Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 18, 30 April 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, APERILA 30, 1864.

[ No ka piha loa o ka pepa a kakou i keia pule, nolaila, ua waihoia ka
Manao Pepa,]

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

LOHE WALE. — Ua lohe mai makou e holo ana ka Moi Kamehameha V., i Kauai;
i keia pule ae, a e holo pu ana kona Kuhina o ko na aina e.

HOOHALAHALA. — Ke hoohalahala mai nei o K. K. Kawaikau, no ka haiolelo o
ko lakou wahi o Keanae, Koolau, Maui, a o kana mau olelo wehewehe no, ua
pili pono ka oiaio ia mau mea ; aka, e pono paha ia ia ke hookolo- kolo
hoahanau aka no i ua Kahuna pule la o ko lakou wahi.

KOHO BALOTA MA HILO. — Ma ka la 14 iho nei o keia malama, ua kohoia he
Lunama- kaainana hou no Hilo, i pani hakahaka no J. Keahi, ka Luna i
kohoia a make aku nei no hoi. O Paulo, Kahikiula ka mea i kohoia, eia
malalo nei ke ano o ke kohoia'na : Paulo Kahikiula, - - 297 Balota.
L. Kaapa, - - 295 " I. P. Mikaele, - - 5 "

HE KANAKA HANA PONO. — Ma ke kakahi- aka iho nei o ka la 26 o keia
malama, oiai e hoi ana kekahi kanaka o Kapuniia, ma ke alanui o
Kapalama, a i kona hiki ana i Leleo, loaa iho la iaia he eke dala e
waiho ana i ke alanui, he 30. a he $40. paha dala o loko, aohe no he mea
i ike i kona apo ana iho i ua eke dala haule nei; aka, aole nae oia i
hu- na ia mea, aka, ua hele aku e kukala hele ma ke alanui, i ka loaa
ana o ua dala nei iaia, me ka nakinaki hoi i ka eke dala ma ke poo o
kana aumaka i ike ia mai ai e na poe a pau, Iloko o kona hele ana,
halawai mai la oia me kekahi poe, a pane mai la lakou iaia. " Ua ike'a
mai nei no nae paha kou apo ana i keia eke dala e kekahi mea e ? " Pane
aku la kela, "aole, aka, ua ike mai no nae ke Akua i ko'u apo ana i ke
dala." Maikai kau hana ana e Kapuniia ! E loaa ana no ia oe ka uku
makamae loa no kou hana hoo- pono ana, mai kou makua mai iloko o ka
Lani. He hauoli nui ko makou i ka ike ana iho i keia hua maikai o ka ke
Akua olelo ma Hawaii nei, — he mau hana maikai ia i ulu noloko wale mai
no o ka mana koi hoo- pono o ka Uhane Hemolele. E hoopili ka- kou i ka
manao i hoike ia mai e Kapuniia, oia hoi, ina kakou e hana i kekahi
hewa, mai manao kakou e ike ole ia ana ia hewa e ke Akua, e ike mai ana
no ia, a e hoopai mau mai ana no hoi i ka poe a pau e hana ana i na
hewa, a nolaila i pono ai ia kakou ke hoopili mamuli o ka hana pono mau.
Mai hana hewa iki no.

He Hihio i nane ia.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE. — Ia'u e holoholo ana malalo o ka malu
o na laulaau o Puuloa, a e nana ana i na pua nani o ia wahi. — Lohe aku
la a'u he leo no ka bell, e kahea mai ana i na kamaaina, a me na mali-
hini pu, " E komo mai oukou iloko o ka ma- lu o keia Kumu Laau ; no ka
mea, he wahi hakahaka no e koe."

A ia'u i komo aku ai iloko o ka malu o ua laau la ; ike aku la au i
kekahi mau manu manao ole, e hoolohe hele ana ma o a maa- nei, me na leo
kani ikaika ana, oiai maluna wale no lakou o na lala maloo, kahi aole
ma- laila na pua ame kona momona.

A mahope mai o keia ; ike hou aku la a'u ma kuu Hihio ana, he wahi moa
kane, a i kona kani ana, ua kani hewa ia. A lele wa- le aku no kona kani
ana mawaho o ka pale- na kupono ia ia. He moa kane ia i kuu ike ana'ku;
eia nae, ua lawe wale mai ia i ke kani, a ka mea nona ka malama ana, i
ua ki- hapai laau la nona iho. A kuu ae ia i mua o kona makua, ame kona
mau hoa (moa) ia olelo e.

Aka nae, ua loaa i ka makua ame na hoa o ua moa la, ka haohao ma keia
mea a ua wahi moa nei e kani nei. A no ia haohao o na hoa ame ka makua o
ua wahi moa la, ua paopao ia ua wahi moa nei, ma na huaolelo akaka loa,
" E ka Hookiekie ! E ka Hookie- kie e !! Mai lawe wale oe i ke kani a na
manu a nou iho. Ua oki oe! Ua oki!!"

Ma keia kani hewa ana a ua wahi moa nei, ua loaa na kui nana ia e hou
aku. A me he mea la, " Ua ku i ka pana," a haule iho la i lalo me ka
mimino loa, a he mea aka iki nae ia na kona mau hoa.

A mahope o keia mau mea a'u i ike aku ai, huli ae la a'u a nana aku la,
eha mau mea i like ke kani, me ka makua, mai loko mai no o ia puulu
hookahi. A kani pakahi mai la lakou a pau, me ka lokahi o ka manao. O ka
olelo a ka mea mua, "E hiki no i ke Akua," kokua ia mai e ka lua ia mea
hooka- hi, o ke kolu, " O kahi mea hu he uuku," na ko mana ia, o ka ha
hoi,." E puka mai oukou i waho."

Ma ke kani ana a keia mau manu, me he mea la, ua wahi ia mai ka piko poo
o Mau- nakea, a ninini ia mai maluna o ke kahua palahalaha o kuu wahi e
noho ana, ka wai o Waiau. — Oluolu pono ka lalo o Lehua, i ko lakou
hoohele ana ma o a maanei, me ka ike a ka maka, o ka wai o na pua ka
lakou mea e inu ana. Aole mea nana lakou i keakea, e like ai la hoi ine
na manu manao ole, ame ka moa kani hewa.

No ka lele o ko'u hauli, ua puoho ae a'u mai kuu hiamoe ana, eia ka ! he
Hihio wale no. Nau no e ka mea heluhelu e noonoo i ke ano o keia. Me ke
aloha no.

J. S. KEKOA.

Puuloa, Waimea, Hawaii, Aperila, 14, 1866.

NO NA AINA E!

Ua hai mua aku no makou, aohe wahi mea ano nui i hanaia ma na kahuakaua
ma Europa, ame Amerika Huipuia. A akahi wale no a hoeueu iki ia mai nei,
oia no kahi hoouka kaua uuku ana ma ka aoao pili komohana o ka mokuaina
o Ke- netuke. Aka, iloko no nae o keia kaua ole, ke hoomakaukau nei no
na aoao ka- ua ia laua iho, me ka hoomakaukau, me he mea la, he kaua
ikaika ke hoouka ia ana iloko o keia kau. O ka ikaika no o na kipi, e
like no me ka makou i hai mua aku ai i ka pule i hala, he 275,000 koa.
Aole no paha ia he mea haanui wale iho, no ka mea, kauo maoliia iloko o
ke kaua iloko mai nei o keia mau la, he 100,000 koa, ke huiia ka poe oo,
ame ka poe opi- pio, mai ka malama mai o Okatoba 1863 ka ohiia ana. He
puali koa nui maoli no keia, a ina e hooliloia a mahele ia hoi ia mau
koa iloko o na puali elua, alaila, i na e akamai ka hana ame ke alakaiia
ana, alaila, e hiki pono ana no ke hoonanea mai, a ke komo mai hoi e
hookaumaha i kekahi o na mokuaina e waiho koke nei ma ka palena o na
mokuaina kipi, ame ka akau.

O ke ano o ke kii o ke kaua a na kipi i manao ai e hana'ku, e iike me ka
mea e ikea iho iloko o na nupepa i hiki mai nei, mahope iho o ka
heluhelu loihi ana me ka wae pono hoi i na mea i oleloia e ua mau pepa
la, me he mea la, e hoihoi pau ana na kipi i ko lakou mau koa ma na
mokuaina o Geogia ame Alabama, a mailaila mai e komo ai e hoopio ia
Tene- si ame Kenetuke. E hiki ana paha ia la- kou ke lawe aku he 60,000
koa i ka Akau, a e hiki ana paha ia lakou ke hoopio i ke- kahi o ia mau
wahi, aka, aole nae paha e hiki ana ia lakou ke hoomau iho iluna o ia
mau aina mahope o ka loaa ana ia la- kou. O ka manawa i manaoia no ia
mau hana ma ka makou ike iho, oia no ka malama o Aperila nei. A pela no
hoi ka Lee e manao nei e hana ma Vereginia, oia hoi ke komo o Lee ma
Vereginia Akau a komo loa'ku iloko o ka mokuaina o Ohio. Aka, me he mea
la nae, he mea hiki ole ia ke hanaia e Lee, me ka loohia ole i ka
pilikia, i na he ikaika ka puali koa Aupuni nana i noho kiai mai nei i
ka Rapahanoka, e like me ka mea i hai wale ia mai nei. Ua haiia mai nei
ke hoomakaukau nei o Gen. Grant i na koa he 200,000, i mau koa nona e
hele ai e komo a hoopio ia Rikemona. I na pela io oia e hana'ku ai,
alaila, e piha pono ana ko Lee mau lima, ma ka pale ana mai i ko ka
puali Akau komo ana iloko o ke kulanakauhale Alii o ka Hema. Ma- mua aku
nae o ka pau ana o keia malama, e kea iho na mea i manaoia e na aoao a
ielua e hana'ku, no ka mea, o ka wa ka- ua no keia. Aole no e hiki ia
makou ke koho ae i ka nui o na koa o ke aupuni ; aka, ma ke ano nae i
ohi hou ia mai nei o na koa, me he mea la, ua 500,000, a ua hiki no paha
i ka 600,000 ka nui o na koa a pau o ke aupuni; aka, no ke kua- liilii
loa nae o ke kukulu ana, a no ia mea hookahi wale no puali maopopo o ka
Akau, oia hoi ka puali koa i Vereginia malalo o Gen. Grant, aia kona
kulana poo ma kahi i kapaia o Kalapepa, mawaena o ka muliwai o ka
Rapahanoka, ame ka muliwai o ka Rapidana.

A no ka mea hoi, ua kaokoa'e nei ka hooponopono ana o ka puali kaua
holo- okoa o ka Akau malalo o ka Alihikaua Nui hookahi, oia hoi o Gen.
Grant, nolaila, e pau ana ka pilikia i uluhia mai noloko o ke ku-e-e ana
ame ka oino kuloko hoi, iloko o na aha kuka kaua. A i na e pio ole o
Lee, me ka lilo pu mai hoi o Rike- mona, ame ke ho-aia'ku o na kipi ma
ka Hema'ku o Rikemona, alaila, e lilo ana na pomaikai ame na lanakila
ana i loaa i na koa aupuni ma na mokuaina o Geo- gia, Felorida, Tekasa,
Lusiana, ame Mo- bile, i mea ole.

No na mea e pili ana i ke kaua ma De- nemaka, ke pili nei ia i ka
lanakila nui o na koa ma o Geremania, ame ka hoopio nui aku no hoi i ka
poe koa Denemaka. A i na he oiaio na mea i hiki mai nei, alaila, ua
ikea iho, aole o ka poe haole Amerika wale ka poe mama i ka holo ma ke
kahua kaua o Bulu Rana. Ua like pu ka hee pupuahulu ana o na koa Denema-
ka imua o na poe koa Geremania, me ka hee ana a na poe koa aupuni imua
o na poe koa o ka Hema ma ke kahua kaua o Bulu Rana. Aole no i holo nui
ka hana a ka poe kaua ma Denemaka, aka, o ka aoao i pomaikai iki, oia no
ka aoao o na poe Geremania.

Iloko mai nei paha o keia mau la, ua hoomaka'e la o Maximillian i kana
hua- kai e komo i kona aupuni hou o Mesiko, a e hoao hoi i ka noho poo
ana no ko la- ila poe kanaka. E hiki pono ana paha oia i kona
kulanakauhale Alii, a e hoono- hoia ana oia ma kona noho Alii malalo o
ka weliweli o na kamaaina o Mesiko i ka pu ame ka elau a na koa Farani,
— a aia no paha a mau loa ka noho pu ana mai a na pu ame na elau Farani
ilaila, alaila, paa kona noho ana iluna o ka noho Alii hou ana i kau ae
nei. O ka loihi o ka ma- nawa a na kanaka o Farani, e hoomona- wanui ai
i ka uku ana i na auhau, i dala e ukuia'i ka poe koa nana e hookupaa i
ko Maximillian noho ana, aole no ia i maopopo. Ma ke ano o ka hoike ana
mai a ko Farani poe kanaka i ko lakou manao no ua auhau la i keia wa, me
he mea la, aole no e loihi ana ko lakou hoo- manawanui ana.

Hiki ke kaumaha i kahi Hanohano.

Ua komohia ke kaumaha ame ka eha- eha iloko o ka ohana Moi o Beretania
Nui, no keia kaua no ma Geremania ame Denemaka, ke kumu o keia alahia
ana mai, o ka hio lua ana o na manao o ka ohana Alii. Ke hio nei na
manao aloha o ka Moiwahine Vitoria, ame kana kaika- mahine, Ka Mea
Kiekie ke kama Alii wahine o Perusia, ka wahine hoi a ka hooilina o ka
Lei Alii o Perusi, mamuli o na poe Geremania. Oiai hoi, o ka hoo- ilina
o ka Lei Alii o Beritania Nui, ame kana kama Alii wahine Prince
Alexandra, aia no laua mamuli o Denemaka, o ko laua makuakane hoi ka
Moi o ia wahi. Aole no paha keia e lilo ana i mea e kue nui loa ai ko
lakou noho ana, aka, he mea nae e ano ino ai, a e anuanu ai no hoi ko
lakou noho pumehana ana ; a o na Kuhina hoi, oiai, ua hilinai lakou
mamuli o Denemaka, no ka pono no hoi i loaa iaia ma na Kuikahi, aia
nae hoi, aole o lakou makemake e lawaia'ku i na manao ino o Perusi ame
Auseteria. Aka, malia no nae paha o hiki ke poho a kapilipili hou ae i
ke kowa i maeliia iho nei e na manao ino ame na manao hookue e eae no
hoi. O ka Halealii no hoi kekahi o Farani i komoia e ka anoano hooulu
ha- unaele. O ke kumu o ia mea o ke koi ikaika ana o na kanaka o ia
aina, e waiho ia me lakou ka pono ame ka pomaikai o ka hana ana i Kumu
Kanawai Hou, a akahi no hana ana i lele ai ka oili o ua Emepera wiwo
ole nei o Farani.

Eia iho malalo nei ka moolelo o ka hoouka kaua ana :

Ma Paduach, Kenetuke.

He 4,000 ka nui o na kipi malalo o Gen. Forrest i kii aku e hoouka
kaua i na koa aupuni malalo o Col. Hicks, ka Luna koa aupuni nana e kiai
ana ia wahi me na koa he 800, ma ka la 25 iho nei o Mara- ki iho nei: He
3,000 ka nui o na koa i aloia ma kela kapa o ka muliwai i ka wa i
loheia'i e hiki mai ana o Gen. Forrest me kona poe koa. Mahope iho o ke
ka- ua loihi ana, ame ka hoao pinepine ana o na koa kipi e hoopio i ka
pakaua ame na koa aupuni, hoi hope aku no lakou. Ua puhiia ke
kulanakauhale i ke ahi, mamu- li o ke kauoha a Col. Hicks, ka Luna koa
Aupuni o ia wahi, pela ka oleloia mai; aka, ua hai mua aku no nae o Col.
Hicks i na kamaaina, i na e hiki ae o Gen. For- rest ilaila, alaila, i
na i hiki ole ia ia ke hoopio aku i na kipi, e puhi no oia i ke
kulanakauhale i ke ahi. Mamua'ku nae o ka puhiia ana i ke ahi o ua
kulanakau- hale la, ua nui ka na waiwai i aihue ia e na koa kipi. Wahi
a ka lono i hiki mai nei mai Cairo mai, ua hooholo iho ka ke aupuni e
hooki i ka hoonoho kauliilii ana i na koa ma na wahi ano ole, a no ia
mea e haaleleia ana na wahi ano ole a pau e waiho nei ma ke kua aku o ka
muliwai, a o na wahi wale no e malama ia o na wa- hi ano nui, a na wahi
hoi i pili i ke ko- kua ana i ka maluhia o ka hoio ana o na moku ma ka
muliwai.

A ua kii aku no hoi kekahi poe koa o Gen. Forrest malalo o Falkner, he
1,200 ka nui oia poe, a ua hoouka aku lakou, a hoopio aku hoi i ke
kulanakauhale o " Union City" ma Tenesi. A pau ka na kipi hoopio ana ia
wahi, hoi hou aku no lakou, a hoi me ka puali nui, a nolaila, o ka nui o
ko Gen. Forrest mau koa. he 6,000 paha, a no ia mea, ua manaoia o ka nui
maoli no ia o kona mau koa i kii ai e hoopioia Paduaka (Paduach.) Oi- ai
no ka i ka wa a na kipi i hoomaka'ku ai e komo iloko o ke kulanakauhale,
o ka hoomaka koke no ia o na koa aupuni e emi aku iloko o na pakaua. O
ka nui o na koa ilaila, he ekolu papa noloko mai



o ka mahele 122 o Ilinoe, he ekolu ha- neri koa maoli, ame na wahi koa
lio i aka- hi no a hoomakaia i ke ao, o ka huina nui paha o ia mau koa
aupuni he 600 — malalo o Col. Hicks. Hoouna mai na kipi i kekahi o
kona mau alele e kauoha mai ana i ke Alii koa aupuni e hoopio mai ia ia
iho, ame na Papu, ame na, koa au- puni no hoi malalo ona. Ia manawa oi
ae na poe kipu nao nao kipi a ma na kauhale e ku koke mai ana, a
mailaila lakou i ki pu mai ai i na poe koa e noho ana iloko o na pakaua
aupuni. I mea e hoopauia ai ia pilikia, ua hoomaka koke na pu o na
pakaua, ame na pu o na mokuahi kaua e ku koke mai ana i ka muliwai, e ki
pu aku i ua mau hale'la a na poe ki pu nao kipi i noho ai. No ka
hikiwawe loa o ka ma- nawa, nolaila, aole i lawa pono ka mana- wa i
haawiia no na wahine ame na keiki, i hiki ai ke hookaawale ia lakou iho,
a no mea, ua make kekahi o ia poe. He nui wale no hoi o ia poe i laweia
ma kela ka- pa o ka muliwai, aka, i ka hoi hau ana mai a ka waapa lawe
ohua e lawe aku i ka poe i koe, aia hoi ki pu mai la na kipi, a no ia
mea, ua hiki ole i ka moku ke pi-

li mai i ka uapo.

Ua hele mai no na kipi a hoouka mai no i na pukaua me ka wiwo ole, ame
ke koa nui no hoi, aka, no ka wela loa o ka hana a na poe pu kuniahi o
ka pakaua, na ia mea lakou i hoemi hope aku, me ka loohia nui no hoi o
ko laila poe koa kipi i ka make. Ma ia hope iho no, elua a na kipi
hoouna ana mai i ke kauoha e hoo- pio aku ka Luna Aupuni i na papu ame
kona mau koa, a elua no hoole ia'na'ku. Ia manawa hookauliilii aku la
na poe kipi ia lakou iho iloko o na hale, a hoomaka aku la no hoi e
aihue, a e haowale i na waiwai a pau i loaa ia lakou, me ka hoo- poino
pu aku no hoi i na mea a pau i loaa iloko o ko lakou lima. Ua pau i ke
puhiia i ke ahi ka hale o ka puuku nui o ka puali koa Aupuni, a ua poino
pu hoi kekahi o na mea ai, ame na lako kaua o ka aoao Aupuni, a ua
puhiia i ke alii ke- kahi mokuahi i akahi no a hoomakaia e hana. O na
hale a pau e ku koke mai ana i ka papu, kahi hoi a na koa ki pu nao e
pee mai ai, ua pau loa i ka hoohi- oloia e na pu o ka pakaua. I ka pau
ana o ke kaua ana, nee aku la na kipi ia ahi- ahi no a waho o ke
Kulanakauhale, a ma ke awakea ana'e o ka la 26, hoomaka ua puali koa
kipi nei e hele aku, ma ke ala- nui e hele ana i Columbus. He 600 ka nui
o na pu i kiia e na mokumahu kaua, a he 3 a 4 paha kanaka o luna o ua
mau moku la i hoehaia.

Ua haiia mai nei, e haawi hou ia ana no kekahi mau puali koa ia Generala
Makalelana, ame Gen. Fremont, iloko koke iho no o keia mau manawa iho.
Ke pa-e-e mai nei no ka lono e hoopono- pono ana no o Gen. Grant i ka
puali o ka Patomaka, a pau ia, hoi hou no i ke Komohana.

Ua hoike pu ia mai no hoi e ka nupepa Times o Ladana, ua olelo o Gen.
Grant ina pau ne kana hooponopono ana a me kana hoonohonoho ana i ka
puali o ka Patomoka, alaila, e lilo ana oia ka puai mau loa, a maikai
loa no hoi, ma ia aina puni ole o ka honua.

Eia mahope nei na olelo hooholo i hoo- pukaia imua o ko Amerika Huipuia
Hale Ahaolelo Alii, e Senator Douglas, oia kela mea a makou i hai ai i
ka pule i kaahope ae nei, penei no na olelo: "Hooholoia. O keia lawe
ana ae a ka Emepera o Farani, a o ka hoonoho ana ia o kekahi kanaka e ae
e ia i Emepera no Mesiko, he hewa no ia i hanaia'i mai i na kanaka o
Amerika Huipuia."

" Hooholoia. O na mea e hanaia ma e ke aupuni o Farani, ame na hana hoo-
weliweli a ka Emepera i hooemepera ia e ka Emepera o Farani, he mea no
ia e koi mai ana i keia aupuni Repubelika, ina e hoomauia, e kaua."

He mau Ninau Hua Palapala.

1. Heaha kekahi mau hoa palapala elua ke huiia laua, ua like me kekahi
mea e pono ai ke kanaka hoe-waa ? A, suea ia; ua like me ka inoa o
kekahi manu ? A, cupa ia hoi; ua like me kekahi olelo iloko o ka Baibala
?

2. Heaha na hua palapala elua, ke huiia laua, ua like me kekahi manao a
ka Lahui- kanaka ? A, suea ia ; ua like me ka inoa o kekahi holoholona ?
A, cupa ia hoi; ua like me ka inoa o kekahi mea kolo ma ka- hakai?

3. Heaha na hua palapala ekolu, o. ka olelo Beritania, ke huiia lakou,
ua like me ka inoa o kekahi hua palapala hookahi o ka olelo Hawaii ? A,
suea ia hoi; ua like me kekahi ano o ke kanaka ?

He ukana io no keia. E aloha auanei. JAMES KAUAUKIU.

Makawao, Maui, Aperila 14, 1864.

Na Palapala

Eia ka moolelo o ko makou

HOLO ANA MAI A HIKI I KA PAE AINA O MAIKON1SIA NEI.

[Ke koena keia o ka pule i hala, ma ka Aoao 4.] Eia ka ninau : Owai la o
oukou e kuu poe makamaka oiaio, a iloko hoi o ka Haku Iesu Kristo, e
noho ana mai Hawaii a Niihau, i makaukau hoi i ke akamai oiaio no
luna mai, e hele mai e noho pu me keia poe uha- ne he lehulehu e kahea
ae nei iwaena o ka nenelu poho o ka pouli, me ka moana lipoli- po
hohonu o ke kuhihewa me ka naaupo, e lauwiliia nei e ke alakai o ka
lua hohonu, oia hoi o Satana; a ke kahea ae nei keia mau uhene olala i
ka pomaikai oiaio ma o Kristo la, e i ana, i mau makua, i mau makua, e
hanai mai, e hanai mai; owai ia mau makua a lakou nei e kahea nei ? O
oukou no ia e ka poe i piha i ka olelo maikai a Kristo e ola'i, a e lawe
mai oukou ia ai maikai, e hanai ia lakou nei, i pomaikai ai ko lakou mau
uhane. O ke ano o keia aina, he aina nui no a maikai i ka nana aku, ke
ulu nei ke kalo ma keia aina, a oia no kekahi ai a keia poe, o ka hala,
ame ka niu kekahi, o ka ape kekahi. O ke kalo nae i ulu ma keia aina,
o ke kalo mana melemele. Aia hoi ma ke kauwahi mokupuni uuku o Makini
nei, ua ane umi paha mile ke kaawale mai ka mokupuni nui mai i noho ai
na kanaka me na'lii, aia ma- laila na hale laau o kekahi mau haole kuai
aila mai Sidane mai, a ke kuai nei i ka la- kou mau waiwai me ka aila a
na kanaka.

Hookahi pule ko makou ku ana ma Maki- ni, no ka hooponopono o ke Kapena
i kona mau ukana waiho, ame ka hoopaa hou i na pahu aila, a pau, o ka
holo no ia, a ku ma kou i Mile, he aina maikai no o Mile, he aina nui, e
mokumoku pinepine ana i ke kai, he a- kea no kahi o ka moana i hoopuniia
e na mo- kupuni o keia mokupuni o Mile, a hookahi no alii nui o lakou o
Drime. He alii oluolu loa keia, nui kona makemake ame kana mau wahine
elua, e noho au ame ka'u wahine i kumu na lakou, aka, no kuu lohe e ana
e holo ana wau i Namoliki, ua olelo aku au ia lakou, e holo ana a'u i
Ebon, a malaila e loaa ai ko'u kokoolua, a holo aku paha i Na- moliki; i
na nae ua hooholoia e holo mai ia nei, alaila, holo mai makou ia nei,
aole i pau ko lakou aua, a hiki no i ka la o makou i makaukau ai e holo.

O keia aina o Mile, he aina nui o na ka- naka, aole nae he pau akoakoa
lakou ma ka- hi hookahi kahi e noho ai, aia no lakou ma kela mokupuni
keia mokupuni kahi i noho ai, e like ana ke akea mai Molokai a Lanai ma
kau wahi, a haiki mai ma kau wahi, a ma ka waa wale no e holo ai. He
auwaa maikai loa ko keia pae aina, a oi loa aku ka holo mamua o ka waapa
okohola ke kukulu ia me ka pea ; i na ekolu anana a oi aku ka loa o ka
waa, ua kokoke iwakalua kanaka e kau i luna ; i na eha anana ka loa o ka
waa, ua iwakalua a oi aku kanaka e kau i luna, aole lakou e noho ana mai
mua a hope o ka waa, aka, ua noho lakou mai luna mai o na iako, a hiki i
luna o kekahi papa loihi i uli- liia mai ka muku aku, a 5 paha kapuai ka
loa, 4 kapuai ka palahalaha, a oi aku, a emi mai ko kekahi.

I ko makou ku ana'ku i Mile, nui na waa i holo mai; i kekahi la, ua aono
waa, koko- ke elua haneri kanaka. Ua ano okoa na ka- naka mai Makini aku
a Abaiang, aole loloa loa ko lakou lauoho, ua hiki nae ka loloa o ko
hope lauoho, i ka hono, a o ko mua, ua ako pahupu ia a pokopoko maluna
ae o ke kuemaka, o ka puka o ko lakou mau pepe- iao, aole nunui loa, ua
komo nae ke au o ka ipupaka me ka laau loloa oia no ko lakou kahi, ua
like na kane me na wahine ma ke- ia mau mea, o na pa-u hoi, he pa-u
kawelu ko na wahine, he palaumoena ko na kane.

O ko Mile poe kanaka hoi, he loloa loa ko lakou lauoho, e like me ka
lauoho o ko ka- kou mau wahine a oi aku, a ua puia ko la- kou lauoho
iluna pono o ke poo, me ka lilio o na maka iluna, a ua houhouia na pua
ula- ula me na hulu manu maluna pono iho o ka pu o ka lauoho, oia ka
hoailona o na'lii me ka poe hanohano o keia pae aina, a he mea hanohano
ia ia lakou, o ka pa-u o na kane, o ka ilihau no ia, ua hana kuwelu ia
mamua a mahope, a ua hanaia'e o loko i na poaha lauhala, me na kaula i
hili onionioia, a hulei ka ilihau i waho, e like me ka hupa o na wahine.
O ko na wahine hoi, he moena i ulana onionioia mamua a mahope, o ke ka-
ula apo ae mawaho mai, a hoopaa ae i ka puhaka, o ka paa iho Ia no ia. O
na pepe- iao o keia poe, aole o kana mai ka nunui o na puka, ua hana
hoohuakeeo ke oki ana i loaa ka puka nunui, ua heleheleia mai ka aoao
waliwali malalo aku o ka pepeiao, a hiki i ka ili maoli malalo aku o ka
pepeiao, a ua hokomoia'e ka pokaa lauhala ma loko i ku- la pepeiao, a ua
peheu i waho ke hele mai.

A nolaila, ua ana wau i ka puka o ka pepe- iao o Drime ke alii o Mile, 1
kapuai me 6 iniha ke anapuni; olelo mai kekahi poe, he oi aku ka puka o
ka pepeiao o kekahi mau alii. Eia ke kumu o ko lakou hou ana i ko lakou
mau pepeiao. 1. I makemakeia e na wahine, no ka mea, o ke kanaka puka
ole o ka pepeiao, he hoowahawaha na wahine ia ia. 2. I mea e hanohano
ai, no ka mea, o ke kanaka ame ka wahine nui ole o ka puka

o ka pepeiao, aole ona hanohano, he hoowa- hawaha na'lii ia ia, ame na
kanaka pu, no- laila, ua hoomaka e no na makua e hou i na pepeiao o ka
lakou mau keiki i ka wa loa- loa. Ua huipuia keia mau mea eha, i hoai-
lona no ka hanohano, a me ka makemakeia ke kane e ka wahine, a o ka
wahine hoi e ke kane. Pau ko makou ku ana maanei, o ka holo aku la no ia
i Jereij; he aina mokumoku pinepine no keia i ke kai e like me Mile; i
ka wa i ike ai o na kanaka ia makou, holo nui mai lakou ma na waa me na
mea kuai, o ka lakou mau mea kuai, o ka niu, ka hala, ka ulu, ka moa, ke
aho la- wai-a, ka pa hiaku, ame na ako-ako-a mai- kai he nui wale ; ua
kuai aku no na haole i- luna o ka moku i keia mau mea me ka **. ka, ame
ka makau, a no ka nui loa, aole i pau na mea a na kanaka i ke kuaiia'ku.

Hookahi haole, a hookahi no hoi kanaka maoli e noho ana i Jeruij, e kuai
aila na ke Kapena o Hokuaot a o ka inoa o ke kanaka maoli, o Noa, no
Kulaimano, i Hilo kona wahi hanau. A pau ka aila iluna o ka mo- ku, o ko
makou holo no ia i Ebon i ka la 19 o Dekemaba, a i ka la 21, ku makou i
Ebon, i ko'u ike ana ia Ebon nei, he aina uuku keia, he nui o Jeruij,
ame Mile, a pela, he hapa no na kanaka ma keia aina, i ka helu ana,
ewalu haneli kanaka wale no ke huipu ia me na'lii, aole nae no keia aina
wale no keia mau kanaka ewalu haneli, no Mile ka nui, i ka wa i holo mai
ai ko Mile alii imua, ka wa ia i holo mai ai keia poe kanaka, ame na
wahine pu a noho ia nei, aole hoi no Mi- le wale no, no Aleno kekahi, no
Jeruij ke- kahi, a no Mijero kekahi, ke hoomakaukau nei kekahi poe o
Mile e hoi, ame kekahi mau aina e ae ; a ina e hoi ana, alaila, e ha- pa
loa auanei na kanaka o Ebon nei.

Eia i Ebon nei kahi i noho ai keia mau kauwa a ke Akua, o Rev. R. G.
Snow, o Rev. D. Kapali, me Mr. H. Aea, ame ka la- kou mau wahine, ame na
keiki, me na kino oluolu pono, e hana ana i na hana a ka Ha- ku lesu
Kristo.

I ke ahiahi o ka la 21, ua hui makou a pau ma Rube nei, a ua hoomaka
makou he wahi halawai hoomaikai i ke Akua, no kona lokomaikai mai ia
makou, a halawai pu. Ma ka olelo Hawaii ka hoomaka ana, ke himeni ana,
ame ka pule ana; a pau. Aole o Mr. Rev. B. G. Snow ma keia halawai ana,
no ka mea, aole maopopo ia ia ka olelo Hawaii.

Elua la ko makou noho pu ana, ua holo aku o Mr. Snow maluna o ka "
Hokuao " i Ualana, a ua malama iho o makou wale no i ka hana a ka Haku
iwaena o na haumana, ame na hoahanau o Ebon nei. Penei ka hana ana: Elua
pule mahope iho o ko'u puka ana mai, ua malama au i ke kula ma Rube nei,
o H. Aea, ua hele i kekahi hana e ae, a o D. Kapali, ua kokua mai ia'u i
ke- kahi mau la, o H. Aea i kekahi mau la. A ina la Sabati, ua holo maua
me Aea i ka pule maluna o ka waa i kekahi mau moku- puni aku o Ebon nei,
a o Kapali, noho oia i Rube nei, a i kekahi Sabati, noho maua, holo o D.
Kapali i Toka kana pule. Pela no ka hana ana, a elua pule mamua aku nei,
no ka nui o ka ulu, ua lilo na haumana e hana ulu bila, a ua hoomahaia
na kula, a o na halawai, oia mau no, elima la halawai iloko o ka pule.
He poe makaala loa keia i na halawai, e hai manao pu ana na kane me na
wahine maloko o ka wa halawai, ma ka olelo a ke Akua, a pela no, hookahi
ahi- ahi hoike paanaau i kekahi mokuna o ka Palapala Hemolele, me ka
ninau aku i ke ano, a hai pololei mai no lakou i ke ano o ka mea i
ninauia, me ka pololei ka.

No KE KULA ANA.

He poe makaala no lakou nei i ke kula, a ua akamai hoi lakou ma na
palapala, ma ka heluhelu, Helukakau, Helunaau. Kakau- lima,
Palapalaaina, &c. A ua paanaau pu na hua hoonui, a oi aku ka lakou nei
mau hua hoonui imua o ka kakou.

NO KO LAKOU NEI ANO.

Ua pau ko lakou nei ano hihia, ua pau na lauoho loloa i ka akoia, ua pau
na pepei- ao o ka poe hou aole i hou ia, ua hilahila lakou i ko lakou
mau pepeiao i keia wa, ua maopopo ia lakou ka ike i ka hewa ame ka pono;
ke mihi nei lakou i ko lakou hewa i na wa halawai, ke hoike nei lakou i
ko la- kou manaoio ia Iesu ke kalahala.

No na'lii: Aia na'lii o keia aina i na pae aina ma ka akau aku nei, i
holo e nana, no ka mea, o na'lii o Ebon nei, o lakou no na'lii o na pae
aina ma ka akau aku nei, a he mea mau ia lakou i kela lua makahiki keia
lua makahiki, ka holo mau e nana ia pae aina o lakou.

Hookahi no alii nui, o Timata, a he nui na'lii malalo iho ona, a o
kekahi mau alii malalo iho ona na'lii ino, ame kona makua- kane pu.

Aole no i makemake na'lii elemakule i ka hele mai i ke kula, aka, o ke
alii nui, ame na'lii opio a pau, ua akamai i na palapala, aka, aole i
akamai na naau i ka pono; o na 'lii kekahi poe nana e kena i na kanaka e
hele e aihue, a ua hele no na kanaka e like me ka makemake o na'lii.

No na hana nui a na kanaka o keia aina : Ekolu wale no wahi hana
mahuahua. 1. O ke kalai wa. 2. O ka hana ulubilo ke hiki i ka wa ulu. 3.
O ke kukulu i mau hale no lakou.

No na waa; Ua mahalo au i na waa o keia aina, a ua akamai no ka hana
ana, me