Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 8, 20 February 1864 — E Hoomanao. [ARTICLE]

E Hoomanao.

E ka JVapepa Kuokoa e ; Aloha oe : la'u e noho ana maloko o ka hale-bele i kauia maluna iho o kahi halepule hou o makou, ma Kealakekua, i ka vva e hana ia ana, he kanakolu paha na kapuai ke kiekie mai ka ili honua aē, i kekahi ahiahi malie o ka malama o lanuari 2JJ, Satude. la'u maluna oia aleo, ua inalalae wale mai la no na kuktila akau o ka lani, a me na kukulu hikina. E ko ana ke ano oia ahiahi lailai j pela no ka mehameha pū ana mai, mehe ela, (eia au i ke kulu aumoe,) ka lohe ole ia mai o kekahi leo; nia ka nana iho i na mēa ulu o ka aina, kahi a'u e'noho malihini nei, he maikai no, ua uliuli mai ka hoaua ; a o ka ninnu a'u i kuka iho ai. No keaha la i emi ai kuu lahui ? A pehea la auānei e nui hou ai ? A aneane poina ole aia'u kela huolelo weliweli i ka hoomanao ae. " E nalo ana keia lahui." . Ma ka ike mua ana i ka nui o na fcbhftka ma keia paemokii o kAkoii, ma ka hōike a Kapena Kuke, eha haneri tausani kanaka ; a mai kona ku oiua ana ma Waimea, Kauai, lannaii, 1778, a hiki i keia makahiki he kanawalu kiimamaonio «īaKaliiki i hala. A ma H mau makihiki, ua nalo aku ekolu hanere tausani ā oi o na kanaka. Aole no paha he mea koho wale keia na Kapena Kuke, nd k&mea,k'efcu hbike mai nei na kāhu&hale lēhuleHu wkll ē ohēohe mai nēi ; o na waaī i piha i na kanaka mamua, he kakaikahi i keia wa, a he nele loa kahi. A ma ke kulike o ka ofelod ka poe kahiko e i mai ana, pakahi ka mdo-

uala ma ka aina kula, a pakahi no hoi ina he aina loi. He oiaio ia olelo, no ka mea, ke waiho mai nei na kaika a lakou i hana ai i hoike nui oiaio loa. E kut>ikuhi aku a*u io'u hoa helUhelu nu« pepa, i ka. mahinaai i kanuia e ka poe kahiko ma ke alo 0 Halēakala, kela mauna kaulana, mā kona kumu ponoi; n'o ka nele ka i kahi mahi ole, i pii ai a ka pali mahiai. ku no hoi paha ilaila ka Kamehameha I. apa ia Hawaii, i ka nioku nui, kaulana kai alā \ mala o Kuāhewa. '' A no ka meh hoi ua hVki mai ka naauao i Hawaii nei, n ua hiki pu mai ka olelo maikai no Kristo, a ma ka wa o ka naauao i Ia« ha-iftui lie ai, ua emi wawe ka hanauna Hawaii—a ke emi nei no, mehe mea ala ua like ka lahui me ka pohaku nui i olokaaia ma ku welau o kekahi mauna kiekia r i mahuahua mau ae kona .moiio i ka ilio ana ilalo. , AuvVe ! Auwe ! Peheā la oe e ka iliulaula o Hawaii, e heomau hx>u ia ai ma kou mau mokupuui; kai like ka' heluna'me na hoku he umikumamalua, a me na haumana a ka Haku ? j E HOOMANAO IHO, j 0 hooko ia keia leo mnluna ou. E hoomanao iho i mea nou e ola ai. E kuhikuhi ae au ika mea mua e-malama ai; a.o na mea mahope iho he mau kokua wale no lakou. u E malaiha oe i kou Akua me kou naau a. pau, me kou uhane a pau, me koa ikaika a pau." Oia paha! i emi nui %i keia lahui; ua hiki mai ake Aliua, ua ao ia, aka, aole i malama pono ia ke Ua kawili pu ka malama ana i ke Akua oiaio me ka malama ana i na akua 0 ka wa kahiko o Hawaii nei. Nolaik pāha, ua wela ko ke A4ma ukiuki, no ka mea r ua malnma hopaia kana mau kauoha. Pela no i pilikia iho ai o Saula ke nlii mua 0 ka Isaraela. I mai hoi 0 Solomona, 41 E uhukiia k!l poe hewa māi ka aina aku," kulike no keia manao me ko Kanaloaahokana, (oia o Wasinetona.)_

" O ka pono 0 ke Akua, a me ka pono 0 ka noho ana, oia wale no na koo e paa ai ka aina me ka pomaikai." Aoie pono e manao aku i ke kanaka, ua aloha oia i kona aina, ke imi oia-e hemo i keia mau pou o ko na kanaka pomaikai r na kia paa loa hoi oka pono 0 na kanaka, a me nā keiki papa 0 ka nina." Wahi a Numāna, " ina e manao kekahi aupuni e loaa ka pomaikai, a me ka ikaikā, hookahi no mea e hiki ai, 0 ka malama i ka pono." Elua mau mea nui e malama iā, "oka pono a ke Akua, a me ka pono 0 ka noho ana." u Ua mau ka ea 0 ka aina i ka pono," I mau Kula Malama Kino. He mea pono loa ka hookumu ana i mau kula. kāhi e mālama ia ai na kino o ka pōe opiopio, na keikikane me na kaikamahine; ma keia manao au i minamina nui ai, i ka makeāna o ke kula a hā kaikāmahine i hookumu ia ai ma Wailuku, Māui. O kekahi o kā pōe 1 ao \a. ma ia kula, he māu makuahine maikai lakou, malnma Kino, hoōponopopo, naauao; a ina e ola ana ia kula, me ke kula nui o Lahainaluna e ola nei, ina aole e pilikia nui. A ke hooluolu ia mai nei hoi ka manao ma ka ike ana, ke hapei like mai nei na kuinu e kukulu i māu kula i wāhi emālama iā ai na kaikamahine. Ma ka halawai oka Ahahui Euahelio HāWaii, uā

HoohMa. £ hookumu ike kula kaikalinahme ma Kau, i kiila hohniakaokau i ke> kahi mau wahine kupono 116 na lanahaiolelo, a makaukau lakou eab aku ina wahine 0 Hawaii nei, a lilo lakou i poe alakai. He kula malamu kaikamahino ma Koioii, na Mrs. Sttrithi malama. Ake hookumU nēi ō Mr. A. Wilcbt, i kula makoiakartē ma Waioli. He pono ia mau kula ke ola loa, aka, loaa ei ka hano la make e. He pono nae Tna na mokupuni a pau e hookūmuia ai na kula. A iua e maikai ana lakou, e maikai no na keiki, no ka mea, elike m« ka maikai o na makuahine, pela no ka maikāi onā keiki. Kulike kā manāo 6 Lai ke kuhina 0 Faram, me ko kanal(«afio* kana. " Aōle hoi e pono ke' waiho wale ia na «mlune m'e ke ao oie ia, no kā mek, o lakou no kekahi mea e pomāikai āi ka āina, ke nā* āuāo lakōii. Ō laltou no nā kumu maa, ā i kekāhi manawa o lakou wate no na kumu no kā hanāunā hou. Iha e manao ole nā 'lii i keia meā' nui, o ke ao āhā, he hewa pono ole ia ke kala i'a'ku, no ka nui loa 0 nā mea e hikiwawe ai 1 keia wā. M

Heaha ia ka hevva ina e noopoo koke &oa ka Ahaolelo e hiki mai ana, e hookaawale i puu dala no keia mau kuia, ioa e ola » ana ka iahui Hawaii i keia mau kula r Aoie auei o keia kekahi mea e hoola ai i ktt lahui Hawaii ? Ke nmhalo nei au, me ka olioli uui hoi i ka manao o ka mea kaulana Hon. J. W. H. Kauwahi, ma ke Kuokoa o ka la 16 o lanuari. O keia kekahi mau kuia e pooo ai na poe opio, I KuLA KAHI £ AO IA A1 1 NA MKA HANA. A ioaa ka hana i keia, a i keia, e hke me kona ike, e hana aku no La me ka ikaika. He mau kino ikaika, inaimai oie ko ka poe hana ; a pela no na keiki. Aoie nae i iawa ma keia mau kula wale no. 1 Kvla ao Kahuna Lapaau kekahi. E hookumuia no ka poe makemake i ke kauka ; e ao ia ma ia oihana e like me ke ao ia aha o na ka'uka ma fierit/tiia, Amenka, a me Faram. A apono ia e ha kumu. a e kekahi mau kauka akamai pahn, aiaiia, ua apono ia kona ippaau ana ma na wahi a pau 0 keia aupuni, ke hoao ia mai koha uaakaukau ana e ke kauka mua (haoie) o kahi ans 1 hiki aku ai. Pela pkha e pau aku ai na piiuiiiiii a iakou nei ae, na puaa eleeie, na moa ia«va, &c., a merna ano iapaau a pan o Hawaii nei. r piha hoi ka aina i keta uratt haumana makaukau i ka lapnau ani*. E nui paha ka poe e hoolaia. Aole lmpono o ka Mokupuni 0 Kauai i hookahi kauka, i ekoiu, a i eha paha ke kupono, i noho kekahi ma Wiimea, Koioa, Lihue, Hahalei. A pefa «o e hoonohonoho ia ai na kauka ma na a pau. Heaha hoi Ica hewa ke hookaawaie ia i mau dala no keia hana. He mau dala lilo pono keia i ka poe nana « ho»la i Ic* UhuL 01 hoi ha. la oukou wale mai no koe. He hoakaka' wāie no ka Kiīlau. I KANAWAI £ HOOKAPU LOA ANA 1 KA HuLA Hawaii, a me na Makua I HOOUNA I KA LAKOn MAU KeIKI E AO U I KA HOLA. Ma ka nana aku i ka poe hula e kaalo ae nei ma ko makou Alaloa, he mau kaikamahine iiilii loa ka mea nana ka hula. sla ka maiama o Dekemaba i hala aku oei, ia*ti ma ka haie o F. Berteimann, hele aela kekahi huakai maluna o ka iio me na ipu iolon i wahiia i ka lole; a eiua mau wahi kaikamahine iiiiii, a o ko laua mau makahiki mawaena o ka eono a me ka waiu paha, pakahi. a 0 kekahi o laua, he wahi ipu huia iki kana, heie' no hoi ia la hinu. Holo aku ia au e halawai me iaua, a aloha aku. mc ka ninau koke aku, " Ua aoia olua i ka hula ?" " Ae," wahi a na kaiknmahine ; " Ua akamai ioa oiua f' " Ae." " Ihea ko olua wahi i aoia ai i keia me* o ka huia ?" " i Molokai." •' No Moiokai ka paha olua ?" " Ae." "Aole paha i aoia oiua 1 ke kuia ?" " Aole." "Aloha ino olua i ke ao ia i ka hana a ka naaupo—a hiki mai ka hoi ka naauao, ao hou aku no i ka hula." Malaila pau ko makou iauna ana. o Puukohoia kapinoa o ke kumuhuia. O ka pakeu keia o ka mea alakai i na poe opio i na hana ino, no ka mea maanei ka hoao ana ma ka waha i na mele, na hoia ie> alea e ko ai na iiiii, a mau aku pela, a ioaa ka wa kupono o ka hooko aku no ia. Pela no na popoki keiki; hoao raa ka hopu ana i na pulelehua, nanana, moo, a mau aku pela; a hoomaka no e hoopu aku i na iaU. " Miki ka popoki no ka hemahema," he miki ka hoi a ua nei ka roaa. Ma keia, ke iana nui nei kuu manao i na oleio a ka mea kaulana. loa paha i hooho. lo nui mai lakou ka poe Mahalom i kekahi mau kanawai oolea; a koho ia J. W t H. Kauwahi, i luna nana e makaikai aku, i ka noho ana mawaena o ka ohana o ke kana> wai, maiuna o na makua. He huikau nui io. kaia e hoikau nei t he piiikia nui hoi e pilikia nei, ka ac wak aku o na makua i ka manao o na keiki, i ka he> le ia hale aku ia hale ako* Pehea no e iohe ai, i na o na oieio keia 9 4t Aole no auaaei e iohe keia wahi keiki, he wahi keiki eu; o ka huhu. oka akaaka, o ki hookeakee." No ia aiio hemahema o na makua i ka ana i na keiki, nolaila, da pee walt i ke kula, nunui na kino, a kupouo no ka mar», aoie e heiuheiu; hele mai i ka'u kuia, he mau kaikamahine ano kokok» e ane katie laua a eiuā, kitt, āsa M bm mt na hna palua wāle no huh. £i aē nae ke Kau Ahaofeio, kalli i hniia'i ka noiau o Hawaii okoa. £ weheia'na paha ka luhile no ke ola o a e noe» noo ia me ka hoonianaoii: mea« c maa mea

e ola ai ptha. He pono maoli ia, M E ike ia kakou hookanaka." i kanawai e hookaownie ana i na mea i mare ole ia. He mea nui keia, o k& hooponopooo ana i kela a i keia, e hookupono i kane mare, a i wahine mate ma ke kanawai. He kumu nui keia e hooia i ka lahui. Aneane koe ole paha kekahi wahi i nohoia e na kanaka, me ka poe o ia ano i mare ote ia. Ua nui i)a keiki a kekahi poe; aua liuliu wale hoi ka iioho ana a kekahi poe, me he mea la ua lilo ka o na kanaka o kakou ma ia ano huikau. K kupono loa auanei ke koho ana i luna, a i inau luna paha, ( e like me ka manao o ka mea kaolana.) e nina'u aku no ka mareia, a mare oleia o kela mea keia mea. E hoomare aku i na mea kaawale kupono like, a e hookaawale loa i na mea pilikia. Uā pee wale iho kekahi ma ka hoolimalimo, a rAe na kumu e ae. He pono loa e uhuki mua i keia aa a maloo. He kumu hoala manao keia i na poe opio ma ka nana'ku i ka poe o ia ano, e lualai mai ana ka noho ana, me ka hoonaueue ole ia. Eia iho ka pa peekue ma ke one o Kakuhihewa, a me Hanalei. Heaha la t<oi ? Ina o ka lealea nlii ia o loko o ka poe Mahaloia, o ka n'oonoo mua i na mea e ulu ai ka lahuikanaka, kahi hoi i hiiinai nui ia, malaila wale no kahi e loaa'i ke ola no keia lahui. He pono loa e hoaiai mua ia na mea a pau, kahi hoi a ka noonoo kaulike e kuka iho ai. Eia nae kekahi kumu i huikau ai, he ano paakiki kahi e hiki ai i ni Mahai ke hopu aku i ka hewa i hoohuoi i?(, a i ike wale ia aku paha. Aole e hiki i na Makai ke komo wale aku i na hale e hopu aku, ke ole i hele mai kekahi mea e hoohiki imua'o ka Lunakanawai i kona ike, a ma ka hoohikl aua i kana ike, e hoopuka ae ka Lunakanawai i Palapala Kena, e hopu ia; a pela wale no e hiki ai. He kakaikahi wale o ka poe i hana pela. He kaumaha nui ko'u naau no ka ike ma* oli no, ke iho nei ka lahui Hawaii ma kaihona e nalowale ai, ke ole e noonoo ia ka mea e ola hou mai ai. O keia hoi ka'u i j ai, ina e hooko io ia. He oiaio j he laau hoola keia ika lahuikanaka. Aole i pau ka olelo no keia manao. E. H. Paulo.