Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 18, 30 April 1864 — Na Palapala. Eia ka moolelo o ko makou HOLO ANA MAI A HIKI I KA PAE AINA O MAIKONISIA NEI. [ARTICLE]

Na Palapala.

Eia ka moolelo o ko makou HOLO ANA MAI A HIKI I KA PAE AINA O MAIKONISIA NEI.

[Ke koena keia o ka pule i hala. ma ia Aoom 4.] Eia ka ninau : Owai la ooukou e kuu poe makamaka oiaio, a iloko hoi o ka Haku lesu Kristo, e noho ana inai a Niihau, i makaukau hoi i ke akamai oiaio no luna mai, e hele mai e noho pu me % keia poe uhane he lehulehu e kahea ae nei iwaena oka nenelu poho o ka pouli, me ka moana lipolipo hohonu o ke kuhihewa me ka naaupo, e lauwiliia nei e ke alakni o ka lua hohonu, oia hoi o Satana; ake kahea ae nei keia mau uhene olala i ka pomaikai oiaio ma o Kristo ]a, e i ana, i mau makua, i mau makua, e hanai mai, e hanai mai; owai ia inau makua a lakou nei e kahea nei ? O oukou no ia e ka poe i piha i ka olelo maikai a Kristo e oki'i, a e lawe mai oukou ia ai maikai, e hanai ia iakounei, i poinaikai aikolakou mau uhane.

O ke ano o keia aina, he aina nui no a maikai i ka nana aku, ke ulu nei ke kalo ma keia aina, a oia no kekahi ai a keia poe, o ka hala, ame ka niu kekahi, o ka ape kekahi. O ke kalo nae i ulu ma keia aina, o ke kalomana melemele. Aia hoi ma ke kauwahi mokupuni uuku o Makini nei, ua ane umi paha mile kc kaawale mai ka mokupuni nui mai i noho ai na kanaka me na'lii, aia malaila na hale laau o kekahi mau haole kuai aila mai Sidane mai, a ke kuai nei i ko lakou mau waiwai me ka aila a na kanaka.

Hookahi pule ko makou ku ana ma JVlakini, no ka hooponopono o ko Kapena i kona mau ukana waiho, ame ka hoopaa hou i na pahu aila, a pau, o ka holo no ia, a ku ma kou i Mile, he aina maikai no o Mile, he aina nui, e mokumoku pinepine ana i ke kai, he a kea no kahi o ka moana i hoopuniia e na mokupuni o keia mokupuni o Mile, a hookahi no alii nui o lakou o Drime. He alii oluolu loa keia, nui kona makemake ame kana mau wahine elua, e noho au ame ka'u wahine i kumu na lakou, aka, nokuu lohe e ana e holo ana wau i Namoliki,. ua olelo aku au ia lakou, e holo ana a'n i Ebon, a malaila e loaa ai ko'u kokoolua, a holo aku paha i Na. moliki; ina nae ua hooholoia e holo mai ia nei, alaila, holo mai makou ia nei, aole i pau ko lakouaua,*a hiki no i ka la o makou i makaukau ai e holo.

O keja aina o Mile, he aina nui o na kanaka, aole nae he pau akoakoa lakoa ma kahi hookahi kahi e noho ai, aia no lakou ma kela mokupuni keia mokupuni kahi i noho ai, e like ana ke akea mai Molokai a Lanai ma leau wahi, a haiki inai ma ka» wahi, a ma ka waa wale no e holo ai. He auwaa maikai loa ko keia pae aina, a oi loa aku ka holo mamua o ka waapa okohola ke kokulu ia me ka pea ; i na ekolu anana a oi aku ka loa o ka waa, aa kokoke iwakalua kanaka e kau i luna ; i na eha anana ka loa o ka wna, ua iwakalua a oi aku kanaka e kau i luna» aole lakou e noho ana mai mua a hope o ka vraa, aka, ua noho lakou ruai luna mai o na iako, a hiki i luna o kekahi papa loihi i uliliia mai ka muku aku, a 5 paha kapuai ka loa, 4 kapuai ka palahalaha, a oi aku, a enai mai ko kekah.i.

I ko makou ku ana'ku i Mi-le, nui na waa i holo mai; i kekahi la, ua aono waa, kokoke elua haneri kanaka. Ua ano okoa na kanaka mai Makini aku a Abaiang, aole lok>a loa ko iakou lauoho*. ua hiki nae ka loloa o ko hope kiuoho- i ka hono, a o ko mua, wa ako pahupuia a pokopoko inalunn ae o ke kuemaka, o ka puka o ko lakou mau pepeiao, aoie nunui loa, ua komo nae ke au o ka ipupaka me ka laau loloa oia no ko lakou kalii, ua like na kane me na wahine ma keia mau mea, o na pa-u hoi, he pa-u kuwelu ko na wahime, he palaumoena ko na kane.

O ko Mile poe kanaka hoi, he loloa loa ko lakou lauoho, e like me ka lauoho oko kakou mau wahine a oi aku, a ua puia ko lakou lauoho iluna pono o ke poo* me ka lilio o na maka Uuna, a ua houhouia na pua olaula me na hulu manu maluna pono iho o ka p» o ka lauoho, oia ka hoailona o na'lii me ka poe hanohano o keia pae aina, a he mea hanohano ia ia lakou, o ka pa-u o na kane, o ka> ilihau no ia, ua hana kuwelu ia mamua a mahope, a «la hanaia'e o loko i na poaha lauhala, me na kaula i hili onionioia, a hulei ka ilihau i waho, e like me ka hupa o na wahine. Oko na wahine hoi, he moena i ulana onionioia mamua a mahope, o ke kaula apo ae mawaho ma4 a hoopaa ae i ka puhaka, oka paa iho la no ia. Ona pepeiaa o keia poe, aole o kana mai ka nunui o na puka, ua hana hoohuakeeo ke oki ana i loaa ka puka nunui, ua heleheleia mai ka aoao. waliwali malalo aku o ka pepeiao, a hiki i ka ili maoli malalo aku o ka pepeiao, a uahokomoia'e kapokaa lauhala ma loko ikula pepeiao, a ua peheu i waho ke hele mai.

Anolaiia, ua ana wau i ka puka o ka pepeiao o Drime ke alii o Mile, 1 kapuai me 6 iniha ke anapuni* olelo mai kekahi poe, he oi aku ka puka o ka pepeiao o kekahi mau alii. Eia ke kumu a ko lakou kou ana i ko lakou mau pepeiao. 1. I makemakeia e na wahine, no ka mea, o ke kanaka puka ole o ka pepeiao, he hoowahawaha na wahine ia ia. 2. I mea e hanohano ai, no ka mea, o ke kanaka ame ka wahine nui ole o ka puka

o ka pepeiao, lole ona hamhaao, he b^ti 3 hawaha nalii ia k, ame na kaaaka pu, w laila, ua hoomaka enona makua r hou , pepeiao o ka lakou maa keiki i ka wa i :; loa. Ua huipuia keia ma* aet eha, i looa no ka haaohano* an* ka mak*mak»« , ke kane e ka wahine* a o ka wahine W ... ke kane. ko makoa ka **a , o ka holo aku k no ia i ; fc» aiaa mokumoku pinepine no keia i k» kai • hx* me Mile; ika wa i ike ai •na kaaak* * makou, ho!o nui mai lakoa aa aa wa* !na mea kuai, o ka lakou anau owa ku#i, , ka niu, ka hala* ka ulu, ka moa. ke aho , A . \\-ai-a, ka pa htaku« ame na ako-ako-« m» . kai ho nui wale ; ua kuai aku ao na haui<-. luna o ka moku i keia mau mea me ka ui. ka, ame ka makau, a oo ka aui laa, W . pau na mea a na kanaka i ke kuaiialeu. Hookahi haole, a hookahi no hoi kau&ka maoli e noho ana i Jeruij, e kttai aila aa Le Kapena o Hokma* a • ka inaa o ke kan&k» maoli, o Noa, no Kukiima—» i Hilo kn«« wahi hanau. A pao ka aila Hoaa •ka uw. ku, o ko makou b«oio no ia i £baa i ka k & 0 Dekemaba, a i ka k 21, ku makoe k Chu«, 1 ko'u ike aaa ia £bon nei, he aina auka Ueia, he aui o iemi], au» Miie, a pek, h* hapa no na kanaka ma kek aiaa« i ka hem ana, ewalu haneri kanaka wak no ke hu:pi k me nalii, aole eae no kek aiaa wale m keia mau kanaka ewalu haneii, na Mik- b nui, i ka wa i hoio mai ai ko Mik alii kun. ka wa k i holo mai ai kek pm kaaaka» amt* na wahine pu a noho k aei, aole hoī m» Mile wale no, no Aleno kekahi, no Jeruij k«s kahi, a no Mijero kekahi, ke heomakaukau nei kekahi poe o Mik e hat» ame k«4aiu mau aina e ae ; a ina e hoi aaa« akiia, e haI pa loa auanei na kanaka o Ehoa a*i.

Eia i £bon nei kahi i noho ai feeta mau kauwn ake Akua, o Rer. E. G. Soow, u Rer. D. Kapali, me Mr. H. Aea, ame ka la» kou mau wahine, aine na keiki, «e aa kuiu oluolu pono, e hana ana i na haoa a ka Haku lesu Kristo.

I ke ahiahi o ka U 21, ua hui uakou a pnu ma Rube nei, a ua hoomaka «mkou he \vahi halawai hooiaaikai i In Alma, ao kima lokomaikai mai ia makou, a h&kwai pu I Ma ka olelo Hawaii ka hoomaka aoa, ke himeni ana, ame ka pule ana; a pau. Aole 0 Mr. Rer. B. G. Snow ma keia hahwai ana, no ka mea, aoie maopopo ta k ka oielo Hawaii. Elua ia ko makou noho pu ana, «a boio aku o Mr. Snow maluna o ka " Hokttto M i Ualana, a ua malama. iha o makou waie m> 1 ka hana a ka Haku i liiio— o na hknoana, ame na hoahanau o £bon nei. ka hana ana: Elua puie mahope iho o ko'u | puka ana mai, ua inaiama au i ke kuia ma | Rube nei, o H. Aea, ua heie i kek&hi e ae, a o D. Kapaii, ua kokua mai ia'u i kr> kahi mau ia, o fl. Aea i kekahi nmu ia. A I ina ia Sabati, ua hoio maua me Aea i ka pule maluna o ka waa i kekahi mau mokni puni aku o Ebon nei, a o noho «u t Rube nei, a i kekahi Sahati, noho maua. hoio o D. Kapaii i To!ca kana pnb. IVU no ka hana ana, a eiua poie mamwi aku iwi. no kn nui o ka ulu, tu hk> na hamnana <* | hana uiu bila, a ua ho mwKwU M kuia. a o |nanalawai, oia mau no, eimm la haiawni iloko o ka pule. He poe Jtvta i na halāwai, e hai manao pu anu na kune , it>e na wnhine maloko o ka wh haiawai, ma | ka olelo a ke Akua, a peia no, hookaki ahi'ahi hoike paanaau i kekahi mokuna o ka Paiapaia HemoieU, me ka ninau oko i k*» ano, a hai poioiei mai no lakou i ks ano o ka mea i ninauia, me ka pololei k-a. No kk Kula aka. He poe makaaia no iakou nei i ke kuia. a ua akamai hoi iakou ma na pukpok, «a ka heiuheiu, Helukakau, Heiunnau. Kakau» /ima, Paiapaiaaina, <Scc. A ua paanaau ptt na hua hoonui, a oi aku ka iakou nei ouiu hua hoonui imua o ka kakou. No KO LAKO& NSI AKO. Ua pau ko lakou nei ano hihiu, ua p" na iauoho ioioa i ka akoia, ua pam m pipi. ao o ka poe hou aoie i hou ia, ua hiUūia iakou i ko lakou mau pepeiao i keia wa, ua maopopo ia iakou ka ike i ka hawa aaao ka pono; ke mihi nei iakou i ko iakou hraa i na wa haiawai, ke hoike nei lakou i kio iakou manaoio ia ieau ke kalahaia. No na'iii: Aia na'iii o keia ama t aa p* aina ma ka akau aku nei, i hoio • oaaa, mo ka mea, o na'iii o Eboa oei, okkoa ao nalu o im pae aina ma ka akau aku oei, a he mea mau ia iakou i keia lua makahiki keia iua makahiki, ka hoio mau e oaaa m pa* aioa 0 iakou. Hookahi no alii nui, o Timate, a be uai na'iii maiaio iho ona, a o kekahi mau ain maialo iho ona nalii ioo, kowa makaakane pu. Aoie no i makeoaki oalii eiemakaia i ka heie mai i ke kuia, aJca, o ke aiii nui, am* na'iii opio a pau, ua akamai i m pala|uia, aka, aole i alamai na nnau i ka pooo; o na 'iii kekahi poe nana e kesa i na e heie e aihue, a ua heie no aa kanaka e iike me ka makemake o na'iii. No na hana nui a na lr»n»Va» o keia aina : Ekolu wale no wahi hana mahuahua. 1. O ke kaiai wa. 2. O ka hana uluhiio k» hiki 1 ka wa uiu. 3. O ke kukuiu i amu hak no iakou, No na waa ; Ua nahaio au i oa «u • keia aina, a tta akamai so ka haaa aaa, m*

na apana wnle no ka humuhumu ana, i lilo ai i waa, a ua oi aku ka lipilipi o mua me hope o ko lakou nei mau auwaa i ko ka waapa ; a he keu aloi ka holo, a pela no, ua humuhumuia ka pea me ka loina, ina he ino ka humuhumu ana, aole holo ka waa. Aole nae i pau loa tia kanaka ma keia hana, he hapa wale no na kahuna kalai waa ; a pela jio ina ke kukulu hale.

No na hale : He liilii ria hale o keia pae aina, a6le hoi lakou ako paa loa mai luna a lalo, ua hoohamamalU o laio o ko lakou nei poe hale. Ekolu kumu oko lakou hana ana pela. 1. No ka nui oka makika. 2. No ka nui oka iole. 3. No ko lakou wela. Eha wale no pou o ko lakou nei hale, oia hoi na pou i kapaia e kakou, he mau pou hio; aua hamoia ka pou i ka aila, a pakika, i ole e hiki ika iole iluna iko lakou wahi moe. A pela no ka rtiakikn, i holo mai i ka makani, aohe wahi e noho ai ka makika, no ka mea, he mau aina nui loa keiai o ka iole me ka inakika. Eia hou, he poe makemake loa lakou nei i ka makani, a ma kahi e pa mai ai oka makani, malaila no lakou e moe ai; nolailu, i ka hapa o Imuari iho nei, me ka hapa mua o Feb. nei, ua hiki mai kekahi mai kunu ma Ebon nei, me ka eha ma- ka umauma, a ua make he 15 kanaka ma Ebon nei, o ke kumu o ka make, o ka moe mau ma kahi makani, a i na pii mai ka wela, o ka hele aku la no ia e auau, ua hele makou e lāpaau me ka makou mau wahi laau, ame ke ao pu aku ia lakou, mai moe ma ka makani, a mai auau i ka wai, ua pau i ke ola ka nui, a o ka poe hookuli mau, ua pau i ka make.

No na kapa, me na wahi moe: He lauhala i humuhumuia ko lakou nei kapa moe, a he mau palau inoena elua, mamua a mahope, ka pa-u iho la no ia o na wahine, o ka ili hau ko na kane pa-u ia. Aole lakou nei i hooponopono i ko lakou wahi moe, a ina hele kakou i ko lakou mau hule, aole no he wahi moe ; a i ka po, moe no kela mea keia mea ma kana wahi e manao ai, o ke palau inoena no ke kapa. Ka lakou ai: Oka niu, me ka hala, ame ka ulu ka lakou nei ai, aole nae lakou i hoomaopopo i kahi e waiho ai ka iakou mau mea ai; ai ko lakou wa ai lalau aku no lakou 1 na lau ulu, oia iho la no ka lakou pa, kahi e waiho ai ka lakou ai, oia ka ulu pulehu, ame ka lakou ia. He ulu ka ai kupono o keia aina ia kakou, me na haole pu ; aka, aole loaa wale mai, ma ke kuai wale no e loaa mai ai, a he hoopii loa mai lakou i ke kumu kuai o ka lakou mau mea kuai a pati ; a flo ko'u lohe mua ole i na mea kuai pono iwaena o lakou nei, nolaila, tia nui ko'u hemahema i na mea kuai. Ake makemake nei au e hai aku ma ke akea, i ike o'u hoa e hele mai ana ma keia liana misionari, i na mea kupono e pono ai (iukou ke hele mai, a kuai aku me na'lii, nme na 'kainaaina pu o keia pae aina. Eia na waiwai pono e kuai ai ina mea nui, oia hoi ka apana aina i wahi e noho iho ai, ime ka waa, i mea e holo ai e hana i ka hana a ka Haku ma kela wahi keia wahi; oia hoi he mau koi lipi nui, koi-holu, koi lipi liilii. Ao na waiwai pono e kuai ai i kela mea keia mea; pahi kumulaau, pahi pelu, kahi lauoho, lei, ame ka makau. O keia iho la no na mea kuai o onei.a oka loie pu kekahi mea i makemakeia e lakou. O keia ka pau o na mea a'u i manao ai e hai aku ai ia oukou e o'u makua; ame o'u f>oe makamaka a .pau iloko o ka Haku, mai Hawaii, a Niihau. Aloha oukou. Owau no ko oukou makamaka. J. A. Kaelemakule. Rube, Ebon, Maikonisia Febr«ari t 24,1864.