, wehewehe mai oia no ke kumu manao ma na mea e pili ana i ke poolelo, “No ka lawai-a ana,” a no kekahi mau mea e ae; ua ike oia in a lawai-a ma Kekahi, i ko lakou holo ana i kai e lawai-a ai maluna o na waa malau, aia hoi kekahi Paimalau e kau ana mawaena o na waa, ua hooholoia ilalo o ke kai, iloko hoi ka iao, oia hoi ka maunu o ke aku. Hoohelelei kekahi kanaka i ka maunu ma ke kai, hoe aku la hoi ka poe kaohi mamua; a huli ae la na lawai-a mahope e makoi ana, a lou mai la na i-a he nui wale; ua hoopili mai oia i ka olelo, i like ai me ke poolelo; hoohelelei kekahi, a nui hou ae no nae.
He nui ka hauoli ame ka piha ana o ka aha i na leo olioli no ka makemake; no ko lakou lohe ana i ka leo oluolu, e hooikaika ana e kokua! E kokua! No na kahuna lapanu Hawaii puiliilii kekahi, a lilo aku na dala ekolu ma ka wahahee ame ka maalea o ka lakou mau hana epa.
Auhea ia ka pono ame ka maluhia ole o ka poe hana hewa, a kokua ole i ke aupuni o ka Haku; a penei hoi ka olelo a Davida, “Huhu iho au i ka pokeokeo ana o ka poe hewa ma ka honua.”
Ia wa, ku mai la iluna ke Luna Hoomalu, a hookuu i ka aha halawai ma ke mele ana i ka Himeni 257, “E hoonani aku ia lehova,” pule o Pananau, a hookuuia ka aha.
Ua hoomaha iki na hoahanau mawaho, a mahope ua luluia “Kapolahaku,” ua hea muaia na kamaaina, e lawe pakahi mai kela mea keia mea o lakou; a ua kapaia ka apana kamaaina. He mau Katohika kekahi i kokua mai ma ka lulu ana; me he mea la o ko ke Akua lima pu kekahi me lakou, nana e alaki i ko lakou naau ma ke kokua ana i kona aupuni, o kekahi mau hoahanau, ua haawi mai no i ke “Kapalahaku” no ka waa lawai-a, no ke aho, no ka upena, no ka mahiai ana, no ka lapaau ana, a pela aku. Nolaila, mai kanalua oe a kuihe i ka hai aku i na mea hou ia Hawaii o Keawe, Maui o Kama Oahu o Kuhihewa, ame Kauai o Manokalanipo, i na mea hou ma Makalawena, kahi hoi e kukkuluia ai ka Halepule hou. No ka apana mua…..$53.25. Na apana e ae o Kona A.,….30.37. No ka apana o “ H…… 15.25
Ua koe kekahi mau “Kapalahaku,” no kekahi poe ma na apana e ae, a ua hoolawa ia na mea i loaa mai, e eia iho ka huina o na dala a pau, hookahi haneri umikumamakahi dala, me kanaonokumamalua keneta me ka hapa ($111.62½.) Nani ka pomaikai i ka lohe ana i ko ke Akua leo, e kokua, a e kukuluia i Hale pule ma Makalawena, ke kokua mai na ekalesia e ae, mai Hawaii, a Kauai. Ua oki kaua maanei, mai pauaho oe i ka lawe hele ana ma kela ame keia wahi, i ikemai ai ko kaua mau hoa puni nupepa, i ka hana a ka poe hoomaloka i ko lakou ala ana mai a kokua i ke aupuni o Kristo. Ua kokua mai no hoi na kamaaina, hookahi waa i-a i haawiia i kela a me keia hoahanau.
Owau no kau kauwa haahaa,
D.R. Poheepali..
Kuloko, Kona A., Hawaii, Dek. 30, 1868
E makaala mai
E ka Nupepa Kuokoa E; Aloha oe. – Ua ike au i na manao o L. W. Konomoaukuku, ma ka Buke III. Helu I. o ka la 2 o Ianuari, e paipai mai ana i na keiki kaulana o Hawaii, a me Lahaina, ko Oahu nei, ko kauai, a me Niihau, e hoounaku i ka papa inoa; o ka poe makemake e humu Buke ia ka Moolelo o Losinehama.
Ua mahalo au i na manao paipai o kuu hoa, a, owau no kekahi i makemake i ka moolelo hoi, ko’u kanalua ma keia mea, o ke akaka ole o ke kumukuai o keia moolelo, i na e like me ko Laieikawai Buke moolelo hookahi $1.00, alaila, he pono no e humu puke ia, ka moolelo o Losinehama, i na aia ma kahi o ka elua $2.00 a oi ae, ke olelo nei au, me ke kanalua ole, he kakaikahi loa ka poe e lawe ana i nei mea he moolelo. No ka mea, ke ike nei au, i nei mea he kanaka, he hiki wawe loa ma ka olelo ana, e lawe i ke Kuokoa, he hoomomole mai ma ka haawi daia ana, i na hoi, ke eleu mai nei na keiki o Waialua nei i keia wa; alaila, e hoouna ia no ka Papa Inoa i ka Luna Hooponopono.
E na keiki maka palupalu o Waialua nei, ka poe makemake i ka moolelo o Losinehama, ma ka humu Buke ia, e ku mai kakou e kakau i na inoa, ma ka pepa inoa a ka Luna kakau inoa, o ka poe makemake i ka moolelo o Losinehama, o S.N. Emerson paha, o kekahi mea e ne paha. I akoakoa like kakou, ma ka papa o ka poe akamai, i kukui malamalama hoi no kou lumi moe, ke lawe nae i ka “Nupepa Kuokoa.” A me ka moolelo o Losinehama, ke la mea hoonaauao, keia mea hoonaauao. Oia ka mea paipai ia kakou e na keiki puu kani o ke ehukai o Waialua nei, e makaala mai kakou i na manao paipai o ko kakou hoa, oia hoi o S.W. Konomaukuku, mai hoopalaleha mai hiamoe. E ala ! e ala ! ! e ko Waialua nei. Ke hoi nei au, aia ka ua i Kanewai, ua lawe o Lehua i ka la.
W.E. NAWAI.
Pihanukalani Waiulua. Ianuari, 14 1864
Kaikamahine Aloha i Make.
E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:
Ua make O miss. Elizabeta Kahuikau, he kaikamahaine opiopio loa, ua kii ia mai e ka mea nana i hana, i waena o kona mau la opiopio loa ma keia ao, me he mea la hoi, he pua oia i pua mai iwaena o na pua o ka mea kihapai pua, i ka manawa mau o ke kakahiaka, a moani mai kona ala, alaila, e kii mai no ka mea nana ia pua e ako, e like me kona makemake. A me he mea la no hoi i hele makaikai mai nei i keia ao, a us nalowale iho nei.
Ua hanau oia ma ka malama o Mei la 2, 1863, ma Kaowakawaka, Waialua, Oahu, a ua make oia ma ka malama o Okatoba la 19, 1863, nolaila, he elima malama, elua hebedoma me ekolu la, o kona ola ana ma keia ao a hele aku nei i kana huakai. Ua kii mai kona mea nana i hana, a ua lawe aku i kana o ka uhane, o ke kino lepo, ua hoi aku i kona aoao mau.
Ke noho nei no kona mau makua a me na kupuna, me ke kaumaha i ke aloha a me ke minamina, ua wehe i ka pili me ka makua, no ka mea, a hala ka huina o na la, alaila, e hele aku no i ke ala hoi ole mai. Ua hala oia i ka wa pono, aole i pili mai na hewa o keia no ia ia. Nolaila, e hauoli ai, a e olioli a e hoomaikai aku hoi i ke Akua nana i haawi mai, a mana no hoi i lawe aku.
J. NATHANIEL.
K@@@@@@@aka, Waialua, Nov. 22, 1863
Apana o Makawao
O ka apana i haiia’e la maluna, he apana nui no ia. O Huelo ka palena ma ka akau kikina, a o Keokea ka palena ma ka hema hikina. O ka apana hoi ia e hooiloiloia nei e Mr. Haalou, ma ka Helu 52, Buke II o ka Nupepa Kuokoa, e olelo ana, “Ua mai a wiwi loa ka naauao malaila;” no keia mau mai elua. 1, o ka palaka, ame ka naaupo o ke Kahukula; 2, o ka hoopilimeaai i kona poe ponoi.
Nolaila, o hoohuli hewa ia auanei ka Papa Hoonaauao, ame ka Paresidena, ke hai akea aku nei au, aole i mai a wiwiw ka naauno ma ka apana o Makawao nei, a aole no hoi na mai elua i haiia’e la maluna i loaa ia ia; he ui, he uohea, a he puipui okoa no na aoao o Maine, ka naauao o Makawao e noho ia aku nei. O na Kumukula no na kauwa lawelawe, a o ke Kahukula no ka Haku, aole i ekemu iki keia poe, aole no hoi i ike ua palaka ko lakou Haku, pela no hoi na Lunakula, aole o lakou olelo ua palaka, a naaupo ke Kahukula; o ko makou makuanui ma ka pono, ka Puuku malama dala o na kula o Makawao nei, aole no i hai iki mai ia makou, he Kahukula palaka a naaupo ko kakou. O ka paresidena o ka Papa Hoonaauao kekahi, na hiki no ia i Makawao nei, oia no o Ka Mea Hanohano Mataio Kekuanaoa, ua hoike no ia i na kula mai Huelo a Keokea, aole hoi oia i hai mai ua palaka, a naaupo ko oukou Kahukula. Ina o keia poe a pau i haiia’e la maluna, aole i ike i ka palaka ame ka naaupo o ke Kahukula, pehea la ka hoi i ike ai o Mr. Haalou, he wahi malihini ia, wahi a kana olelo ana, i ka pulaka, ame ka naaupo o ke Kahukula; malia paha no kona manao nouohua wale iho no, a aole no paha oe he wahi malihini, o Mr. Haalou no paha oe o Huelo? Ua nonoi aku ka oe i ke Kahukula, o oe ke Kumukula o ka Halekula o Huelo, a no ka ae ole mai o ke Kahukula, nolaila kou mea i hoolaha ai, he palaka, a he naaupo ke Kahukula.
Eia hoi i ka wa hoike o na kula, aole hoi i palaka ke Kahukula. Penei kana hana he mau la mamua i ho o ka la hoike koho e oia i mau Komite, a na lakou e hoike i na kula, a e hai i ko lakou manao no na kula. A hiki i ka la hoike e noho mai no keia poe i kohoia, a e nana i ka makaukau o no kula. Ua like no ka hana a keia Kahukula me ke Kahukula o Wailuku. Ua koho no oia i mau Komite, a na lakou e nana i ka makaukau o na kula. He palaka anei ame ka naaupo o W.P. Alekanedero ia oe, no kona koho ana i mau Komite? E hoole mai auanei oe, aole, i ke Kahukula wale no la hoi oe o Makawao e hoolaha ai, he palaka, a he naaupo? No ka ino mai keia hoolaha ana au.
Eia keia, o ka hoopilimeaai o ke Kahukula i kona poe ponoi, a haawi i ka oihana Kumukula ia lakou. Ke hai aku nei au, aole i hoopilimeaai ke Kahukula. O ka hapa nui o na Kumukula e noho ana ma ka Apana o Makawao, no Lahainaluna wale mai no, he poe i loaa na palapala hoomaikai na na Kumu o ia Kulanui mai, aole lakou he mau kaikuaana, kaikaina, a makamaka ma ke kino no ke Kahukula, aole, aole loa no, hoopilimeaai anei ke Kahukula i kona koho ana i keia poe? Aole loa.
Ke olelo hou mai nei no ua o Mr. Haalou penei, “Ina e mau loa keia Kahukula ma keia Apaua o Makawao nei, e mau bno ka mai o keia Apana.” O ka naauao hea la ke mai ana? O ke ao ole ia anei o na haumana ma na mea ike hohonu? Ka Hoailonahelu, Moleanahonua, Akeakamai, Ao-hoku, o ke ao ole ia anei i keia mau mea maluna? Oia anei ka naauao e mai ana, wahi au e Mr. Haalou? Ua lalau oe, ina pela kou manao eia no na ike kupono e ao ia’i ma ua kula Apana, o ka heluhelu maoli, kakaulima, palapala aina, a me ka helu, pela no hoi i kauohaia mai ma na pepa paihakahaka a na Kumukula. Penei ko Mr. Rikeke, ke Kalaiaina o Hawaii nei, “Eia ka naauao kupono i na kanaka a pau ma na kaaina a ma na wahi a pau, pono e ike lakou a pau i ka heluhelu, a me ke kakaulima, a me ka helu a me ka palapala aina.” Ua like nohoi me ia ka manao o Lai, ke Kalaiaina o Farani pela hoi ka manao o na Kalaiaina a pau. Ua like no hoi ka makemake o ka Papa Hoonaauao pela, e ao nuiia na haumana o na Kula APana ma keia mau mea, nolail, ua hooikaika ke Kahukula o Makawao i na Kumu, e ao nui i keia mau ike i haiia maluna, pela no hoi ka makemake o ka Puuku Malama Dala o na Kula o Makawao, o keia mau ike a naauao i aoia ma ka Apana o Makawao, aohe mai iho, he momona loa, ma ka hoike makahiki i hala iho nei ma ka la 31 o Dekemaba, ua mahalo nui na Komite i ka makaukau o na Kula, aole hoi i hoike mai lakou, ua mai ka naauao ma Makawao nei. A ihea la oe e Mr. Haalou, aole hoi ma ia la hoike? I Huelo no nae paha oe, i ka lawai-a Opae ea? A i ole oe ilaila, alalila, me he mea la oe, ua hoopuni nuiia, o ua pee aku paha ma kahi pa-ia hale, i huna iho ai i kou hoohalahala.
Ma keia mau mea i haiia’e la maluna, ua akaka aole palaka a naaupo ke Kahukula o Makawao, aole hoi hoopilimeaai, a aole hoi i mai a wiwi ka naauao ma ia Apana.
Owau no me ke aloha,
J.W. MAHUKA.
Makawao, Maui, Ian. 12, 1864
HE KANIKAU NO KA MOI
Alexander Kalanikualiholiho, Maka o Iouli, Kumuiakea o Kukailimoku,
KAMEHAMEHA IV!
[Ke koena keia o ke Kanikau a W.L. Moehonua, i hoopaukaia ma ka Helu 113, ma ka aoao 4 o ka pule i hala iho nei.]
He uhana he aloha—ae—oie,
He aloha o ka Lani, “ “
O ka Lani Iolani, “ “
Ka maka o Iouli, “ “
Ka hoa o ka mauna, , “ “
A he hoa i pilia, “ “
I pilia i ke anu, “ “
Anu o Kelaieha, “ “
He nahele anoano, “ “
Ana i alo ai, “ “
Kahiko i ke kapa, “ “
Hau o ka mauna, “ “
I mehana i ke ahi, “ “
I ke ahi lala poli, “ “
Kapa o ia kioi, “ “
I nu iho i ka ono, “ “
Wai Ohelopapa, “ “
I ka wai hana mau, “ “
A ka manu i ka uka, “ “
Hoolale mai ana, “ “
E ala ua ao, “ “
Hoohei e ka lio, “ “
E ala ua ao, “ “
Hoohei e ka lio, “ “
Me ka pipi kolo mai, “ “
E kake i ka hone, “ “
Ua hala o ka Lani, “ “
Aia me Lia, “ “
Lia’i ka waokele, “ “
Haihai lau pua, “ “
O ka Lani me Hiku, “ “
Lilinoe ka wahine, “ “
Noho me Polahu, “ “
Aia i ka luna, “ “
Luna o Waiau, “ “
I ka houpo o Kane, “ “
I walea i ke kui, “ “
Liko pua Painiu, “ “
Holo mai ka uhane, “ “
Ma kuini Melekule, “ “
Ku ana i ka luna , “ “
Ka luna o Hainoa, “ “
Nana i ka uka, “ “
Ka uka o Waiaha, “ “
He aloha io no, “ “
Ka piina ikiiki, “ “
I ka malu Kukui, “ “
Moonuiohua, “ “
He aloha ka ihona, “ “
Ka ihona wela ana, “ “
A hiki i ka hale, “ “
Hale lole i ke kula, “ “
I panoa i ka la, “ “
Hoi mai ka uhana, “ “
Noho nani i ka malu, “ “
Malo hale lau niu, “ “
Kai o Hulihee, “ “
Nana i ka lai, “ “
I ka lai o Kona, “ “
Aia i ka onohi, “ “
Ka u o ka Opua, “ “
He Opua hii mai, “ “
Hii mai i ke kai, “ “
I ke kai Maoki, “ “
Maoki a ke hau, “ “
Na hau kele lua, “ “
Lawe waa o Maihi, “ “
Maihi iho nei oe, “ “
I ka pili me i nei, “ “
Aia ka uhane, “ “
Ka uhane e ka Lani, “ “
I ka Punohuulai, “ “
Ua koko i ka lewa, “ “
O ke anuenue, “ “
Pio ula i ke kai, “ “
I ke ala koi ula, “ “
I ke kumu o ka lani, “ “
Kuu hoa o na lae, “ “
Na lae makawalu, “ “
A iloko a iwaho, “ “
Ko o ke Aumiki, “ “
Lae o Keahole, “ “
Lawe o Keauka, “ “
Lae o Kapulau, “ “
Pa ka makani la, “ “
Ka makani Hoolua, “ “
Lawe i ka waa holo, “ “
O ka Olauniu, “ “
Pilia o Kekaha, “ “
Kaha Ka uhane la, “ “
Luu i ka wai e, “ “
O Lua hinewai, “ “
Nana ka uhane, “ “
Ka makani o ka Eka, “ “
Wehe na pea la, “ “
Huki na Haileki, “ “
Pau na Poihiki, “ “
Lawe o Kapiola, “ “
Piola o Lehua, “ “
Nalo i kehuehu, “ “
Ehu kai olalo, “ “
Pae i ka ale la, “ “
I ka ale luulii, “ “
I ka ale kua lono, “ “
Ka ale Kualoloa, “ “
I ka ale niau, “ “
Pae i Kawaihae, “ “
Kai hawanawana, “ “
O ka Lani Iolani, “ “
Huli ke alo iuka, “ “
He aloha ka piina, “ “
Ka piina loa ana, “ “
A hiki i ka uka, “ “
Ka uka o Waimea, “ “
Pulu ka uhane la, “ “
I ka ua Paliloa, “ “
Ua Kipuupuu, “ “
Ua lei koi ula, “ “
Koi ula i ke kula , “ “
Me ka Lani ke aloha, “ “
I ka umi makahiki, “ “
Minamina pau ole, “ “
W. L. MOEHONUA.
Halaaniani, 26 Ianuari, 1864.
Pulupulu!
A UA MAKAUKAU NO HOI AU @ KUAI
Aku i ka pulupulu, penei:
PULUPULU i pau i ka waeia, 20 ken. No ka paona
PULUPULU me ka anoano i wae oleia, 5 ken. no paona
E lawe no au i ka welu lole a me ka pulupulu i uku no ke Kuokoa H. M. WINI.
100-2@ Luna, Pai o ke Kuokoa
Na ke Aupuni.
No ka mea, ua hai ia ka Papa Ola, e ka poe i kohoia e kiai, ua haumia loa a pilau hoi ke kulanakauhale o Honolulu i keia manawa, i na mea e mai ai a e make ai hoi o kanaka! A no ka mea hoi, ua mannoia, o ka nui o ka mai i loaai i kanaka iloko o ke kau hooilo i pau iho nei, ua loaa ia no ka malama ole ia o na Rula i hoopuka ia e ka Papa ola i ka malama o Ianuari 31. H. 1860.
Ua hooholoia e kauoha ia ke kakauolelo e hoolaha hou ia mau Rula ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Beretania, me ka hoomaopopo hoi i na mea a pau i pili, me keia hope aku e hooko maoli ia ana kela mau Rula.
O keia Rula malalo iho nei no ke kanu ana i ka poe kino kupapau, ua hooholo pono ia i keia la; eia hoi.
Aole no e kanu ia kekahi kino kupapau iloko o kekahi hale noho, aole hoi me kahi e pili koke ana i ka hale noho, aole no hoi e emi ka hohonu o kekahi lua kupapau malalo o ua kapuai eono, e hoopaiia ka poe nana e kanu i na dala, aoole e oi mamua o na dala i hookahi hane@@
T. C. HRUCK.
Kakauolelo.
Keena Hana o ka Papa Ola, Ianuari 7, 1860.
Na Rula hooponopono
A KA PAPA OLA.
1. He hiki no i ka Papa Ola a me na luna i hooholoia e ka papa ke hele a makaikai i na Hale Pakaukau la, kuni mea ai ulu, kuai Pipi, a io e ae papa a i na wahi e ae paha e kuai ia ana kela mau mea, i na manawa a pau a lakou e makemake ai, a e kena aku e hoomaemae koke in kela mau wahi, a o na opala ino a pau e hookaawale aku me kahi e.
I na ua kukuluia kela mau wahi kuai ma na wahi i manao ia ua kue i ke ola o ka lehulehu, he hiki no i ka paha ola ke kenu aku e honee ia kela mau wahi, ma kahi kupono.
2. Aole e kukuluia kekahi Haie pepehi pipi, a holoholona e ae paha maloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu, a ma na alanui laula e hele ia ana e ka lehulehu, a ma kapa o kekahi Muliwai, a auwai paha e inu ia ana ka wai, a hana ia ina no mea ui; a ma kekahi wahi e ae paha, aia a ae ia e ka papa ola.
3. Aole e kapi a kalana kekahi mea i ne Ili maloko o ka palena o ke kulanakauhale o Honolulu, ma na wahi e pili koke ano, a mauka puba o ke kulauakauhale, a i kahi e ae paha, ma kahi no i ae mua ia e ka papa ola.
4. O na Hale hanlepo, lua lepo, auwai wai lepo, a kio wai paha, e ku ana ka wai lepo iloko, a me na mea pelapela e ae a ua manao ia e ka papa ola ua kue i ke ola o ka lehulehu, ma ke keua a ka papa ola, a me na luna paha e hoomaemae koke ia keia mau mea, e ka poe nona kahi, e hai mua aku nae ka papa ola a me na luna i kela poe, i ka manao e hoomaemaeia a ma keia hope aku e eli ia na lua hana lepo a pau, i eiwa kapuai ka hohonu, a i eha kapuai ka laula.
5. He hiki no i ka papa ola a me na luna ke makaikai a nana i na hale a pau, a lakou i manao ai ua ikiki ka noho ana o na poe ma ia mau hale. No ka makani ole, a no ka nui loa paha o ka poe e noho ana ma ka hale hookahi; a e kona aku i ka poe e noho ana e hoohamama i na hale i nui ka makani, a i ole ia e hooemi ka nui o na poe e noho ana ma na hale, e like me na mea i ike ia he pono.
6. O ka ia, aole i kapi pono ia, a ua wai – ho ia iloko o kekahi. Hale a pa hale paha a ua ike ia ka pilau, e honee koke ia e ka mea nana ia waiwai. Ma ka hooakaka inaku o ka papa ola a me ua luna no ia mea.
7. Aole e hanai ia kekahi puaa maloko o ka polena o ke kulanakauhale o Honolulu, mahope o ka la mua o Maraki, M. H. 1860.
8. Aole e hoolei kekahi poe i na holoholo-na make ma na alanui a ala loa paha
9. I na ue haki kekahi poe i kekahi o na rula hooponopono i hai ia maluna e hoouku ia ia i ka uku hoopai aole e oi aku mamua o hookahi haneri dala.
A ponoia e ka papa ola i keia la 31 o Ian. M. H. 1860
ROBERT MC. KIBBNIN, JR. M.D., Kakauolelo
OLELO HOOLAHA!
I ka poe ka i ka Auhau ma ka Apana
O KONA, OAHU.
O KA MEA NONA KA INOA MALALO nei, ua noho oia ma kona Keena Oihana ma @ ano LUNA AUHAU, no ka apana i oleloia maluna, ma ka hale e ku la ma ke kihi akau o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Moiwahine. O na Poakolu a me na Poaono a pau, iwaena o ka hora 9 o ke kakahiaka a hiki i ka hora 4 o ke ahiahi, oia ka manawa hana.
ABR. FORNANDER, (Abelehama.)
163-3m Luna Auhau
BUKE HOU!
EIA MA KA HALE KUAI BUKE
O Wini,
Ma Honolulu nei, keia Buke eua:
Ke Kumumana Hou,---Hapawalu (12 1/2 k.) ka uku.
Ka Lira Kamalii, oia na Himeni Haipule a me na Himeni Walea,--Hupaha (25k.) ka uku.
Malaila e loaa ai ua mau Buke la, a me kekahi buke o na he nui wale E pono e hele mai ka poe makemake i ka buke e kuai. 99-3m
Kanana Kanikau
HE NUI WALE KE KANANA KANIKAU ma ka Ilalo Kuai Buke. Ina e makemake kekahi poe e loaa no ma kahi i oleloia maluna.
H.M. WINI.
E Kuaiia ana!
Ka Moku kialua Hawaii
Go Ahead,
he 22 tons ua kupono loa no ka holo pili aina ana maanei, ua makaukau no no ka holo ana. ke ku nei oia ma ke awa o HANALEI, KAUAI. E kuai makepono ia'ku no @ dala kuike. No ke ano o ke kuai ana, e ninau ia
A. WHITE
Hanalei, Kauai
HALE PAI KII.
MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA
"Nupepa Kuokoa,"
Emi ka uku no ke kii. E paiia no ke kii iluna o ke
ANIANI a me ka PEPA.
E hele mai e na makemake e pai i ko oukou mau kii
H.L. CHASE (Keiki.)
112-6m Moo Pii Kii.
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE.
Ma Honolulu.
J.T. GOWER. - Makawao, Maui
J.D. HAVEKOST. - Wailuku, Maui.
C.H. WETMORE. - Hilo, Hawaii.
J.W. SMITH - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO
NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe,
A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA
Nalo a me ke Koe, a pela hoi na kanaka
makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka
lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o
ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai
io mai e ae kekahi, e eke me ka lepo paa,
ulaula, pehu, ule ulepa me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino
nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono
keia i ka oe pilikia i la wela o ka houpo i ka
ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i
ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua: i ka
pono ole o ka moi wahine,a me na mea like.
Penei no e lau ai i ka Laau hoopau
Naio me na Koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi
hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi
no ke keiki malalo iho o ka makahiki
hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i
na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna
ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono,
hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila
aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua,
a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa
e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai
maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau,
alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a
pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a
me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila,
pono no elima inu ana i ka la, penei;
kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la
ahiahi. E inu mamua o ka ai ana, aole
kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi keia no
ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo,
Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai
moku,ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no
hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei
i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi.
Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia
paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i
ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a
hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki
ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i
elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku
a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka
pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e
inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli
uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a
pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha iau
ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka
pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma
ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu,
e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i
ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i
hemo e Ola, a lele, e inu i waha paakai, a i
wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko,
alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka
inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai
hou aku no e like me mamua a pela no a
pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho
malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aole a makou mea e noi aku ai i ka
lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku
ia lakou e HOAO PONO i na
Laau Kunu a Kauka Jayne,
hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i
hoakakaia no kana mau laau. Ua hooia, a e
hiki ana no ke hoola i ka mai
KUNU, NAHU, a me ke ANU,
a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na
mai HOKII no hoi i ola nui, na mai i oia ole
i na laau e ae. E aho e hoao oukou e ka poe i
mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI
KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU
KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI
KOU me ka NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO
OU? AOLE ANEI OU MAI
KUNU?
AOLE ANEI OU MAI
NAENAE? AOLE ANEI OU
EHA MA KA umauma?
AOLE ANEI OU KUNU
KALEA? AOLE ANEI OU
HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau
mai, alaila, e ike oe i ke ola i
ka LAAU KUNU a Kauka
Jayne.
--------
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai
Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu
hoowali ai, iloko o ko kakou
mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a
Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a
he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke
makemake i na laau hoonaha; a mai nui no
hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi,
ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua
mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi
mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a
ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi
manawa aa make no, a ina e malama pono ia
a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no.
No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea,
nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola
a Dr. Jayne. Me ka hiki ke hooia'ku i ka
maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo
mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na
laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu
ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu
ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia,
oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke
waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a
maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa
ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu
ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka
naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi
pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi
manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o
ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne,
he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau
oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa
ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu
puia ka
Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE,
A Kauka JAYNE,
e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka
wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI.
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
MAI KUNA,
MAI WAHINE, ame ka MAI
HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau
HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka
lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he
maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka
hoola ana i na mai
PUHA.
ALAALA,
KAOKAO, PUUPUU, PEHU,
KUNAKUNA, Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke
KOKO a inoino mai no i kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO.
88-1y.