Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 8, 20 February 1864 — Page 1
| This text was transcribed by: | Shirley Werner |
| This work is dedicated to: | Werner ohana |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE III. HELU 8. HONOLULU, FEBERUARI 20, 1864. NA HELU A PAU 117.
----
HE INOA NO MARIA.
----
O Maria no he inoa--la
O Lemona no he makua--e,
Aia ka nani i Kaala--la,
I ka hale lauahi a ka manu--e,
Noelo ai pua o ka uka--la,
I ka ulu lehua i Halemano--e,
Ano wale mai no ka nahele--la,
I ka ua naulu i ke kula--e,
Koiawe kela i na pali--la,
Hoohaehae ana i ka opua--e,
Noho pono ka lai i Mikilua--la,
E miki pulama o i nei--e,
I ka ike i kai ala mea ono--la,
Ono ana ko puu i ka hai--e,
A kupono iho i ko alo--la,
Paku-i a liliha ai kena--e,
Haina ka inoa o ke kama--la,
Ua lohe no oe o Maria--e.
O Maria no he inoa--la,
O Kalama no hoi he makua--e,
Aia ka nani i Nuuanu--la,
I ka hale paa mau i ka ohu--e,
Wehiwehi ka luna i Waolani--la,
Ka nahele a Hiku i noho ai--e,
Ua hia ai wale ka manao--la,
I ka pua o ke Kamakahala--e,
Halakau ka Io i na pali--la,
Kau aheahe ana i Heeia--e,
Eia me a'u ko puni--la,
I hoonuu ai oe a ana--e,
O oe la owau kai ike--la,
I ka nan maikai o ke kula--e,
Haina ka inoa o ke kama--la,
Ua lohe no oe o Maria--e.
O Maria no he inoa--la,
O Keoni no hoi he makua--e,
Aia ka nani i Maemae--la,
I ka wai nuhou i Kapena--e,
Ke kahe la i kai o Kou--la,
Ua inu a kena ke Kaona--e,
Ua olu na kupa o ka lai--la,
Na kini o ke one kui lima--e,
E kui a paa ke aloha--la,
Me kuu hoa alo o ke anu--e,
I pupue aku wau e mahana---la,
Lalahu o Huelo i ko poli--e,
Hooponopono ae ko lima--la,
I ka mea ai a ko waha--e,
Haina ka inoa o ke kama--la,
Ua lohe no oe o Maria--e.
O Maria no he inoa--la,
O Kale no hoi he makua--e,
Aia ka nani i Leahi--la,
I ke kiai awa i Mamala--e,
Nana i ka hae ko welo--la,
I ka ulu laau i ke kai--e,
I ka ue hoolai a ka hoe--la,
I ke kikii pau a ka boti--e,
E kulana kela i ke kai--la,
I ke kai hone o Kalia--e,
Alia oe e Laulie--la,
E lohiau nei i ka moana--e,
Heaha la ia ia Pele--la,
Ke kuupau aku ka huila--e,
Haina ka inoa o ke kama--la,
Ua lohe no oe o Maria--e.
O Maria no he inoa--la,
O Rahaba no hoi he kupuna--e,
Aia ka nani i Honolulu--la,
I ka ulu wehi o ke Kaona--e,
I ka hulahula i ka Nekina--la,
I ka pahupahu i Halehai--e,
Pahu-a i pololei i ko ulu--la,
A komo i ko ini bakeke--e,
* * * *
Haina ka inoa o ke kama--la,
Ua lohe no oe o Maria--e.
O Maria no he inoa--la,
O Bese no hooi he kupuna--e,
E hoi ka nani i Kalihi--la,
I ke one hanau o ke kino--e,
I kahi i noho ai a kupa--la,
A kamaaina ilaila--e,
O iala ke keu i kuu ike--la,
A ke akamai hoi i noho ai--e,
Ina paha oe maanei--la,
Hoolale na ai a ka ui--e,
Ike la hoi oe i ka newa--la,
Laau kauwila a Kawelo--e,
* * * *
Haina ka inoa o ke kama--la,
Ua lohe no oe o Maria--e,
S. W. K. MANUOKEKULA.
Kalihi, Honolulu, Feb. 18, 1864.
----
MOKU HOLOPILIAINA HOU.--Ua loaa ae nei he joku hou no Hilo e holo ana mawaena o keia ame ke awa o Hilo. O Emeline ka inoa o ua moku nei, a o Kapuahi ke kapena. He joku paa ia, aka, aole paha e like ka holo me kekahi o na moku e ae e holopiliaina nei.
I KA LEHULEHU.
----
E KE KUOKOA:--Ua hai aku au ma ko'u palapala jua iho nei e pane ana i ka lehulehu, ame na Lunamakaainana pu o keia Ahaolelo e hiki mai ana. Ua kuhihewa nae au me ka manao ua maopopo loa ia mau olelo i ka lehulehu, aka, halawai mai au me kekahi ; a pane mai i na olelo e hiki ai ia'u ke hoomaopopo aku, ua alakaiia oia e kekahi makapo ; nolaila, ku iho la wau e noonoo, me kuu manao iho, ua lehulehu ka poe o ia manao like, a ua ao kula maoliia lakou e kekahi poe opu aloha ole, a paakiki hoi ma ko lakou manao iho me ka nana ole i ka pono kaulike o na mea a pau.
Aole e hiki ia'u ke uumi iho e noho malie, a nolaila, ua koi houia mai no au e palapala aku ia oe, i ike ai lakou i ke kumu ole o na mea a lakou e olelo nei mamuli o ke ao ana ame ke alakai ana a kekahi poe i hoano hookiekie ae me ka hookala ana i na lehelehe e kue i ka pono io maoli. Aole i noonoo iki kela poe i ka'u olelo ana, "Ina e loaa hou mai kekahi pono i loaa ole mamua ke hoololiia ke Kumukanawai ame na Kanawai, alaila, o ka pono i na mea a pau e apono i ka hoololi ana." Ua maopopo loa keia, o na pono mua i haawiia i na kanaka a pau, e mau loa ana no ia, aole e lilo i mea ole, aole hoi e hoopauia ka hoololi hou ana i ke Kumukanawai, a o na Kanawai paha, aka, e pakui houia mai na pono hou maluna iho o kela mau pono kahiko ; a ina paha ua hoololiia ka olelo ma ke Kumukanawai ame na Kanawai, alaila, aole e lilo ana ke hoololi ana o ia olelo a mau olelo i kumu e hoopau ai i na pono i haawiia malalo o na olelo mua i hoololiia, aka, oia hoololi ana, ua pili no i ka manawa mahope aku o ka hoololi ana, a me na pono i haawiia no ia manawa, aole e pili i na mea i hanaia mamua.
Ke olelo aku nei au ia oe'i keia manawa no na olelo a ka poe minamina Kumukanawai e hoolaha mai nei, me ko lakou makee ana, aole pono e hoololiia ke Kumukanawai, o lilo ka ? ka noho alii i ka haole, a o lilo hoi i haole wale no na Lunamakaainana. Ke mahalo aku nei au i ka hohonu o ka ike o na haumana ao Kanawai o Otena ka poe ike hohonu, a i aoia i na la o Gamaliela, a i heluhelu hoi i na moolelo a Teretulo, ko lakou kanaka akamai i ka haiolelo. Ina oe e nana iho i ka nui o ko lakou minamina no ka hoolohia o ka Pauku 25 o ke Kumukanawai, e ike oe auanei i ko lakou makemake ole e hoomau i ka noho alii malalo o ka ohana a Kamehameha, ame ka hilahila ole o ka hoohaumana ana mai i ka lehulehu, ame ka hookohukohu o ka olelo he minamina i ka lilo ana o ka noho alii i ka haole.
E heluhelu iho oe i ka Pauku 25 o ke Kumukanawai a lakou e minamina nei no ka hoololiia, penei: "Pauku 25. E hoomau loaia ka noho alii i ka Moi ia Kamehameha III, oiai kona ola, ame kona poe hooilina aku. Eia ka hooilina ; o ka mea i kohoia, a i hookaulanaia hoi pela e ka Moi, ame ka Hale Ahaolelo Alii, oiai e ola ana ka Moi, oia ka hooilina alii, aka, i ole i hauaia pela, alaila, na na 'Lii ame ka Poeikohoia i ka Ahaolelo e koho i ka hooailina alii ma ka balota hui ana."
O keia Pauku maluna o ke Kumukanawai a kela poe e hoole nei aole e hoololiia, a e nana pu kaua i ka hoololi i makemakeia no ua Pauku la i keia manawa, i ke iho ai oe i ka oi aku o ka pono o ka hoololi ana i ko ka Pauku i hoololi ole ia, malia o ike ua poe paakiki la i ka oi o ka pono o keia mamua o ko ka mua, a penei ua Pauku la :
"PAUKU 1. E hoololiia ka Pauku 25, a penei e heluheluia'i:
"Ma keia ke hooholoia nei, ua mau loa aku ka noho Moi ana o ke Alii Kamehameha IV., a me na keiki ponoi ana, i loaa malalo o ke Kanawai, a me ua mamo a lakou i hanau ia malalo o ke Kanawai ; a ina e nele ia mau mea, alaila, e ili aku ka Lei Alii maluna o ka Mea Kiekie, Lota Kamehameha, a me na keiki ponoi ana, i loaa malalo o ke Kanawai, a me na mamo a lakou i hanau ia malalo o ke Kanawai ; a i nele ia, e ili aku ka Lei Alii maluna o ka Mea Kiekie Victoria Kamamalu Kaahumanu, a me na keiki ponoi ana i loaa malalo o ke Kanawai, a me na mamo a lakou i hanau ia malalo o ke Kanawai. E ili aku ka Lei Alii maluna o ke keiki kane i hanau mua ia, a me na mamo ana ; a ina e nele i ke keiki kane ole, alaila, maluna o ke kaikamahine i hanau mua ia, a me na mamo ana. Ina aole he hooilina ma ke koko, alaila, na ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o na 'Lii e koho a e hoolaha aku i hooilina Alii nona, oiai e ola ana ka Moi ; a ina hoi, aole i kohoia a i hoolahaia pela, a ua nele ka Noho Alii i ka Moi ole, alaila, e kahea kokeia na Hale Ahaolelo a i elua, e ke Kuhina Nui, a na lakou e koho ma ka balota hui ana, i Moi no ke Aupuni."
E pono paha kakou ke nana pu iho, auhea la kahi e lilo ai i ka haole ka noho alii ma keia hoololi ana ? Auhea la kahi e hoopau ana i na pono mua ? Ua hoopololei loaia ma keia hoololi ka ili ana o ka Lei Alii i na moopuna a Kamehameha ; aole pela ma ka Pauku kahiko ke hoololi ole ia.
O keia hoololi ana, ua manao maopopoia, e hoomau aku ka Lei Alii o Hawaii nei maluna o na moopuna ame na pua kupono ia Kamehameha ; a aia a nele ia poe a hooiliua ole hoi, alaila, e nana aku i na 'Lii e ae i hanau alii ia, noloko o ka hanauna alii, alaila hoi hooko aku i ka Pauku 26 o ke Kumukanawai, no ka mea, ke paa la no ia Pauku, aole i hoololi iki ia.
No ka olelo a kekahi o ua poe naauao loa la e like hoi me A. Kalauli i hookomoia ma kou Helu 2 o keia Buke III., kekahi hoi ia o na Lunamakaainana i balota iho nei no Molokai no keia makahiki, ua olelo oia iloko o ka nupepa e kue loa ana i keia hoololi ana, me kona olelo ana, "ina e pau keia poe i oleloia ma ka Pauku hoololi, alaila, o ka pau no ia, a ma ka balota hui e koho ai, a ua makau oia o kohoia i ka haole.
He oiaio no ia olelo, ina e pau na pua a Kamehamea, a nele hoi e like me ka olelo o ua Pauku hoololi la, alaila, e kohoia ka hooilina alii ma ka balota hui e like nae me ka Pauku 26 i hoololi ole ia, penei no ia :
"PAUKU 26. Aole loa e noho ma ka noho Alii, kekahi mea i hoahewaia mamua no kekahi hewa ino nui, aole hoi kekahi pupule a hupo paha, aole hoi e lilo kekahi i hooilina no ka Moi ke ole oia no ka hanauna alii maoli o Hawaii nei."
Aia ka Pauku 26 i hoololi ole ia la, a aia iho la i hea ka hewa o ka Pauku 25 i hoololiia, aole wahi lihi iki o ka hoole wale ana, ina no ka minamina alii ke kumu o ka hoole ana ; malia paha he kumu okoa aku no ka lakou kumu ole, a kapilipili wale ae no ilaila ; aka, aole e hiki ke uhiuhi wale mai, he ahu wale iho no i ka Eelekoa.
E nana hou aku i ka lua o ka Pauku i hoololiia, oia ka Pauku 35 ; a ina e hoohalike i ka Pauku mua me kona hoololi, alaila, e e ike iho ka poe hoole i ka hoololi, ua hooemiia ko ka Moi mana ma ka hoololi ana, a ua hoonui houia ko na Hale Ahaolelo, a ilaila e maopopo ai ua loaa hou kekahi pono hou i na makaainana, aole nae i loaa ia lakou mamua, no ka mea, ma ka Pauku mua, ua oleloia, o na hana e ae a pau a ka Moi ma ka oihana, e aeia no e ka Ahakukamalu, aka, ma ka hoololi, penei no ia : "O kana (ka Moi) mau hana e ae a pau e pili ana i na oihana, e aponoia no e like me na mea i kauia ma na Kanawai--a ma ka hoololi, ua hoopauia ka mana o ka Moi ame ka Ahakukamalu, a ua lilo i ka Ahaolelo."--A auhea iho la ka hewa ? O ka lilo ana anei i ua poe makemake nei i Lunamakaamana ? Pela no ke kolu o na Pauku i hoololiia, oia ka Pauku 76, aole he mea e pilikia iki ai na aoao elua, ua like loa no ia me ka Pauku kahiko, o ka makahiki ame ka manawa no ka hooponopono hou ana i ka Poeikohoia, oia wale no ka mea i hoololiia, a auhea ka pilikia.
O ka ha o ka hoololi, oia no ka hoololi ana o ka Pauku 77, ma ka pakui ana mai mahope o ia Pauku i ka waiwai o ke kanaka i hiki ai oia ke kohoia e hele i ka Ahaolelo, oia wale no ka hoololi ma ia Pauku ; a ua nui ka'u hoakaka ana mamua iho nei e pili ana ilaila, a ua manao au o oe no kekahi e apono pu me a'u ia hoololi, a ua ike nho paha oe i keia makahiki i ka hooikaika ana o kekahi poe i kueia e ua hoololi la, me ka makemake e hokai wale i ke koho balota ana ; a o ka poe kue i keia hoololi, oia ka poe makee a kuko hoi me ka manao i ka loaa ke kohoia i Lunamakaainana. Aole o'u manao he hana kupono ia, ko lakou manao malaila e loaa'i ka lakou, a e noho palaualelo mawaho nei me ka hana ole, aole ia mau dala i kaupaleia he mahuahua, ua like no me ka ole ; aka, ua makau mae ua poe la no ka ole ia lakou, o nele loa aole e kohoia, a no ka nui o ka'u wehewehe mua ana no ia Pauku hoololi, nolaila, aole au e olelo nui aku ia oe i keia manawa.
O ka lima o ka pauku i hoololiia, oia ka Pauku 83 o ke Kumukanawai, e pili ana i na Aha Hookolokolo Kaapuni, ua haawiia ka mana i ka Ahaolelo e hooponopono i kela manawa keia manawa, aole nae i haawiia pela ma ka Pauku kahiko, ua maheleia malaila e ke Kumukanawai i na moku okoa, aole emi i eha, aole oi aku i ewalu ; aka, ua ike ia, aole kupono ia i ko ke aupuni makaukau ke kaupale ana, ame ka mahele ana, nolaila, ua haawiia i ka Ahaolelo ka mana e hana e like me kona manao. A auhea ka ili o ka lehulehu ame ke aupuni ma ia hoololi ana ?
O ke ono o na Pauku hoololi, oia no ka hoololi ana o ka Pauku 91, a oia ka pau ana o na Pauku hoololi o ke Kumukanawai i hooholoia e ka Ahaolelo i hala iho nei. O ka hoololi ma keia Pauku, ua oi loa aku ka pono o ka lehulehu mamua o ka Pauku kahiko, ma keia hoololi ana, akahi no a haawi ia ka mana i ka Aha Hookolokolo Kiekie e hoopau i na Lunakanawai Apana ke hoopiiia lakou, aole loa pela mamua, aia i na Aha Kaapuni wale no, a e pono paha e hoomaopopo ka poe hoole i ka hoololi i ka oi aku o ka pono i loaa ma ka hoololi ana.
No ka mea, i keia manawa e noho nei, ua maheleia e ke aupuni i eha apana Hookolokolo Kaapuni, a ua hoakakaia ma ke Kanawai ka manawa o na Aha Kaapuni, oia hoi ; ma Oahu, i ka Poalua mua o Augate, o kela makahiki keia makahi, a ma Kauai, i ka Poalua mua o Mei, a ma Hawaii, 'i ka Poalua mua o Sepatemaba, a ma Maui, i ka Poalua lua o Iune, ame Dekemaba ; aka, ina ma Oahu, ina e hana paewaewa kekahi Lunakanawai Apana mahope iho o ka Poalua mua o Augate, aole hiki ke hookolokolo a hoopau ia ia, a hiki hou i ka Poalua mua o augate o kekahi makahiki hou aku, ke ole e pau kona palapala hoolilo mawaena o ia manawa, a pela noma Maui, Hawaii, ame Kauai, no ka mea, ua loihi ka manawa e kali ai a hiki i ka Aha Kaapuni ; a no keia pilikia, uahoololiia, a haawiia i ka Aha Kiekie kekahi mana ; a ina e hoopii i ka Aha Kiekie me ke kali ole i ka Aha Kaapuni, alaila, hiki no ; ma heia hoolohi ana nae, ina aole e hoololiia, aole no e hiki, no ka mea, o ka Aha Hookolokolo Kiekie ka mea akoakoa pinepine, eha ona kau Hookolokolo iloko o ka makahiki hookahi, oia hoi, i ka Poakahi mua oIanuari, Aperila, lulai, ame Okatoba, a nolaila, e hiki koke no ia ia ke hookolokolo i na hihia o na Lunakanawai Apana.
O ka pau no ia o na Pauku hoololi la, a mahea iho la ka hewa a me ka pono ole e pane mai nei kekahi poe, a e alakai hewa nei ? Ke mau la noke Kumukanawai, a ke hoololiia nei kekahi mau Pauku me ka manao e loaa na pono hou i loaa ole mamua ; a nolaila, o ko'u manao i ka poe hoole e noho malie, a i ole, e pono no ke olelo i na mea kupono, aole e alakai hewa i ka lehulehu me ka nana mua ole a maopopo.
Ma ko'u ike e like me keia a'u e hoakaka nei, oia ke kumu o ko'u apono aku ma ke akea, aole ma ko hai alakai ana, aka, ma ko'u nana ana i ke ano o na mea i hoololiia, ame na mea mua e waiho nei, nolaila i olelo aku ai au, ina e hoole na mea e ae i keia mau hoololi, o lakou no ke hoole, aole au e hoole iki aku.
Owau no kou hoa,
J. W. H. KAUWAHI.
Lahaina, Maui, Ian. 30, 1864.
----
E HOOMANAO.
----
E ka Nupepa Kuokoa e ; Aloha oe :
Ia'u e noho ana maloko o ka hale-bele i kauia maluna iho o kahi halepule hou o makou, ma Kealakekua, i ka wa e hana ia ana, he kanakolu paha na kapuai ke kiekie mai ka ili honua ae, i kekahi ahiahi malie o ka malama o Ianuari 23, Satude. Ia'u maluna oia aleo, ua malalae wale mai la no na kukulu akau o ka lani, a me na kukulu hikina. E ko ana ke ano oia ahiahi lailai ; pela no ka mehameha pu ana mai, mehe ela, (eia au i ke kulu aumoe,) ka lohe ole ia mai o kekahi leo ; ma ka nana iho i na mea ulu o ka aina, kahi a'u e noho malihini nei, he maikai no, ua uliuli mai ka honua ; a o ka ninau a'u i kuka iho ai. No keaha la i emi ai kuu lahui ? A pehea la auanei e nui hou ai ? A aneane oina ole aia'u keia huolelo weliweli i ka hoomanao ae. "E nalo ana keia lahui."
Ma ka ike mua ana i ka nui o na kanaka ma keia paemoku o kakou, ma ka hoike a Kapena Kuke, eha haneri tausani kanaka ; a mai kona ku mua ana ma Waimea, Kauai, Ianuari, 1778, a hiki i keia makahiki he kanawalu kumamaono makahiki i hala. A ma ia mau makahiki, ua nalo aku ekolu hanere tausani a oi o na kanaka.
Aole no paha he mea koho walekeia na Kapena Kuke, noka mea, ke ku hoike mai nei na kahuahale lehulehu wale e waiho oneone mai nei ; o na wahi i piha i na kanaka mamua, he kakaikahi i keia wa, a he nele loa kahi. A ma ke kulike o ka olelo a ka poe kahiko e i mai ana, pakahi ka moo uala ma ka aina kula, a pakahi no hoi ina he aina loi. He oiaio ia olelo, no ka mea, ke waiho mai nei na kaika a lakou i hana ai ihoike nui oiaio loa.
E kuhikuhi aku a'u io'u hoa heluhelu nupepa, i ka mahinaai ikanuia e ka poe kahiko ma ke alo o Haleakala, kela mauna kaulana, ma kona kumu ponoi ; no ka nele ka i kahi mahi ole, i pii ai a ka pali mahiai. I ku no hoi paha ilaila ka Kamehameha I. apa ia Hawaii, i ka moku nui, kaulana kai ala mala o Kuahewa.
A no ka mea hoi ua hiki mai ka naauao i Hawaii nei, a ua hiki pu mai ka olelo maikai no Kristo, a ma ka wa o ka naauao i laha nui ae ai, ua emi wawe ka hanaua Hawaii--a ke emi nei no, mehe mea ala ua like ka lahui me ka pohaku nui i olokaaia ma ku welau o kekahi mauna kiekia, i mahuahua mau ae kona motio i ka iho ana ilalo. Auwe ! Auwe ! Pehea la oe e ka iliulaula o Hawaii, e heomau hou ia ai ma kou mau mokupuui ; kai like ka heluna me na hoku he umikumamalua, a me na haumana a ka Haku ?
E HOOMANAO IHO,
o hooko ia keia leo maluna ou. E hoomanao iho i inea nou e ola ai. E kuhikuhi ae au i ka mea mua e malama ai ; a o na mea mahope iho he mau kokua wale no lakou.
"E malama oe i kou Akua me kou naau a pau, me kou uhane a pau, me koa ikaika a pau."
Oia paha kekahi kumu i emi nui ai keia lahui ; ua hiki mai ka olelo a ke Akua, ua ao ia, aka, aole i malama pono ia ke kauoha. Ua kawili pu kamalama ana i ke Akua oiaio me ka malama ana i na akua o ka wa kahiko o Hawaii nei. Nolaila paha, ua wela ko ke Akua ukiuki, no ka mea, ua malama hapaia kana mau kauoha. Pela no i pilikia iho ai o Saula ke alii mua o ka Isaraela. I mai hoi o Solomona, "E uhukiia ka poe hewa mai ka aina aku," kulike no keia manao me ko Kanaloaahokana, (oia o Wasinetona.)
"O ka pono o ke Akua, a me ka pono o ka noho ana, oia wal no na koo e paa ai ka aina me ka pomaikai." Aole pono e manao aku i ke kanaka, ua aloha oia i kona aina, ke imi oia e hemo i keia mau pou o ko na kanaka pomaikai, na kia paa loa hoi o ka pono o na kanaka, a me na keiki papa o ka nina." Wahi a Numana, "ina e manao kekahi aupuni e loaa ka pomaikai, a me ka ikaika, hookahi no mea e hiki ai, o ka malama i ka pono."
Elua mau mea nui e malama ia, "o ka pono a ke Akua, a me ka pono o ka noho ana."
"Ua mau ka ea o ka aina i ka pono."
I MAU KULA MALAMA KINO.
He mea pono loa ka hookumu ana i mau kula, kahi e malama ia ai na kino o ka poe opiopio, na keikikane me na kaikamahine ; ma keia manao au i minamina nui ai, i ka make ana o ke kula a na kaikamahine i hookumu ia ai ma Wailuku, Maui. O kekahi o ka poe i ao ia ma ia kula, he mau makuahine maikai lakou, malama kino, hooponopono, naauao ; a ina e ola ana ia kula, me ke kula nui o Lahainaluna e ola nei, ina aole e pilikia nui.
A ke hooluolu ia mai nei hoi ka manao ma ka ike ana, ke hapai like mai nei na kumu e kukulu i mau kula i wahi e malama ia ai na kaikamahine. Ma ka halawai o ka Ahahui Euanelio Hawaii, ua
Hooholoia. E hookumu i ke kula kaikamahine ma Kau, i kula hoomakaukau i kekahi mau wahine kupono no na lunahaiolelo, a makaukau lakou e ao aku i na wahine o Hawaii nei, a lilo lakou i poe alakai.
He kula malama kaikamahine ma Koloa, na Mrs. Smith i malama. A ke hookumu nei o Mr. A. Wilcox, i kula makuakane ma Waioli. He pono ia mau kula ke ola loa, aka, loaa e i ka hano la make e. He pono nae ma na mokupuni a pau e hookumuia ai na kula. A ina e maikai ana lakou, e maikai no na keiki, no ka mea, elike me ka maikai o na makuahine, pela no ka maikai o na makuahine, pela no ka maikai o na keiki. Kulike ka manao o Lai ke kuhina kalaiaina o Farani, me ko Kanaloaahokana.
"Aole hoi e pono ke waiho wale ia na wahine me ke ao ole ia, no ka mea, o lakou no kekahi mea e pomaikai ai ka aina, ke naauao lakou. O lakou no na kumu moa, a i kekahi manawa o lakou wale no na kumu no ka hanauna hou. Ina e manao ole na 'lii i keia mea nui, o ke ao ana, he hewa pono ole ia ke kala ia'ku, nho ka nui loa o na mea e hikiwawe ai i keia wa."
Heaha la ka hewa ina e noopoo koke ana ka Ahaolelo e hiki mai ana, e hookaawale i puu dala no keia mau kula, ina e ola io ana ka lahui Hawaii i keia mau kula ? Aole anei o keia kekahi mea e hoola ai i ka lahui Hawaii ? Ke mahalo nei au, me ka olioli nui hoi i ka manao o ka mea kaulana Hon. J. W. H. Kauwahi, ma ke Kuokoa o ka la 16 o Ianuari. O keia kekahi mau kula e pono ai na poe opio.
I KULA KAHI E AO IA AI I NA MEA HANA.
A loaa ka hana i kela, a i keia, e like me kona ike, e hana aku no ia me ka ikaika. He mau kino ikaika, maimai ole ko ka poe hana ; a pela no na keiki. Aole nae i lawa ma keia mau kula wale no.
I KULA AO KAHUNA LAPAAU KEKAHI.
E hookumuia no ka poe makemake i ke kauka ; e ao ia ma ia oihana e like me ke ao ia ana o na kauka ma Beritania. Amerika, a me Farani. A apono ia e na kumu, a e kekahi mau kauka akamai paha, alaila, ua apono ia kona lapaau ana ma na wahi a pau o keia aupuni, ke hoao ia mai kona makaukau ana e ke kauka mua (haole) o kahi ana i hiki aku ai. Pela paha e pau aku ai na puuiliili a lakou nei ae, na puaa eleele, na moa lawa, &c., a me na ano lapaau a pau o Hawaii nei.
I piha hoi ka aina i keia mau haumana makaukau i ka lapaau ana. E nui paha ka poe e hoolaia. Aole kupono o ka Mokupuni o Kauai i hookahi kauka, i ekolu, a i eha paha ke kupono, i noho kekahi ma Waimea, Koloa, Lihue, Hanalei. A pela no e hoonohonoho ia ai na kauka ma na mokupunu a pau.
Heaha hoi ka hewa ke hookaawale ia i mau dala no keia hana. He mau dala lilo pono keia i ka poe nana e hoola i ka lahui. Oi hoi ha. Ia oukou wale mai no koe. He hoakaka wale no ka Kiilau.
I KANAWAI E HOOPAKU LOA ANA I KA HULA
HAWAII, A ME NA MAKUA I HOOUNA I KA
LAKOU MAU KEIKI E AO IA I KA HULA.
Ma ka nana aku i ka poe hula e kaalo ae nei ma ko makou alaloa he mau kaikamahine liilii loa ka mea nana ka hula. Ma ka malama o Dekemaba i hala aku nei, ia'u ma ka hale o F. Bertelmann, hele aela kekahi huakai maluna o ka lio me na ipu @ i wahiia i ka lole ; e elua mau wahi kaikamahine liilii, a o ko laua mau makahiki mawaena o ka eono a me ka walu paha, pakahi, a o kekahi o laua, he wahi ipu hula iki kane, hele no hoi ia la hinu.
Holo aku la au e halawai me laua, a aloha aku, me ka ninau koke aku, "Ua aoia olua i ka hula ?" "Ae," wahi a na kaikamahine ; "Ua akamai loa olua ?" "Ae." "Ihea ko olua wahi i aoia ai i keia mea o ka hula ?" "I Molokai." "No Molokai ka paha olua ?" "Ae." "Aole paha i aoia olua i ke kula ?" "Aole." "Aloha ino olua i ko ao ia i ka hana a ka naaupo--a hiki mai ka hoi ka naauao, ao hou aku no i ka hula."
Malaila pau ko makou launa ana, o Puukohola ka ihoa o ke kumuhula.
O ka pakeu keia o ka mea alakai i na poe opio i na hana ino, no ka mea maanei ka hoao ana ma ka waha i na mele, na hula lealea e ko ai na iini, a mau aku pela, a loaa ka wa kupono o ka hooko aku no ia. Pela no na popoki keiki ; hoao ma ka hopu ana i na pulelehua, nanana, moo, a mau aku pela; a hoomaka no e hoopu aku i na iole. "Miki ka popoki no ka hemahema," he miki ka hoi a ua nei la maa.
Ma keia, ke lana nui nei luu manao i na olelo a ka mea kaulana. Ina paha i hooholo nui mai lakou ka poe Mahaloia i kekahi mau kanawai oolea ; a koho ia J. W. H. Kauwahi, i luna nana e makaikai aku, i ka noho ana mawaena o ka ohana o ke kanewai, maluna o na makua.
He huikau nui io keia e huikau nei, he pilikia nui hoi e pilikia nei, ka ao wale aku o na makua i ka manao o na keiki, i ka hele ia hale aku ia hale aku. Pehea no e lohe ai, i na o na olelo keia ? "Aole no auanei e lohe keia wahi keiki, he wahi keiki eu ; o ka huhu, o ka akaaka, o ka hookeekee." No ia ano hemahema o na makua i ka malama ana i na keiki, nolaila, ua pee wale i ke kula, nunui na kino, a kupono no ka mare, aole e heluhelu ; hele mai i ka'u hale kula, he mau kaikamahine ano nui, kokoke e mare kane laua a elua, aka, aia no nae ma na hua palua wale no laua.
Ei ae nae ke Kau Ahaolelo, kahi i hoiia i ka noiau o Hawaii okoa. E weheia'na paha ka lubile no ke ola e ka lahui, a o noonoo ia me ka hoomanao, ia mea, a mau mea