Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 11, 12 March 1864 — KE KILOHANA. [ARTICLE]

KE KILOHANA.

E ka Nupepa Kuokoa e ; Alohaoe:—Ua hiki mai ka manawa a me ka pono e olelo. Ua hiki ke hooiaio a hooko iho me ke kanalua ole ; oia hoi, ua paa loa ke kanawai hanau maluna o ke kanaka, e like me kona haawi hemolele ia mai—kona ano, ka pono o kona olaana, kona pono lahuikanaka, a me kana olelo iho. He mau pono nui loa keia 0 ke kanaka i haawiia mai nona, dole i hiki 1 ka hooikami wale o kekahi uhane ke hoololi wale ae i ka niaikai a me ka hemolele o kona ano paa, ke ole e hanaia ka uhnne olelo oloko i kana olelo iho, a i ke kino, e hoololi naauao ana i kona ano maoli. Ua like no rne ia ka pono paa loa o na pono pili paa, a i pakpi kanawai ia malalo o ka hoohiki hemolele, i laweia a hooalii ia maluua o kekahi kanaka, a o ke aupuni, a o ka lahui okoa, i pono nona iho. Ua hiki 110 nae ke weheia i kekahi manawa e like me ke kumu e wehe ai, ke kuikahi like, ka hemolele o na aoao nana i hoopaa. O na kanawai hoohaiki wai ona o ke aupuni e noho nei, oia paha ke kilohiina pookela oka lahui Hawaii. Aole aupuni oka honua. i hookaokoa ia ia iho, e like me ka pae Hawaii, i lawe ia ia i pono pili paa hanau kupa nona. tJa aoia ka uhane Hawaii oloko e i ka waiwai nui o ka hookae ana aku ina wai ona. Ua ae mai na aupuni hanohano o ka honua i keia pono oke aūpuhi Hawaii. Aole o lakou kuleana e keakea wale mai i ko kakou pono, nolaila, ua hoomau ke aupuni i ka pono o kona hoohaiki ana iloko o kona aina iho.

E nana, ua paa loa na kumu hooko hana lahuikanaka, a me na aupuni no kahoomalu ana i ka pono o ko lakou papale alii kuokoa iho. Oka hui lokahi o kona mana ka mea e .paa ai, penei e oleloia'i ka hoopaa ana o kona mana, " O ka hana ole i ka mea a ke kanawai i koi mai ai e hana, he hewa nui kona." Ina oka aina okoa a pau ka mea hana ole, ua kapaia, he aupnni ole, he hoomokuahana, no kona hooko ole i kana mau olelo paa iho, a i na pono o kona mau kanawai; o kona lilo i mea ole, oia kona hewa i oleloia. Ina he alii ka mea hana pela, ua kapaia he kipi, no ke kqe i ko lakou pono iho, ina he kanaka hookahi a keu, oi ole i ka palua, he karaima nui a me ka hoonele i kona pono ka hoopai.

Ua pili pono ka hoaiiewa kanawai ia mai, a me ka haunele mokuahana kanawai ole, i ke aupuni hooko ole i kona hoohiki kanawai ana, no ka pono o kona poe kanaka, ua kuP°no ke hoopai, a ohi, a hoonele loa me ka ilikole i ke alii hana kipi. Ua kupono ka hoopai io eleele hoomalu papale alii o ka Halepaahao, i ke kanaka hoohaunaele ino, kupono ka hoonele ana o ke Kumukanawai ia lakou, e noho ole ma ka Ahaolelo. O ka hana ole a me ka hooko ole i na kanawai o ko lakou noho alii ana, oia ke kumu oia mau hoopai ino weliweli nui loa. Ua pili pono loano hoi i ka lahuikanaka oia hanu, i ke alii kipi paha, a i ke kanaka hoohaunaele ino, a i ke kokua, i ka hoopoho a me ka alunu i ka waiwai o hai, ua kapaia he aupuili ino, he alii a he lahukanaka ahaolelo i ka hewa a me ka poino, no ka lolelua o ka naau a me ke kau kanawai pono ole. No ka haiki a me ka hooko ole i kona.mau kanawai, a i ka manao ole i kana olelo hoohiki nona iho, i hoolana hewa a puni o hai me ke poho, a i ke kokua ōle i ka pono o kona aina iho, oia ke kumu pono no ka hoohewa kanawai ole ana pela. - . O keia manao no kekahi, makemake.no e kokua i ka pono o ka mahiai Hawaii, o ka aina a me ko lakou kalepa ana, ke noonoo ia kona pono. Ua makemamake i ka hoopii pu me lakou, a i ke noi e wehe i na pilikia e keakea ai i kekahi o na mea mahiai Hawaii e noho nei, i mea ē holo ai kana hana, pela no ka manao, ua like pu ia-me ke kokua i ka pono a me ka maikai o na kanawai hoohaiki wai ona o ke aupuni e noho nei. Oia no kekahi mau pono.o ka aina e waiho nei i manao nniia; aka, ua kapae aku kekahi pono i kekahi pono, no ke kumu no i aponoia ma ke ākea. E nana paha i na kanawni hookapu wai ona, a i ka pomaikai a rae ka pomaikai ole ia

ia. Ua nui loa ka waiwai loaa mai ike aupuni, ke dala maoli, a me ka hanohano i ahu ia ma ka waihona maluhia o kela knnaka keia kanaka nona iho, mai ka wa o kona hooko ana a hiki i keia wa, i ko ka aina a ine ke aupuni oka Moi. Aole nae komo na hoopai papale alii, ia mahalo ana no na hoohaiki wai ona, no ka mea, ua okoa kona ano aua mau loa. Ika nana pono ana ina mea i hanaia iloko o ka aina, ua pomaikai loa ka hana, a me ka maluhia oke aupnwi i kona waiwai. Ua kokua nui oia e hoomama ika auhau o na kanaka no ka maluhia, a ua wehe akea i ka pilikia o na kanaka kupa oka Moi. Auwe aloha ino ka pomaikni! E iawe ia'ku ana anei kona aloha a me kona kokua io ana i ka pono o kanaka Hawaii, a me na haole i maiuhia pu me lakou ? Ua aloha nui ia ka pono o kela mau kana\vai hoohaiki kinai wai ona, no kona kokua nui i ka ilihune 0 kona poe kanaka ponoi. No ke aha la ka lokoino, aloha ole, a me ka uhauha wale no 1 kou waiwai a me kou pomaikai iho ? Ina ua hoopauia kona mana ma keia nina, a emi iho kona kumu hoomahuahua dute wai ona e laweia.mai, aole anei e nele kou waihona hookupu auhau no kou maluhia iho ? Ina i nele, aole anei i makaukau ka maluhia e auhau hou iho maluna ou ? E nana i ka loa a me ka laula o ka aina, mai kela pea a keia pea, ua nui no na waiwai mahiai e ae, kupono i ka hooulu ia iloko o ka aina, me ko lakou kino okoa iho, me ka hoololi wai ona ole ia, a e lawe hoi i waiwai kaiipa aku ika aina e. No ke aha ka palaualelo a me ka mahiai ole o na kanaka ia mau waiwai kalepa 1 pomaikai no lakou iho, no ka aina a me kona aupuni iho ? E nana i na haole a me na lahui olelo, a no ka lakou manao iho, ka hana mahiai nui ma ka aina ame ke kalepa i keia wa. No ka nele paha i ka ninau ole ka mea e holo oie ai ka lakou hana ? Oia paha kekahi kumu noonoo no ka mahiai kalepa Hawaii, a me ka ninau i ko lakou mana iho. Ke mahalo aku nei t ua maikai aua oiaio ka palapala kuokoa a ka mea naauao, noonoo pono me ke akahele, i paiia me ke puhi rama Hawaii. E olelo ana ka mea naauao, e pomaikai ana ka hune o ka aina, a o na kanaka a me ke aupuni i ka hane puhi rama Hawaii, ke ae kona Ahaolelo. He oiaio maoli keia, a ua pono e kokua nuiia ka pono o ke puhi rama ma keia pae aina. Ua kupono loa ka hana puhi wai ona, e kokua i ka poe ilihune mahiai i na mea kanu palahu wale i mahiia iloko oka aina, i poho pinepine i kela kau keia mahiai.

Ina e hanaia keia, e lilo io no ko lakou ino popopo a palahu wale i ka hooinaemae ia, a ano hou ae kona waiwai io iloko, a he kupono hoi i ka malama loihi īa, a e kupaia apaa i ka pahu, a hoolilo aku ia ia i waiwai kalepa aku i ka aina mamao. Oia maoli no ka pomaikai o na mahiai ilihune a puni ka aina, ke loaa io mai ma ka kakou hoopii ka pono 0 ka hoonoa ana i ke puhi rama. Ua akaka no paha, o ka mahiai i na mea ulu bua i kowiia ka wai, oia ka inahiai nui piha loa ka aina iwaena o kanaka. O ka poe ilihune ka poe hana nui i keia mahiai iloko o ka aina, ua hiki i ka ilihune hookahi a keu ae, a i ka ohana hale okoa a keu aku ka nui, ke m&h) no a puhi rama, raa na ipuka hale o lakou iho me ka luhi ole i ke kahu ana. Okoa fce puhi, okoa ke kaomi, okoa ka uwiuwi. O ka pomaikai io maoli e loaa mai ana i na.poe mahiai ilihune, a i hiki ai in lakou ke hooko i ka hana io ana, oia ka pono maoli e kokua ia e ka hoonoa ana i ke puhi rama Hawaii. Pēhea, ina haawi ka poe hoopii mahiai puhi rama pala wnle i uku kivila kanawai i ke aupuni no koaa ae aim. Ke hai nei oia i kona manao, aole oia e noonoo iki no ka pono a pono ole okaaeameka hoole, no ka uku kivila ana i ke aupuni pela ; aole hoH ka pōno o kona ae mai a me ka ole, me ke kue a kue ole ia ia iho. Eia waie no ka manao maopopo i ka noonoe i keia wa no kela uinau a ka poe mahiai puhi Tama Hawaii. Ina e hooiaioio mai ka manap o ka poe mahiai hua poho wale, a be oihana mahiai maoli no ka hana puhi wai ona, e hana mau ia iloko o ka aina i pomaikai maoli no ke ola o ka lahui, a o kanaka, a me ke aupuni. Eia-ka ninau maoli malaila, no ke aha ka. auhaa kivila o kona aupuni 1 ka mahiai ponoi kupono maoli o kona aina iho ? Ina he kupono ka auhau ana pela, no kē aha ke kau ana i ka nku kaumaha koikoi maluna o ia poe ? Ina he hana maikai maoli ka mahiai o ia ano i na hua pala wale a me ke kahu ana i moa pono, a lilo i waiwai oiaio. No ke aha ke kau ana i ka uka auhau oo ka

hana ana i lea hana oi oka maikai ? Im e kauia he uku ike aupuni ao k% ae ana e puhi i ka rama Hawaii ; eia ka nmau, e liio io ana anei ua puhi rama la i mea kokua >o i ke poho o ua poe mahiai pala wale ia ? Ina pela ka hoola ana o ka palapala ae pubi rama i ka ilihune o ka poe hune ? £ aho kn hune o ka puaa, he ola i ka anaanai. E noonoo pono na mahiai Uihaae a me ka poe makemake, ina he pomaikai io ko lakou ke aeia ka lakou noi puhi rama, a e noonoo pono hor lakou i ka pomaikai o keia wa me ke puhi raraa ole. Pehea ? Ina he tauaaui dala a keu ka uku no ka palapala ae ike puhi rnma i ke aupuni, eia ka ninau maoli. Ehia kanaka mahiai īlihune e loaa na pabpalaae? Ehia hoi ka nui o kapuahi puhi rama Hawuii ma keia j>ne aina ? Ehia ilala e loaa niai i ka waihona nnpuni no na palapala ae kiviia puhi rama ? Ehia dala k»a i ke aupuni i keia wa no ke dute malalo o na kanawai hoohaiki wai ona e noho nei ? Minamina ke kokua a me ke kokua ole i kela ninau no ke puhi rama. E kokua ka noonoo kauiike i kona pono a me kona naauao. Ua lana ka manao e kokua ka pono o keia mau hoopii elua i haawiia ; aka, aia no i ka manao o ko lakou Ahaolelo ka hooholo e like me ko lakou ike ana j ka mea e pom maoli ai ka nina. no he manao maloko o na aoao hoopii, ua kue lea naauao hooholo kanawai o ka Ahaolelo i kona Kumukanawai; ke hilinaiia kekahi oia mau pono, a i ole ia, o laua pu paha elua, iluna a ilalo i ka manawa hookahi. Aka, he mea paha e hookaumaha i ka mannoio o na naau lehulehu. Heaha ia ? He lapuwale, eia kaoiaio. O ke ola o ke kino i ka ai a me ke kapa, oia ka waiwai oiaio no ke ola o ke kinoa me fce ola mau. Oka naauao o ka hana ana me ke kuhihewa ole i kekahi a me kekahi, oia ka hoomana oiaio. Oia no ke kilohana oiaie no ka pono a me ke ola o ka lahui Hawaii a me ke aupuni. Heaha la ia mea he oiaio? Aka.he ninau maoli ia, a ūa lehulehu wale kona ano, o ka oiaio a me ka maoli, '• O ka hana mahiai i ka honua, a o ka maluhia kona papole alil.** E na kamalii mahiai o ka aina, ina o ka hana ka maikai o ka mahiai, a o ka mahiai ka maikai o ka hana, e maikai auanei ka hana, he ahiu ka maikai. E hoomaikai paha na kamalii i ka maikai o ka oihana mahiai, ke pookela o na hana a pau mai ke aio mai o ke Akua, i ku Ualo o hana, i ka piko o Wakea, he inalumalu no Kane ma laua o Kanaloa. Oka pomaikai maoli no ka mea i manaoia, he pono no ke kanaka Hawaii. S. P. Kalama. Honolulu, Febcruari 22.1844.