Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 12, 19 March 1864 — Mahiai Puhi Rama Hawaii. [ARTICLE]

Mahiai Puhi Rama Hawaii.

Eka Nupepa KcoroA s; Auoba os.—Peh wau i olelo ai no kekahi ninnu i beittbeltm iloko ou. lna i botopono ka hana puhi rama Hawiii maloko o kou aina a me koo Aupaai, oa hoio paha ia no ke kokua i ka pono o km poe raahiai, i na me« nlu hua pala w*h» iloko o ka aina, e hoolilo i waiwai kalepa aku maho. i ole e poho wale ka luhi o ka poe nana i mahi ia mau mea ma ko lakou mau aina mea kanu. He manao kuonoono keia i hoopukaia mai, a ua kupono ka ninau i kooa ain«, a ua makemake nuiia hoi i pomaikai no I» Auponia me kona poe kanaka. E makaakaa »na paha na mahiai o ia ano iloko o ka aina. e aoi nui nku i kona Ahaolelo. e kokua nui mai i na pono no ka mahi ana ma ko lakor ain ino. & noonoo va no keim ninau i fcn«rm mai. . • 0 ke noi e hookuuia ka pooo puhi ain Hawaii, i mea kokaa i ka pooo o ka po« hiai pala wale oka aina. He oiawK aa Iw mea, oia kekahi pono i makoenake muia e aa kanaka o ka Moi, no lakou iho» a e kaltna i ke Aupuni. He maoao oiak» bookaaaant oie keia a me ka pooo maoli. a e kokua nui ia no. Oia no paha ke kama maaao nui a me ka oiaio, e hoopaa Ia iloko o ko kikou KumukanawaL

Ina ua noiia pela, « ptoo pmkm. k» mm», owai auanei ka haole kanaka Hawaii. a mke ka haole maoli, e hoole i lea holo mm • Iw?ia pono maluna o ka aina ? Aka. o ka pwaaikai o na kanaka a me ke Auponi, oia ka poas i imiia e ka manaoio o na kanawai. »♦ kokoa ia no. Oka pomaikai ole e loaa mai ma ia hana ke hoonoaia, a uo b«i e aku pa&a ke poho, oia ka hewa ame In hpuwlle. A«le no e kokua ia.

Eia ka lua, e nana ia. Ekmi aa iianawai kinai wai onn o ke Aaponi e noho *m, oi.i oo paha kakahi o oa pooomakhii ba« pak wale, e noi ouiia i kooa Ahaolelo, e k*kiia nui mai i ka pooo a rne ka naalukaa o k» kou mahi aim ma ko hkoo mfttt aioa iho. E nana i ka noho ana o ke Aupuni * oa* koaa poe kanaka, a hiki i keia wa • koaa hoomalu ana. Ua nui loa ka pw>ifcai i Imm mai i ka poe mahiai ilihuae haa pala wab. no ka hoomau i na kanawai hoohaiki wai on&, e hoomalu i ko lakou mahiai aaa na kuauna. Ua olelo kaulaoaia aa kaaawai a penei i olelo piaepiue ia% Ihmmi aa» a»» iloko, a i waho © kc ka Blafc Aapuni, "• Ui hoopaa ke Alii ia ia iho, me ka inoa o lw«a lahuikanaka, e hoohiki hemoleU kiaai ioa ia ka mana hana wai ona, a mm fea *aa ana iloko o kona aina, aoU « hoopaaaheie wale i kekahi maluna o ke kanawaū'* E nana pooo ia k* oiak> o- Iwa vmmn % i hooaliiia i pooo kupa hanaa a» ka lakai a | me ka aina, a • naaa hoi i ka haeko pooo » ona, i waiwai a i pomaikai koke Aiii Au- | puni/ He kuma wanan aui aiwaiwa akm loa keia. Ua hoouka papakōla ia h««nilh o kona mana, ua kahmuia i k» aila

hoano o ka olioli me ke koko kanaka, e hoolilo ana ia ia i pono pili paa hanau kupn no ka aina, »o ke Aupuni Hawaii a me kona lahuikanaka hoano. Ua hoakakaia no ke ano o ia pono, a me ka hoopili ana. Oke ano hoi keia, ame ka pili paa ana. Oka pono hanau o ke Alii i hoolaa hou ia, ame kona Aupuni Alii. O ka pono o kona poe Alii kupa, a me ka hoalii ana. Oka pono kupa hanau kamaaina o kona poe ieanaka, oia maōli no ke kumu manao nui hookahi, no ka hookapu ana i ka hana wai ona Hawaii iloko o liona aina, a \ me ka hiki Ike pale ikaika aku ia ia. . E nana paha i ke kumu manao nui o ke Kumukanawai e pili ana. i ke kokua i keia pono pili paa, i laweia e ka Moi akolu i hala aku, i pono no kona mau hboifina Aupuni, a me na kanaka o kona iahui. Ina akaka ka manao, a ine ka ike pono i ka uhane olelo o: [ loko, alaila, e hiki paha ke olelo kaena e like i pu me na mahiai palahu wale, malalo no o | | ia kumu hookahi, penei : " Ae, oia no ke | kumu manao nui oiaio ame ka pono io maoli i kakauia iloko o ko lakou Kumukanawai." f E ninau no e iike ine ua poe mahiai pala wale la. 44 Owai auanei ke kanaka haole a me ka haole maoli, e hoole mai i ka holo ana 0 ia pono pili paa kinai waiona maluna oka aina a pnu." Ua maopopo ka manao, o ka pomaikai o kanaka a me ke Aupuni, oia ka pono i inakemakeia. A oia no kai kokua nuiia. Oka pomaikai ole e loaa mai ma ia hookapu ana, oia ka hewa a me ka lapuwale t oka papa ana, aole no e kokuaia. j f Ena kanaka oka Moi, e nana paha kakou I : i keia mau pono elua maluna iho. Elua ia [ mau pono pili paa o ka aina eku nei. Ua | pepehiia a make loa kekahi, a ke ola nei ke-1 ; kahi. Ua ano okoa ka maikai ame ka hana a kekahi i kekahi; akb, hookahi no o laua | hope like, oka pomaikai a me ka nele. O : ka inea o laua i nui a mahuahua ae, oia no | kai hoopaa kanawai ia me kona uku nui, i pomaikai no na kannka ame ke Aupuni. O * ke puhi rama no ka pono o ka poe mahiai, e ; hoowaiwai i ko ka aina, oia ka maikai o kekahi. Oka hoemaluhia i ka pono mahiai, pono hale, i ka waiwai o na kanaka mahiai a me na inea a pau, oia ka pono a me ka pomaikai o kekahi. Aole io no paha i liio ka * maluhia o ka aina ke hanaia ke puhi wai " ona; nka, ua kokua kona dala auhau dute i : ka pono o ka aina, ika pomaikai ona kana- ' ka oka Moi. Oke kumu oia dute kiekie , e noho nei„ oia no ka paa mau o ka mana kinai wai ona īloko o kona aina iho; nka, ina e weheia ua mau hoohaiki wai ona la, \ alaila, e emi koke iho kona mana auhau dute kiekie ae, a e hoohalike ia ia me na waiwai kalepa eae i laweia mai. Oia wale no ke 'kumu minamina o ka poe mahiai kinai rama iloko o ka aina, ua pili pu ia me ka nana i l ke ola a me ka pomaikai io o ka lahui Hawaii. Heaha ka hewa ke olelo kaena ka poe mahiai kinai rama—e pale wahi kekahi pono 1 laulau e paa ai kekahi pono, o pau auanei l ka hinu a me ke kai ala o kekahi pono i ka helelei. Ua ikeia ka hana a kekahi mau kanaka | elemakule kanikoo kahiko o ka aina,* ke ku nei laua imua o kanaka, me na poo ohule nienie, a tne na umiumi loloa. keokeo o laua, ' a me na kuina huluhulu ulaula, ua ike pono \ na kanaka i ko laua ano waiwai, a ano ilihune a me ka nele, aole mea hoohewahewa. [ Ehikiana paha i na kanaka kupa hoano kapu o ka Moi, ke koho lunamanao i ka mea o laua i oi aku ka pono, ka waiwai io a me ka naauao. Pela io anei ? Ina ua haaleleia ka p6no oi o kekahi,a ua I akaka paha, no kona ino a me kona waiwai ole ke kumu o ka haalele ana, aoleno hoi he kumu e kuhalahala ai a e hana wale aku ai kekahi pono i kekahi. Owai auanei ka mea 1 muke kaanini kuhalahala wale aku i ka pono " nui o Kuheuheu, i kuai puka nui ma ke akea, mai ka loa a ka laula o ka aina. Aole pa- . ha, ea ? Ua lana ka manao e nana nui ka aina mai 0 a o i keia mau pono ©na elua, a e koho no [ e like me ko lakou ike ana he pono. Ua | maikai no ka manao o ka mea nana i hapai i ī keia manao, e olelo ana, e kokuaia ka noonoo ana, ua ku no ke kokua ana o ke KuImukanawai i ka mea o laua e laweia f a me ka hooholo ana o ka poe nona ia mana ; aole 1 kue iki. Ua maopopo mau ke kumu manao nui iiloko o ke Kumukanawai o ka aina, f ame kona manaoio pili paa, i*hana pinepine ia e kona mau kanawai—oia ka maluhia o ke ola, ka waiwai, a me ka pomaikai a pau 0 kanaka a me ke Aupuni. Ua maopopo mau ka pono o ka mahiai Hawaii iiloko o ka aipa, a e kokua mau ana kona aina a me kona kau kanawai i ka pono 1 keia a me keia aianawa. He hana hikiwawe emoole I©6 ka hoopau ana i na kanawai hoohaiki wai ona o ka nina enoho nei, akoe aku ka lioomalu papale Alii wale no, no ka ona ma ke akea,« ma ke alanui, mamua o ke kaohi: ana i ka pono o na inau kanawai hoopunahele la. Nolaila, a«le kamailionona maanei;; no ka mea, ua aknka loa ia, he loihi, a ua papau a pekale loa na kanawai hoohaiki wai ona. 0 ke puhi rama maoli no, oia no ka pono maoli o na mahiai ilihune e kokuaia e kona , kanawaii. Aole no e hiki ke aeia ke puhi kmla loaa no ke Aupuni; aka, fce ainau no paha ia. Oka hoopau a lioonoa inaoli iua mau kanawai hoohaiki wai ona la, alaila, lilo ke puhi rama i hnna mahiai. S. P. Kalama. r „ Honolnlu, 1864.