Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 13, 26 March 1864 — No ka rama. [ARTICLE]

No ka rama.

Iloko o na helu i kaahope ae o keia pepa, a mai ka wa Joihi 110 hoi i kaahope ae, ua nui a peepeekūe ka olelo pinepine ana o ka poe naauao ma ko lakou kukulu manao ana, no na mea e pili ana i ka koonoa i ke Puhi fiaraa ma keia Pae Aina, a me ka Aoopau hoi i ke kapu e kau nei maiuna o kanaka Hawaii, i ka inu ana i na uaiona. Ua naauao no na olelo e aheioa ana i ka koonoa nna, a ua naauno pu no hoi n$ oleloe ap&no ana i ka hoonoa ana; aka, no ko makou manao nae.ua koe iki kekahi mau mea, a aole hoi i hoopuka pau loa ia e na makamaka o makou, nolaila ko makou nakni ana e wehewehe iki aku i ola honua, oiai e nee mai ann ke kau e hui ai na Luna Makaainana, ka poe i kohoia, aole e noonoo ma ka pono wale o Ka m<?a hooknhi, a o kekahi poe kanaka kakaikahi paha; aka, e noonoo ma na mea e pili ana i ka pono o ka lahui kanaka mai o u o. . O na ninau i a)a mai iloko o makou ma« hope iiho o ka noonoo loihi ana—a me he mea k no hoi, c ka ninau no ia e hiki mua ana iloko o ka manao o ka poe a pay i komoia e ke aloha oiaio no keia lahuikanaka, oia no na ninau malalo nei: Aole anei o ka -pono i na kau ahaolelo a pau o ka hooholo i na Bila Kanawai e pili ana i ka hoopomaikqi i ka hapanui o ka lehulehu? Hc pono anei ke hoonoaia ke puhi ame ka inu rcma? iloko o ko inakou manao ana, o na Aha ka* Kanawai a pau o na aupuni o keia ao, ua kukuluia i mea e hiki ai ke inalama a noonooia ho\ me ke kuka ana, i na mea e pili ana i lja hoopomaikai i ko kela ame ko keia aupuni lahui iho; a no ia mea no paha ke kumu i hookomoia'i iloko o ko kakou nei Kumnkanawai, eiana. *' Pauku 14. Ke hoomalu nei ke Alii i kona Aupuni no ka pono o na kanaka a pau malalo ohā; e hoomaluia hoi ke ola, a me ka waiwai, a me k* pomaikai o kona poe kanal» a pau ; aole ho) e imiia k& pono, a me ka hanohano, a me kt waiwai o ka mea hookahi,.a o k* ohana heokahi paha, a o ka poe ano hookahi paha o ka poe kanaka; a nolaila, i ke kau ana i na Kanawai no keia lahuikanaka, e manao nui ia ka malufria a me ka pomaikai, a ipe ka pono o ka Moi, a me na 'Lh, a me na Luna, a me na Makaainana ho hoi." tfa akaka Jea roa keia pauku 14 o ke Kumukanawai, aole o Ka pono o kapoe kakaikahi ke imiia, aka, o ka pomaikai o ka lahui holookoa, a nolaila, i na'e aeia ka puhi rama v he mea \ maopopo i ka poe a pau e iioono*) ana, aole e loaa ana ka pomaikai i ka j^Jtfhune; aka, o ka poe kakaikāhi ,tvaie no e|fcopomaikai ia'na, ke aeia ke puhi rama, poekanu ko—ka poe mea wiliko, arae ka poe hoi,e pili ana ilaila. Oiai hoi, ina kakou e manao ana ma

ke ano o loaa mai ike Aupuni ke aeia na Kanawai 4a, he hiki anei ke oleioia e nui ana na dala e komo mai ana i ka waihona 0 ke aupuni noloko mai o na dute puhiīaina ? 1 ko makou manao aole ; no ka roea, i na e aeia ka puhi rama ana iloko o keia aupuni, aole anei īa e hooemi ana i na loaa no ke dute oka Tama o waho mai ? He ekolu tausani Galani wale no paha i inuia iloko o ka makahiki i hala'e,a o ke dute 1 ukuia mai iloko o ka waihona o ke aupuni no ia mau Galani, he eiwa tausani dala paha, a nolaila, i na e | hanaia ma Hawaii nei, alaila, aole anei īa e |pani ana i ka puka e komo mai ai na dute o waho mai ? Aole anei oka loaa e loaa mai ana noloko o ka ae ana i ke pnhi raina e pani wale iho ana no i ka hakahaka o na dala no e loaa mai nei i keia wa ? Ke manao nei makou pela no. Aka, iloko nae o keia hoohalike ana, aole makou i waiho aku nei i ke ola o ka lahui, —a oia ka mea nui loa i 01 inaluna ona mea a pau. No ka mea iloko 0 ko makou manao, i na o ka ilihune o ka waihona o ke aupuni, Ua mea nana e hoomaikai, —e hoomau, a e hoonui hoi i keia Ikhui, alaila, e ae koke no makou e hookuu 1 ke aupuni e īlihune, a e hoomau 1 ke ola o kona lahui kanaka. Aole no paha e nele ana ke ku mai o ka poe e inakemake ana e hoopomaikai ana ia lakou iho, me ka inakapo hoi i ka .pono o ka lehulehu hoiookoa, me ka imai ka ! auhea ka niake, auhea ka pilikia ? A auhea no hoi ka poino e loaa mai ana, ke aeia e puhi rama ?

Ke olelo nei nmkou, i na e aeia ke puhi rama, alaila, ua like ia nae ke kau ana mai i ka auhuhu i mea e hola (nai ai i ke ola o ka iahui, no ka mea, ina e hioomakaia ke puhi rama, aiaila, e hoomaka kpke mai no ka inu ana i ukali no kona inau kapuai; a o ki ukali oke kapuai o ka inu' loaiona, oia no ka ilihune, ka noho u ana, ka ajhue, ka pepehi kanaka, ka moekolohe, ka oa makua ole, ka wahine kane ole, ke kane wahineole, »me na ino nui eae he nui wale. No ka mea, a hanaia ka rama, a ike ke knnaka, o ka hoopa aku no ia, a ike i ka lealea o ka hoomahui nku ia no ia, a o ka hopenae hiki mai ana iluna oia poe.oia no ka hnna'i na hewa he nui, ame ka inu pu no hoi i ke kiaha aWahia o ka make. Noka mea,mai ka uuku ke kmo o ke kanaka i ulu ai a hiki i ka nui ana —nmi ka akahi e helu rti, i hiki ai i ka haneri; a pela hoi ka hewa. inu rama, mai ka uuku no ia e hoomahuiia'i a hiki i ka hele ana ika laula. lila eaeia ke puhi rama ma na wahi a pau o keia mau mokupuni, alaiia, o ka poe nana e hana iu Kanawai, o lakou no ka poe nana i ae aku e limpio koke i ke ola ana o keia Lahuikanaka. Oiai hoi, ke maikai nei no ka noho ana o keia wa. Ua kaniuhu anei ka poe kanu ko e noho nei i keia wa, 110 ka hana ole ia.o ka rama ? Aole anei i hoomaka mai ke kukulnia ana o na J Wiliko ame na aina mahiko. No keaha la ehuliamahi ai ka poe waiwai e kanu ko, ina lakou e ike ana, aohe puka o ke kanu ko ana ke ole e aeia ke puhi rama ? Ao!e ioa makou.i lohe i kekahi poe waiwai e kaniuhu ana*, no ke puhi ole ia o ka rama ma Hawaii nei, a ina aole i kaniuhu ia poe,—ka poe nona waie no ka pomaikai e loaa mai ana ke hanaia»ua kanawai la,alaila, auhea la ka olelo pale a ka poe i ae, a i hana paha i kanawai eae ana ia mea, i mea nana e apono i ko lakou hana ana i kanawai e hoopomaikai ana i ka poe kakaikahi wale no, me ka hoopoino hoi i ka lahui, ma ka hooliuu ana ia lakou e komo iloko o ka auwaha nana'lakou e ahai i ka make mau ma. ke khw ame ka uhane ? Ke olelo nei makou itiaanei, aohe e loaa iki ana kahi olelo e paie ai ia lakou iho, ke ae lakou (na Lunamakaainana) e haawi i bila kanawai e ae 1 ke puhi rama.

Eia hou no keia, inn paha aohe poino iki e kau mai ana maluna o ka lahui ke aeia ia mea, a e nianaoia ma ke puhi ana i ka rama e loaa nui mai ai ka waiwai. Mai hea mai ē loaa ai ko kakou waiwai ? 1 hea e hoolilo aku ai ko kakou rama ? £ i mai paha auanei kekahi poe, i Kalaponi no hoi paha, i kahi a ko kakou waiwai e lawe mau ia nei, a i Vitoria paha. Ae! ina pela, alaila, aole no hoi paha e nele ke kau ia mai o. ke Dute maluna o ia mea, no ka mea, ua hiki no ia Amerika Huipuia ke hana i ka rama e like me ka kakou rama e hana'i, me ke kumukūai emi loa, i oi ae mamua o ka kakou ; no ia mea, e kuai ana no ka poe makemake rama, ma ka rama emi, ina e like ka maikai, a mahea iho Ia ko kakou puka ?' Oiai he lilo ko kakou i ka uku no ke dute, a o ko Amerika Huipuia rama, aohe dute, uolaila, aole qo he waiwaie loaa mai ana ia kakou ma ka rama, i na e manaoia o ka mea ia e pono ai ka rama ke puhi ia maanei. Eia no keia : Owai la ke kanaka hookahi i make no.ka nele i ka rama ? I ko makou manao, aole hookahi: Aka, e ninau kakou ma kela aoao o ia ninau, oia hoi, •• Ehia kanaka i make i ka rama ? E ala mai auanei na ilina, a e hai mai rae ka leo nui, " He mau tausani! he mau tausani ka nui o ka poe i make i ka lama. l ilihuue i ka rama; i makna ole i ka ramā; i kane ole i ka ma; i wahine oie i ka rama ; i keiki ole i ira rama ; a i loohia i na poino e ae o keia noho ana i ka iama. A ina pela, alaila, auhea ka pomaikai o ka ao ana-e puhi ka rama, a e inukanmal A he mea pono no hoi i na Luna Makaainana a J«u ke noonoo iho i ka ho/umua. me ke kaikoi, e kahana i wahihoio iluna o la-

kou, e na makaainana nana lakou i koho; aia ia lakou ka hooponopono o ka hoeuli a a me ka hookele ana i ka moku o keia lahuikanaka—na- lakou e hookele i hiki ai i ka pomaikai, a aia no hoi ia lakou ka hookele aku a kan i kula. Ina lakou e hookele me na maka kaakaa a ili ka moku o ka lehulehu ; alailn, amoe lakou i ko la*kou wa e halawai ai me ko lakou Makua iloko o ka lani—auwe ka waihoia ana mai o keia mau mea, i meae keakea ai i ko lakou hookauia ana mai e ka pomaikai mau loa. Ina keia Ahaoieio ae e ae e puhiia a e inuia ka rama, alaila, ua ae aku lakou e puhiia ko lakou mau hoahanau—ka lahuikanaka holookoa mai o a o, iloko o ke ahi pio ole 0 ka make ma ke kino, a me ka make weliweli nui oka Uhane. A nolaila, ena Lunamakaainana o keia kau Ahaolelo! eao oukou o hooholo i keia kanawai nana eahai ia oukou a pau i ka make ; eaoo hapalaia 1 ka eleele, ka aoao o ka Buke Moolelo o ke au e naue nei, mamuli o ko oukou hooholo ana ia kanawai, mai noho oukou a aeikime ka hoolilo i ko oukou pono iho i inea nana e alai i ko oukou hana ana me ka pono i na oihana a ka lehulehu i hilinai ai, a waiho iloko o ko oukou lima ; no ka mea, e noonoo oukou 1 ke kaumaha, a me ke koikoi o ka oihana i hooiliia iluna o oukou, a ina e hooholo oukou ia kanawai, alaila, e hooholo pu oukou i Bila haawina no ka hoolako ana i papa e lawa ai na pahu kupapau, e kanuia'i o ka lahui.