Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 21, 21 May 1864 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

KA NUPEPA KUOKOA

Ke Kilohana Pookela na ka Lahui Hawaii.

BUKE III. HELU 21. HONOLULU, MEI 21, 1864. NA HELU A PAU 130.

" KA NUPEPA KUOKOA. "

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00 no ka makahiki, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA - aole i oi mamuli o 10 laina no ka hoo- puka hookahi
ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hoo- kahi malama, $2.00. E uku
mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia mai ana e pai.

KANIKAU - he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia
hoi 4 keneta no ka lalani hookahi - penei: he 25 lalani. $1.00 ; 50
lalani, $2.00; a pela'ku.

KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA - ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e
haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no
ma ka leta, a hoouna mai i ka Lunu Pai.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI no - aole e kauia ka inoa o kekahi
haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa
e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka
auhau no keia nupepa H. M. WINI, (Luna Pai.)

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY, $2 00 per annum...........in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 Lines, inserted once for $1.00; twice
for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertise- ments must be paid
for in advance. KANIKAUS will be charged 1. 00 per page, or 4 cts. a
line. PAYMENTS for ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may he
paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter
to the Publisher.

ALI. SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or
natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This
rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription
price.

H M. WHITNEY.

Publisher.

Volume I and II of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.

Persons having complele sets of the above, can have them exchanged for
bound volumes, by paying $2.00 each.

KE KAAO MOOLELO

- NO -

MARY STUART !

(Mere Situata.) KA MOIWAHINE NANI O SEKOTIA.

HELU 11.

Davida Rizio, (David Rizzio.)

MA KA INOA O SANETA ANATO-

nio, wahi a Sir Lusio, me ke kama- ilio mai no hoi ma ka olelo o kona

aina ponoi, " aohe mea e, o ka ike no au i ike maopopo iho la," me ke
kuhikuhi aku i ka Leta ana i lawe mai ai, " me kuu manao no hoi e
hooia'ku ia mea, ua ike mai la oe no Roma mai au, he Italia au : Aole
anei i lawe pono keia ? Aole anei o oe ka hoa haihai o ka Moiwahine ?
Aole anei ou ike mai i ke ano o ka'u e kamailio aku nei ? " " Ae ! ua
ike aku la au," wahi a Rizio, me ke kamailio mai no hoi ma ka olelo
Italia. " Aka, ano nae la, e hele koke au e halawai a e kuka hoi me ka
Moiwahine-"

" I hookahi wahi minute, a i hookahi wale no," wahi a Sir Lusio, " he
inoa makemake loa ia ka hoi ka inoa Mere e keia aina. O Mere no hoi ka
inoa o ka Moiwahine, a o na Mere eha (4) a ua Alii la, a, ano iho nei
hoi, hai mai nei oe i ka inoa o kekahi o Mere Dougalasa.

" Ae ! Ae! aka, e hele wikiwiki au i ka-

hi o ka Moiwahine," wahi a Rizio.-

" I na e hiki ana ia oe ke ike i ke Alii i

keia wa koke," wahi a Sir Lusio Guaialadi,

" alaila, owau pu hoi kekahi e ae ia e ike

koke aku iaia; no ka mea iloko o ko'u hau-

lehia ana iloko o na poino ma ka moana a

me ka aina, aole au i manao he pono ia'u ke

hoopanee hou aku i ka malama ana i ka mea

makamae a'u i lawe mai nei na na'lii la mai

Roma mai."

" E ke alii " wahi a Rizio, " e hai koke aku ana no a'u i ka moiwahine i
kou hiki ana mai nei, aka, ke nonoi aku nei au ia oe, mai
hookamakamailio hou mai oe ia'u, no ka mea, e hele koke au e ike i ka
moiwahine." " I hookahi huaolelo i koe, a e hele aku no oe," wahi a Sir
Lusio, " oia hoi, a hai koke oe no Roma mai nei au, ka elele na- na i
lawe mai nei ua puolo nei ana."

" E hana no au pela ! aka, oiai au e hoo- manao ana," wahi a Rizio,
"aka, he mea pili nae keia i ka hanohano, he mea huna no hoi, a ua hana
aku nei oe e nei keoni mana aloha alii, a malia no paha he alii oe no ke
kulana kiekie i oi ae mamua o kau i hai mai nei, pela ka hoike mai a kou
helehelena.-" " A heaha la ia mea a'u e huna'i ?'' Wa- hi a Sir Lusio
Guaialadi.

" O ka mea huna a'u i makemake ai e

hoonalowale ole, oia no, o ka inoa o ka mea

nana i kakau i keia leta," wahi a Rizio, " o

Mere Dougalasa o ko'u hoa hui mau no ia

ma na elele waha ole, a aole no hoi oia he

kipi, a he mea kumakaia, aka, he kiu nae ia

no'u iwaena o na Enemi,- a ma kona maka- ala a me kona ahonui, malaila
wale no i hi- ki ai ia'u ke hoohaule aku i na mea a na ki- pi i manao
ai.- A no ia mea, e ke kanaka maikai, e hai mai oe ia'u me ka hooia ana,
aole oe e hele aku e kumakaia i ka hana huna a Mere Dougalasa, (oia hoi
ke Kaika- mahine o Lokalivina Hale, nana i hoopakele mai i ke keiki
Italia, mai kahi paa a ke Alii Sekoti ka Earl Murray i hoopaa'i iaia.)
No ka mea, oiai e haaheo ana oia no kona lawe- lawe ana i na hana aloha
Alii, he oiaio, ua hiki ke hoeha nui ia oia, ma ka hoike ana'e i ke
akea, oiai oia e hana maikai aku ana i ka Moiwahine, ma ia mea no hoi
oia i hoo- kumakaia'i i kona Kaikunane ponoi, oia hoi ka Earl o Murray."

"Kona Kaikunane!" wahi a Sir Lusio Guaialadi, me ka hoomamaia no hoi o
kona puuwai e ka manao kaumaha ana i haawi mua ai, no ka mea, ua manao
no oia, he ipo o Mere Dougalasa na Murray, aka, akahi no a pau kona
kaumaha no ia mea.

"Ae! O kona Kaikuahine no ia - O ko- na Kaikuahine io no ka Earl
Murray," wa- hi a Rizio. " A ano la, oiai hoi ua lohe aela oe ia mea."

" Ike ole maoli io no au! aka, o ke kumu o ko'u ike ole ana, no ko'u
ninau ole ana no i na ninau mahaoi," wahi a Sir Lusio Gua- ialadi. " A
ua hana no hoi au iloko o ko'u aloha nui no ka Moiwahine, nolaila au i
ha- na hoomaopopo ole ai. Aka, ua haku iho au, o ka'u no nae e hai
maopopo aku ai ia oe, ua haku iho au i na manao kuhihewa ino! ua
kuhihewa au o ka Mere ipo no la ia."

"Aole loa kekahi mea i hiki ke olelo ae ua oi kona hemolele mamua o Mere
Douga- lasa, ka ui Luaole o Lokalivina." Pela'ku o Rizio, aka, me he mea
la, aole oe i ike i ke ano o kona lilo ana i Kaikuahine no ka Earl
Murray. E hai aku no au ia oe. O ko Mere Makuahine, he ipo oia na ka Moi
i make aku nei; a oia (ka Earl Mere) ka hua, o ia hui haumia ana.

" Ma ia hope iho mare ua ipo nei a ka Moi me Sir Robata Dougalasa, (Sir
Robert Do- uglas) o Lokalivina, make aku ua Sir Roba- ta nei. a waiho
iho i ke ao nei, he umi keiki - a o kekahi hoi o ua mau keiki la, oia no
o Mere, ka mea nana i kakau i keia leta. O ka nui o kona ohana, ua pau i
ka huli ma ka aoao hoomana Hoolepope, a oia wale no kai hoomau me ka
puuwai luli ole mamuli o ka aoao hoomana Katolika - a o ia no hoi kekahi
o na makamaka oiaio o ka Moiwahi- ne o Sekotia. Aka, auwe nae! Ke nee
nei ka manawa, nolaila e haalele au ia oe."

" O hele, e ke Alii," wahi a Sir Lusio Gu- aialadi, no ka mea, ua
hoomama nui loa ia kona puuwai, a e ake maoli ana no oia e no- ho
hookahi, i hiki ai ia ia ke hoonui i kona manao i na mea hoohauoli naau.

" Aka, ua poina nae au," wahi a Rizio, " owai la auanei kou inoa a'u e
hai aku ai i ka Moiwahine."

" O ko'u inoa," wahi a Sir Lusio, " e hai aku oe, o ko'u inoa o Sir
Lusio Guaialadi, o kahi mea hookahi hoi au i pakele mai mai- loko mai o
kekahi huakai hanohano i hoo- una ia mai Roma mai, me ka hoouna ia mai
hoi e hele mai e halawai a e haawi aku no hoi i ke aloha i ka Moiwahine
o Sekotia."

Hoi aku la o Davida Rizio, a ho-o iho la i ka palapala a Mere Dougalasa
i hoouna mai ai ia ia, a mahope iho o kona waiho ana ia mea iloko o kona
pahu leta, alaila, hele po- lolei aku la ia i na rumi o kahi hale, kahi
a ka Moiwahine i noho ai, a me kona mau kahu pu no hoi.

I ko Rizio hiki ana'ku i kahi o ka Moiwa- hine i noho ai, lohe mai la ia
i kekahi keiki lawelawe, ua pau ka paina ana a ka Moi, a ua pau aku o
Darnley ma, a me na hoa o ko- na alo alii i ka hoi i ko lakou wahi, a o
ka Moiwahine wale no a me na haia wahine ana (na Mere 4,) e noho ana ia
manawa iloko o ka rumi hookipa, a hoouna koke aku la o Rizio i ke keiki
lawelawe, me ke kauoha e hele aku e hai i ka Moiwahine, e ae mai e
halawai koke me ia ia wa; a hoi koke mai la ua keiki nei, me ka hai mai
no hoi, ua kauoha mai ka Moiwahine, e hele koke aku o Rizio.

Iloko o ka rumi nani a Rizio i komo aku ai, aia hoi he noho Alii ke ku
ana iloko ; aka, aole nae iluna o ua noho ihikapu la, ka- hi o ke Alii i
noho ai ia manawa; aka, e noho ana oia iluna o kekahi moe koki, me ka
hilinai aku i hope, a o kana mau Mere hoi e nonoho like mai ana no lakou
iluna o na noho haahaa, ma ka wawae hoi o ko lakou haku Alii.

He hiki ole i na huaolelo ke hoike ae i ke ano o ka hiehie ame ka nani e
haiamu ana ilo- ko o ia keena kohana ; oiai no iloko o ka hi- wahiwa
pookela o ka nani o ka haku Moiwa- hine, aia hoi, me he mea la, noloko
mai no o ia nani, ka nani e halii ana iluna o kana mau haiawahine, me he
mea la ia ahiahi, ua lokahi ae ka nani a pau o ka honua ilaila, no ka
mea, ua wailana mai ka nani o ka Moi- wahine o Sekotia ame kona mau
haiawahine. A iloko o keia anaina nani ko Davida Ri- zio komo ana, ame
ka hoohaahaa kupono no hoi i kona hele ana'ku a ku imua o Mere Si-
tuata, ka Moiwahine o Sekotia, " Heaha ke- ia o kuu makamaka oiaio ?"
wahi a ka Moi- wahine. " He mea anei kekahi i poina aole i hai mai nei ?
A i ole hoi ia, he mea hou a nei kekahi i loheia, a i ike ia mai nei hoi
e oe ?"

" E oluolu oe e ka Moi," wahi a ua Ka- kauolelo Italia nei ana. " He mea
nui loa a he mea kaumaha no hoi ka'u e hai aku ana iloko o kou pepeiao
alii ; a oia iho la ka'u wahi olelo pale, no keia komo ana mai nei iloko
o keia keena ihiihi iloko o keia hora aumoe."

" Aohe no au manao ana e wehewehe mai, a e noi mai hoi ia'u e kala'ku i
kou hala ma kau mau mea e hana'i," wahi a ka Moiwa- hine. " No ka mea, o
na hana ame kau mau mea no a pau i hana'i, ua hoike mai no ia mea i kou
aloha io ana ia makou, ame ko makou mau pono. E kamailio mai no oe e kuu
Davida maikai! Ua ike no oe, aohe a'u mea huna i kou poe kauwa nei." A i
ko ka Moiwahine kamailio ana pela, haliu aela me ka akaaka, a nana'ku la
me he mea la o kona mau hoahanau no kana poe haiawahine, a o kona mea i
akaaka'i, oia no kona hoopuka ana i ka huaolelo " Kauwa."

" E ka Moiwahine lokomaikai! E ka wahi- ne Alii maikai! A haku wahine
lokomaikai no hoi!" Pela o Davida Rizio i kamailio aku ai, me na
helehelena i hele a kuhohonu i ke kaumaha. " Kaumaha wale hoi auanei ka
mea a'u o hai aku ia oe ! He mea hoehaeha ka'u e hai aku ia oe e ka
Moiwahine! O oe hoi e ka Moiwahine ! ka mea hilinai wale, me ka manao
ole hoi e haupu ino wale aku no hai, a no e haalulu ana oe i ka lohe aku
i ka ino nui a ka poe hewa, a'u auanei la e hai aku ai ia oe, oiai, ua
ili mai iluna o'u ka hana kaumaha nui o ka hai ana'ku i keia mea kaumaha
iloko o kou mau pepeiao Alii."

" Auwe e na Lani, heaha keia ?" wahi a ka Moiwahine. "Aka, e! e kuu poe
kauwa, mai noho oukou a hoomakau ia oukou iho - no ka mea, ina he
pilikia keia e hooweli- weli mai nei ia kakou, e hiki ia oukou a pau ke
hoomanao iho, aia hoi he mea Mana Loa ko kakou mea nana e alakai poino
ole mai waena aku oia pilikia. A no la, e Master Davida, me ka leo
kauoha, "e hooakaka mai oe i kau mau hana, a me kau mau mea i manao ai e
hai mai ia'u."

(Aoe i pau.)

Aloha no au i kuu Lahui.

Heaha ka mea e aloha'i i ka Lahui ? Eia no ia : Ke mau nei kona nee ana
i ke alanui e ike ole ia'i, ame ka newa mau ana ma ke awawa malu make.

Hookahi kumu nui i maopopo lea o ka pau ana ae o keia Lahui, a malalo
aku o ia kumu nui hookahi, he nui wale na mea aka- ka lea e pili ana
ilaila. Eia ia kumu hoo- kahi, " Ua pani ia mai ke poowai," kahi e hiki
mai ai ka wai, a hoomau ae i ka aina kula, ame na huli kanu ma na
kaupapaloi; ( oia hoi, aole hua nui mai na wahine Ha- waii.) He hoike
maopopo lea keia a'u e hoo- maopopo nei me ke kanalua ole, no ka mea, o
na wahine, o ka ipuka no ia e hoea mai ai kanaka, a hoopiha i ke ao nei,
a ma o lakou la hoi i hiki mai ai ka lehulehu e hoopiha i ka aina me na
kanaka. Aka, i ka nana iho i keia wa a kakou e noho nei me na wahine ame
na kane a kakou, pehea, ua hua nui mai anei a hoopiha i ka aina ? Aole !
aole loa no!! ke noho iho nei ke kane me kana wa- hine mai ko laua wa i
mareia'i - a hiki i ka wa palupalu, aole loaa iki kahi keiki, i na e
loaa, hookahi no, a elua paha, o ke oki mai la no ia, aohe e loaa hou
aku ; i na hoi e loaa mai a lehulehu, he make wale ka nui, koe mai
hookahi, a he olelo loa no.

Ua ike leaia ia mea i keia wa a kakou e noho nei, ke nana aku kakou ia
lakou la, a me lakou nei ae, e i ae no la ke okukuu nui mai nei, aohe
wahi kama ( keiki.) Hookahi no nae a kahi, he ole loa no ka nui, a no ka
ike i ka nele, kii aku la i ka hai keiki i ke-

iki hanai, a hookama hoi, kohu ole. He nui wale o keia poe a'u e ike
nei, he mau kana- kolu o lakou e noho keiki ole ana i keia wa. Aole no
ko lakou pono ole ke kumu o keia nele ana, aole loa ; he poe maikai no
ka nui o lakou, he naauao hoi, he kuonoono, a he ulakolako hoi; aka, ua
nele nae i keia haa- wina, ka hua o ka puhaka.

He lehulehu maoli no na kaikamahine ki- no maikai ame na wahine hoi, i
kupono no ka hoohua nui mai i ka Lahui, aka, aole nae lakou i hoohua mai
a hoopiha hoi i ka aina, me ka waiwai o ko lakou mau puhaka, o ka lealea
o ke kino kai loaa, o ka waiwai hoi, aole i hua mai. Ke mare nei no na
kei- ki o Puukapele me na kaikamahine a Ke- awe ma, aole loa nae he
hoohua iki mai o ka lakou mau puhaka i na keiki, e maopopo ai la hoi ka
piha o ka aina me na kanaka maoli, he oleloa maoli no. A i aku nei ka
aoao hua nui ma ko kakou aina nei, o na haole, he liilii wale ia mau
wahine haole la, lehulehu keiki ke hanau mai, oolea no hoi ka lakou mau
keiki.

Aole pela ka kakou mau keiki, ke loaa mai; he nawaliwali, he maimai
wale, he ka- kani, he kakawau, &c. O ke ano maoli ke- ia o ka kakou mau
keiki i keia wa, a o ke ano maoli no hoi ia o na wahine a kakou ; i ka
nana'ku i na kino o na kaikamahine a me na wahine a kakou, he mau kino
ikaika a kupono hoi no ka hooulu i ka Lahui, ao- le nae ulu, ke emi mau
nei no i kela makahiki keia makahiki, aole pii iki ae. Ma keia mea, ua
maopopo lea, ua paniia mai ka ipu- ka e hiki mai ai na kanaka, a
lehulehu wale, ma ko kakou pae aina nei; no ka mea, e li- ke me ka'u
olelo ana maluna ae, " O na wa- hine ka ipuka e hoea mai ai kanaka i ke
ao nei, a hoopiha i ka aina." I ke kiei ana iho a nana i keia ipuka kahi
e hoea mai ai na ka- naka e hoopiha i ko kakou aina, he oleloa maoli no.
I na pela ea, auwe ! aloha ino kuu Lahui!! Aole hoi o kakou o na maka-
ainana wale no, kai hanau nui ole, a koe aku na'Lii a me na Haku o
kakou, aole,-- pau pu a Lanai i ka hanau keiki ole, emi no na
makaainana, emi pu no me na'Lii, aole laha nui aku na mamo Alii a
Kamehameha Nui i keia wa, ke emi nei no, a e nalo aku ana paha, kai no
paha, o na makaainana ke emi, laha nui aku la hoi ka ohana'Lii, a i ole
la hoi ia, o na makaaina la hoi ke laha nui, ao- le ka! o ke emi pu no o
na'Lii ame na ma- kaainana, o na Haku, ame na kaukaualii, aohe mea
hooulu i ka Lahui a Kamehame- ha Nui. Nolaila, ua akaka lea keia i kuu
manao, e pau koke ana ka Lahui Hawaii, ka Lahui hoi a ka naauao i haiamu
ai; no ka mea, o na keiki a me na kanaka hoi i puka mai i ke ao nei, ke
hoolawe nui aku nei ka make, aole nae he mea nana e pani mai ia hoolawe
ana, no ka mea hoi, ua kai kapu mai nei hoi ka opu o na wahine a ou- kou
a ka poe mea wahine, e loaa'i la hoi ka mea pani aku i ka hakahaka o ka
make e la- we nei me ka menemeno ole. Aloha ino kuu Lahui, i na e pau
ana. Ua olelo iho nei a'u mamua, " hookahi kumu nui, a he nui wale na
mea alakai ilaila e maopopo lea ai." Eia kekahi mea alakai ilaila, " Ke
lilo aku nei ka hapanui o ka aina i na haole," he mea keia i hoike e ia
mai mamua e kekahi haole ia Kamehameha akahi, a penei kana hoike ana : "
E Kamehameha, i hookahi no au haole e malama, mai malama oe a nui, o
lilo auanei ko aina i na haole, no ka mea he poe hoomakaulii aina na
haole." Ua like loa ia hoike ana a ia haole, me ka mea i hanaia i keia
wa e lakou, ke hooneenee mai nei na haole a kuonoono loa, ke elieli mai
la ka mo- le ilalo, a ke ohikihiki mai nei i ko kaua no- ho'na ko ke
kanaka kamaaina Hawaii; a ke olelo paka mai nei no hoi ua mau haole hoo-
makaulii aina nei, aia ko kaua wahi e noho ai la, o kuahiwi, he ane paha
uanei e like io aku ana pela ; no ka mea, he hou wale mai nei no ka
haole e hiki mai nei, he mau haneri eka aina ko lakou la i loaa, ka kaua
noho no e ke kamaaina malalo aku o ko hai malu, aohe kuokoa ae. Ke kuai
mai nei na haole, he mau apana aina, ka kaua hoolohe aku no ka ke
kamaaina, " A lilo ae la ia ai- na i ka haole o Ulakahua, lilo ae la o
mea ia Kanalulu," pela wale aku no kaua e hoolo- no ai. Oi kuai apana
aina mai na haole - a ke kuai mokupuni mai nei; aia la, ua lilo o
Niihau, pela aku no paha auanei, lilo ae ana ia mokupuni, a pau loaa
aeia lakou la, kipaku ia ae kaua, ame na'Lii Haku o kaua, noho ana i
kuahiwi, i kipaku loaia mai no, i hea aku la e noho ai.

E maka welawela mai paha auanei na ke- iki ulakolako o ka aina i keia
mea a'u e po-

loai nei, me ka olelo mai, " O oe no paha ke kipaku ia i kuahiwi, o ka
aea haukae, lima lewalewa wale iho no malalo o ke kumu Ulu." Ke pane aku
nei a'u, " Ae paha, pe- la io paha." I na nae aole he puni mau i ke
dala, aole ka ko keiki, na ko wahine, na ko hooilina, na ko manao,
alaila, pono io ia ole- lo au, paa io ia oe ko aina ; aka hoi, i na he
mea ia nau i uhai a holo ai, a i ole oe, na kou mau hope iho, alaila, ke
olelo wiwo ole nei au, aole e paa ia oe ko aina, e lilo ana i ka haole.

Aole i pau kuu manao no keia, ua nui nae keia poloai ana. Me ke aloha i
kuu Lahui.

S. KAHAUANU WAHINEHUHU. Kumukahi, Puna, Hawaii, Aperila, 2, 1864.

No ke Kahunapule.

He oihana pili paa keia i ke Akua, a o ke kanaka e hana ana a hapai hoi
i keia oihana o ke kahunapule, he hana maikai kana i ma- kemake ai, pela
o Paulo i ka mokuna 3 o Ti- moteo pauku 1 : E nana'ku no ilaila.

Eia iho no nae ka pono ua kahunapule nei la. E noho hala ole ana, e kane
ana na ka wahine hookahi, aole na na wahine elua a ewalu hoi, e like me
lakou nei ae, ame lakou la iho; e kiai ana hoi me ka noho malie, he
akahai, he haahaa, he noiau hoi i ke ao aku. Aole hoi i lilo i ka inu
wai ona, i ka makee dala, i ka waha paa, ame na hana pono ole he nui.

Aia malaila ka hanuu pau ana o ko'u ma- nao, ma keia kukulu manao ana,
oiai hoi, ua ikea mai no ka mahiki ana mai o ke ama o kahi waa o kekahi
poe i kapaia, he mau kahunapule, i ka wa a ka makani ame ka ua kona a ka
hoowalewale i pupuhi mai ai. Aia a hoomaka mai ka puahiohio, ame na ale
poipu a ka hoowalewale ame ka hoinoia mai, alaila, e ike lea ia oe, he
kahunapule ma- lama pono i ka oihana a kou Akua, a i ole, he kahunapule
no no ka muliwai lana malie wa- le iho no, he piho wale ma ke kai
hanupa- nupa.

He oihana maikai ke kahunapule, ua ku no ia, a ohaoha ma kona kulana, ua
mohala kona mau lau, a luheluhe ma na welau o ka honua, ua pua mai no
hoi i kona pua, ua inu ia kona wai e ko na aina. E like me ke kiekie ame
ka oi kelakela pau ole i ke anaia, pela no, o ka mea nana keia oihana,
ka pii ana'e a kiekie, o ka mea e lawelawe ana i keia oihana. Aole nae
ma keia noho ana ka hanohano o keia oihana, aole i pili nui kona
pomaikai ilaila ; o manao mai auanei kekahi mau mea, e holokiki ae e
lalau i keia hana, me ka alawa mua ole ia ia iho. Aia kona pomaikai,
nui, ame kona hanohano i pili me ko ke Akua ano, i kela ao pau ole. Ua
nui ka poe i ku mai me ka manao e hapai ae i keia hana, aka, he uuku
paha aua- nei ka poe e waeia.

O ke kahunapule, he kapena ia no kana oi- hana, he pono hoi ia ia ke
makaala, i kona hookele ana i kona wahi waa ma keia moa- na hanupanupa o
ke ao nei, o ili auanei oia i ka pukoa, ame na pohaku oolea i uhiia e ka
limukala - a ka hoowalewale. I na oia e ili malaila, aole oia e hiki ke
hoolana hou, a holo aku e like me mamua, ua poho ia a ua poho loa no
hoi, ua naha kona wahi waa a ua weluwelu liilii, aole mea hiki ke kapili
hou ; nolaila, ua pono io, a ua pono loa i ke kahunapule ke malama ia
ia, o ili auanei oia ma keia pukoa, ame ka pohaku limukala oolea, a
nahaha ka manaoio.

O ka pukoa e ili ai kaua e ke kahunapule la ea, o ka waiwai, ka
hanohano, ame ka lealea ia o keia noho ana. O ka pohaku li- mukala oolea
e weluwelu ai kahi waa o ka- ua la, ka aoao no ia o ka wahine. Aohe mau
pohaku oolea e ae e nahaha ai kahi waa o ke kahunapule, e like me keia,
no ka mea, i na mai no ka aoao o ka wahine la, he ma- nia, he pakika, he
pahee ; aohe mea pakele, aohe mea kuapue i kona aoao, ke hookoko- ke aku
ma ona la. No ka mea, no ka wa- hine ka waha i oleloia e Solomona, he
lua hohonu, a he meli hoi e kulu ana, o ka poe a pau i puni malaila,
aole he naauao.

Auhea la ke kanaka a mau kanaka i ku mamao mai ka aoao aku o ka wahine ?
Au- hea hoi ke kahunapule a mau kahunapule paha, i hana i kanawai no ka
maka, no ka manao, a no na lala, i hiki ole ke hookokoke ma ka aoao o ka
wahine, e like me Ioba ? Aole paha. I na ei ae no, no Maui Hikina ia.

Ua nui ka poe o kakou i ku mai nei e ha- pai i keia oihana, aka nae, ua
lilo ae ka ao- ao malalo no luna, a o ko luna ua huli iho la malalo.
Pela ke ano o kekahi mau kahu-

napule o kakou la, i walawala poo mai nei. A ma keia mau wahi manao a'u
e kanaenae aku nei la, ua pono no ua mau kahunapule nei ke lena ae, a
molale pono ka oukou la- kaka, i noho makaukau ai oe no na la ino o keia
noho ana.

O kekahi mea e pilikia ai ke kahunapule ma kana oihana, eia no ia:

1. Kona mare ana i ka wahine pono ole; oia hoi, he naaupo, hemahema, ike
ole i ka malama hale, hoomaemae ana, malama ana i ke kane, a ia ia iho
hoi; ike ole i ka mala- ma a ao ana i na keiki, ma ka hoonaauao a me na
hana pono, ike ole i ka noho akahai ana, noho hoomanawanui ana hoi iloko
o na pilikia ame ka hoinoia, ame kahi mau pono e ae. I ole e loaa keia
mau ano i ka wahine a ke kahunapule, e pilikia ana oia, a e pilikia pu
hoi kana oihana Laa ; no ka mea, he heleuma kaumaha ka wahine ma ka aoao
o ke kane, nana hoi i hooluli kaokoa i ke kino o ke kanaka ame kona
uhane, i ka eha mau loa. Pela kakou e ike ae nei, no ka pono ole o ka
wahine, ua lilo ka oihana a ke kane i hapai ai, i mea heneheneia mao na
la. Aia no ka pono, a lokahi pu ke kane a me ka wahine, ma keia hana,
alaila ua hiki pono, a i ole pela, e alualu ana.

Aole i pau keia kukulu manao, ua piha a nae kahi pepa, aia a loaa hou,
hoopiha aku. Aloha auanei. EDWARD KALIHAU.

Lahaina, Aperila, 20, 1864.

Make i ka Wai.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe :- Ua koiia mai au e ka makani halihali
ala o na pali Koolau e lawe aku imua ou ; ina he mea oluolu ia i kou
Luna Hooponopono, ke waiho ia mai ke aloha imua ou e hookomo iho i ke-
ia Episetole ma kou mau kowa kaawale, i ike mai ai o'u mau kini puni mea
hou.

Ia'u e holo aku ana mai Waikane aku a hiki ma Kaluanui, me ka hoomaopopo
i na ouli o ka la pouli, no ka mea, oia ka la 5 o Mei, aole nae au i
halawai me ia, no ka mea, aole i hiki i kona manawa, aka, halawai e au
me keia keiki make i ka wai, oia hoi o Kea- we, he keiki i hala na
makahiki ewalu, ia'u i halawai ai me ia, ua lawea kona mau wa- wae
maluna, a o kona poo malalo, e hoolewa- lewa ia ana e kona makua hanai,
mai kahi i poho ai a hiki i kona hale, waiho ia maluna o kekahi ipu, me
ka waiho no o ke poo ilalo, a paa ia na wawae maluna me ka manao e ola
ana, haha iho la au ma kona mau aa-koko, ua pau kona oni ana, olelo aku
la au i ka Pake ame na makua, " Ua make loa, aole pono ke waiho mawaho
nei," a hoihoi ia ma- loko o ka hale, uwa ae la ka pihe o ka make.

Ua make keia keiki me ke kaumaha nui o kona mau makua ponoi, oia o
Hoohanohano, a me Kalaluhi, ma ke kakahiaka nui, koi ua Keawe nei i kona
Kaikuahine, e hele i ka ohi hua ma ka nahelehele, ia wa ka nalowa- le
ana o ua keiki nei; nolaila, hele kona ma- kuakane e huli, e waiho ana
kona kapa ma kapa o ka wai, a loaa iho la ! ua make loa!! a hana ia iho
la e like me ka hana mau a ko Hawaii nei, o ke kau-o iloko o kahi i maka
ai, a ua loihi kona hana ana ia ia pela, me ka manao, aia no ka uhane
maluna o ka wai, a o ke kino maloko o ka wai, ma ka la 16 o Aperila nei,
a make no ma ia wahi hookahi no, he Kaikamahine, i make no i ka wai, a i
keia la 5 o Mei, make hou no ! aloha ino :

Nawai ka make ? Na ka wai anei ? Aole, nana makua no ? No ka mea, lilo
na makua i ka hula e haanepu ai, haalele na keiki ma ka hale, lilo hoi
na keiki i ka auwana, hele na makua i ka huli kahiko no ka hoonani ana i
na pa-u o ka hula; hele na keiki iloko o ka wai, a mahope hau-opi ka
waha i ka ma- kani. Auhea hoi na Makai o ke alii, aole hoi hopu i ka poe
hala, a me ka poe imi i na lealea ma keia mau apana mai Kaneohe a i
Kaluanui, o ka hana mau no ia e hana nei.

He makau auanei i ka olelo a ka poe hu- la, he sila ko lakou mai ke Alii
mai, aole e hopu aku, no ka mea, ke waiho nei na kaka- uha o ke Kanawai,
no keia mau hewa, e lilo nui nei na kane, ame na wahine, haalele wa- le
i na ohana. Ahea pau keia keleomepele o Hawaii nei, ke imi mai nei o'u
hoa puni naauao i ke kumu o ke emi ana o keia la- hui, me ke akamai ame
ka noi-au o ka huli ana, aka, ke komo aku nei keia mau kumu hewa e emi
ai kehui.

Me ka mahalo i ka Lona Hooponopono. Na WM. PUNIANA.

Waimea, Koolauloa, Mei, 6, 1864.

O ka la o ka Haku, me he aihue la ia i ka po.