Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 9, 27 February 1864 — KA WAIWAI O KA OHANA O AIASA. [ARTICLE]

KA WAIWAI O KA OHANA O AIASA.

(ōrft CHAJA AfASA, KE KAIKAMAHIne wahine maikai ana, a rae ka waiwal 0 kP.na Phana, a ke mau nei no ka keemmn&oia.. aaa. jia. ka Uikina. H$ pinepine loa ke kunuhaUia ana o ko lakou moolelo, no ka nui o na mea kupanaha i loaa iloko o ke ola ana o kanaka, mai ka ilihune a hiki aku i ka nui loa ana o ka waiwai, a me ka hanohano. He kanaka o Ghaja Aiasa no fatale Komohana ; oka, ua haalele oia ia wahi i ka hopena o ke keneturia 16, e imi i waiwai nona i Hinedu. He kanaka oia noloko mai 0 kekahi ohana hanohano kahiko ]oa mai; aka, ua lilo loa i keia wa i kanaka ilihune. Ua loaa nae ia ia ka naauao, oia wale no ka mea a na makua i haawi mai ai ia ia ; a ma ia hope iho, aloha keia i kekahi kaikamahi- „ ne wahine maikai, i like loa no ka ilihune j me ia, a ua laua i hookahi | io malalo o ke kanawai mare. Aka, ma ia l hope iho, ike iho la oia he mea paakiki loa • ka hoolako ana i na pono no ka wahine. A , no ka hiki ole ia ia ke hoolako i kana wahine, no ka mea, ua loaa mai ka pilikia ilihune ia ia ; nolaila, huli aku la kona manao i ; Inia, kahi nana e hoolako mau ka poe neie I o ka Akau. | Hele aku la keia me ka hai ole aku i kona !. poe makamaka, a o kona wahi waiwai wale i no, he wnhi lio, a he mau wahi dala uuku loa, c i loaa mai no kekahi mau wahi mea i kuaiia | aku. Alaila, hookau aela oia i ka wahine | maluna o kahi lio, a hele iho la no hoi oia \ ma ka aono. Aole i liulio, pau na wahi dala a laua, a no ke alohaia mai ko laua wahi ola o ka helo ana'ku i kekahi mau la iho. a hiki ana iaua ī kela wahi kaulana i ka mehameha. Aoie hoi he hale oia wahi, nana laua e uhi iho i ka ino, a aole no hoi he lima nana laua i kokua aku. O ka hoi hou i hope, he pilikia la ua ikeia, a o ka hele aku imua, he.make ka hopena. He ekolu mau la o ko laua ai ole ana, a me ko laua inu o!e ana i ka wai, ia laua hoi e pue ana i ke anu a ke kehau. lloko o keia wa pilikia launaole, e hanau iho ana ka wahine he wahi kaikamahine. Alaila, kakali iho la laua nei ilaila, me ka manao e hele mai ana kekahi poe huakaihele malaila, a hala kekahi inau hora; aka, ua kuhihewa loa laua ma ia manao ana. No ka mea, he kakaikahi loa ka hehiia o keia waoakua e ke kapuai kanaka ; ia wa, ke aui aela ka la, a makau iho la laua no ka uhi I o ka po; no ka mea, o kahi keia o na holoholona hihiu ; a ina laua e pakele mai a lakou mai, alaila, e make ana nō laua i ka pololi a ka ai. Ma ia manawa, hookau ae Ja ua o Aiasa 1 ka wahineana malunao kahi lio, a ike iho la ia ia ia iho, ua hele a nawaliwali toa, aohe e hiki ke hele hou aku. O ka lawe i kahi kaikamahine, aole no hoi e hiki, ua hele no hoi ka makuahine a palupalu loa, aohe e I hiki ke noho iluna o ka lio. Nolaila, hoea

mai la kn-hoopaapaa iwaena o ke aloha a me ka pilikia, a ua oi aku ka mea hope, noiaila, hooholo iho la laua e wailio i ke kaika-! mahine i ke alanui, a uhi iho la na makua i ua wahi kaikamahine nei i ka lau laau, a waiho iho la inalaio o ke kumu laaU, a hele aku la ua mau makua nei me na waimaUa e helelei ana. i Hele aku la .laua nei a haja hookahi mile Ilflai «a wahi aku nei, pau ka ike ana mai a oa maka o "ka ma'kuahine i ua wahi kumu laau ku hookahi nei, kahi hoii ana i waiho ai i kana kaikamahiae makahiapo o ka wa oiai na niho, o kona lele iho la no ia ilalo, a uwe aela, " Auwe kuu keiki! Auwe kuu keiki!!" Hoao aēla ia e ku iluna, aohe nae he iliaika kupono e hiki ai. Nolaila, hele mai la k« kane a loaa pono i ka puuwai o ke aloha, a olelo inai la d ka wahine, e kii hou jae au ike keiki. A hiki aku la keia 1 kahi 0 ke kaīkamahiiiie i waiho ai, i loa no nae i na maka oka makuakane a kau aku iluna 0 ke keiki, o lea hele mai la no ia o ka manao a uluku, kupikipikio i ke alriha, i kana kamalei wahine o ka wa ui. la ia i hiki aku ai ilaila, ike aku la oia ua poaiia'e ua 'wahi kaikamahine nei e ka moo Nahesa nui a puni, a mpnao iho la hoi keia e hamama mai ana ka waha o ua moo nei .e ale aku i kahi kaikamahine; ia wa koke no, o kona lele ino aku la no ia me ka makau ole; no ka mea, me ia ka puuwai makee-e milimili; ia ia nei hoi i lele aku ai, makau mai la ka moo, a hoin aku la iloko o ka )ua ma-laio-o ke kumu laau, a o ko ianei lawe mai ia no hoi ia i kana milimili, a hele aku la a halawai me kana wahine, me ka poino ole, a haawi aku la «o hoi ia i ua kaikamahine nei i ka wahine, ka mama o ua milimili hiapo nei a laim. Ma ia wa, noho aku Ia keia ma ke alo o kana puuwai Eva, a hai aku la i ka o ka. pakeLe ana o ua 1 wahi' nei, oia"iSbt, € ana he huakaihele, a na lakou laua 1 kokua mai. A hele like akū Ia lakou nei a hiki iSehoa. Ia wa nae, e noho ana ka ohana Alii a ka Emepera Akaba :ilaila 4 O Asipa Kana, kekahi kauwa punahele a ke Alii, e noho ana ilaila, he hoahanau ia no ianei. I ko ianei hiki ana'ku ilaila, hookipa maikai mai la oia ia lakou nei. He mau la ma ia hope iho, hoolilo aela ia ianei i Kakauolelo nana. ifa ia e noho ana ma īa oihana, ike iho la ke Alii i kona eleu a me ka makaukau, nolaila, hoolilo aela ka Emepera ia ianei i Alii maluna o kekaihi Puali Koa Lio he tausani. A mahope iho no, oiai e pii ana no kona eleu ma na mea e pili ana i kana oihana; ua koho hou ia no oia i Luna nui no na. ohua o ke Alii; ano ka mau no oka pii ana o.kona eleu, nolaila, ua hoolilo hou ia'e no oia 1 Luna Puuku Nui no ka aina. O keia kanaka i hele a kokoke e waiho na "iwi i ke alnnui, i ka pilikia ilihune, he mau makahiki pokole wale no mahope iho, ua lilo oia kekahi kanaka nui Ioa r ame ka noho hanohano nui ma ke Aupuni o Inia.

0 ke kaiknmahine i hanau ai i ka waoakua, ua kapaia kona inoa o Mher-ul-Nissa, (o ka la o ka wahine.) Ua kupono loa no ke kapaia ana o kela inoa ia ia, no ka mea, 0 kona kii ma ka nana ana, be ui, he nani, a oia wale no hoi ke kaikamahine wahine maikai mamua o na wahine a pau loa o ka Hikina. Ua malama loa ia kona aoia ana ; ma ka hookani pila, ka hulahula, ka huku mele, a me ke kakau kii, aohe ona lua īwaena o na wahine. 1 kekahi la, hele aku la ke keiki a ke Alii e ike i ka makuakane o ua kaikamahine nei. 1 ka pau ana'e <e ka ahaaina, hoi aku la na mea a paa, a koe wale iho la no- ka poe o ka helu akahi; aka, he mea mau hoi ke komo mai o ka p©e ladies, (aa wahine hanoha? no,) ua uhiia na maka. O ka mea hoi a Mher-ul-Nissa e kuko nui nei, ua ko maoli io no, i ka hoopio loa ia ana o ka manao o ke keiki Alii opio. A i ko ianei ws e himem ana, —lele aela ka hauli o oa keiki Alii nei; a ia ianei hoi e hula ana,—ua hiki ole hoi ia iala ke noho maiie iluna iho o kona noho, oiai «a piha kona puuwai i ke kuko ino a aloha. O ko lanei kiekie, ke ano 0 ke kino, a me ke ano o kona hele ana, ma ! ia mau mea ka hapai ana mai a ke keiki Aiii i ko ianei nani a ke kulana kiekie loa. A i ka wa hoi e kau pono mai ai ko iala mau maka, me heaha la la, a hookuu iho la keia 1 kona uhi maka, a kaupono aku la imua o ke Alii me kona >nani noi. No ka nui loa o ke kuko ino o ke aloha o ke keiki Alii i ua kaikamahine nei, nolaiia, aoleakaka o kanamaea e hana ai; no ka mea,

ua hoopalauia ua kaikamahine nei e ka ma~ kuakane ia Lia Afakuna, he kaukau Alii ! kaulana loa oia no lukoma. No ia mea la, hoopii akū la na keiki Alii nei i ka makuakane, me ke noi aku, i kokoolua ia, a i iwiaoao hoi no kona mau 'la opiopio ; aka, nole nae i hookoia mni ia noi ana. Nolaila, hoi mai la ke keiki Alii me ka hilahila, a mare ■aela no hoi ua kaikamahine nei i ke k'ane i 'hoopalauia'i. Ma ia hope iho, ua pilikia loa ka mea i lilo ai ka wahine i ka punaiua Alii. O ua keiki Alii nei, aohe nae hoi e hiki ia īa ke hoike akea aku i kona huhu i ka wa * ola ana ka makuakane. Aka nae, ike iho la hoi kela i ka inoino o ka hana a ke Alii opio, nolaila, haalele iho la oia i ka Aha Alii !o Agm, a hoi i Benegala e noho ai. O ke aloha hoi o ua keiki Alii nei i uumi ai i ka wa e ola ana ka makuakane, na hoi hou mai me ka papalua o ka ikaika i kona [ ae nna i ka'noho Alii, ma ka inoa o lehan* gire. Oia wale no ka mea mana i keia wa, . aohe mea nana e keakea aku kona makema- . ke. Alaila, kauoha aela oia ia Lia Afakuna e hoi hou mai ; aka, ua hilahila maoli nae . uAlii nei i ka lawe maoli ae i ke ola o ka i punalua ; nolaila, imi iho la ia ina na kumu e ae. Aole nae he loli iki o ka manao o Lia . Aiakuna ; no ka mea, aole he kanaka hano* , hano' e ma lnia e laweia kana wahine me ; ke koe o kona ola. 0 kona inoa mai na makoa mai o Iileo; no ka make ana o ka Liona ia ia ; nolaila, kapaia f i kona inoa o Lia Afakuna, oia hoi, " Ka mea nana i pepehi ka Liona." O kona inoa kaulana loa keia ina Inia. O Delhi, o ia kahi i noho ai o ka Aha a fehangire ia wa, o kekahi kulakauhale maikai loa ia o ka Hikina, ilaila keia 1 kauohaia mai ai e hele aku. 1 kona wa i hiki aku ai ilaila, haawi hou mai la ke Alii i wahi hanohano nona; nola- - iie iDo kekahi a ke Alii e hana mai ana mahope. No ka mea, • ua manao maoli iho la oia, no ka loihi loa o ka manawa i hala, ua pau la hoi ka manao ana o ke Alii i ka wahine a laua. Aka, ua kuhihewa loa kona manao ana pela ; no ka mea, e makemake ana ke Alii e make ia. I kekahi la, kauoha mai la ua Alii nei c hele lakou e huli holoholona, a e hele e hoi kekahi poe e hoomakakiu a ikeia kahi o ke Tiga nui. Mahope koke iho nō, oleloia mai ana, ua ikeia hoi he Tiga nui launa ole, iloko o ka ululaau o Nidabari. Ua oleloia rqai no hoi, hē nui na holoholona nui a keia Tiga i lawe ai, mai na kauhale aku o ia wahi. la wa i lohe ai o ke Alii, o ke kena koke aela no hoi ia o ua Alii nei, o ua Tiga nei ka lakou e kii ai e pepehi. He mea mau hoi i ka huli ana a ia poe i ka holoholona, he hoopuni mua i kahi a ka holoholona i noho ai, ina aole, alaila, hele ■ aku mawaena. A i*Jca ikeiaana o ua Tiga nui nei, e kahea mai ana ke Alii, " Owai o oukou ka mea e aa e hele e hakaka me ke Tiga ?" Ma ia wa, nana aku kekahi i kekahi me ka pane ole ; a mahope iho, huli like aela na mea a pau, a nana aku la ia Lia Afakuna ; aka, aole nae o ianei hoike aku 1 kona manao, ua akaka lea no ia ia ka lakou mea i nana mai ai. A mahope iho, ekolu mau kauwa o ke Alii i hele aku no a mua ona, me ke koi aku, o lakou ka'poe e hele e hakaka pakahi me ua Tiga nei. A no ko ianei ike ana'ku la ia mea, pii aela no hoi kona manao kiekie; no ka mea, ua manao o ia, aohe mea nana e aa aku kela holoholona weliweli. Ua manao mua aku no hoi keia, ina aohe o lakou mea e aa i ke Tiga, alaila, oia ke hakaka aku me ua Tiga nei. A i ka aa ana hoi o kela poe, nolaila, manao iho ai keia, ina aole oia e hakaka me ua *ei, alaila, lilo ka inoa kaulana ona i mea. nolaila, hoomaka aku la keia e olelo iminW na mea & pau, " O ka hakaka aku me ka holoholona me na mea make, aohe ia he kupono i ke kanaka; no ka mea, ua haawi mai ke Akua i ke kanaka he mau lima, a me na aa e like me ko ka holoholona ; a he naauao , hoi kekahi mea Ana i haawi mai ai i kē kanaka, i mea nana e alakai kona ikaika." 1 A mahope iho o kana olelo ana, hoopaapaa nui mai la hoi na'Lii, me k$ olelo ana, e hiki ke hakaka aku me ke Tiga, ke ole e lawe i na mea oi." I aku la keia me ka maka makau ole, ** Ano, e hoike aku ana au i ko oukou manao kuhihewa loa." Ma ia manawa, o ko ianei hoolei iho la no hoi ia i ' ka pahi ana, a hele hookahi aku la e hakaka me ua Tiga nei. O ka makemake maoli no : keia o ua Alii nei, o ko ianei hele e hakaka me ke Tiga, i wahi nona e make ai; ak* t ! hooaua wale aku la no ua Alii nei, a koi loa

no hoi kela ; no ka paa loa oko Lia Afakuna, hookuu aku la ua Al» nei me ka manao kopulu wale aku no. Ma ia martawa, ua penaia ka hikilele iluna o na papalina a pau loa e ku ana, oohe leo pane. Ui kakauia e ka pōe o ka Ilikina jua hakaka llna nei o Lia Afakuna me ke Tiga ; aka, «fohe nae he pololei loa. Eia ka mea e akakH ai, mahope iho o ka hakaka loihi ana a laaa, ua pakele m:\hunehune mai kona ola, uaj hele a weluwelu ke kino ; aka, ua lanakila no nae o ia maluna o ke Tiga, a ua waiho iho kona kino knpapau imua o kona alo, afku hookehakeha aela oia me he moho la i liinakila maluna o kona enemi. O ka mnnao o ua kanaka nei, ua pii hou ae, a o.ka mea- hoi a ke Alii i kuko ai, ua huhewa'; aka, aole noe i oki, a i ana ka manao ino fcna o ke Alii ia Lia Afakuna. Mahopeiho o ke ola ana'e o ka eha o ua o Lia Afukjuna, hele mai la'no hoi ia e ike i ke Alii, a Aiahookipa maikaiia mai no hoi ia eke Al|i; nolaila, aohe ona manao he hewa kekahi e hana hou ia inai ana nona. Aka, ua uni hou no ke Alii i mea noua e make ai, i kaawale ae ai 4 oia mai ka puuwai aloha ae Mia, a i ka okoa ai hoi oia mai ke poo a i kaihi'u. Ia lakou e luana ana, olelo malu akqia ua Alii nei i kekahi kauwa ona, e i ka punalua a kekahi nlanui haiki, alalla, holo mai maluna o ka Elepani, a hehi iaionei a pepe loa. 1 keknU la, ia ianei i hoio aku ai maluna o kahi koK, maloko aku o kekahi wahi alanui ololffl hoea mai ana ua Elepani nei, a ike akui'Hkeia, kahea aku la keia e hookaawale ae aole nae o lakou la hoolohe mai, mai la no ia o ua Elepani nei a hookujfia ianei, a pepe iho la keia. I ko ianei hinii ana iho ilalo, holo aku la no hoi lakou lai o ko ianei ala aela no hoi ia, hookahi n« |iauna i ka pahi, lele ana i kahi ka ka Elepani, a o ka make iho la no hoi ia o ka Elepani, a lanakila hoir-aehK no ua Lia Afakuna nei maluna o ka mea e hana mai ana i ka ino. I ka wa o ianei i hehiia'i e ka Elepani, a me ka mea nui hoi a ianei i hana aku ai no ka Elepani, e nana mai ana no ua Alii nei ma ka puka aniani, a ua ike mai no hoi i ka pakeleiana o ianei. la wa, oko ianei hele aku lamo hoi ia a ka Hale Alii, me ka manao ole e.imi hou ana ke Alii i wahi nona e make ai, a hai aku la hoi keia i kona pakele ana i ka Elepani. He eono malama mahope ia iho, aohe he imi hou o ke Alii i mea no ianei e make ai. Aka, o na inea a pau a ke Alii e hana nei, ua ike wale ia no e na mea a pau, o ka olelo hookahi wale iho la no ia. He mea mau no nae i ke Alii ka loaa mau o ka poe nana e hooko kona makemake. O kekahi kanaka o Kutupa, he kupa oia no Benegala, a ua hoolimalima iho Ja ia he kanaha kanaka, i poe nana keia e pepehi. Aka hoi, ua lohe e no hoi keia ia ohumu, a nolaila, aohe ona hele iki iwaho. A no ka maopopo no ia ia, e lanakila ana no oia maluna o ka poe e kue mai ana ia ia, nolaila, aohe ona hoonoho mai i kana poe kaiwva me ia iloko o ka hale ; aka, hookahi wale no nae wahi kauwa noho pu me ia.

Mahope īho, hele mai la ua poe powa nei eiioohalua i ka hale » Lia Afakuna, a ike iho la lakou he rumi kakau palapala mahope iho o ka puka nui, a mailaila aku a komo iloko oka rumi moe. Ika po ana iho, i ka wa i hele ai ke kiai hale, e komo iho ana ua poe kanaka powa nei a ioko o ka haie. Mahope iho o ka poeleele ana, ua paniia na puka, a hoi no hoi keiame kona ohana ehiamoe/ O kekahi poe hoi o ua poe powa nei, manao ua pau lakou la i ka hiamoe, alaila, 'iihi malu aku la a komo iloke o ka rumi. Ma ia manawa, o ka hoomakaukau iho la no. hoi ia o ua poe nei e hou aku i na pahi a lakou, e kahea mai ana no kekahi kanaka o lakou, " Aiia ! he mana ko kakou mai ke Alii mai; a heaha La ka pono « kakou a pau he kanaha, e pepehi i keia kanaka hookahi, a oia kanaka hookahi hoi e hiamoe ana ?" A lohe mahui keia i ka leo mailoko ae o kona hiamoe kino make, puoho ae la no hoi ia, a hopu aku la i ka pahi, a hoio aku la keia a tna ke kihi oka rumi ku. A maiaila kahi o iakou nei i hakaka ai hie ua poe powa nei; ahe mau minute wale no, he nui ka poe o lakou i pau i ka make, a o ke koena aku o lakou, aohe mea i pakele i ka moku ika pahi. O ka eiemakule nana i kahea a puoho ai keia, aoie ia i holo; alaila, hopu aku ia keia ma ka lima, a aloha aku la hoi keia, no ka maikai o kana hana ana mai ia iaoei; a hai aku la no hoi ua eiemakule nei ika mea nana lakou i hoolimalima mai, e kue aku, a e hana aku hoi i ka hewa pepehi kanakai ka mea hewa ole. (Aoleipau.)