Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 22, 28 May 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

mea i pau koke ai keia hana a lakou, a o ke kua o na lio ka mea aloha, i
ka pili mau a ka la i Papaenaena, (ma ka hoohalike ana i ka pili mau a
ka noho i ke kua.) Nolaila, he makehewa ia'u e kamailio no ia mea.

Eia hoi keia, ua kapaia ka inoa o keia ahahui, " Ka Ahahui Hanohano o
Kohala Akau," mamuli paha o keia mau kumu a'u e manao nei.

1. No ka loaa ana o na aina mahi ko i kekahi o keia poe.

2. No ka loaa ana paha o na moku kale- pa i kekahi poe o lakou.

3. No ke kuai ana i mau aina mahi ko i kekahi o keia poe, ua loaa hoi ia
Kekaula o Makanikahio, ia Kekapa o Ohanaula, ia Ku- ia o Kalihi, ia
Kahalewai o Halaula, a i ka Luna o keia hui o Puehuehu, o ka pau no ia o
na aina, nele hoi kekahi poe.

4. No ka loaa ana paha o na moku kale- pa i kekahi poe o lakou ; ua loaa
ia Kekau- la o Alanaio, aia ia moku ma kai o Ainakea, ua hai ke kia, ia
Kuia o Mokupupu, ia Kua- kini o Mokuoniki, o ka pau no ia o na moku la,
nele kekahi poe; aia paha a puka hou mai, alaila, e loaa no ko lakou.

He mau ia mau wahi kulu wai la, a luia aku ma na kihi eha o keia mau
moku. Ke oki nei au maanei, ke hoi nei ko Kohala kei- ki, ke hai mai la
ka malu o Maliu. Me ke mahalo no i na hoa. LIMA.

Hawaii, Aper. 25, 1864.

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, MEI, 28, 1864.

E ala ! E ala !!

E NA MAKAAINANA E !— Auhea oukou ?

Ua ike oukou ma ka olelo kauoha a ka Moi, ua kahea ia oukou e koho i na
Elele i ka la 13 o Iune, i poe kuka pu me ke 'Lii a me na 'lii no ka
hoololi ana i ko kakou Kumukana- wai. Ina o ke kuka kamailio pu wale no
ka lakou hana, aole hewa malaila, a he kulike no ia me ke Kumukanawai.
Aka, " aole po- no ia lakou ke hoololi i hookahi huaolelo o ke
Kumukanawai." Hookahi wale no alanui e hiki ai ke hoololi i ke
Kumukanawai, a ua kuhikuhiia ma ka Pauku 105 o ua Kumuka- nawai la. A o
na hoololi ana a pau, e noonoo mua ia e na kau Ahaolelo elua ; a e
hoolaha ia maloko o na nupepa na hoololi ana i eko- lu mahina mamua iho
o ke kau koho Luna Ahaolelo.

Eia hou keia ! Ke manao paa nei makou, ua ohumu pu kekahi poe e lawe
lilo i ko ou- kou mau pono kuokoa. Ua oleloia, o keka- hi mau mea o na
Kuhina, i kokuaia e keka- hi poe malihini kuleana ole maanei, ua hui ka
lakou, a ua hana i " Kumukanawai hou," a ke makemake nei lakou e lawe i
keia Ku- mukanawai maikai a kakou, a e haawi mai i ka lakou mea hou. Ke
manao nei lakou e hoonele ia oukou i ka pono nui o ke koho balota ana, i
lohe oukou e na Makaainana ! Ke olelo nei kekahi o ua poe la, aia a loaa
i ke kanaka $150 paha i ka makahiki, a pela hoi i kela makahiki keia
makahiki, alaila ka pono ia ia ke koho balota ! Pehea ko oukou ma- nao i
keia, e na Makaainana ? Ke olelo nei makou, ina hookaa ke kanaka i kona
auhau alaila, he pono no ia ia ke koho balota. Ke makemake nei pahana
makua oia Kumuka- nawai hou e lilo ia mea i newa e hahau ai i na
makaainana a pepeekue, i noho iho la- kou malalo o na wawae o ka poe
waiwai, ao- le hoi e hiki ke pii ae ma ke ano kanaka e li- ke me ka mea
a ke Akua i hana'i.

Maloko o ka noho Alii ana o ka Moi Mai- kai oia o KAUIKEAOULI, ( e ola
pomaikai mau loa kona inoa) malalo o kona noho Moi ana, ua puka mai
oukou mailoko mai o Aigupita, a mailoko mai hoi o ka hale hooluhi, a e
ae anei oukou e hoi hou iloko oia noho luhi ana ? Aole ! Aole loa !! Ke
makemake nei pa- ha ua poe la e hui i ka Hale Alii me ka Hale
Makaainana, i hookahi hale, i pau ka mana o na Lunamakaainana maluna o
na bila wai- wai me na auhau. Aole paha lakou i ma- kaukau e hoonoho paa
i ka Ekalesia Enela- ni i keia makahiki i Ekalesia Aupuni ; aka, ina e
holo na mea a lakou e makemake nei, heaha la auanei ka hope ?

Ke olelo nei lakou ma na nupepa Berita- nia, eia kakou malalo o ka mana
hooponopo- no o Beritania Nui. Pehea oukou e na Ma- kaainana ? He
makemake anei oukou e li- lo i Panalaau no Enelani ? Aole!

Nolaila, e koho oukou i poe Elele pono, he poe aloha io i na Makaainana,
he poe hopohopo ole, he poe makau i ka uku kipe, i poe kupaa mamuli o ke
Kumukanawai me na Kanawai. Ina he Kahunapule, a ina ao- le he
Kahunapule, he hiki no ke kohoia i Elele. He hiki no hoi i ka poe Pope
ke hui me ka poe hoole Pope ma keia mea, aole po- no ke mokuahana.

O ko oukou mau pono nui keia e kueia nei, o ka pono o ka oukou mau
keiki, ame ko oukou poe kupuna ! E hoomanao oukou, he mea oluolu wale no
ka haawi lilo ana i ko oukou mau pono, ina nae e lilo, o ka lilo loa no
ia, aole a loaa hou mai.

Nolaila, e ala nui mai oukou ! E hele nui ae i na wahi koho balota, ma
ka la 13 o Iu- ne e hiki mai ana. E hele lehulehu mai, e like me na lau
o na ululaau, na ululaau o Hilo i ohu i na pua lehua. Pela oukou e hele
mai ai i ka la 13 o Iune, me ka manao lokahi, a o ko oukou kumumanao ma
ia la.

E OLA MAU LOA KE KUMUKANAWAI, A E MAU KE EA O KA AINA I KA PONO !

LEHULEHU.

Ka Huakai Alii.

Ma ke ahiahi Poakolu iho nei, ma ka ho- ra elua, holo aku Ka Moi
Kamehameha V., i Hanalei Kauai, ma kona moku Alii Nahi- enaena, a ua
holo pu aku me ia Ka Mea Kie- kie Prince William C. Lunalilo, Ka Mea Ha-
nohano C. Kapaakea, Ka Mea Hanohano R. C. Wale, Ka Mea Hanohano Peter
Young Kekuaokalani, Ka Mea Hanohano Henere A. Kahanu, ame kekahi poe
hanohano e ae no hoi.

Ua lehulehu wale na Makaainana i hele ae e makaikai i ka holo ana o ko
lakou Moi, a ua hele ka uapo o Ainahou a hooke i na kanaka, a ua hoike
mai ko lakou mau hele- helena i ke aloha kuhohonu no ko lakou Moi. O
kekahi poe no ka nui loa o ke aloha, no- laila, ua hiki ole ia lakou ke
aua i ka leo, a nolaila, ua kuupau lakou i ke kahea inoa. Ua kapukapu
Alii no ke ano o ka Moi, a ua maikai no hoi Kona Ola. I ka hoomaka ana o
ka moku e holo, kiia na pu aloha Alii ma Puowaina, ame na pu o ka moku
kaua Luki- ni " Calavala." Ua hoomau no ka lehulehu i ka haiamu ma
Ainahou, a hiki wale ka mo- ku Alii mawaho iho o Kakaako, ia wa no ka
hoomaka ana o ka lehulehu e hoopuehu aku. Ilaila na ano kanaka a pau,
mai ka ui a ke kolopupu, o ka aoao oolea, ame ka aoao pa- lupalu. Ua
kuuwelu ka hae o na moku a pau, a ua nani no hoi ke anaina ke nana'ku.
Aia me ka Moi ka makou pule mau e hoo- halawaiia mai ka huakai Alii me
ka oluolu a me ka hauoli. E ke Akua, e kiai i ko ma- kou Moi.

Ka La Hele Malihini.

Ma ka Poaha iho nei, ua kai huakai na Ku- mu ame na Ekalesia o ka aoao
hoomana Ka- tolika oiaio o Honolulu ma ke ano Hele Ma- lihini. Ua pule
Mesaia ma ke kakahiaka, ma ka Halepule ma Roma, ma ka hora ekolu o ka
auina la, hoomaka ka huakai e hele aku mai ka Halepule aku, a penei no
ka hele ana : Mamua ke Kea, mahope iho na haumana ku- la a Kiritina,
mahope mai o lakou na haumana kula a na Vereginia, ma kela ame keia aoao
o ia poe, na hoahanau wahine o Koolau ; ma- hope iho ka Halelewa, a ma
ka aoao hoi o ka Halelewa na wahine o Honolulu, na hauma- na kula iho a
Geregorio, mahope iho o lakou na haumana kula o Ahuimanu, ma ko lakou
aoao na hoahanau kane o Koolau; mahope iho o ia poe na keiki hoolei pua,
ame ka poe hoolei ipu-ture, ma ka aoao o lakou na hoa- hanau kane o
Honolulu ; mahope iho hoi ke SAKAREMA HEMOLELE LOA, mahope iho na poe
Himeni, a mahope o lakou na makai.

Ua hele a hakinu-a na kanaka o ke alanui, a ua ihikapu no hoi ka hanaia
ana o na mea a pau e pili ana i ka hele ana o ka huakai. E kapalili ana
na lepa keokeo ame ka ula- ula ma na eheu o ka makani, a o ka huakai
hoi, ua kuakea i na lole keokeo o na poe o ka huakai. O ka hapanui o ka
poe a pau o ka aoao palupalu i hele iloko o ka huakai, ua kahikoia i ka
lole keokeo, ame na lei pua keokeo ma ke poo, me na uhimaka nahe- nahe,
hele no a ai ka manu iluna, kohukohu maoli no. Aohe wahi mea hookahi e
hiki ai ke hoohalahala, ua oi ka ike ana'ku i ke ka- pukapu o ua huakai
la, ma ka hanai maoli ana'ku i na onohi i ka ikemaka, mamua o ka ike
pono ana iho ma ka makou e wehe- wehe aku nei. Ua piha na Aleo o na kau-
hale, ame na ipuka pa, ame ke alanui, i na poe makaikai o na ano ili a
pau, na kane, wahine, ame na kamalii.

Ua hoomaka ka hele ana mai ka Halepu- le aku ma ke alanui Papu, a
mailaila aku a hiki i ke kihi o ke alanui Kahehuna, a ma ke alanui
Kahehuna a hiki i ke alanui Nuu- anu, mailaila mai a ke alanui
Beritania, a hiki hou i ka Halepule. Ua hele ka huakai me ka malu maikai
loa, a he mahalo ko ma- kou i na makai no ka hoomalu maikai i ka hele
ana a ka huakai — aohe wahi haunaele iki, a aohe no hoi wahi mea ano ino
iki i hanaia iloko o ka wa i hele huakai ai, no ka mea, ua hoomalu
ponoia ka lehulehu makai- kai. I ka hiki ana ma ke kihi o ke alanui
Kehehuna me alanui Papu, kauia ke SAKA- REMA iluna o ke Kuahu, a haawiia
no hoi ka pule hoomaikai e ka Mea Haku Rt. Rev. Louis Maigret, a ua
hanaia no hoi pela ma ke kihi o ke alanui Nuuanu, ame ke alanui
Kahehuna. Ua nui launa ole ka poe iloko o ka huakai. Ma ke koho wale
aku, he 4,000 paha ka nui o na Katolika iloko o ka pa o ka Halepule ma
Roma, mahope iho o ka wahi ana o ka huakai.

KA LA HANAU O VICTORIA.— Ma ka Poalua iho nei, oia ka la 24 o Mei nei,
oia ka la i hanau ai o Ka Moiwahine Victoria, Ka Mo- iwahine o Beritania
Nui. Ua malamaia no ia la e na haole Beritania e noho nei ma keia
Kulanakauhale. Ua kipuia no, a ua hookuu- welu ia no hoi na hae a pau o
ke kaona nei. Ma ke ahiahi ua hanaia he wahi Aha hula ma ka Honolulu
Public Hall, a ua nui ka poe i hele ilaila e hoohauoli ai ia lakou iho,
me ka malama hauoli i ka la hanau o Victoria Regina.

LONO WALE IA MAI.— Ua lohe wale ia ma nei ka hopuia'na o ka poe nana i
pepephi oi Keoni Pailaka o Hilo Hawaii mamua'ku nei, aka, no ka mea, he
hihia ano nui, a nolaila, aole he pono o ke kamailio nui ma ia mea,
mamua'ku o ka manawa e hookolokoloia'i. Eia ma Honolulu nei kekahi mau
haole e hoopaaia nei no na mea e pili ana i ua hihia la.

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

HE LEI HULU.— Ua haule he Lei Hulu melemele ma na alanui i hele ai ka
huakai Hele Malihini, ma ka Poaha iho nei, oia hoi mai ke alanui Papu,
Kahehuna, Nuuanu a me alanui Beretania, a hiki i ka Halepule i Roma,
mawaena o ia mau wahi ka haule ana. E hoihoi mai ka mea e loaa'i ua mau
Lei Hulu la ia W. P. R. Bila, ma ke keena o ka Nupepa Kuokoa, a e uku
pono ia no oia.

KILAUEA.— Ke holomua nei o Kilauea i ka makaukau ana, a he wahi manawa
pokole koe, a e hoomaka hou no oia i ka alo ana i na ale o na kai Eha, a
me na makani ewalu o Hawaii nei. Ua lohe mai makou a keia pule ae oia,
hoomaka e holo. Nani ka po- maikai o kakou i ka hoomaka hou ana o
Kilauea e holo, pau ke nahili ana o na wahi huakai e manao ae ai e holo
i Hawaii, Maui, a me na wahi e ae. E kokua nui kakou, i mau loa oia ia
nei.

KA AHA HOOMALU.— Eia malalo nei ka

papa helu a me na inoa o na hihia i hanaia

imua o ka Aha Hoomalu o Honolulu, no ka

manawa e pau ana ma ka la 9 o Mei :

Aper. 20, Naihepaha, aihue $5, hookuuia. " 23, Kaninau, mahuka hakuhana,
hoo- kuuia.

Aper. 25, Kapihe ( w.) haalelekane, hoihoi houia.

Aper. 27, Aciana (pake,) hoao e aihue, hoo- paiia, hookahi mak.

Aper. 27, Henry Hart, hakaka me ka ho- eha ia Vincienti, hookuuia.

Aper. 27, Pueke, kue i ka rula o ka Papa Ola, hoopaiia, $5, $3,12 1/2,
koina.

Aber. 27, Kahananui, ona me ka hoohauna- ele hoopaiia, $6, $l,37 1/2,
koina.

Aper. 27, C. McCandles, haalele wahine, hookuuia.

Aper. 27, Palenapa al. P. W. Parker, aihue komo gula, hoopaiia, 6 mal.
$3, me $1,87 1/2, koina.

Aper. 27, Palenapa, aihue lolewawae, hoo- paiia, 3 mal. $5, $1,87 1/2,
koina.

Aper. 28, Kelikina, haalele kane, hookuuia.

Aper. 28, " moekolohe, hoopaiia $30, me $1.12 koina.

Aper. 29, Apo (Pake,) no ka malama i ka hale pili waiwai, hoopaiia $50,
me $3.62 koina.

Aper. 29, Asaw (Pake,) no ka malama i ka hale pili waiwai, hoopaiia $50,
me $3.62 koina.

Aper. 29, Apai (Pake,) no ka malama i ka hale pili waiwai, hoopaiia
$100, me $3.62 koina.

Aper. 29, Jose Praya, moekolohe, hoopaiia $30, $3 koina, a i ole ia, 4
malama hana.

Aper. 29, Edawrd Coffin, ona, hoopaiia $10, me $1 koina.

Aper. 30, Kalamanamana, hakaka, hookuuia.

Aper. 30, H. L. Sheldon, lawe waiwai ma- lama, waihoia i ka aha kiekie.

Aper. 30, Atin (Pake,) aihue dala, hookuuia.

Mei 2, Kahanu, holonui me ka hoopilikia i ke ola, hoopaiia $100, me $1
koina.

Mei 2, Chas. Cowsgroot, ona, belaia $6.

Mei 2, William Merritt, ona, belaia $6.

Mei 2, Anbrose B. Adams, aihue komo gula ame ka pu panapana, hoopaiia
$10, me $1 koina, me 6 malama ma ka hana oolea.

Mei 2, Manulii, pepehi wahine, hoopaiia $6, me $3.50 koina.

Mei 3, James Vaughn, kuai waiona ma ka la Sabati, hoopaiia $100, me $3
koina.

Mei 3, J. Booth, kuai waiona ma ka la Sa- bati, hoopaiia $100, me $3
koina.

Mei 3, Wm. Hughes, kuai waiona ma ka la Sabati, hoopaiia $100, me $3
koina.

Mei 3, Wm. Wond, kuai waiona ma ka la Sabati, hoopaiia $100, me $3
koina.

Mei 3, Panaewa (w,) aihue kawele, hoo- kuuia.

Mei 4, Elemakule, pepehi ia Lono, hoopaiia $10, me $3.25 koina.

Mei 4, Elizor Cowley, ona, hoopaiia $5, me $1.12 koina.

Mei 4, Burnett Barry, ona, hoopaiia $5, me $1.25 koina.

Mei 4, Aalona, hoohaunaele i ka po, hoo- kuuia.

Mei 4, Sam. Tordy, ona, belaia $6.

Mei 4, Kahele, pepehi ia Vincenti (Laka,) hoopaiia $6, me $3.37 koina.

Mei 5, Mrs. Comotock (Kapihe,) haalele ka- ne, hoihoi hou ia.

Mei 5, Kaahea, pepehi ia Kahelekapu, hoo- paiia $10, me $3.62 koina.

Mei 6, Kamanawa, holonui, belaia $6.

Mei 6, Mere, holonui, hoopaiia $6, me $1.37 koina.

Mei 6, Keola, ona a hoohaunaele, hoopaiia $6, me $1.12 koina.

Mei 6, R. Charlton, hoohaunaele, hoopaiia $5, me $1.25 koina.

Mei 6, Kaaimano (k,)]

Mei 6, Kamaka (w,) ] moekol. hookuuia.

Mei 6, Pohaku, aihue i ka noho o Kenetuke, hoopaiia he 2 makahiki ma ka
hana oolea, me $20, ame $1.50 koina.

Mei 6, Mahi (w,) hoowahawaha i ka aha, $4 koina.

Mei 7, Makini, hoomainoino holoholona, ho- opaiia $20, me $1.50 koina.

Mei 7, Amah (Pake,) holonui, belaia $10.

Mei 7, Petero, holonui, hoopaiia $5, me $1 koina.

Mei 7, Ben. Hornblower, ona, hoopaiia $5, me $1 koina.

Mei 9, Jose Laceios, hana ino ia Mrs. Rice, hoopaiia $50, me $3.50
koina.

Mei 9, Adolphe, holonui, hoopaaiia $5, me $1.12 koina.

Mei 9, Kekua, holonui, hoopaiia $10, me $1.37 koina.

Mei 9, Lauhiwa, holonui, hoopaiia $6, me $1.37 koina.

Mei 9, Makuaole, holonui, hoopaiia $6, me

$1.37 koina.

Mei 9, John Lascar, holonui hoopaiia $6, me $1.37 koina.

Mei 9, Antone Manuel, holonui, belaia $10.

Mei 9, Peter Hamilton Jr., holonui, belaia $10.

Mei 9, W. Merritt, ona me ke kue i na ma- kai, belaia $8.

Mei 9, McKeeve, ona me ke kue i na makai, belaia $8.

Mei 9, H. Foster, ona me ke kue i na ma-

kai, belaia $8.

KA NU HOII!

Ma ka moku St. Charles, ua loaa mai nei ia makou na nu hou o Kapalakiko,
e hiki ana i ka la 7 o Mei. Aole no he wahi mea ano nui i hiki mai nei,
eia iho no mahope nei na wahi mea ahona iki i hiki mai nei :

Na mea o Vereginia.

Ke hooikaika nui nei o Gen. Grant i ke kukulu ana i puali koa nui ma ka
Ra- pahanoka, ame ka Rapidana me ka ma- nao paha e keakea aku i ka hele
mai o Gen. Lee me kona mau koa i ka Akau. Aka, malia nae paha o kekahi
manao ona ka hele me na puali koa ikaika i Rike- mona. O ke ano o kana
mau mea i ma- nao aku ai e hana, ua hunaia iloko o ke ponalonalo. Oiai
hoi ma ka aoao o ka Hema, ke hiki nui aela na koa kipi i o Lee la, mai
ka Hema mai. O na kana- ka kino ola a pau o na moku Hema ame Karolina
Akau, ke laweia'e nei, i mea e hoonui ae ai i ka puali kaua malalo o
Gen. Lee. Ua hoikeia mai e ka Telega- rapa, ua hiki ae o Gen. Biurigada
me na koa he 18,000, a ua hui aku me ka puali o Lee. A no ia mea, o ka
hoouka kaua iwaena o keia mau puali kaua o na aoao hoouka, aole no e
loihi ka wa e hala, a e hookui mai no laua me ka maka o na ki- la, ame
ka poka. A i ka wa e hookui mai ai, o ka aoao e lanakila ana ma ia kaua
ana, e lilo no ia i mea nana e hoaiai mai ka hopena o keia kaua
huliamahi. Pae ia ae ka lono i Wasinetona ma ka la 26 o Aperila iho nei,
e hoike ae ana, aole o Gen. Lee i pii ae inai ke awaawa o ke Senedoa (
Shenandoah,) aka, aia no oia i kona kulana kahiko ma ka Ra- pidana. A o
ke ano o na hana a kona poe koa kaua lio, me he la, e hele ae ana e
hoomakakui i ke ano o ko Gen. Grant kulana, ame ka nui no hoi o kona mau
koa. Ke hoomakaukau nei ko Lee puali no ka hele koke aku e kaua, aka, me
he mea la nae e kali wale ana no la- kou me ka hoomakakui aku i na hana
a Gen. Grant i manao ai e hana mai. No ka hoonee ia ana'e o na mokukaua
aku iloko o ka muliwai Senedoa, nolaila, ua lele ka oili o ka poe o
Rikemona, me ka manao ae e hoohui ana o Gen. Burnside i kona mau koa me
na puali o ka Pato- maka, a ua hoolele pu ia no hoi ka oili o na kipi ma
Rikemona, no ka hooneeia ana ae o kekahi mau moku kaua ma ka aoao hema o
ka muliwai James. Ua alo lua ka manao o na kipi me ka makau o hoi ae o
Lee i Rikemona, a i oleia, ina e hoomau oia i kahi ana e noho nei,
alaila, e hoopuniia mai paha auanei oia e Gen. Grant. Iloko o na pule
elua mamua'ku nei la, he 46,000 ka nui o ko Lee mau koa, oiai hoi i na e
huiia na koa hou i laweia'e nei, ua manaoia, e hiki ana ka nui o kona
mau koa i ke 80,000.

Ke koi nei kekahi nupepa o Rikemo- na e kokua mai ka lehulehu mai o a o
i ka hanai ana i na ohana o na poe koa ki- pi e noho nei ma Rikemona, no
ka mea, ua nui loa ka pilikia pololi o na ohana ilihune.

Ke hauwawa wale ia mai nei ke haale- le nei ka na Luna Aupuni ia
Rikemona, a ke hoouna'e nei o Lee i kana mau pu nui a pau ilaila.

Ke hoomaka mai nei nae ka malie ma na wahi a na puali kaua e hoomoana
nei, nolai- la, he mea maopopo e hele koke ana na pu- ali kaua e hoouka
aku kekahi i kekahi. No ia mea la, e pono e na makamaka ke hooma-
nawanui a hiki mai ka nu o ke kaua ma na moku iho e ku mai ana iloko o
keia mau la. I hiki ai ke hoike pau ia'ku na mea o ke kaua.

No Ke Koho Elele.

Ma ka la 23 o keia malama o Mei. Ua akoakoa mai na makaainana o keia
Apana o Ewa nei, maloko o ka luakini ma Waiawa, no ke koho ana i Elele.
E like me ka hoo- laha a ka Moi, elua mea i kohoia, o H. U. Mahi, ame J.
P. E. Kahaleaahu, a ua ninau ia ka mea kupono i ko ka hale ma ka o li-
ma ana, a ua lilo ka hapa nui o ka hale ia J. P. E Kahaleaahu. Oia ka
mea i hooholoia i Elele no keia mau Apana, e ka hapa nui.

A ua noonoo makou na makaainana hui koho Elele, ua kupono ke koho ana ia
J. P. E. Kahaleaahu i Elele no keia mau Apana elua, no Ewa ame Waianae.
Aole he mea kupono e ae.

Na na Makaainana hui Elele o Ewa ame Waianae.

Waiawa, Ewa, Mei, 23, 1864,

Na Palapala.

Ke Kumukanawai.

I KA LUNA HOOPONOPONO ;

ALOHA OE :— Ke ike nei kakou ma ka Ole- lo Hoolaha, he makemake ko ka
Moi e hoo- loli ia ke Kumukanawai i haawiia e Kame- hameha III., i ka M.
H. 1852, no ka mea, wahi a ka Moi, " ua maopopo i ko'u manao, he
lehulehu na haawina o ke Kumukanawai o ko'u Aupuni, aohe i hooulu mau i
ka po- maikai o ko'u Lahuikanaka, e like me ia i manao ia'ku ai." Pela
no ka manao o ka Moi i make aku nei, o Kamehameha IV., ua hoopuka
pinepine oia i kona makemake e hoololi ia i kauwahi o ke Kumukanawai,
ao- le nae i holo e like me kona makemake.

Ua kuhihewa paha kekahi poe, he mea weliweli ke lalau i ke Kumukanawai,
me ka manao e kapae i kekahi mau huaolelo, a e hoololi paha i kekahi, me
he mea la he He- molele. Aole anei na na kanaka ia i hana, a heaha
auanei hoi ka hewa ina e hana hou ia e kanaka, ke ike maopopoia ka
hemahe- ma a kupono ole ? Ua oi loa aku anei ka naauao o na kanaka o ka
M. H. 1852, ma- mua o ko na kanaka o ka M. H. 1864 ? Ina pela, ua
kaahope io keia lahui iloko o na ma- kahiki he umikumamalua i hala. He
mea mau ma na Aupuni Kumukanawai a pau, i kela manawa keia manawa, e
hoololi hou i ke ano o ko lakou mau Kanawai me na Ku- mukanawai, e
kupono ai i ke ano o ka noho ana o na lahui. A, o ko kakou Moi naau- ao
a me ka lokomaikai, Kamehameha V., ke kahea nei oia ia kakou e kuka pu
me ia no ka hoololi ana i ke kahua, kahi e kukuluia'i na Kanawai o kona
Aupuni; a nolaila, ua hilinai au ia ia, i kona naauao, i kona aloha io i
ka Lahui Hawaii, aole hoi e hiki ia'u ke manao e alakai ana ka Moi ia
kakou iloko o kekahi hana e hoopomaikai ole ai i ka lehu- lehu a ke Akua
i hoonoho ai ia ia i Alii.

Aka hoi, he hana nui io keia, o oe e ke kanaka noonoo, ke hoomaka oe e
kukulu i hale noho nou me kou ohana, me kou mau hooilina mahope ou. Aole
paha oe e kukulu i kou hale maluna o ke one hanee wale i ka makani ;
aka, e huli ana oe i wahi paa, e eli ana oe iloko o ka lepo, a e pai ana
oe i na pohaku kahua me ka puna, a e kuea ia ana na kihi me ka laina ; a
paa pono ke kahua, alaila, e kukulu oe i kou hale me ka wiwo ole, a me
ka makau ole i ka ua me ka maka- ni e hiki mai ana. Pela no kakou e hana
ai ma ka oihana kau Kanawai, mai hoolohe wale kakou i ka olelo o kela a
me keia, e paipai mai ana, penei: " Ma Amerika, a pe- nei, ma Beritania
; a penei, ma Farani." E nana kakou i ke ano maoli o ka Lahui Ha- waii,
e noonoo i na rula kupono i ko kakou ano, a e koho kakou i mau Elele
kanaka makua, ka poe hoi i aoia ma na Kanawai a me ka hooponopono
Aupuni, aole hoi o ka poe elemakule, naau paakiki, lolo, pouli.

Eia kekahi, ua kahaha loa ko'u naau, i ka ike ana iloko o kou pepa o ka
Poaono i hala iho nei, he mau Olelo Hooholo i hooholoia ma Kaumakapili,
i ka la 12 o keia malama, eia no na huaolelo hoakaka a'u e kanalua nui
ai :

" NO KA MEA HOI, ua oleloia, a ua manaoioia, o ka hoololi ana i ke
Kumukanawai ma ke ano i hoaiai ikiia inai e ka Olelo Hoolaha Alii, he
mea no ia e hoomaikai ana i ke ala- nui no ke kukulu ana i kekahi
Hoomana makemake ole ia i mea Aupuni, a e malama ia hoi ke ola ma ka
auhauia ana o na kanaka a pau."

Mahea la i ikeia'i ka poe nana i hooma- kaukau i ua mau Olelo Hooholo
la, he ma- nao maalea ko ka Moi, ma ka hoololi ana i ke Kumukanawai, " E
hoomaikai i ke alanui no ke kukulu ana i kekahi Hoomana make- make ole
ia i mea Aupuni, e malama ia hoi ke ola ma ka auhau ana o na kanaka a
pau ?" Kupanaha keia koho wale ana o keia poe imihala, mokuahana !
Kainoa ua noa aoao hoomana a pau iloko o keia Aupuni, a he mau pono like
ko na aoao Karisitiano a pau malalo o na Kanawai; a owai la ka mea i
makemake iloko o keia makahiki malamla- ma o ka Haku, 1864, e kiola i
keia mau po- no nui, a e kukulu i kekahi aoao Hoomana hookahi, oia ka
hoomana ku i ke Kanawai ? Owai ? O ka Moi anei ? Aia a hopuka mai oia i
kona manao pela, alaila, e ae aku ana au he kuleana ko keia poe makena
Olelo Hoo- holo e ho-a i ke ahi o na aoao Hoomana iwaena o kakou. Aka, i
keia wa, aole loa au i ike i kekahi kumu oiaio o ko lakou hoo- puiwa
ana. Ke uwe nei lakou me ka eha ole! Pela hoi ka leta i kakau inoa ia, "
Na Makaainana." Nui na olelo hoino, e hoo- wahawaha ana i na Kuhina o ka
Moi, me ka i ana'e, " Na na hoa kuka haole i alakai i ko kakou Moi
aloha, e hele ma keia mea kuhi- hewa." He oiaio anei ? Ua manao " na ma-
kaainana," he naau palupalu a loli wale ko kakou Moi aloha, e hiki ai i
na "hoa kuka haole" ona e alakai ia ia, me he holoholona la, mamuli o ko
lakou manao iho, i mea e poino ai na makaainana ? He lalau, he ma- kani
kela olelo, a o ka mea nana ia i kakau, ua nele io " i ka hoeuli a me ke
panana," a i ole ia he ohumu ino.

MILOHELEWAI.

Heaha la hoi ke kumu o kou hoike ole ana mai i na aupuni e hoololi mau i
ko lakou mau kanawai ame na Kumukanawai ? E hoohalike mai ana no auanei
oe i keia Au-

puni me na mokuaina o Amerika Huipuia. Ina pela, ua hilihewa loa kau
hoohalike ana, no ka mea, he apana na mokuaina noloko o ke aupuni
holookoa o Amerika Huipuia, a ina e hoololiloliia na Kumukanawai o ua
mau mokuaina la, aole no ia e lilo i kumu e apono ai i ka hoololi ana i
ke Kumukana- wai o ke Aupuni Kuokoa, e like me Hawaii nei. Ua hoololiia
anei ke Kumukanawai o Amerika Huipuia mawaho ae o ka mea i

hoakakaia e ua Kumukanawai la ? Ua hoo-

loliia no anei ka "Magana Charter " o Ene- lani e like me ke ano e
manaoia nei e hoolo- li ko Hawaii nei Kumukanawai ? A keia pu-

le ae, kamailio nui makou me oe.

LUNA HOOPONOPONO.

Palapala o na Kumukula

O KAUPO, MAUI HIKINA. NO KE OLA O KA LAHUI HAWAII.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— No ka noonoo ana i kekahi mau kanawai
e hoo- ulu hou ai i ko kakou lahui, e kukala aku oe i ka emi kupanaha
ana o na kanaka ma keia apana.

Mai ka makahiki 1850, ua emi na keiki kula mai 1,500 i 600, a nolaila,
900 keiki i nalowale ma na makahiki he 13; iloko hoi o ka makahiki 63 i
hala aku nei, he 187 na make, he 87 hanau wale no, a he 100 ka oi o na
make i ko ka hanau. Mai ka la 11 o Ianuari a hiki i ka la 27 o Maraki, o
keia makahiki 64, he 49 make, a he 29 hanau, a nolaila, he 27 ka oi o na
make i ko ka ha- nau ma na mahina ekolu.

Maloko o ka akoakoa o na Kumukula a pau o Maui Hikina i huiia ma Kauiki
i ka la 27 o Maraki iho nei, ua haiia mai imua o makou e kekahi mau
haole no Europa, ame Amerika, elua kumu nui o ka emi ana, oia ke kaokao,
ka mai e make nei ka nui o na kanaka, ame ka huikau ana o na seke elua,
e keakea ana i na hanau, (oia ka huikau ana o na kane me na wahine.) O
ke kumu mole a makou e ike nei o ka emi kupanaha o ua kanaka ma keia
apana, aia no iloko o ka uhauha o na kane me na wahine, mai ka poe
opiopio a ka poe elema- kule, ma na hana lima hui, oia ka laulima, ke
kau-o waa, ka lawe pili, ka hoopuni ana i na aina i ka papohaku ame ka
lawai-a, oia no ke kumu o ka emi ana iloko o ka akoa- koa uhauha no ka
inu ana i na mea ona, a me na ahaaina, ame ka lealea ma na hula. O kela
mau akoakoa, kela mau ahaaina, a

me kekahi mau hana pualu o na seke elua i makemake nuiia e ka lehulehu
mai ka wa kahiko mai, kekahi kumu mole o ka pau ana o na kanaka o Maui
Hikina i ka nalowale, mailuna aku o ka ili o ka honua ; aia no ke

kumu o ka emi ana iloko o ka noho manuahi ame ka hookamakama ana, ka mea
i emi ai na hanau. Aole wahi keiki hookahi a keia

poe lehulehu mamuli o ko lakou lealea kolo- he ; o na wahi keiki e hanau
nei, no ka poe

wale no e noho ana iloko o ka pono o ka mare ana.

Na moku holo pili aina o Hawaii nei ke- kahi mea e emi nui nei o ka
lahui, i ka hali ia'na mai o ke kaokao mai kekahi mokupuni a i kekahi
mokupuni. Ua ikeia ka haukae

o ka noho ana mai o na ohua, ame na kape- na wahine mare ole maluna o ka
moku. Ka nui o na hale e moe ai o na kanaka,

ka nui o na wahi a lakou e noho ai kekahi mea o ka maluhia ole ame ka
emi ana o keia

lahui; a pela no hoi ka auana ana i o ianei

o na keiki i pau na makua i ka make. Aole

mea mana maluna o lakou, a aole no hoi mea nana e malama pono, a
nolaila, ma ke kolohe wale no lakou ; aole o lakou hele i ke kula, ke
ole ma na kula hula, aole o lakou wahi paa e noho ai, hoopili i kela mea
keia

mea i loaa kahi ai, a i keakeaia ko lakou kolohe e kekahi makua hanai,
ko lakou haa- lele koke iho la no ia, a holo ma kekahi hale

e ae, kahi e kokuaia'i ko lakou lealea.

Ua ano e ke kolohe o na keiki o keia apa- na, a o ke kumu ia o ko lakou
haalele ana i ke kula i ka wa opiopio, i hele lakou mamu- li o ka lealea
ame ka uhauha ; a nolaila, he poe keiki liilii wale no ma na halekula o
keia apana, ua kakaikahi loa na keiki mahuahua iki ae. Ua pau lakou i ka
auwana ma kela. wahi keia wahi, mamuli o ke kolohe ana ko lakou makemake
; aole mana o na makua, aole o lakou hoolohe mai i ke ao aku, aole no
hoi he manao nui o na makua e hoomalu i na keiki, aole no hoi he ike i
ka malama pono ana i na keiki; a nolaila, aole mea na- na e keakea mai i
ko lakou kolohe ana, hoo- kuu wale no na makua i na keiki mamuli o ka
lealea, e holo auwana ana i o ianei ma

kela hale keia hale, kela wahi keia wahi, a ma na apana e ae kekahi, a i
manao kekahi

makuahine e ao aku, o ke kuamuamu koke mai la no ia o ua keiki nei,
hoonouia i ka

pohaku, a kau-oia ma ka lauoho.

Ina e manao ko kumu e hoopai i ke kolo- he ana o na keiki, o ko lakou
hoahewa koke ia mai la no ia e na makua naaupo, a o ka haalele no ia o
na keiki i ke kula me ka ae ana o na makua, i hiki ke hele mamuli o ka
lealea me ke keakea oleia o ke kumu ; a o na keiki i koe iloko o na
kula, aole o lakou malu iki ke ole i ka wa kula me ka pilikia o ke kumu,
no ka mea, e mau ana ka hoowa- lewale aku hoowalewale mai o na keiki o
na seke elua kekahi i kekahi, ke makaala ole ke kumu, a ke hemahema paha
ma ka hoo- malu ana. A pau na hora kula elima, he manawa ole ia lilo no
ma ka uhauha pu ana o na keiki ame na kaikamahine i ka po ame